Erken Osmanlı mimarisinde Bursa Sultan I. Murad Hüdâvendigâr külliyesi

Abstract

Anadolu Selçuklularının Moğol istilası sonucu hâkimiyetini kaybetmesiyle birlikte Anadolu’nun farklı bölgelerinde pek çok beylik kurulmuştur. Bu beyliklerden Orta ve Doğu Anadolu’dakiler, Moğol baskıları vb. nedenlerden dolayı tam anlamıyla bağımsız değillerdi. Bundan dolayı hem siyasi hem de sanat ve mimari alanlarında özgün girişimlerde bulunamamışlardır. Anadolu’nun batısındaki beylikler ise nispeten daha bağımsızlardı ve her beylik kendisini ispatlayıp diğer beyliklere hâkim olma hayali kuruyordu. Bu amaçlar doğrultusunda sosyo-politik ve sosyo-kültürel hamleler yapılıyordu. Bunun neticesinde özgün ve yerel fakat küçük ebatlı sanat ve mimari atılımlar meydana geliyordu. Bu beyliklerden biri olan Osmanoğulları, fethettikleri yerlerde aynı zamanda sanat ve imar faaliyetleri göstermişlerdir. Beyliğin Orta Asya’dan beri yanlarında getirdikleri bir miras vardı. Temas halinde oldukları kadim devletlerin mimarî tekniklerini de kendi ideolojilerine göre yeniden yorumlayıp bu mirasla mezcederek yeni bir prototip ortaya çıkarmışlardı: Kanatlı/zâviyeli/tâbhâneli” planlı camiler.I. Murad tarafından Bursa’da 1365-1385 yılları arasında inşa edilen Hüdâvendigâr Cami, kanatlı/zâviyeli plan tipine sahiptir. Caminin üst katına eklenen medrese katı cami-medrese kombinasyonlu bir yapının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu yönüyle plan şemasının başka bir örneği yoktur. Türbe, hamam ve imaret gibi diğer birimleride Hüdâvendigâr Külliyesi’nin önemli yapılarıdır. Günümüze kadar ulaşan anıtsal değeri yüksek olan külliye, birimleri ile birlikte Erken Osmanlı mimarisinde önemli bir yere sahiptir.After the Anatolian Seljuks lost their sovereignty as a result of the Mongol invasion, many principalities were established in different regions of Anatolia. Among these principalities, those in Central and Eastern Anatolia were not fully independent due to Mongol oppression etc. Therefore, they could not make original initiatives both in politics and in the fields of art and architecture. The principalities in western Anatolia, on the other hand, were relatively independent and each principality dreamed of proving itself and dominating the other principalities. For these purposes, socio-political and socio-cultural moves were being made. This resulted in unique and local but small-scale artistic and architectural breakthroughs. One of these principalities, the Osmanoğulları, also engaged in art and reconstruction activities in the places they conquered. The principality had a heritage they had brought with them from Central Asia. They reinterpreted the architectural techniques of the ancient states they were in contact with according to their own ideology and combined them with this heritage to create a new prototype: "winged/zâviyeli/tâbhâneli" planned mosques. The Hüdâvendigâr Mosque, built by Murad I in Bursa between 1365-1385, has a winged/zāviyeli plan type. The madrasah floor added to the upper floor of the mosque led to the emergence of a mosque-madrasah combination. In this respect, there is no other example of this plan scheme. Other units such as the tomb, bath and imaret are also important structures of the Hüdâvendigâr Complex. The complex, which has a high monumental value that has survived to the present day, has an important place in Early Ottoman architecture together with its units.