XIX. yüzyılda Osmanlı toplumu (Anadolu Türkleri) ve Kazak toplumunun giyim- kuşam tarihi ve kültürü

Abstract

Bu doktora tezi – kökü aynı iki Türk halkının, yani, Osmanlı devletinin içindeki Anadolu Türk halkıyla Kazak sahrasındaki Kazak halkının milli giyim-kuşamı, takıları ve bunlarla ilgili düstür, örf adetlerini karşılaştırarak incelemeyi amaçlamaktadır. Her milletin temel özellikleri arasında milli kıyafetler de önemli bir yere sahiptir. Geleneksel giyim kültürü bir milletin temel kültürel kimliğinin göstergesidir. Milli giysilerin kültürel evrimi uzun tarihsel dönemleri kapsar. Bu uzun tarihsel gelişimin her aşamasında giyimin maddi kültürel bir nesnesi olarak oluşmuş madde kompleksi üzerine etkisi olmuştur. Ancak bu değişmeyenler giyim kültürünün kalıcı unsurları olacaktır. Aslında giyim kültürü her milletin ata mesleği ile ilgilidir. Türk halkları en başından beri savaşçılık geleneğini temel yaşam biçimi olarak benimsemişlerdir. Bu sosyal ilişkiler esasen ekonomi, gelir kaynağı olarak kabul edilen atçılık ve buna bağlı yaşam ve geçime bağlıdır. Kazak halkı dört tülük malı1 kutsal sayarak onları yetiştirmenin yanı sıra tarım, hayvancılık, at ve deve yetiştiriciliğini de kültürel bir gelenek haline getirmiştir. Bunun temelinde Türk halklarının yaşam tarzları ve maddi kültürleri vardır. Maddi kültür, barınma, ev aletleri, yeme-içme, giyim-kuşam, yaşam tarzları, gelenek ve görenekleri çerçevesinde uyum sağlayarak gelişmiştir. Bu araştırmadaki Anadolu Türkleri ile Alaş adlı Kazak halkının kıyafetleri ve bununla ilgili örf, adet, gelenek ve görenekleri giyim kültürünün benzerlikleri ile farklılıkları üzerinde durulacaktır. Giyim türlerinin tanımlanması, tasvir edilmesi, analiz edilmesi, karşılaştırılması, iç ve dış etkenlere bağlı gelişimi, değişimi ve yenilenme süreçleri, özelliklerinin saptanması gibi kapsamlı bir araştırma uygulanacaktır. Bu amaçla Türkiye ve Kazakistan’daki müzeler, sergi ve koleksiyonlarında muhafaza edilen otantik giysiler incelemeye alınmıştır. Tezin asıl amacı: Osmanlı’nın Anadolu Türkleri ile Kazak halklarının giyim kültürü tarihini karşılaştırmaktır. Tezin bilimsel görevleri şunları içermektedir: Türk geleneğinde giyim çalışmalarının teorisi ve metodolojisinin oluşturmasını, buna dair müzelerdeki giyim-kuşam ve malzeme eserlerine tarihsel veri olarak araştırma yapılması; giyim ve takılara, ilişkin terimlerin örnek transkripsiyon sözlüğünün derlenmesi ve bu terimlere karşılaştırmalı kültürel analiz yapılması; Anadolu Türkleri ile Kazak halkının giyim ve takıları ile ilgili yazılı verilere göre Türk geleneğinde giyim kuşam ve takıların tür ve adlarının sınıflandırılması; İki Türk halkının sosyal gruplarının giyim kalıplarının karşılaştırılmasını ve müzelerde sergilenen otantik giysi ve takıların yazılı verilerle karşılaştırılması; Türk giyim geleneğindeki değerler, dini-ritüel, kişisel imaj oluşturmasını, giyim geleneğindeki Anadolu Türkleri ile Kazak halkının milli kültür (giyim kuşam) tarihinin yazılması; milli gelenek ve göreneklerin giyime etkisinin evlenme, doğum, ölüm geçit ritüelleri çerçevesinde incelenmesi; Sonuç olarak ele aldığımız tezde yukarıda sıraladığımız temel bilimsel görevler gerçekleştirilmiştir. Bilimsel araştırmaların yürütülmesi sırasında konuyla ilgili bir tarih yazımı, kaynak kompleksi ve metodolojik temelleri oluşturulmuştur. Önceki çalışmalarda yapılan bilimsel sonuçlar ve akademik boşluklar dikkate alınmıştır. Yeni materyaller bilimsel paylaşıma sunulmuştur. Araştırma ile ilgili makaleler yayımlanmıştır. Araştırmaya dair ön izleme düzenlenmiş ve tartışmalar yapılmıştır. Neticede araştırma tam bir çalışma haline gelmiş olup içeriği ayrı ve yeni yazılmış bir araştırma haline gelmiştir.The aim of this doctoral dissertation is to compare and study the national clothing, ornaments and related rules and traditions of two Turkish peoples with the same roots, i.e. the Anatolian Turkish nation in the Ottoman Empire, and the Kazakh nation in Kazakhstan. National clothing also occupies an important place among the main characteristics of each nation. Culture of the traditional clothing is an indicator of the basic culture indentity of nation. The culture evolution of national clothing spans long historical periods. At each stage of this long historical development, clothing influenced the materials complex that formed as a material cultural object. However, these constants will become permanent elements of clothing culture. In fact, the clothing culture is related to the ancestral profession of each nation. The Turkish people have adopted the warrior tradition as a basic way of life since the very beginning. These social relations are essentially dependent on the economy, horse breeding, which is considered a source of income, and the life and livelihood related to it. The Kazak people call tört tülük mal. It means Kazakhs call camels, sheep, cow and horse. In the other words, it means four types of animals that shed their fur in the spring. The other side this type of person is a person whose condition and reputation are equal. They have made agriculture, animal husbandry, horse and camel breeding a cultural tradition, in addition to cultivating these goods as sacred. The basis of this is the lifestyles and material cultures of the Turkish people. Material culture has developed by adapting to the framework of shelter, household appliances, food and drink, clothing, lifestyles, traditions and customs. In this research will be amphasied the similarities and differences in clothing culture of the Anatolian Turks and the Kazak nations related customs, traditions. For this purpose, authentic garments prreserved in museums, exhibitions and collections in Turkey and Kazakhstan were examined. The main purpose of the thesis to compare the history of clothing culture of the Anatolian Turks of the Ottoman Empire and the Kazakh nation. The scientific tasks of the thesis include the following: creating the theory and methofology of clothing studies in the Turkish tradition, conducting research on clothing and material artifacts in museums as historical data; comp,lation of sample transcription dixtionary of terms related to clothing and jewelry and comparative cultural analysis of these terms; According to written data on the clothing and jewelry of the Anatolian Turks and the Kazakh nation, the classification of the types and names of the clothing and jewelry in the Turkish traiditon; comparison of clothing patterns of two Turkish people’s social groups and comparison of authentic clothing and jewelry exhibited in museums with written data; Values in Turkish clothing tradition, religious-ritual, personal image formation, writing the history of national culture (clothing) of Anatolian Turks and Kazakh people in clothing tradition; examining the effect of national traditions and customs on clothing within the framework of marriage, birth and death passage rituals; As a result, the basic scientific tasks listed above have been accomplished in the thesis we have discussed. During the conduct of scientific research, a historiography, source complex and methodological foundations were created on the subject. Scientific results and academic gaps in previous studies were taken into account. New materials have been presented for scientific sharing. Articles related to the research have been published. A preview of the research has been organized and discussions have been held. As a result, the research has become a complete study and its content has become a separate and newly written research.