17. ve 18. yüzyıl Kıbrıs Şer'iyye sicillerine göre müslüman-zimmî ilişkileri ve İslâm hukuku açısından tahlili

Abstract

Bu tez, Kıbrıs şer'iyye sicillerinde yer alan ve Müslüman-zimmî ilişkileri kapsamına giren hukukî uygulamaları İslâm hukuku açısından tahlil ederek, yaklaşık üç yüzyıl boyunca Osmanlı idaresi altında kalan Kıbrıs adasında birlikte yaşamış Müslüman ve gayri müslim halkların bir arada yaşama tecrübelerine ışık tutmayı amaçlamaktadır. Araştırma dönemi olarak, adadaki ilk ve en eski şer'î mahkeme uygulamalarını ve Tanzimat öncesi hukukî yapıyı yansıtan 17. ve 18. yüzyıllar, araştırma bölgesi olaraksa, gayri müslimlerin nüfusun yaklaşık üçte ikisini oluşturduğu, Müslüman ve gayri müslim halklar arasında yoğun ilişkilerin kurulduğu Kıbrıs adası seçilmiştir. Çalışmada, Müslümanlar ve zimmîler arasında meydana gelen ve şer'î mahkemeye intikal eden hukukî ilişkilerin neler olduğu, ihtilafların nasıl çözüldüğü ve bu çözümlerde İslâm hukukuna ne ölçüde bağlı kalındığı gibi soruların cevapları aranmıştır. Şer'iyye sicillerinden örnekleme yöntemi ile seçilen belgeler, modern hukuk tasnifine uygun olarak medenî hukuk kapsamına giren şahıs, aile, miras, eşya ve borçlar hukuku başlıkları altında ele alınmış ve tahlil edilmiştir. Tez, giriş ve eklerle beraber üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında Kıbrıs'ın 17. ve 18. yüzyıllardaki genel durumu üzerinde durulmuş, birinci bölümde ise Osmanlı Devleti'ndeki şer'î mahkemeler ve şer'iyye sicilleri ele alınmıştır. İkinci bölümde şahıs, aile ve miras hukukuna; üçüncü bölümde ise eşya ve borçlar hukukuna dair şer'î mahkeme kayıtlarının İslâm hukuku açısından tahlilleri yapılmıştır. Çalışmanın sonunda yer alan ekler kısmında araştırmada elde edilen istatistiksel veriler ve örnek belgeler paylaşılmıştır.Tezin temel kaynaklarını, 17. ve 18. yüzyılları kapsayan 22 adet Kıbrıs şer'iyye sicil defteri ile klasik ve çağdaş İslâm hukuku çalışmaları oluşturmaktadır.This dissertation analyzes muslim-dhimmi relations in terms of Islamic law in the light of Cyprus qadi records. Thus it sheds light on three hundred years coexistence experience of muslim and dhimmi people under Ottoman administration in Cyprus island.Research period is 17th and 18th centuries that it exemplifies the first and the oldest Islamic court practices before Tanzimat period. Research area is Cyprus island where non muslim constitutes the majority and it represents very well muslim and non muslim relations. The study concentrates on law issues which occured between muslims and dhimmis. Thus it searches for questions regarding solutions to issues of law and to what extent issues were solved according to Islamic law. Documents have been selected by applying sampling method from qadi records. These documents which are in accordance with modern law have analyzed within law of persons, law of family, law of deceased's estate, law of property and code of obligation. The dissertation consists of an introduction, three chapters and an appendix. The introduction focuses on 17th and 18th centuries of Cyprus. The first chapter concentrates on Islamic courts and their qadi records of Ottoman state. The second chatper analyzes the subject in terms of law of person, law of family and law of deceased's estate. The third chapter scrutinize the qadi records that related to law of property and code of obligation in terms of Islamic law. The appendix contains statistical data and sample documents.The main sources of this dissertation are 22 qadi records of Cyprus in 17th and 18th centuries and classical and modern Islamic law.