XX. yüzyıl Mısır’ında tasavvuf aleyhtarlığı (1900-1970): Bir ön araştırma

Abstract

XIX. yüzyılda Mısır‟da, İslam‟ın tasavvufî yorumunu benimseyenlerle, kabul etmeyenler ya da buna karşı çıkanlar arasındaki tartışma ve çatışmalar nispeten nadirdir. Bunların sıklığı ve yoğunluğu, daha önceki dönemlerde yaşananların yalnızca cılız yansımalarından ibarettir. Yazılı kaynaklara aksettiği kadarıyla muhalefet fikriyâta değil uygulamaya yönelik eleştiriden müteşekkildir. İlgili örnekler, Vefâ Muhammed el-Kûnî el-Mısrî‟nin er-Reddü’l-mübîn ale’l-ceheleti’l-mutasavvifîn2 ve Hüseyin elMarsafî‟nin Kelimu’s-semânî 3 isimli eserlerinde mevcuttur. Buna ilaveten, yirminci yüzyılın milliyetçi önderlerinden biri olan Abdülaziz Câviş‟ten de söz edilebilir. Câviş on dokuzuncu asrın sonlarında Muhammed Abduh‟un öğrencilerinden biriydi. O, 1892 yılında Mısır‟da Şeyhu‟l-meşâyıh makâmında bulunan Muhammed Tevfik elBekrî‟nin şahsında Mısır‟daki tarikatlara karşı hücuma geçti. Yetki alanı dâhilindeki tarikatların reform ihtiyacı ve haram olduğu düşünülen bazı tasavvufî uygulamaların yasaklanması için kendisini ikna etme niyetiyle dikkatlerini el-Bekrî‟ye yönelten diğer reformist düşünürler Abdullah en-Nedîm6 ile Muhammed Reşîd Rızâ‟dır.