“Modern” kent ve kentli kimliğinin inşasında bir araç olarak işçi yerleşkeleri

Abstract

Sanayi Devrimi 18. Yüzyıldan beri günlük yaşantının bir parçası olarak süregelen ve bugün halen tüm dünya ülkelerinde dönüşümü tetikleyen bir süreci tanımlamaktadır. Bu doğrultuda, tez çalışması Cumhuriyet’in devraldığı miras üzerinden gelişen ve günümüze kadar süregelen sanayi tesislerinin mekânsal planlamalarının, kentin hem fiziksel hem de toplumsal yapısını nasıl dönüştürdüğünü belirlemeye yönelik bir okuma yapmayı amaçlamaktadır. Devrimin beraberinde getirdiği yeni yaşam biçimlerinin, bir arada yorumlanabileceği mekânlardan biri olarak fabrika yerleşkelerinin sürecin eleştirel bir zeminde incelenmesine olanak sağladığı düşünülmektedir. Bu bağlamda “modern” kent ve kentli tahayyülünün Türkiye ve özelinde Bursa’daki karşılıkların araştırılmaktadır. Cumhuriyetin erken dönemlerinde Türkiye’deki iktisadi kalkınma planının dayandığı sanayi faaliyetleri doğrultusunda kurulan birinci sanayileşme dalgasının önemli tekstil fabrikalarından İpek- İş Fabrikası (1925), Merinos Fabrikası (1938) ve ikinci önemli sanayileşme dalgasının lokomotiflerinden olan otomotiv sektöründen Tofaş (1971) ve Renault (1971) fabrikaları ele alınmaktadır. Bu sektörler ve örnek kuruluşlar, faaliyet gösterdikleri süreç boyunca kente sağladıkları ekonomik, sosyal ve kültürel etkiler temelinde incelenmektedir. Bu tez çalışması, sanayi kuruluşlarının çalışanlarına yönelik olarak geliştirdiği barınma ve sosyalleşmeye yönelik yapılaşmalarını, üretim araçlarının ve toplumsal yapının modernleşme politikaları çerçevesinde değerlendirmektedir. Bu analiz, kentsel mekân ve toplumsal dinamikler üzerindeki karmaşık etkilerin anlaşılmasına katkı sağlamayı hedeflemektedir.The Industrial Revolution, which has been an integral part of daily life since the 18th century, continues to drive transformation in countries worldwide. In this context, this thesis aims to analyze the spatial planning of industrial facilities that have developed from the legacy inherited by the Republic and persisted to the present day, and how these facilities have transformed both the physical and social structures of the city. Factory complexes, as spaces where the new lifestyles brought about by the revolution can be collectively interpreted, are considered to provide a critical ground for examining this process. In this framework, the study investigates the manifestations of the “modern” city and urbanite imagination in Turkey, particularly in Bursa. In the early Republican period, significant textile factories established during the first wave of industrialization, based on Turkey's economic development plan, such as İpek-İş Factory (1925) and Merinos Factory (1938), are examined alongside Tofaş (1971) and Renault (1971) factories from the automotive sector, which were pivotal in the second wave of industrialization. These sectors and exemplary establishments are analyzed based on the economic, social, and cultural impacts they have had on the city throughout their operational periods. This thesis evaluates the housing and socialization arrangements developed by industrial organizations for their employees within the framework of the modernization policies of production tools and social structures. This analysis aims to contribute to the understanding of the complex effects on urban space and social dynamics.