Azerbaycan Hanlıkları ve Gülistan-Türkmençay Antlaşmaları

Abstract

Bilindiği üzere Nadir Şah'ın ölümünden sonra Azerbaycan'da hanlıklar dönemi başlamıştır. 19. yüzyılın başlarında tam manasıyla bir hakimiyet mücadelesine sahne olan Azerbaycan coğrafyasında, gücünü kaybetmeye başlayan İran'la, bölgeyi ele geçirmeye çalışan Rusya uzun sürecek bir mücadelenin içine girmişlerdir. Azerbaycan'da siyasi bir birliğin olmaması Rusya'nın bölgedeki hedeflerini gerçekleştirmesini kolaylaştırmıştır. Bunu da "böl ve yönet" politikasıyla sağlamıştır. Azerbaycan coğrafyasına hakim olmak için Rusya ve İran arasında 1804'de başla-yan mücadele, 1828 yılında Türkmençay Antlaşması'nın imzalanmasıyla yeni bir döneme girmiştir. Kanaatimizce, bugün bölgede yaşanan birçok sorunun temelinde işte bu Türkmençay anlaşması yatmaktadır. Nitekim bu anlaşmayla Azerbaycan toprakları ikiye bölünmüştü. Öte yandan bu bölünmenin yanında dikkat çeken önemli sorunlardan birisi de her gün biraz daha çözümsüz bir hal alan Ermenistan sorunudur. Zira Rusya, 1828 Türkmençay Antlaşması'nın 15. maddesine dayanarak, İran, Osmanlı Devleti ve kendi kontrolündeki topraklarda yaşayan Ermenileri, sistemli bir şekilde Güney Kafkasya'ya göç ettirmiştir. Bu planlı hareket neticesinde bölgede yapay bir Ermeni devletinin temelleri atılmıştır. Böylelikle bu coğrafyada kendisine güvenilir Hristiyan bir müttefik bulma arayışında olan Ruslar, bölgeye Ermenilerin yerleştirilmesi neticesinde bu amaçlarına ulaşmışlardır.As already known the federative structure in Azerbaijan has begun after the death of Nadir Shah. In the early 19th century there started a long lasting struggle in the lands of Azerbaijan between Iran -that was losing power at the time- and Russia. The lack of a uni-tary structure had been helpful for Russia to realize her objects in that territory.This situation was a classical extension of ''divide and rule'' mentality and for the present it can be count as a meaningful example to be learned from. The affects of Türkmençay settlement -which was signed in 1828- on the present has been a consequence of the rivalry between Russia and Iran which started in 1804. And it defines the main source of the problems that the territory is experiencing nowadays. Beside these conflictions one of the most important problems in the area was Ar-menia. Depending on the 15th article of the 1828 Türkmençay settlement the Russian gov-ernment had systematically forced the Armenians living both in Iran and Ottoman Empire to move to South Caucasus. Following this well- organized plan, the foundations of an artificial Armenia was laid. It was the realization of Russia's political objective who was in need for a Christian ally in the region.