Ulusal yetki alanı dışında kalan bölgelerde tescil-yetki ilişkisi ve uzay hukukundaki görünümü

Abstract

1600’lü yılların başından günümüze uluslararası hukukun içtihatları ve düzenlemeleri temel kavramlardan birini ön plana çıkarmaktadır: yetki. Devletin egemenliğine dayanan hakların demetinini oluşturan yetki, uluslararası hukukun gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Vestfalya Barış Andlaşması sonrası ortaya çıkan uluslararası sistemin yapısı kapsamında devletlerin yetkisi, devletlerin ülkelerinde kurulmuş bir otorite olarak kabul edilmiştir. Söz konusu dönemde yetki, egemenlik gibi devletlerin ülkeleri ile sınırlı görülmekteydi. Söz konusu tartışmaların yapıldığı zamanlarda devletler arasındaki yetki çatışmalarının önlenmesi için bu tarz bir yaklaşım benimsenmişti. Ancak zamanla devletlerin belirli durumlarda ülke dışı yetki kullanımının mümkün olduğu kabul edilmiştir. Günümüzde, uluslararası hukukun temel yaklaşımı devletlerin ancak kabul edilen uluslararası normlara dayanarak ülke dışı yetki kullanabileceği yönündedir. Bu standart yöntemlerin temellerinden biri, tescilden kaynaklanan yetkilere dayanmaktadır. Tescilden doğan yetkilerin özellikle Antarktika, açık denizler, uzay vb. ulusal yetki alanı dışında kalan bölgelerde kullanımı farklılık göstermektedir. Bu çalışma kapsamında ulusal yetki alanı dışında kalan bölgelerde yetki kullanımı özellikle uzay hukuku düzenlemeleri dikkate alınarak incelenecektir. Çalışmanın birinci bölümünde, devlet yetkisi kavramının tanımı ve çerçevesi genel olarak çizilmeye çalışılacaktır. Sonrasında ise uluslararası deniz hukuku, uluslararası hava hukuku ve Antarktika’ya ilişkin uluslararası düzenlemeler esas alınarak tescil ve yetki ilişkisi tartışılacaktır. Çalışmanın ikinci bölümünde uzay hukuku hükümleri kapsamında tescil ve yetki ilişkisi incelenecektir. Bu bölümde özellikle devletlerin yetkilerinden doğan hukuki sonuçlar tartışılacaktır. Son bölümde, devletlerin uzay objelerinin tesciline ilişkin getirdiği ulusal mevzuat düzenlemeleri incelenerek Türkiye için tescile ilişkin hükümler özelinde ve örnek niteliğinde bir ulusal mevzuat değerlendirmesi yapılacaktır.

The first precedents and regulations of international law emphasize one of the fundamental concepts: jurisdiction. Jurisdiction, which constitutes the foundation of a state's rights based on sovereignty, has played a significant role in the development of international law. Under the classical structure of the system following the Peace of Westphalia, state jurisdiction was considered the authority established within the territories of states. Jurisdiction was seen as limited to states’ territories, much like sovereignty. The conditions of the time were deemed necessary to prevent jurisdictional conflicts that could arise among these states. However, in today's world, states can exercise jurisdiction outside their borders under certain circumstances. The fundamental approach of international law is that states can only exercise extraterritorial jurisdiction based on accepted international norms. Among the accepted methods, jurisdiction derived from registration are prominent. The use of jurisdiction derived from registration varies, especially in areas beyond national jurisdiction, such as Antarctica, open seas, space, etc. In this study, the exercise of jurisdiction in areas beyond national jurisdiction, especially taking into account space law regulations, will be examined. In the first section of the study, an attempt will be made to outline the definition and framework of the jurisdiction concept in general. Subsequently, the relationship between registration and jurisdiction will be discussed, with a focus on international maritime law, international aviation law, and international regulations related to Antarctica. In the second section of the study, the relationship between registration and jurisdiction will be examined within the framework of space law provisions. In this section, potential responsibilities and obligations arising from jurisdiction will also be discussed. In the final section, national legislative regulations introduced by states concerning the registration of space objects will be examined, and a possible evaluation of national legislation for Türkiye will be made.