Bazı kestane çeşit ve genotiplerinin fenolojileri ve çiçek yapıları üzerinde araştırmalar

Abstract

Bu çalışma, 2014-2015 yılları arasında Bursa ili Yıldırım ilçesi Cumalıkızık köyünde bulunan Kestane Koleksiyon Bahçesinde ve Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümüne ait Sitoloji Laboratuarı' nda yürütülmüştür. Farklı ekolojilerden seleksiyon çalışmaları ile öne çıkan 17 kestane (Castaea sativa Mill.) çeşit/genotipi ve iki hibrit (Castanea sativa x Castanea crenata) çeşit olmak üzere toplam 19 kestane çeşidinde çalışılmıştır. Çeşit/genotiplerin tomurcuk, erkek ve dişi çiçeklerinde fenolojik gelişim dönemleri incelenmiş ve erkek çiçeklerde ayrıntılı incelemeler yapılarak aralarındaki farklılıklar belirlenmiştir. Araştırmadan aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. İki yıllık verilerin ortalamaları dikkate alındığında kestane çeşit/genotiplerinde tomurcuk kabarması 20 Mart - 26 Nisan, tomurcuk patlaması, 3 Nisan- 1 Mayıs tarihleri arasında değiştiği saptanmıştır. 'Marigoule' çeşidi en erken; 'Hacıömer', 'Nazilli 2-5', 'Nazilli 23-1' en geç tomurcuk patlaması gösteren çeşitler arasında yer aldığı belirlenmiştir. Kestane çeşit/genotipler bazında erkek çiçeklerde çiçeklenme başlangıcı 28 Haziran ile 1 Temmuz ve tam çiçeklenme 5 Haziran ile 5 Temmuz tarihleri arasında değişmiştir. 'Dursun', 'Firdola', 'Ersinop', 'Marigoule' çeşitleri erken, 'Kızılcık', 'Gavuraşı', 'Hacıibiş', orta, 'Hacıömer' çeşidi ise geç tam çiçeklenme gösteren çeşit/genotipler olarak belirlenmiştir. Çiçektozu yayma süresi çeşit/genotipler bazında 9-17 gün arasında değiştiği belirlenmiştir. Dişi çiçeklerin tozlaşmaya hazır oldukları dönem çeşit/genotipler bazında 11 Haziran- 2 Temmuz tarihleri arasında olduğu tespit edilmiştir. 'Ersinop', 'Serdar', 'Kızılcık' en erken, 'Hacıömer', 'Nazilli 2-5', 'Nazilli 23-1' 'Derekızık', 'Mahmutmolla' en geç çiçeklenen çeşit/genotip olarak belirlenmiştir. Dişi çiçeklerin reseptif olma süresi çeşit/genotipler bazında 9-22 gün arasında değiştiği saptanmıştır. Çalışmada yer alan çeşitlerin dikogami durumu protandry olduğu görülmüştür. Çeşit/genotipler bazında erkek çiçek ortalama püskül boyu 6.41 cm ile 20.06 cm, bir püsküldeki ortalama erkek çiçek küme sayısı 61.85 ile 154.35 adet, çiçek kümesindeki ortalama çiçek sayıları 3.21 ile 8.68 adet, çiçekteki stamen sayısı 7.36 ile 11.61 adet arasında değiştiği belirlenmiştir. Kestane çeşitlerinde stamen yapıları bakımından önemli farklılıklar saptanmış; 5 çeşit stamensiz (astamine), 1 çeşit kısa stamenli (brachistamine), 4 çeşit orta boyda stamenli (mezostamine) ve 9 çeşit uzun stamenli (longistamine) olarak sınıflandırılmışlardır. Çeşit/genotiplerin ortalama anter boy ve en uzunluğunun 366.03-732.60 µm ile 365.59-609.11 µm arasında değiştiği ve oblate spheroidal, prolate spheroidal ve subprolate olmak üzere 3 farklı anter şekline sahip olduğu saptanmıştır. Çeşit/genotiplerin ortalama çiçek tozu boy uzunluğu 13.14 µm ile 21.38 µm, en uzunluğu 10.23 µm ile 12.55 µm arasında değiştiği ve prolate, subprolate olmak üzere 2 farklı şekle sahip olduğu belirlenmiştir.This study was carried out in the Kestane Collection Orchard located in Cumalıkızık village of Yıldırım district of Bursa in 2014-2015 and in the Cytology Laboratory of Uludağ University, Faculty of Agriculture, Department of Horticulture. A total of 19 chestnut varieties, including 17 chestnut (Castaea sativa Mill.) cultivar/genotype and two hybrids (Castanea sativa x Castanea crenata) cultivars were highlighted by selection studies from different ecologists. The phenological developmental periods in buds, male and female flowers of the cultivar/genotypes were examined and detailed analyzes were carried out in male flowers and the differences between them were determined. The following results were obtained from the study. When the average of two years' data is taken into consideration, bud swelling in chestnut cultivars / genotypes has been determined to change between March 20 - April 26, bud burst, April 3 - May 1. The 'Marigoule' variety is earliest; 'Hacıömer', 'Nazilli 2-5', 'Nazilli 23-1' were among the cultivars showing the latest bud burst. The beginning of flowering in male flowers based on chestnut cultivar/genotypes varied from 28 June to 1 July and full flowering from 5 June to 5 July. ''Dursun', 'Firdola', 'Ersinop', 'Marigoule' varieties are early, 'Kızılcık', 'Gavuraşı', 'Hacıibis', middle, 'Hacıömer' are genotypes showing late full bloom It has been determined that the flowering period is varied between 9-17 days on the basis of genotypesIt has been determined that female flowers are ready to pollinate on the basis of period cultivar/ genotypes between June 11 and July 2. 'Ersinop', 'Serdar', 'Kızılcık' were determined as the earliest , 'Hacıömer', 'Nazilli 2-5', 'Nazilli 23-1', 'Derekızık' and 'Mahmutmolla' were determined as the latest flowering cultivar/genotype. Duration of receptivity for female flowers have been found to vary between 9 and 22 days on the basis of cultivar/genotype. It was seen that the dichotomous state of the varieties included in the study was protandry. The average lenght of the male catkins ranged from 6.41 cm to 20.06 cm, the mean number of cluster per catkin in 61.85 to 154.35, the average number of male flowers per cluster ranged from 3.21 to 8.68, and the mean number of stamens per flower varied from 7.36 to 11.61 on the basis of cultivar/genotypes. Significant differences were found in stamen structures in chestnut varieties; They were classified as 5 kinds of astamine, 1 kind of brachistamine, 4 kinds of mesostamine and 9 kinds of longistamine. It was determined that the cultivar/genotypes had mean anther length and longest length changed between 366.03-732.60 μm and 365.59-609.11 μm, and 3 different anthers were oblate spheroidal, prolate spheroidal and subprolate. It was determined that the cultivar/genotypes have a mean pollen length of 13.14 μm to 21.38 μm, a minimum length of 10.23 μm to 12.55 μm, and two different forms of prolate and subprolate.