Kırgızcanın çok zamanlı ses bilgisi

Abstract

Dildeki sesler genellikle korunsa da zaman içerisinde çeşitli nedenlerden ötürü değişebilir. Bir ses değişmesinin gerçekleşmesi koşulludur. Herhangi bir değişim, sınırlı zaman için geçerlidir. Başka bir ifadeyle değişim sürekli değildir, tamamlanır. Böylece aynı dilin kolları birbirinden farklılık göstermeye başlar. Bu bağlamda dilin çok zamanlı ses bilgisi ayrıca önem kazanır. Ele alınan çalışmada Kırgızcanın çağdaş sözvarlığından hareketle çok zamanlı ses bilgisi ortaya konmaya çalışılmıştır. Bunun için önce Kırgızcanın Açıklamalı Sözlüğünden (Кыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү, 2015) Türkçe kökenli sözcükler belirlenmiş; sırasıyla Orta Türkçe, Eski Türkçe ve gerektiği durumlarda Ana Türkçe şekiller verilerek incelemede kullanılmak üzere bir havuz oluşturulmuştur. Madde başlarının mümkün oldukça etimolojisi verilmeye çalışılmıştır. Ardından Eski Türkçedeki her sesin Kırgızcadaki durumu ele alınmıştır. Birincil uzun ünlüler ve ses öbekleri, ilgili yerlerde ayrı birer başlık altında değerlendirilmiştir. Ses olayları ise artzamanlı ve eş zamanlı olmak üzere ayrı bölüm hâlinde incelenmiştir. Her ses mümkün olduğu ölçüde fazla örnekle test edilerek değişimlerin sebepleri belirlenmeye çalışılmıştır. Eski Türkçeden Kırgızcaya tüm seslerdeki değişimler bütün olarak ele alındığı için bu değişimlerin relative kronolojisi’nin tespit edilebilirliği ortaya konmuştur. Gerekli açıklamalarda Türk dillerinin karşılaştırmalı ses bilgisi çalışmalarına da başvurulmuştur. Bulgu ve tespitlerin değerlendirildiği sonuç bölümüne incelenmiş sözcüklerin listesi eklenmiştir.

Although the sounds in the language are usually preserved, they can change over time for different reasons. Phonetic changes depend on various conditions. Any phonetic change is valid for a limited time period. In other words, change is not permanent, it has completed in time. Thus, the branches of the same language begin to differ from each other. In this context, diachronic and synchronic phonology of the language comes into prominence. In this study, it has been tried to reveal diachronic and synchronic phonetic of Kyrgyz language based on the contemporary vocabulary. For this, firstly, words of Turkish origin were determined from the Kyrgyz Annotated Dictionary (Кыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү, 2015); a pool of words was created to be used for the study by giving examples from Middle Turkish, Old Turkish and, when necessary, Proto-Turkic. We have tried to give the etymology of the headwords as much as possible. Then, each sound in Old Turkish in Kyrgyz was discussed. Primary long vowels and sound phrases were evaluated under separate headings where relevant. Phonetic changes, on the other hand, were examined in separated sections as diachronic and synchronic. Each sound was tested with as many samples as possible and the reasons for the changes were tried to be determined. Since the changes in all sounds from Old Turkish to Kyrgyz are considered as a whole, the detectability of the relative chronology of these changes has been revealed. In the necessary explanations, comparative phonetic studies of Turkish languages were also applied. A list of the examined words is added to the conclusion section where the findings and determinations are evaluated.