Kelâmcıların sûfîlere ulûhiyyet hususunda eleştirileri

Abstract

Kelam âlimlerinin, mutasavvıfların ulûhiyet anlayışına yönelttiği eleştirileri konu edinen bu çalışma, bir giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte ulûhiyet kavramı ile kelâm ve tasavvuf açısından ulûhiyetin önemi açıklanarak tasavvufun eleştiri aldığı konulara ve niçin eleştirildiğine değinilmiştir. Birinci bölümde mütekellimlerin varlık anlayışı ile tevhîd, isimler ve sıfatlar konusundaki görüşleri, Mu‘tezile ve Ehl-i Sünnet mezhepleri ekseninde aktarılmıştır. İkinci bölümde sûfîlerin varlık algısı, tevhîd, isimler ve sıfatlara dair görüşleri, İbn Arabî öncesi ve sonrası şeklinde iki dönemde incelenmiştir. Tasavvufa yöneltilen eleştiriler noktasında öne çıkan bir anlayış olması hasebiyle vahdet-i vücûd anlayışı ayrıca ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise ilk olarak tasavvufun eleştirilme sebepleri ve hangi konular üzerinden tenkitlere maruz kaldığı açıklanmıştır. Sonrasında mütekellimlerden sûfilere yönelen eleştiriler, kendi eserleri üzerinden aktarılmıştır. Bu noktada eleştirilerine yer verilen âlimler İbnü’l-Cevzî, Gazzâlî, İbn Teymiyye, Mustafa Sabri Efendi ve İmam-ı Rabbanî’dir. Çalışma, elde edilen tespitleri içeren sonuç kısmıyla nihayete erdirilmiştir.

This study, which deals with the criticism of kalam scholars against mystics in terms of the understanding of divinity, consist of an introduction and three chapters. In the introduction, the concept of divinity and the importance of divinity in terms of theology and mysticism are explained and the subjects that mysticism is criticized and it’s reasons are mentioned. In the first chapter, the understanding of existence of mutakallims and their views on tawhid, names and attributes are conveyed within the scope of Mu'tazila and Ahl al-Sunnah sects. In the second chapter, the Sufis' perception of existence, tawhid, names and attributes are examined in two periods, before and after Ibn Arabi. Since it is a prominent understanding in terms of criticisms against Sufism, the concept of unity of existence is also discussed. In the third chapter, firstly, the reasons for the criticism of Sufism and the subjects on which it was criticized are explained. Afterwards, the criticism of the mutakallims towards the Sufis were conveyed through their own works. At this point, the scholars whose criticisms are included are Ibn al-Jawzi, Ghazali, Ibn Taymiyya, Mustafa Sabri Efendi and Imam-i Rabbani. The study was concluded with the conclusion part containing the determinations obtained during this period.