Türkiye Türkçesi'nde dilbilgisel zaman-Oktay Akbal öyküleri örneği

Abstract

Bu çalışmada Türklük Bilgisinin tartışmalı konularından biri olan dilbilgisel zaman kavramı incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın derlemini Oktay Akbal'ın öyküleri oluşturmuş, bu bağlamda yazara ait on beş öykü kitabındaki iki yüz yetmiş yedi öykü değerlendirilmiştir. Tezin amacı, zaman çözümlemesi konusunda bir yöntem ortaya koymak, zamanı belirlemede etkili olan unsurları saptayarak zaman işaretleyicilerini ve bunların arasındaki bağlantıları belirlemektir. Bu bakış açısıyla konuya bütüncül olarak yaklaşılmış, zaman konusu geniş bir biçimde ek, sözcük, sözcük öbeği, cümle, metin, metinlerarası ilişkiler bağlamında ayrıntılı bir yöntemle ele alınmış; kılınış - görünüş - kiplik konularından da yararlanılmıştır. Ayrıca zaman çözümlemesi için mutlaka incelenmesi gereken olay zamanı, konuşma zamanı, atıf zamanı ilişkilerine de yer verilmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde tezin kapsamı, amacı, önemi, derlemi ile yöntem ve sınırlılıkları açıklanmıştır. "Zaman Kavramı ve Zamanla İlgili Konulara Genel Bir Bakış" başlıklı birinci bölümde gerçek zaman ve dilbilgisel zaman kavramlarıyla ilgili genel bilgiler ve konuyla ilgili bazı çalışmalar verildikten sonra ana hatlarıyla kılınış - görünüş - kiplik konularına değinilmiş, zaman incelemesi nasıl yapılmalıdır sorusuna cevap aranmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünü oluşturan inceleme kısmında ilk olarak "Olay Zamanı Odaklı Cümlelerle Konuşma Zamanı Odaklı Cümleler ve Öykülerde Zaman Sırası" konusu işlenmiş, daha sonra "Olay Zamanı, Konuşma Zamanı, Atıf Zamanı İlişkileri" anlatılmış; ardından "Zaman İşaretleyicileri" olarak belirlenen "Zaman Ekleri ve Zaman Ekleriyle Kurulu Yapılar", "Zaman Belirteçleri", "Zamanla İlgili Bilgi Veren Diğer Dil Birimleri", "Dil Dışı Göndermeler", "Metin İçi Bağlam", "Metinlerarası İlişkiler" sırasıyla incelenmiştir. Bunların devamında "Zaman Anlatımında Soyuttan Somuta Geçiş" ve "Zaman AnlatımındaVurgu" bölümleriyle inceleme tamamlanmıştır. Çalışmanın asıl ortaya konduğu bölüm, inceleme bölümüdür. Sonuç bölümünde kısaca incelemeden elde edilen sonuçlardan, bir zaman incelemesi için hangi noktalara dikkat edilmesi gerektiğinden söz edilmiş ve kaynaklar sunularak çalışma tamamlanmıştır.The tense issue that is one of the contentious issues of Turcology have been examined in this study. The material of the study is Oktay Akbal's stories. Two hundred and seventy-seven stories in fifteen story books of the author have been examined in this context. The aims of the thesis are to put forward a method on examination tense, to determine tense markers and the relationship between them pinpointing elements that are effective in determining the tense. This point the issue has approached in a holistic way. The tense issue has been extensively studied in with a detailed method in the context of suffixes, words, word phrases, sentences, text and intertextual relations. These points have supported with the aktionsart, aspect and modality topics. In addition event time, speech time and reference time topics have been examined. The scope, purpose, significance, materials, method and andlimitations of the thesis are described in the introduction of the study. After which general informations about the time, the tense and some works on the subject has been given the aktionsart, aspect and modality topics have been mentioned with the main lines and it has sought to answer the question of how the tense examination should be done in the first chapter titled "Overview of Time Sense and the Topics about Time". The second chapter is analysing part and it has been formed in these areas: "Event Time-Oriented Sentences and Speech Time-Oriented Sentences, Time Lines in Stories", "Relationships between Event Time, Speech Time and Reference Time", "Tense Markers (Tense Suffixes and Structures That Are Formed with Tense Suffixes, Adverbs of Time, Other Language Units about the Time, Non-linguistic References, Text Context, Intertextual Relationships)", "The Transition From Abstract to Concrete in Time Expression", "The Emphasis on Time Expression". In conclusion it has been mentioned briefly the results obtained from the analysis and the study has been completed with references.