Muhammed Emîn el-Herarî’nin Hadâiku’r-Ravh ve’r-Rayhân fî Ravâbî Ulûmi’l-Kurân adlı tefsirinde Kur’ân’ı yorumlama yöntemi

Abstract

Bu tez, Etiyopyalı bir müfessir olan Muhammed Emîn el-Herarî’nin (ö. 2019) “Hadâiku’r-Ravh ve’r-Rayhân fî Ravâbî Ulûmi’l-Kurân” adlı tefsirine ilişkin bir yöntem çalışmasıdır. Çalışmanın amacı, 1400 yıllık tefsir birikimine hakim olan çağdaş müfessir Herarî’nin Kur’ân’ı anlama yöntemini tahlil edip değerlendirmenin yanı sıra onun Hadâik adlı eserini tefsir ilmine dair konular çerçevesinde ve ulûmu’l-Kur’ân açısından incelemektir. Müfessirin tefsir ve tevil ayrımına dair açıklamaları, muasır bir müfessir olmasına rağmen klasik tefsir yorumlama yöntemlerine bağlılığı ile çağının ve coğrafyasının siyasî, ekonomik ve sosyal sorunlarını tefsirine yansıtması ve çözüm yollarına işaret etmesi klasik ve günümüz yaklaşımını bir arada harmanlayan bir tefsir ortaya çıkarmasını sağlamıştır. Ayrıca âyetlerin güncel ve bilimsel bilgiler ışığında yorumlanmasına olanak sağlayan görüşleri ve bu bilgilerin Kur’ân’ın îcâzını desteklediğine dair açıklamaları Hadâik’i önemli ve araştırmaya değer kılan özelliklerin başında gelmektedir. Çalışmamız bir giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte, araştırmanın konusu, amacı, önemi, yöntemi ve kaynakları ile Hadâik ile ilgili yapılmış çalışmalar ele alınmıştır. Birinci bölümde Herarî’nin yetiştiği ortam olan Etiyopya ve Herar bölgesi hakkında bilgiler verilmiştir. Daha sonra Herarî’nin hayatı ve ilmi şahsiyeti çerçevesinde te’lif ettiği eserlere yer verilmiştir. Bu bölümde son olarak tefsirin mukaddimesi, metodu ve kullandığı kaynaklar incelenmiştir. İkinci bölümde müfessirin rivayet ve dirayet yöntemi tahlil edilmiştir. Dilbilimsel, kelamî, fıkhî, işârî, içtimâî ve bilimsel açıdan dirayet yöntemleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise Hadâik, Kur’ân’ın lafız ve mana özelliklerini ortaya koyan Kur’ân ilimleri yönünden değerlendirilmiştir. Nihâi olarak Hadâik’in rivayet tefsirinin kaynakları kitap, sünnet, âsâr ve fasih Arap kelamıdır. Herarî bu yönüyle klasik tefsir literatüründen yararlanarak ve klasik yöntemlere sadık kalarak eserini telif etmiştir. Eser, Kur’ân ilimleri yönünden zengin bir telif özelliği göstermektedir. Diğer yandan dirayet tefsiri kapsamında içtihâdi görüşlere yer vermesi ve güncel meselelere ve bilimsel bulgulara atıfla tefsirini yapması Herarî’nin tevil yönünü öne çıkarmaktadır.

This thesis is a methodological study of “Ḥadāʼiq al-rūḥ wa-al-rayḥān fī Rawābī ʻulūm al-Qurʼān” by Muhammad Amen al-Hararî, an Ethiopian exegete. The aim of the study is to examine the Qur’ān of Ḥadāʼiq, which Hararî, a contemporary exegete, contributed to the tafsir corpus that emerged with the accumulation of 1400 years of tafsir, in terms of dirayah, narration method and ulūm al-Qur’ān sciences. The commentator's explanations on the distinction between tafsir and tawil, his adherence to the classical methods of tafsir interpretation despite being a contemporary commentator, and his reflection of the political, economic and social problems of his age and geography in his tafsir and pointing to solutions have enabled him to produce a tafsir that blends classical and contemporary approaches together. In addition, his views that enable the interpretation of verses in the light of current and scientific information and his explanations that this information supports the Qur’ān’s ijāz are among the most important features of Ḥadāʼiq that make it important and worthy of research. Our study consists of an introduction and three chapters. In the introduction, the subject, purpose, importance, method and sources of the study and the studies on Ḥadāʼiq are discussed. In the first chapter, information about Hararî's upbringing in Ethiopia and Harar city is given. Then, Hararî’s life and the works that he had written within the framework of his scholarly personality are given. Finally, the tafsîr's introduction, methodology and the sources he used are analyzed. In the second part, the method of narration and dirāyah of the commentator is analyzed. The methods of dirāyah are analyzed in terms of linguistic, theological, jurisprudential, al-Ishârî, social and scientific aspects. In the third part, Ḥadāʼiq is evaluated in terms of the Qur'ānic sciences that reveal the Qur’ān’s wording and meaning. Finally, the sources of Ḥadāʾiq's narrated tafsīr are the book, the Sunnah, the traditions, and the Arabic theology. In this respect, Harari composed his work by utilizing the classical tafsir literature and adhering to the classical methods. The work is rich in Qur’ānic sciences. On the other hand, the fact that he includes ijtihâdî views within the scope of dirāyah tafsīr and makes his tafsîr with references to current issues and scientific findings emphasizes Hararî’s tawil aspect.