Lehcetü’l Lügât ve Lehce-i Osmânî’den hareketle 18. ve 19. yüzyıl söz varlığı

Abstract

Bu tez çalışmasında 18. yüzyıldaki Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi’nin Lehcetü’l Lügat ve 19. yüzyıldaki Ahmet Vefik Paşa’nın Lehce-i Osmânî adlı sözlükleri ve söz varlığı incelenmiştir. Bu çalışma giriş, sonuç ve kaynakça dışında üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın amacı, önemi, problemi, yöntemi hakkında bilgi verilmiştir. Tezin birinci bölümünde genel olarak sözcük, söz varlığı, sözlükbilim, sözlük çeşitleri, sözlükçülüğün tarihçesi, Türk sözlükçülüğü tarihi ve Türkçenin sözlükleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi ve Ahmet Vefik Paşa’nın hayatı, edebî kişiliği ve şahsiyeti, eserleri ve teze konu olan sözlükleri hakkında açıklamalar yapılmıştır. Tezin tematik tasnif bölümünü oluşturan ve en kapsamlı içeriğe sahip olan üçüncü bölümde söz varlığı; dil bilgisi ögeleri, konulara göre adlar, konulara göre fiiller başlıkları altında incelenmiştir. Çalışmada Hatice Şirin’in “Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi” adlı eserinde kullanılan tematik tasniften yararlanılmıştır. Sözcüklerin içerdiği konuya göre yeni tasnif başlıkları eklenmiştir. Sonuç bölümünde sözlüklerden hareketle elde edilen bulgular ortaya konmuş, sözlükler arasında karşılaştırmalar yapılmış, sayısal veriler sıralanmış, grafiklerle gösterilmiş ve sözlüklerin söz varlığı değerlendirilerek yorumlanmıştır. Sonuç bölümünden sonra çalışmada başvurulan kaynaklara yer verilmiştir.In this thesis, the dictionaries and vocabulary of the 18th century Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi’s Lehcetü’l Lügat and 19th century Ahmet Vefik Pasha’s Lehce-i Osmânî were examined. This study consists of three sections, except for the introduction, conclusion and bibliography. In the introduction section, information is given about the purpose, importance, problem and method of the study. In the first section of the thesis, information is given about the word, vocabulary, lexicology, dictionary types, history of lexicography, history of Turkish lexicography and Turkish dictionaries in general. In the second section, explanations are made about the life, literary personality and character of Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi and Ahmet Vefik Paşa, their works and the dictionaries that are the subject of the thesis. In the third section, which constitutes the thematic classification section of the thesis and has the most comprehensive content, vocabulary is examined under the titles of grammar elements, nouns according to subjects and verbs according to subjects. In the study, the thematic classification used in Hatice Şirin’s work titled “Old Turkish Inscriptions Vocabulary Analysis” was used. New classification titles were added according to the subject of the words. In the conclusion section, the findings obtained from the dictionaries were presented, comparisons were made between the dictionaries, numerical data were listed, shown with graphics and the vocabulary of the dictionaries was evaluated and interpreted. After the conclusion section, the sources used in the study were included.