Sosyal mekân ve fıkıh

Abstract

Mekânların taşıdıkları fiziksel nitelikleriyle insan hayatına yön vermesi, dünya hayatına olan etki gücünün göstergesidir. İnsan bunun farkında olsun olmasın ya bulunduğu mekânın şartlarına göre şekillenir, ya kendi şartlarına uygun mekânlar seçer ya da ihtiyaçlarına göre bulunduğu mekânı şekillendirmeye çalışır. İnsan hayatının her alanına temayüz eden İslâm dini, Müslümanların yaşadıkları mekânları İslâm kimliğiyle inşâ etmiş, zamanla büyük bir medeniyet oluşturmuştur. Medeniyetin şâsında Müslüman kimliğini toplumsal hayatta var eden, koruyan ve belirli bir nizama sokan temel unsur da fıkıh olmuştur. Fıkıh kültürünü, toplumsal hayatta yaşanılır kılan yapılar, sosyal mekânlar ve bu mekânların inşâ ve denetiminde rol oynayan kurumlar olmuştur. Çoğunluğu vakıflarla kurulan, sosyal hizmeti amaçlayan sosyal mekânlar fıkhî prensipler ve yasaklar çerçevesinde yüzyıllar boyunca hizmet vermişlerdir. Araştırmamızın birinci bölümünde ilgili kavramların tanım ve kapsamlarından sonra İslâm medeniyet tarihinde kurulan sosyal mekânlar belirlenerek bu mekânların dayandığı kurumlar tespit edilmiştir. İkinci bölümünde ise tarihî birikimimizde tespit edilen sosyal mekânların inşâ ve kullanım prensiplerine değinilerek fıkhın yasaklarına yer verilmiştir. Bütün bu tespitlerin sonucunda sosyal mekânlardaki temel kamusal ve bireysel haklardan bahsedilerek, toplumsal hayatta sosyal mekânların fıkıh kültürü oluşmasında bireysel ve toplumsal kazanımları üzerine değerlendirme yapılmıştır.

The fact that places give direction to human life with their physical qualities is an indicator of the power of influence of space on worldly life. Whether a person is aware of this or not, he is shaped according to the conditions of the place he is in, he either chooses places suitable for his own conditions or tries to shape the place he is in according to his needs. The religion of İslâm, which stands out in all areas of life, has shaped the places where Muslims live with its own identity and has created a great civilization in time. In the construction of civilization, fiqh appears as an element that creates, protects and regulates the Muslim identity in social life. Foundation Institution and Hisbe Organization played a fundamental role in the construction, enforcement and supervision of İslâmic civilization institutions. Social spaces, most of which were established with foundations and aimed at social service, have served for centuries within the framework of fiqh principles and prohibitions. In the first part of our research, after the definitions and scopes of the related concepts, the social spaces established in the history of İslâmic civilization were determined and the institutions on which these spaces were based were determined. In the second part, the principles of construction and use of social spaces determined in our historical background are mentioned and the prohibitions of fiqh are included. As a result of all these determinations, the basic public and individual rights in social spaces were mentioned and the individual and social achievements of social spaces were evaluated.