Nahîfî Divanı sözlüğü [Bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük]

Abstract

Anlamanın ve anlamlandırmanın temeli bağlamdır. Bağlam ise kelimelerin cümle içerisindeki anlam katmanıdır. Sanatkârlar, kelimelerin çok anlamlılığını edebî metinlerde sıklıkla kullanırlar. Bu kullanımı klasik edebiyat metinlerinde de görmek mümkündür. Zaman içerisinde oluşan anlam değişmelerini takip etmek, bu edebiyat dönemini inceleyen araştırmacılar için güçlükler ortaya çıkarmaktadır. Söz konusu değişimi görebilmek için araştırmacının geniş bir art alan bilgisine ihtiyacı vardır. Bu çalışmada klasik Türk edebiyatında bağlam konusu Nahîfî’den örnekler verilerek açıklanmıştır. Giriş ve üç bölümden oluşan bu tezin birinci bölümünde bağlam konusu çeşitli başlıklar altında ele alınmıştır. Bu bölüm “Bağlam”, “Bağlamı Oluşturan Etmen: Çok Anlamlılık”, “Bağlamla İlgili Yapılan Çalışmalar”, “Benzer Sözcüklerin Kullanımına Bağlamsal Bakış”, “Yapay Zekânın Bağlama Verdiği Dikkat”, “Bağlamın Tespitinde Klasik Metinlerin Rolü ve Klasik Şârihlerin Şerhlerinde Bağlama Verdikleri Dikkat”, “Kaynaklarda Geçen Şaire veya Şiire Dair Anekdotların Bağlama Katkısı”, “Bağlam Tespitinde Yaşanan Güçlüklerin Sebepleri ve Çözümleri Üzerine”, “Bağlam Tespitini Gelecekte Bekleyen Tehlikeler”, “Söz Sanatlarının Bağlam Üzerindeki Etkisi”, “Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüklerin Sözlük Bilimi Açısından Değerlendirilmesi” başlıklarından oluşmuştur. İkinci bölümde ise XVIII. yüzyılın önemli şairlerinden Nahîfî Süleyman ve Divan’ı hakkında bulunan yeni belgeler ve bulgular çeşitli başlıklar altında değerlendirilmiştir. Bu bölümde şair hakkında yeni kaynaklar, Divanı’nın yeni nüshaları, şairin yeni bulunan şiirleri ve şair hakkında yazılan yazılar üzerine bazı tashihler ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise sözü geçen Divan, hazırlanan sözlükten hareketle bağlam açısından incelenmiştir. Bu incelemede şairin etkilediği ve etkilendiği şairler, tezkire yazarlarının şair hakkındaki düşünceleri, bestelenmiş şiirler üzerine değerlendirmeler, kalıp ifadeler, din ve tasavvuf hakkında bazı bağlamsal sonuçlardan bahsedilmiştir. Ekler bölümde ise Ali İrfan Aypay’ın 1992’de hazırladığı doktora tezinden hareketle hazırlanan şairin Divanı’nın bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüğüne yer verilmiştir.Context is the foundation of understanding and interpreting. Context is a multifaceted concept that encompasses the layers of meaning and various functions of words within a sentence. Artists skillfully utilize the polysemy of words in literary works, deepening these layers. This use is particularly common in classical literary texts. However, changes in meaning over time have posed challenges for researchers studying these works. To fully grasp these changes and accurately interpret the context, researchers must possess a broad and deep background knowledge. This study examines the importance of context in Classical Turkish Literature and its relationship with polysemy, illustrated with examples from Nahîfî’s works. The thesis, consisting of an introduction and four chapters, addresses the topic of context in various subsections in the first chapter. In the second chapter, new documents and findings concerning Nahîfî Süleyman’s Divan, one of the prominent poets of the 18th century, are evaluated. The third chapter analyzes Nahîfî’s poems from the perspective of context based on a prepared contextual dictionary; the poets Nahîfî influenced and those who influenced him, common expressions, and religious-sufi references in his works are examined. Appendices section includes a contextual index and functional dictionary prepared based on Ali İrfan Aypay’s 1992 doctoral dissertation.