Sağlık harcamalarının makroekonomik ve çevresel belirleyicileri: Türkiye örneği

Abstract

Sağlık, ister bireysel ister toplumsal düzeyde olsun, ülkelerin ekonomik büyüme ve kalkınma süreçlerinde hayati bir rol oynar. Sağlığı, ekonomik kalkınmanın hem bir sonucu hem de bir belirleyicisi olarak nitelendirmek çelişkili bir yaklaşım değildir. Sağlık üretkenliğe, işgücü piyasasına dâhil olmaya ve sürdürülebilir kalkınmaya katkıda bulunan beşeri sermayenin elzem bir bileşeni olarak ele alınmaktadır. Çünkü biyolojik ve zihinsel olarak iyi hisseden insanların, kısa ya da uzun vadeli çevresel bir şoka maruz kalmadıkları sürece, istikralı bir üretkenliğe sahip olma olasılıkları artar. Bu istikralı üretkenlik, ekonomik getiri ve ruhsal huzurla sonuçlanarak özelde bireylerin, genelde de toplumun faydasını ve toplam refahını artırabilir. Birey ve halk sağlığının çokça belirleyicisi vardır. Sanayi Devrimi’nden ve bilhassa 1950’lerden sonraki süreçte değişen ekonomik, demografik ve ekolojik süreçler birey ve halk sağlığını etkilemiştir. Hızlıca artan sanayileşmenin, nüfusun ve kentleşmenin üretim-tüketim artıkları; atmosferin, çevrenin ve dolayısıyla gezegenin üretim-tüketim artıklarını emme hadlerinin aşılmasına yol açmıştır. Bu sınır aşımlarının birey ve halk sağlığında doğurduğu sonuçlar Birleşmiş Milletler ve Dünya Sağlık Örgütü gibi uluslararası kurumların -bireylerin ve halkların refahları açısından- bilhassa üzerinde durdukları meselelerdir. İktisadi faaliyetin çevreye yaptığı baskı ve bunun sonuçları, sağlığı etkilemesinin yanında sağlık ekonomisi açısından da maliyetler ortaya çıkarır. Mevzubahis maliyetlerin başında sağlık harcamaları gelir ve toplumların beşeri sermaye üretkenliğinin doğrudan belirleyicisidir. Bu çalışmanın amacı, sağlık harcamalarının makroekonomik ve çevresel belirleyicilerini Türkiye özelinde ele almaktır. Bu amaçla 1980 – 2021 dönemini kapsayan yıllık verilerle çalışılmıştır. Yöntem olarak iki denklemden oluşan bir eş-anlı denklem sistemi tercih edilmiştir. Bu sistem uzun dönemli etkileri analiz etmek için yapısal kırılmalara da olanak tanıyan Johansen eş-bütünleşme yaklaşımı kullanılarak tahmin edilmiştir. Analizde kısa dönem etkiler de incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre gelir, sanayi sektörünün katma değeri ve fosil temelli enerji kullanımı, çevresel bozulma üzerinde güçlü bir pozitif etkiye sahiptir. Artan gelir, sanayi sektörünün katma değeri ve fosil temelli enerji kullanımı hem uzun hem de kısa dönemde ekolojik ayak izini artırmaktadır. Şehirleşme hem uzun hem de kısa dönemde ekolojik ayak izini azaltmaktadır. Ekolojik ayak izi ve fosil temelli enerji kullanımı, hem uzun hem de kısa dönemde sağlık harcamalarını artırmaktadır. Şehirleşme ve doğumda yaşam beklentisi hem uzun hem de kısa dönemde sağlık harcamalarını azaltmaktadır.Health plays a vital role in countries' economic growth and development processes, whether at the individual or societal level. It is not contradictory to characterize health as both an outcome and a determinant of economic development. Health is considered an essential component of human capital that contributes to productivity, labor market inclusion, and sustainable development. People who feel biologically and mentally well are more likely to have stable productivity unless exposed to a short- or long-term environmental shock. This stable productivity can result in economic returns and mental well-being, increasing individuals' and society's utility and total welfare. There are many determinants of individual and public health. Changing economic, demographic, and ecological processes since the Industrial Revolution and especially since the 1950s have affected individual and public health. The production- consumption residues of rapidly increasing industrialization, population, and urbanization have caused the atmosphere, the environment, and thus the planet to exceed the absorption limits of production-consumption residues. The consequences of these excesses on individual and public health are issues that international institutions such as the United Nations and the World Health Organization are particularly concerned with - in terms of the welfare of individuals and people. The pressure of economic activity on the environment and its consequences not only affects health but also creates costs in terms of health economics. Health expenditures are the most important of these costs and are a direct determinant of the human capital productivity of societies. This study aims to analyze the macroeconomic and environmental determinants of health expenditures in Turkey. For this purpose, annual data covering 1980 and 2021 are used. A simultaneous equation system consisting of two equations is preferred as a method. This system is estimated using the Johansen cointegration approach, which also allows structural breaks to analyze long- run effects. Short-run effects are also analyzed. According to the findings, income, industrial sector value added, and fossil-based energy use have a strong positive effect on environmental degradation. Increasing income, adding value to the industrial sector, and using fossil-based energy increase the ecological footprint in both the long and short run. Urbanization decreases the ecological footprint in both the long and short run. Ecological footprint and fossil-based energy use increase health expenditures in the long and short run. Urbanization and life expectancy at birth decrease health expenditures in both the long and short run.