İdari işlemin sebep unsuru ve yargısal denetimi

Abstract

İdari işlem, idare hukukunun temel konularından biridir.. Sebep unsuru ise, idair işlem teorisini diğer teorilerden farklı, kendi özgü bir teori hâline getiren bir unsurudur. Sebep unsuru, idari işlemin yapılmasında dayanılan fiili ve hukuki etkenlerdir. Türk hukukunda sebep unsuru kural olarak kanundaki düzenleme şekillerine göre belirlenir. Sebep unsurunun kanunda hiç düzenlenmemesi ve belirsiz kavramlarla düzenlenmesi takdir yetkisine değil, hukuki yorum yükümlülüğüne işaret eder. Sebep unsurunun hukuka uygunluğu ayrıca sebep ilkeleri olarak adlandırılan birtakım içtihadi ilkelere de bağlıdır. Her idari işlem mutlaka bir sebebe dayanmalıdır, sebepsiz idari işlem olmaz. Sebepler gerçek ve hukuka uygun olmalıdır. Sebepler objektif olarak belirlenmeli, somut nitelikte olmalıdır. Sebep sakatlıkları sonradan giderilemez. Sebep unsuru şekle indirgenemez. Keza sebep ikamesi bu ilkeyi doğrulamaktadır. Sebep unsurunun hukuka uygunluğunun arandığı zaman, istisnaları olmakla birlikte kural olarak idari işlemin yapıldığı zamandır. Sebep sakatlıkları üç türe ayrılır. Hukuki sebep sakatlıkları, hukuki dayanaktan yoksunluk ve hukuki hatadır. Fiili sebeplerin maddi doğruluğunda hata, fiili hata olarak adlandırılabilir. Fiili sebeplerin maddi doğruluğu sebep unsurunun hukuka uygunluğu için yeterli değildir, fiili sebeplerin hukuki nitelendirmesi de hukuken doğru olmalıdır. Danıştay genellikle fiili sebeplerin hukuki nitelendirmesinde denetim yetkisini sınırlandırmamakta, tam denetim yürütmektedir. Açık değerlendirme hatası ve tam ölçülülük denetimi Türk hukukunda henüz istisnai uygulama alanına sahiptir ve örnekleri azdır. Sebep sakatlıklarının yargısal yaptırımı kural olarak iptaldir; ancak Danıştay’ın istisnai sayıdaki kararlarında hukuki yokluk müeyyidesinin kabul edildiği görülmektedir.

Administrative acts is one of the fundamental subjects of administrative law. The motive is an element that makes the administrative act theory a unique theory different from other theories. The motive element is the material and legal factors based on the administrative act. In Turkish law, the motive element is determined according to the regulations modalities in codes as a rule. The fact that the motive is not regulated in the code at all and that it is regulated in ambiguous concepts indicates not discretionary, but legal interpretation obligation. The legality of the motive also depends on a number of jurisprudence principles. Every administrative act must be based on a motive, no administrative action without motive. The motives must be real and lawful. The motives should be determined objectively and should be concrete. The invalidities of motive element cannot be provable posteriorly. The motive cannot be reduced to form of act. Likewise, substitution of motives confirms this principle. The legality of motive is, as a rule, according to the conditions in the time of the administrative act is made. However, there are exceptions to this. The motive invalidities are divided into three types. The invalidities in legal motive are absence of legal basis and legal error. An error in the material accuracy of material motives constitutes a material error. The material accuracy of the material motives is not sufficient for the legality of the motive element, and also the legal qualification of the material motives must be legally correct. The Turkish Administrative Supreme Court, Danıştay, generally does not limit its judicial authority in the legal qualification of material motives; it conducts a complete legal control. The manifest appreciation error and complete proportionality control still have exceptional application areas in Turkish law and examples are few. Judicial sanction of motive invalidities is, as a rule, the annulation, but it is seen that legal nonexistence sanctions are accepted in the exceptional number of decisions of Danıştay.