Mükellef hakları ve Türkiye'de mükellef haklarının korunmasına yönelik öneriler

Abstract

Mükelleflerin hak arayışlarının geçmişini çok eskiye dayandırabiliriz. 1990’lardan itibaren ise devletler bu konunun öneminin farkına varmışlar ve mükelleflerin idareye bakışını değiştirmek, onları gönüllü uyuma sevk etmek için çeşitli düzenlemeler yapmaya başlamışlardır. Son dönemde önemli boyutlara ulaşan bu gelişmeler, konuyu artık çeşitli mekanizmalarla gerçekleştirilen mükellef haklarının korunması alanına çekmiştir. Günümüzde mükellef haklarının ulusal ve uluslararası birçok yolla korunduğu görülmektedir. Özellikle ülkelerin kendi anayasalarında ve ilgili mevzuatlarındaki düzenlemeleri hem mükellef hakları için bir kaynak oluşturmakta, hem de mükellef haklarının korunması için zemin hazırlamaktadır. Bunun yanında birçok ülkede yasal ya da idari olarak düzenlenebilen “mükellef bildirgeleri”, hakların ilanıyla birlikte mükellefler için bir koruma alanı yaratmaktadır. Bu sistemlerin yanı sıra vergi ombudsmanı ve benzeri kurumların, mükellef birliklerinin ve uluslararası boyutta İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin mükellefler için bir koruma alanı yarattığı açıktır. Ülkemizde de, gelir idaresinin yeniden yapılandırılmasıyla gündeme gelen mükellef haklarına yönelik düzenlemeler mevcuttur. Bunun yanında son dönemde yeni yasal düzenlemeler ve anayasa değişikliğiyle birlikte mükellef haklarına yönelik önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Ancak, çağdaş ülkelerde mevcut olan koruma mekanizmaları henüz ülkemizde tam anlamıyla yerleşmemiştir. Bunun için, sistemli bir kanuni düzenlemenin yapılmasına, kapsamlı yeni bir “Mükellef Hakları Bildirgesi”nin hazırlanmasına ve vergi ombudsmanı kurumunun oluşturulmasına ihtiyaç vardır.

The seeking of rights of taxpayers dates far back in history. Since 1990s, governments have realized the importance of this issue and they have started to make various arrangements to change the view of taxpayers toward the administration and to encourage taxpayers to voluntary tax compliance. Recently, these developments that reached significant levels of importance, directed this issue to the protection of taxpayer rights through various mechanisms. Today, it is observed that taxpayer rights are protected by many means both national and international. Particularly countries' own constitutions and relevant legislations both create a source for taxpayer rights and lay the ground for protection of taxpayer rights. Furthermore, legislatively or administratively edited "taxpayer charters" provide also a declaration of rights and provide a conservation area for taxpayers in many countries. In addition to these systems tax ombudsman and similar institutions, taxpayer associations and European Convention on Human Rights in the international scope create a protection area for taxpayers. In our country, there are some arrangements about taxpayer rights which came up with the restructuring of the revenue administration. Important developments have occurred about taxpayer rights with recent new legal arrangements and with recent constitutional amendment. However, the existing protection mechanisms in our country have not yet fully reached the level of those of modern countries. Therefore, making a systematic legal regulation, preparing a comprehensive new "Declaration of Taxpayers’ Rights" and creating the institution of tax ombudsmanship are necessary steps to be taken.