Geleneklerin dilini yorumlamak üzerine: Helesa

Abstract

Yaşatıldığı yörenin dili, kültürü, rengi olan gelenekler; halkın beklentilerinin simgeleşmiş biçi-midir. Gelenekler, bir kuşaktan ötekine geçerken toplumun maddi olmayan kültürünü, maneviyatınıtemsil eder; inançlarının, değerlerinin göstergesi olur; folklorik, sosyolojik, dinî boyutlarıyla sürekliliğiifade ederler. Kültürel ögelerin temel işlevi; bireylerin yaşamsal gereksinimlerini karşılamak değilsosyal yapının sürekliliğini sağlamaktır. Bu nedenle geleneklerin algılanması, sosyo-kültürel yapınınalgılanmasına bağlanabilir. Toplumun sosyal, kültürel, ekonomik özellikleri, sosyal yapının çalışmabiçimi, sistemi oluşturan kurallar, yasalar gelenekleri değerlendirmede yol gösterici olur. Doğal olarakgeleneklerin çözümlenmesi de sosyal ve kültürel yapının çalışma biçiminin, işlevlerinin bütün olarakele alınmasıyla çözümlenebilecektir. Bir gelenekle kuşaklar sonrasına iletilmek üzere kalıcı biçimedönüştürülen iletiler, birtakım değişikliklere uğrayabilir; bir başka coğrafyada çeşitlenebilir. BugünSinop’ta uygulanan Sellime Çıkma ya da Helesa geleneği, Ankara-Bala’da Köse Çıkarma; Çorum’daKöse Gezdirme; Yozgat’ta Köse Gezdirme, Yozgat-Yenipazar’da Şeker Toplama, Yozgat-Boğazlayan’daYağmur Gelini; Karadeniz yaylalarında Kuçukura, Gusgudera, Babra Bubrik, Bubrik, Bubirdak, AblikBublik, Heyva Heyva; Kars, Ardahan yöresinde Godi Gezdirme; Bayburt’ta Dodo Gezme; Adana’daÇömçe Gelin; Batı Trakya’da Yedi Kız Aşı adında ortaya çıkar. Bu çalışmada, Sinop’ta yaşatılan “He-lesa” adlı gelenek sorgulanacaktır. Taşıyıcıların, yeniden anlamlandırıp kurguladıkları, atalarının de-neyimlerinden yararlanma olanağı yakaladıkları, kültürel kimliklerini ayakta tutmalarını sağlayangelenekle ne anlatmak istedikleri ortaya konmaya çalışılacaktır. Kuşaklar boyunca toplumu oluşturanbireylerin kutsal değerleri, politik görüşleri, maddi güçleri ve genel davranışları doğrultusunda deği-şen ama temelde birbirine benzeyen; aynı amaç doğrultusunda gerçekleşen; her biri, bir diğerinin çe-şitlemesi, değişkesi olan eş metinlerin, farklı coğrafyalarda nasıl biçim değiştirdikleri vurgulanacaktır.Kültürel değerlerin birtakım değişikliklerle ortaya çıkmasında aynı dilin, aynı inanç sisteminin kulla-nılmasının; sosyal yaşamda önemli yer tutan ritüellerin nasıl rol oynadığı belirlenmeye çalışılacaktır.Helesa; “gelenek”, “aktarma”, “değişim” kavramları çerçevesinde değerlendirilecek; dil malzemesi kim-liği taşıyışı sorgulanacaktır. Geleneklerin nasıl dil göstergesi olduğu, gösteren-gösterilen ilişkisi orta-ya konacak; bir dil dizgesi oluşu, iletişim aracı oluşuyla açıklanacaktır. Geleneğin sonraki kuşaklaradeğişerek aktarılması, güncellenmesi, dilin değişkenliğiyle ilişkilendirilecektir.

Traditions that are the language, culture and the color of the region where they kept alive in are symbolic forms of the people's expectations. Traditions represent the nonmaterial culture and spirituality of society when they pass from one generation to the other; they indicate its beliefs and values; express the continuity by their folkloric, sociological-and religious aspects. The main function of the cultural elements does not meet the vital necessities of the individual, it is to ensure the continuity of social structure. Therefore, the perception of traditions can be connected to the perception of socio-cultural structures. The social, cultural, economic characteristics of society, the studying format of the social structure, the rules, and laws creating system will provide guidance on the assessment traditions. Naturally, as well the analysis of traditions can be solved addressing the working form and function of social and cultural structure as a whole. Messages that are converted into a permanent form by a tradition to be forwarded to the after generations may undergo some changes. The same tradition may vary in a different geography. Sellime cikma or Helesa tradition which is practiced in Sinop at the present time appears as Kose Cikarma in Ankara-Bala; Kose Gezdirme in Corum; Kose Gezdirme in Yozgat, Seker Toplama in Yozgat-Yenipazar, Yagmur Gelini in Yozgat-Bogazlayan; Kucukura, Gusgudera, Babra Bubrik, Bubrik, Bubirdak, Ablik Bublik, Heyva Heyva in the Black Sea tablelands; Godi Gezdirme in Kars, Ardahan region; Dodo Gezme in Bayburt; collage Gelin in Adana; Yedi Kiz Asi tradition in Western Thrace. These are ceremonies which change in line with sacred values, political views, financial capabilities of individuals that make up society and the general behaviors of individuals throughout generations but resemble to each other basically and materialize towards the same purpose. Each one of all is diversity, alternative, variant of another one. The users keep alive their cultural identities with traditions which are reinterpreted and reconstructed depends on the changes of time and space by them. Also, we are in with a chance to benefit from the experiences of our ancestors by way of traditions. In the emergence of cultural values with some changes, the same language, the same belief system and rituals holding an important place in social life will be determined by how it plays a role. The role of the usage of the same language and belief in the emergence of cultural values with some changes and also rituals which are important in social life will be tried to determine. Helesa will be evaluated in the framework of "tradition", "transfer", "change" concepts; its bearing of the identity of language material will be questioned. It will be revealed how traditions become language indicators and also the relation between signifier and signified; their being of a language system will be explained through their feature of communication tools. Transmission and update of tradition to next generations by means of change will be linked to variability of language.