Bursevî’nin Şerhu Nuhbeti’l-fiker’inde faydalandığı kaynaklar bağlamında usûl tasavvuru

Abstract

Bu çalışmada, İsmâîl Hakkî Bursevî’nin Şerhu Nuhbeti’l-fiker adlı eseri kaynakları açısından araştırmaya konu edilmiştir. Bahsi geçen eser, tespit edilebilen en geniş hadis usûlü eseridir. Sadece hadis usûlü veya hadis ilmi sınırları ile yetinmeksizin hazırlanan eser, Bursevî’nin ilmî ve irfânî anlamda kemâl döneminin bir ürünü olup onun ilmî birikimini en güzel biçimde yansıtan temel kaynaklardan birisidir. Şerh esnasında istifade ettiği kaynaklar ve ilim dalları açısından içerdiği zenginliğin, uygun bir teorik zemin üzerinden yorumlanmadığı takdirde, bir zafiyet olarak değerlendirilme yanlışlığına düşülme ihtimali söz konusu olabilir. Oysa kanaatimizce diğer usûller bağlamında olduğu gibi hadis usûlü bağlamında da dönemin ihtiyaçları böyle mufassal bir şerhin yazılmasını zorunlu kılmıştır. Öte yandan üzerine yüzlerce şerh, hâşiye ve ta‘lîk yazılmış bulunan İbn Hacer el-Askalânî’ye ait Nuhbetü’l-fiker ve onun şerhi Nüzhetü’n-nazar’ın her ikisi de memzûc metot ile şerh edilmesine rağmen muhtemelen eserin aslının şöhreti dolayısıyla müellif tarafından Şerhu Nuhbeti’l-fiker diye adlandırılmıştır. Araştırma kısaca konu, gaye ve kaynakların ele alındığı bir giriş; Bursevî’nin fikrî birikiminin tetkik edildiği birinci bölüm; Şerhu Nuhbeti’l-fiker’in ve te’lif özelliklerinin ortaya konulmaya çalışıldığı ikinci bölüm; şerh esnasında istifade ettiği ve müktesebâtını yansıttığı birkaç ilim dalı üzerinden Bursevî’nin usûl tasavvurunun ortaya konulmaya çalışıldığı üçüncü bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Çalışma boyunca, esaslı bir hadis usûlü tasavvurunun inşâsı için, şârihin bütün ilmî ve irfânî müktesebâtının esere yansıtıldığı ‘küllî bir ilim tasavvuru’ ile yazıldığı tespit edilmiş, bu tasavvur sayesinde birbirinden bağımsız değerlendirildiğinde ‘bir hadis usûlü eserinde yer alması anlamsız’ gibi gözüken açıklamaların birbirini tamamlayan anlamlı bir bütünlük içerdiğine işaret edilmeye çalışılmıştır.

In this study, Ismā‘īl Hakkī Bursevī’s work titled Sharhu Nuhkbat al-fikar was researched in terms of its sources. The mentioned work is the largest usūl al-hadīth work that can be identified. The work, which was prepared without confining itself to the usūl al-hadīth or the limits of hadīth science, is a product of Bursevî's scientific and intellectual perfection period and is one of the basic sources that reflects his scientific knowledge in the most beautiful way. If the richness of the sources and branches of science he used during his commentary is not interpreted on a suitable theoretical basis, it may be mistaken to be considered as a weakness. However, in our opinion, the needs of the period in the context of the usūl al-hadīth, as in the context of other usūls, necessitated the writing of such a detailed commentary. On the other hand, although both of Nukhbat al-fikar, and its commentary Nuzhat al-nazar, both of which belong to Ibn Hacer al-Askalânî, on which hundreds of commentaries, hāshiye’s and ta‘lāks have been written, were both annotated with the ‘memzūc’ method, they are probably due to the fame of the original work, it was named Sharhu Nukhbat al-fikar by the author. The research is briefly an introduction where the subject, purpose and sources are discussed; The first chapter examines Bursevī’s intellectual knowledge; The second part attempts to reveal Sharhu Nukhbat al-fikar and its copyright features; It consists of the conclusion and the third part, in which an attempt is made to reveal Bursevī’s procedural conception through several branches of science that he benefited from during his commentary and reflected his acquis. Throughout the study, it has been determined that it was written with a ‘universal scientific vision’ in which all the scientific and erudite acquis of the commentator are reflected in the work in order to build a fundamental concept of usūl al-hadīth, and thanks to this concept, explanations that seem to be 'meaningless to be included in a hadīth methodology work' when evaluated independently of each other are explained together. It has been tried to point out that it contains a meaningful integrity that completes the whole.