Bir kolektif hareket olarak vegan yaşamı benimseme niyetini açiklayan faktörlerin incelenmesi

Abstract

Veganlık, hayvanların insanlar tarafından her türlü kullanımının sona erdirilmesini savunan, hayvan hakları temelli bir toplumsal harekettir. Bu hareket yalnızca bireylerin kendi yaşamlarında hayvansal ürünleri kullanmaktan vazgeçmelerini değil, aynı zamanda bu yaşam tarzını yaygınlaştırarak toplumsal dönüşüm yaratmalarını hedeflemektedir. Mevcut çalışmada veganlık, dönüştürücü bir kolektif eylem biçimi olarak ele alınmış; bireylerin bu harekete katılım niyetlerini açıklayan psikososyal değişkenler incelenmiştir. Kuramsal çerçeve olarak, sıklıkla rekabetçi kolektif eylemleri açıklamakta kullanılan Kolektif Eylemlerde Sosyal Kimlik Kuramı (KESK) temel alınmış; ancak veganlık gibi yaşam tarzı temelli bir kolektif harekete uyarlanabilmesi amacıyla modelin ana kavramları yeniden yorumlanmış ve bağlama özgü biçimde yapılandırılmıştır. Bu doğrultuda, bazı kavramların yerine daha uygun alternatifler önerilmiş ve ilgili yapıları ölçmek için çeşitli ölçekler geliştirilmiş veya uyarlanmıştır. Araştırma kapsamında, 218 katılımcıdan çevrimiçi anket aracılığıyla veri toplanmıştır. Bulgular, vegan pratikleri benimseme niyetinin farklı etkenlerin bir araya gelmesiyle şekillendiğini göstermektedir. Sosyal baskınlık yöneliminin ve insanın hayvandan üstün olduğuna dair inancın düşük olması; hayvanlarla dayanışma hissi ve hayvanların maruz kaldığı sömürüye yönelik suçluluk duygusu; bireylerin kendi tüketim tercihlerinin hayvanlar üzerinde doğrudan etkili olabileceğine dair inançla birleştiğinde, vegan yaşam tarzını benimseme niyeti artış göstermektedir. Buna karşılık, grup temelli öfke, politize gruba (yani veganlara) yönelik olumlu tutumlar ve kolektif etkililik algısı gibi klasik KESK bileşenleri anlamlı yordayıcılar olarak ortaya çıkmamıştır. Özellikle bireysel ahlaki sorumluluk, eşitlikçi ideolojik yönelimler ve dezavantajlı gruplarla kurulan dayanışma gibi unsurların bu tür eylemlerde belirleyici olduğu; buna karşın politize grupla özdeşim, öfke veya kolektif etkililik algısı gibi geleneksel grup temelli süreçlerin daha az etkili olduğu görülmektedir.Veganism is a social movement grounded in animal rights that seeks to eliminate all forms of animal use by humans. The movement entails not only the removal of animal products from individual lifestyles but also seeks to foster broader societal transformation through the promotion of this ethical way of living. In this study, veganism is conceptualized as a form of transformative collective action, and the research aims to identify the psychosocial factors that predict individuals’ intentions to engage with this movement. The study draws on the Social Identity Model of Collective Action (SIMCA), a widely used framework for understanding participation in competitive collective actions. To adapt SIMCA to a lifestyle-based and transformative form of collective action such as veganism, its core components were reinterpreted, and context-specific constructs were proposed. Several variables were refined or replaced to better reflect the nature of the vegan movement, and relevant measurement tools were developed or adapted accordingly. Data were collected from 218 participants via an online questionnaire. The findings indicate that the intention to adopt vegan practices is shaped by the interaction of various elements. Lower levels of Social Dominance Orientation and belief in human superiority over animals, alongside a strong sense of solidarity with animals, feelings of guilt over animal exploitation, and a belief in the moral impact of personal consumption choices, all significantly predict the intention to adopt a vegan lifestyle. In contrast, traditional SIMCA predictors—such as group-based anger, favorable attitudes toward the politicized group (i.e., vegans), and perceived collective efficacy—did not emerge as significant predictors. These results suggest that transformative collective actions may be driven by psychological mechanisms distinct from those underlying competitive collective actions—particularly mechanisms rooted in individual moral responsibility, egalitarian ideological orientations, and a sense of solidarity with the affected group—rather than by positive attitudes toward a politicized in-group, group-based anger, or perceptions of collective efficacy.