Arap-Fars ilişkileri (başlangıcından Emevîlerin yıkılışına kadar)

Abstract

Bu çalışma, İslâm öncesinden Emevîlerin yıkılışına kadar Arap-Fars ilişkilerini siyasî, idarî, iktisadî ve dinî boyutlarıyla ele almaktadır. İslâmiyet öncesi dönemde Araplar ve Farslar arasındaki ilişkiler, büyük ölçüde ticaret, diplomatik temaslar ve askerî mücadeleler çerçevesinde şekillenmiştir. Sâsânîler, İran kimliğini Mecûsîlik etrafında inşa ederek güçlü bir idarî ve bürokratik sistem oluşturmuş, bu sistem İslâmî fetihler sonrasında da etkisini sürdürmüştür. İslâmiyet’in doğuşuyla birlikte Arap-Fars ilişkileri yeni bir boyut kazanmıştır. Müslüman Araplar, İran’da hâkimiyet kurduklarında köklü ve gelişmiş bir medeniyetle karşılaşmışlardır. Nitekim, Araplar Farslardan idarî ve malî sistemler konusunda büyük ölçüde etkilenmiş, Fars unsurlar bürokraside ve yönetimde önemli roller üstlenmiştir. Ancak bu durum, Arapların Câhiliye ve İslâm dönemlerinde özgün bir medeniyet inşa edememiş bir toplum olduğu şeklinde yorumlanmamalıdır. Araplar, İslâm öncesi dönemde de yönetim kabiliyetleriyle öne çıkmış ve kurdukları devletler aracılığıyla güçlü idarî gelenekler oluşturmuşlardır. Aynı zamanda, dil, din, hukuk ve sanat gibi alanlarda Fars toplumuna çeşitli etkilerde bulunmuş, uzun vadede karşılıklı etkileşim sonucunda sosyolojik yapıları giderek birbirine karışmıştır. Zamanla iki toplum arasındaki kültürel etkileşim öyle bir noktaya ulaşmıştır ki, belirli bir aşamadan sonra hangisinin diğerine daha fazla etki ettiği kesin olarak belirlenemez hâle gelmiştir. Sonuç olarak araştırma, Arap-Fars etkileşimini yalnızca siyasî mücadeleler bağlamında değil, kültürel ve dinî etkileşim çerçevesinde de ele almaktadır. İran’ın Müslümanlaşma süreci, İslâmî yönetimle bütünleşme dinamikleri ve karşılıklı kültürel alışveriş, ilişkilerin uzun vadeli dönüşümünü belirleyen temel unsurlar arasında yer almıştır. Bu çerçevede, Arap ve Fars toplumlarının etkileşimi, tek yönlü bir süreç olmaktan çok, karşılıklı dönüşüm ve bütünleşme süreci olarak değerlendirilmiştir.This study deals with Arab-Persian relations from the pre-Islamic period until the fall of the Umayyads in terms of their political, administrative, economic and religious dimensions. Trade, diplomatic contacts and military struggles largely shaped relations between Arabs and Persians in the pre-Islamic period. The Sassanids built a strong administrative and bureaucratic system by constructing the Iranian identity around Meccanism, and this system continued its influence after the Islamic conquests. With the rise of Islam, Arab-Persian relations gained a new dimension. When the Muslim Arabs established sovereignty in Iran, they encountered a deep-rooted and advanced civilization. As a matter of fact, the Persians greatly influenced the Arabs in terms of administrative and financial systems, and Persian elements assumed important roles in the bureaucracy and administration. However, this should not be interpreted to mean that the Arabs were a society that could not build a unique civilization during the Jāhiliyya and Islamic periods. Arabs stood out in the pre-Islamic period with their administrative abilities and established strong administrative traditions through the states they established. At the same time, they exerted various influences on Persian society in areas such as language, religion, law and art, and their sociological structures gradually blended as a result of mutual interaction in the long term. Over time, the cultural interaction between the two societies has reached such a point that, after a certain stage, it is no longer possible to determine with certainty which one has more influence on the other. Over time, the cultural interaction between the two societies reached such a point that, after a certain stage, it became impossible to determine which one had more influence on the other. As a result, this study examines the Arab-Persian interaction not only in the context of political struggles but also in the framework of cultural and religious interaction. The process of Persian Islamization, the dynamics of integration with Islamic rule and mutual cultural exchange were among the main factors that determined the long-term transformation of relations. In this framework, the interaction of Arab and Persian societies is evaluated as a process of mutual transformation and integration rather than a one-way process.