Türkiye’de transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımında vergi denetiminin etkinlik analizi

Abstract

Türkiye’de 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanun’unda yer alan en önemli vergi güvenlik önlemlerinden birisi Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımına ilişkin düzenlemedir. Bu düzenlemenin amacı mükellefleri transfer fiyatlandırmasına konu işlemlerinde yasalara uygun davranmasını sağlamaktır. Beyan esasının geçerli olduğu ülkemiz vergi sisteminde mükellef beyanlarının vergi idaresince denetlenmesi gereği ise tabiidir. Transfer fiyatlandırması ile ilgili yasal düzenlemelere mükelleflerin uyum düzeylerinin saptanması ise vergi denetimleri ile yapılmaktadır. Bu tezin amacı ülkemizde transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımına ilişkin vergi denetimlerinin etkinliğini analiz etmektir. Bu amaç doğrultusunda çalışmada literatür taraması ile nitel araştırma yöntemi tercih edilmiştir. Nitel araştırma kapsamında verilerin toplanmasında mülakat tekniği kullanılmış ve on yedi vergi müfettişiyle mülakat yapılmıştır. Elde edilen veriler MAXQDA nitel analiz programıyla çözümlenmiştir. Çalışma sonucunda; mevzuatın karışık olması, mükelleflerin yasalara uyum düzeyinin düşük olması, vergi incelemelerinin nispeten az olması, cezaların hafif ve etkin uygulanamaması gibi sebeplerden ötürü transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımına yönelik vergi denetimlerinde istenilen etkinliğin sağlanamadığı bulgularına ulaşılmıştır. Transfer fiyatlandırmasına yönelik vergi incelemelerinin etkinliğini artırmak için başta mevzuatın geliştirilmesi ve denetim standartlarının belirlenmesi, denetimlerde şeffaflığın artırılması, cezalarda caydırıcılığın sağlanması, incelemelerde yapay zekâ başta olmak üzere teknolojik imkânlardan yararlanılması gibi pek çok eylemin hayata geçirilmesi gerekmektedir.

One of the most important tax security measures included in the corporate tax law in Türkiye is the regulation on disguised profit distribution through transfer pricing. The purpose of this regulation is to ensure that taxpayers act in accordance with the law in their transactions subject to transfer pricing. In Türkiye's tax system where the declaration principle is valid, it is natural that taxpayer declarations must be audited by the tax administration. The determination of taxpayers' compliance levels with legal regulations related to transfer pricing is carried out through tax audits. The purpose of this thesis is to analyze the effectiveness of tax audits on disguised profit distribution through transfer pricing in Türkiye. For this purpose, the study preferred the literature review and qualitative research method. Interview technique was used to collect data within the scope of qualitative research and interviews were conducted with seventeen tax inspectors. The obtained data were analyzed with the MAXQDA qualitative analysis program. As a result of the study; It has been found that the desired effectiveness has not been achieved in tax audits regarding hidden profit distribution through transfer pricing due to reasons such as the complexity of the legislation, low compliance level of taxpayers with the law, relatively few tax audits, and light and ineffective application of penalties. In order to increase the effectiveness of tax audits regarding transfer pricing, many actions such as developing the legislation and determining audit standards, increasing transparency in audits, ensuring deterrence in penalties, and utilizing technological opportunities, especially artificial intelligence, in audits should be implemented.