Çini ve seramiğin temel tasarım ölçütleriyle incelenmesi ve yenilikçi mimari tasarımlar için analitik bir model oluşturulması

Abstract

Çini ve seramiğin mimarlıktaki yeri, ekonomik, siyasi, sosyal, kültürel, teknolojik değişimlere bağlı olarak ve üretildiği dönemin mimari yaklaşımlarına göre çeşitlenmiş; 19. yüzyıldan itibaren sanayileşmenin bir sonucu olarak ortaya çıkan endüstriyel üretim yöntemleriyle yaygınlaşmıştır. Çini ve seramik yüksek dayanımı, kolay bakım imkanı gibi teknik ve işlevsel sebeplerle hem iç mekanlarda hem de yapı cephelerinde tercih edilen bir malzemedir. Aynı zamanda bu malzemenin estetik, sanatsal, tarihsel ve kültürel olarak ayırt edici nitelikleri de bulunmaktadır. Bu nitelikler, Türkiye bağlamında başta İznik çinisi olmak üzere çeşitli çini geleneklerini oluşturmuştur. Geleneksel bilgi, çağdaş ve yenilikçi tasarımların üretilmesinde büyük bir potansiyel taşımaktadır. Bu bakış açısıyla tezin amacı, mimari mekanlarda yer alan çini ve seramik yüzeylerin tasarım bilgisini ortaya çıkarmak, çini ve seramik yüzey tasarımında var olduğu öngörülen temel tasarım kriterlerini belirlemek ve böylelikle çini tasarımının mimari tasarım sürecine temel tasarım perspektifinden entegrasyonunu sağlayacak kavramsal bir çerçeve geliştirmek şeklinde belirlenmiştir. Temel tasarım elamanlarının yenilikçi ve bütüncül tasarımlar için ortak bir bakış açısı sunduğu ön kabulüyle araştırma tasarımı şekillendirilmiştir. Çalışmada 20. ve 21. yüzyılda İstanbul’da gerçekleştirilmiş olan ve İznik (ve Kütahya) çini geleneğine dayanan uygulamalar odak alınmış; çininin kültürel, estetik, işlevsel boyutlarının mimari bağlamdaki rolü ve bu boyutların temel tasarım elemanlarıyla ilişkisi araştırılmıştır. Araştırmada, literatür analizi, betimsel analiz ve istatistiksel analiz yöntemlerinin kullanıldığı karma bir yöntem benimsenmiştir. Çini tasarımının karo, yüzey ve hacim ölçeklerinde ele alınabileceği; ölçü-oran ve biçim uygunluğu, doku ve renk egemenliği gibi yöntemlerle tasarımda birliğin sağlanabileceği tespit edilmiştir. Temel tasarım, çini tasarımında rehber olarak kullanılabilecek ve geleneksel bilgiyi çağdaş tasarımla bütünleştirebilecek bir potansiyel taşımaktadır. TÜBİTAK 2244 Sanayi-Doktora Programı kapsamında yürütülen projenin bir çıktısı olarak üretilen bu tezin bulgularının sanayiye ve akademik alana katkı sağlaması beklenmektedir.

The place of tiles and ceramics in architecture has diversified depending on economic, political, social, cultural, and technological changes and according to the architectural approaches of the period in which they were produced. It has become widespread with industrial production methods that emerged as a result of industrialization since the 19th century. Tiles and ceramics are preferred for interior spaces and building facades due to technical and functional reasons such as high durability and easy maintenance. However, this material also has distinctive qualities in terms of aesthetics, art, history, and culture. These qualities have created various tile traditions, especially İznik tiles in the context of Turkey. Traditional knowledge carries great potential in the production of contemporary and innovative designs. The aim of the thesis has been determined as revealing the design knowledge of tile and ceramic surfaces in architectural spaces, defining the basic design criteria that are predicted to exist in tile and ceramic surface design and thus developing a conceptual framework that will ensure the integration of tile design into the architectural design process from a basic design perspective. The research design has been shaped with the premise that basic design elements provide a common perspective for innovative and holistic designs. The study examines applications based on the İznik (and Kütahya) tile tradition that were implemented in Istanbul in the 20th and 21st centuries. The role of the cultural, aesthetic and functional dimensions of the tile in the architectural context and the relationship between these dimensions and basic design elements were investigated. A mixed methodology was adopted in the study, which used literature analysis, descriptive analysis and statistical analysis methods. It was determined that tile design could be addressed at tile, surface and volume scales; unity in design could be achieved with methods such as size proportion and shape compatibility, texture and color dominance. Basic design has the potential to be used as a guide in tile design and to integrate traditional knowledge with contemporary design. It is expected that the findings of this thesis, which was produced as an output of the project carried out within the scope of the TÜBİTAK 2244 Industrial PhD Fellowship Program, will contribute to the industry and the academic field.