Mutezile’nin Ma‘dûm nazariyesi ile İbn Arabi’nin A‘yân-ı Sâbite nazariyesinin karşılaştırılması

Abstract

Bilindiği gibi İbn Arabî, İslâm düşüncesinde kendisinin “A‘yân-ı sâbite” adını verdiği meseleden ilk defa bahseden bir İslâmî düşünürü olmuştur. Varlığın tabiatı hususundaki genel felsefi görüşünde a‘yân-ı sâbiteye çok geniş yer vermiştir. A‘yân-ı sâbiteye geçmeden önce İbn Arabi’nin öncelikle “a‘yân” ve “sübût” kelimeleriyle ne kastettiğini açıklamamız gerekir. İbn Arabî, “a‘yân” kelimesiyle genelde “hakikatlar”, “ zâtlar” ve “mahiyetler”! kasteder. Bazen de bu kelimeyi duyu organlarıyla algılanan mevcudat manasında kullanır. Ancak sözlerinde “a‘yân-ı sâbite” ile ikinci değil birinci manayı kasteder. “Sübûf’un manası ise ister dış dünyada olsun ister zihinde olsun mutlak olarak hasıl olmak ve meydana gelmek manasınadır. Ancak İbn Arabî burada “sübût” ile “zihindeki insafı ve üçgenin mahiyetleri” gibi zihnî ve aklî varlığı kasteder. Sözkonusu insan ve üçgenin dış dünyada bulunan varlıkları gibi, “sübûf’u zaman ve mekan boyutunda hariçte gerçekleşmiş “varlık”a karşılık getirir.