Evrensel tasarımda yangın güvenliğine yönelik yapılarda alınabilecek önlemlerin erişilebilirlik kapsamında incelenmesi

Abstract

Kamusal yapılar; her yaştan, cinsiyetten, fiziksel yetenekten ve zihinsel kapasiteden bireyin kullanımına açık olup geniş bir kullanıcı profiline hizmet eder. Özellikle çocuklar, yaşlılar, engelli bireyler gibi farklı kullanıcı gruplarının yangın güvenliğinin sağlanması; karmaşık kamusal yapılarda kapsayıcı önlemler alınmasını gerektirir. Can kayıplarına ve ciddi maddi zararlara yol açan bir afet olan yangın için yapılarda alınması gereken önlemler, tasarım aşamasından başlar ve yapının kullanım ömrü boyunca devam eder. Yangın yönetmelikleri, farklı kullanıcı gruplarının ihtiyaçlarını kapsama açısından genellikle yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle yangın güvenlik önlemlerinin evrensel tasarımda erişilebilirlik doğrultusunda ele alınması gerekmektedir. Tez çalışmasında Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere'ye ait yangın yönetmelikleri ve erişilebilirlik standartları karşılaştırmalı analiz edilerek evrensel tasarım anlayışına uygun aktif ve pasif yangın güvenlik önlemlerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Bu doğrultuda yüz otuz performans kriteri oluşturulmuştur. Bu kriterlerden yararlanılarak hazırlanan yüz kırk bir maddelik yapı tespit formu, örnek bir eğitim binasında uygulanmıştır. Ayrıca olay ağacı analiziyle oluşturulan yangın senaryosu, öğrencilerle yapılacak uygulamalı tahliye simülasyonu için kullanılmıştır. Farklı kullanıcı gruplarının tahliyesini değerlendirmek amacıyla dört gönüllü öğrenciye tekerlekli sandalye kullanan, koltuk değneği kullanan, görme ve işitme engelli rolleri verilmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda, mevcut binanın iyileştirilmesi için kırk bir öneri geliştirilmiş ve bu öneriler evrensel tasarım ilkeleriyle ilişkilendirilmiştir. Çalışma sonucunda, kapsayıcı ve erişilebilir yangın güvenliği için rehber niteliğinde kullanılabilecek bir model önerisi sunulmuştur. Sonuç olarak kullanıcıların ihtiyaçlarına uygun kapsayıcı yangın güvenlik önlemleri geliştirilerek yangın güvenlikli yapılar elde edilebileceğini göstermesi açısından tezin özgün bir değeri taşıdığı ve akademik, mesleki çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Public buildings are open to individuals of all ages, genders, physical abilities, and cognitive capacities, serving a wide range of users. Ensuring the fire safety of diverse user groups such as children, the elderly, and individuals with disabilities requires inclusive measures in complex public environments. Fire, as a disaster that may result in significant loss of life and property, necessitates safety measures that begin at the design stage and continue throughout the building’s operational life. However, fire safety regulations are generally insufficient in addressing the needs of different user profiles. Therefore, fire safety precautions must be reconsidered within the framework of accessibility in universal design. This thesis aims to develop active and passive fire safety measures in accordance with the universal design approach, through a comparative analysis of the fire codes and accessibility standards of Turkey, the United States, and the United Kingdom. As a result, one hundred and thirty performance criteria were defined. Based on these criteria, a one-hundred-and-forty-one-item building assessment form was applied in a sample educational facility. Furthermore, a fire scenario developed through event tree analysis was used in a practical evacuation simulation conducted with students. To evaluate the evacuation process of various user groups, four volunteer students were assigned roles as a wheelchair user, a crutch user, a visually impaired individual, and a hearing-impaired individual. Based on the collected data, forty-one improvement suggestions were generated for enhancing the current building conditions and were aligned with universal design principles. In conclusion, the study presents a model proposal that can serve as a guideline for inclusive and accessible fire safety. It is considered that the thesis carries original value in demonstrating how inclusive fire safety strategies tailored to user needs can contribute to creating fire-resilient buildings, offering support to both academic and professional studies.