Dış ticaret ve gümrük anlaşmazlıkları: Cezalar ve çözüm yollarının yapısal eşitlik modeli ile analizi

Abstract

Ülke ekonomilerinin gelişmesinde zaman içerisinde daha büyük bir role sahip olan dış ticaretin, kurumsallaşması ve sağlıklı bir şekilde işleyişi önem arz etmektedir. Bu nedenle giderek artan ve çeşitlenen hacim ile birlikte daha karmaşık bir hâle gelen dış ticaret sürecinin birtakım kurallar ve standartlar çerçevesinde işlemesi gerekmektedir. Bu çerçevede geçmişten günümüze uluslararası düzeyde birtakım anlaşmalar düzenlenmiş, kuruluş ve organizasyonlar oluşturulmuştur. Ancak tüm düzenlemelere ve çabalara rağmen bu alanda taraflar arasında sıklıkla anlaşmazlıklar gündeme gelmektedir. Anlaşmazlıklar, ulusal ve uluslararası düzeyde çözüm mekanizmaları ile çözümlenmektedir. Bu çalışmada dış ticaret ve gümrük anlaşmazlıklarına ilişkin teorik bilgilerin yanı sıra söz Türkiye’de gümrük idaresi ile doğrudan muhatap olan gümrük müşavirleri ve dış ticaret sorumlularının gümrük işlem ve uygulamaları sürecinde karşı karşıya kaldıkları anlaşmazlıkların kaynağını ve bunların çözümüne ilişkin algı ölçümünü konu alan anket uygulaması gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda Yapısal Eşitlik Modeli ile dış ticaret sorumluları ve gümrük müşavirlerinin “gümrük sorunlarına”, “gümrük cezalarına”, “uyuşmazlık çözüm yollarına” bakışlarına ilişkin algılarını tespit etmek amacıyla üç ölçek geliştirilmiştir. Anket 925 katılımcıya uygulanmış ve elde edilen veriler analiz edilmiştir. Analiz sonuçları genel olarak ölçekler bazında değerlendirildiğinde, gümrük müşavirlerinin dış ticaret sorumlularına göre algı düzeyinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Gümrük müşavirlerine ilişkin alt ölçekler bazında yapılan değerlendirmelerde; idarenin gerek gümrük işlem ve uygulamaları gerekse idari çözüm yolları süreçlerindeki performansının iyi olduğu, ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümü hususunda mevcut idari yolların tatmin edici olduğu, mevcut cezaların yeterince caydırıcı ve makul bir düzeyde olduğu gibi sonuçlar öne çıkmaktadır. Buna karşılık mevzuatın karışıklığı, idareler arası uygulama farklılıkları ile idarenin teknik sistemlerinde birtakım iyileştirmelerin gerekli olduğu düşünülmektedir.

Institutionalization and proper functioning of foreign trade, which gained a larger role in the development of national economies in the course of time, are of significant importance. For this reason, it is necessary to manage the foreign trade process, which becomes more complex because of the gradually enlarging and diversifying volume, within certain rules and standards. Within this context, several international agreements were made and institutions and organizations were established to date. However, despite all the regulations and efforts, disputes frequently arise between the parties. Disputes are solved through resolution mechanisms at national and international levels. In the present study, besides the theoretical knowledge regarding the foreign trade and customs disputes, a survey questioning the sources of disputes, which customs agents and foreign trade officers who directly communicate with customs authority in Turkey have, and the perceptions about the solutions of those disputes was conducted. Within this context, using Structural Equation Model, three scales were developed in order to determine the perceptions of foreign trade officers and customs agents about the “customs disputes”, “customs fines”, and “dispute solution methods”. The survey was conducted on 925 participants and the data obtained were analyzed. Examining the analysis results by scales in general, it can be seen that the perception level of customs agents was higher in comparison to that of foreign trade officers. Examining the results by the subscales for customs agents, it was determined that the authority showed a good performance in both customs operations and practices and administrative solution methods, that current administrative solution methods were satisfying in terms of solving the disputes, and that current customs fines were sufficiently deterrent and at a sufficient level. However, it is also thought that the regulations were complex, that there were differences between administrations, and that improvements were necessary for technical systems of administration.