Osmanlı döneminde İşkodra vilayetinde gayrimüslimler (1876-1912)

Abstract

Osmanlı Devleti, farklı dil, din ve ırka mensup toplulukların bir arada yaşadığı kozmopolit bir yapıya sahipti. Devletteki gayrimüslim halk, dini ve mezhebi farklılıklarına göre sınıflandırılmış ve bu durum, “millet sistemi” adı verilen bir yönetim anlayışı ile düzenlenmiştir. Bu çalışmada, 1876-1912 yılları arasında İşkodra vilayetinde yaşayan gayrimüslim topluluklar incelenmiştir. Ayrıca, İslam dininin diğer dinlere bakışı üzerine kapsamlı bir akademik araştırma yapılmış olup, bu araştırma, İslam devletinin gayrimüslimlere yönelik tutumu açısından önemli bir yer tutmaktadır. Bu bağlamda, gayrimüslimlerin yerleşim yerleri, nüfus dağılımları, İslamlaşma süreci, ihtida olayları, sosyal ilişkileri, din ve ibadet özgürlükleri, ibadethaneleri, eğitim durumları, iktisadî faaliyetleri, iç ve dış kaynaklı faaliyetler, vergi isyanları ve işledikleri suçlar gibi konular ele alınarak, şehrin sosyo-ekonomik yapısındaki rolleri değerlendirilmiştir. Çalışma, Osmanlı Dönemi’nin sonlarına doğru gayrimüslimlerin hangi oranlarda ve hangi alanlarda istihdam edildiklerini tartışmaktadır. Genel olarak Osmanlı Devleti’nin, özelde ise İşkodra vilayetinin bünyesinde barındırdığı gayrimüslim nüfusun tüm yönleriyle ele alındığı bu araştırma, müstakil bir sosyal tarih incelemesi olarak sunulmaktadır. Ana kaynağını Osmanlı Arşivi’ndeki muhtelif belgeler oluşturmakta olup, ayrıca vilayetin Salnameleri ve ikincil kaynaklardan da yararlanılmıştır. Ek olarak, gayrimüslimler üzerine yapılmış telif eserler, makaleler ve tezlerden de faydalanılmıştır. Elde edilen belgeler ışığında, İşkodra vilayetinde Rum, Katolik ve Müslümanların demografik durumunun tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın, kullanılan kaynak çeşitliliği ve ele alınan dönem itibariyle, İşkodra vilayetinin gayrimüslim nüfusunu sosyal açıdan inceleyen bir araştırma olarak, son dönem Osmanlı vilayetleri bağlamında gayrimüslim nüfus üzerine yapılan çalışmalara önemli bir katkı sağlaması hedeflenmektedir.

The Ottoman Empire had a cosmopolitan structure, home to communities of various languages, religions, and ethnicities. The non-Muslim population within the empire was classified based on religious and sectarian differences, and this was organized under an administrative system known as the "millet system." This study examines the non-Muslim communities living in the Shkodra Province between 1876 and 1912. Additionally, a comprehensive academic research has been conducted on the Islamic perspective towards other religions, which holds significant importance in understanding the stance of the Islamic state towards non-Muslims. In this context, topics such as the settlement locations of non-Muslims, population distributions, the process of Islamization, instances of conversion, social relations, freedom of religion and worship, places of worship, education, economic activities, both internal and external influences, tax revolts, and crimes committed are discussed, evaluating their roles in the socio-economic structure of the city. The study also discusses the employment rates and sectors where non-Muslims were employed towards the end of the Ottoman period. This research, which thoroughly examines all aspects of the non Muslim population within the Ottoman Empire, specifically in the Shkodra Province, is presented as an independent social history study. The primary source for this study consists of various documents from the Ottoman Archives, along with data from the province’s annual reports and secondary sources. Additionally, works, articles, and theses written on non-Muslims have also been used. Based on the documents obtained, the aim is to determine the demographic situation of Greeks, Catholics, and Muslims in the Shkodra Province. Given the variety of sources used and the period under examination, this study is intended to make a significant contribution to research on the non-Muslim population in the last Ottoman provinces, providing a social perspective on the non-Muslim population in Shkodra.