Kalp hastalarında hastalık yönetimi öz farkındalık ölçeği: Ölçek geliştirme, geçerlik ve güvenirlik çalışması

Abstract

Bu araştırmanın amacı, kalp hastalarının hastalık yönetimi öz farkındalık düzeylerini belirlemeye yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı geliştirmektir. Metodolojik tasarımda planlanan bu araştırmanın örneklemini, İstanbul’da bulunan iki şehir hastanesi ve bir eğitim ve araştırma hastanesinin kardiyoloji servisinde tedavi gören, araştırmaya katılmaya gönüllü 621 kalp hastası oluşturmuştur. Araştırmanın verileri, 19/12/2023 – 31/03/2025 tarihleri arasında katılımcılar ile yüz yüze görüşme yapılarak toplanmıştır. Veri toplama sürecinde “Tanımlayıcı Özellikler Formu” ve 5’li Likert tipinde geliştirilen “Kalp Hastalarında Hastalık Yönetimi Öz Farkındalık Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçeğin yapı geçerliği iki ayrı örneklem üzerinde incelenmiştir: Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) 344 kalp hastası üzerinde, Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) ise 277 kalp hastası üzerinde gerçekleştirilmiştir. Kalp Hastalarında Hastalık Yönetimi Öz Farkındalık Ölçeği’nin Kaiser-Meyer-Olkin katsayısı değeri 0,94, Bartlett Küresellik Testi χ2(435) =6329,15 ve p≤0,001 olarak anlamlı bulunmuştur. Ölçeğin Kapsam Geçerliliği İndeksi 0,941 olduğu belirlenmiştir. Ölçeğin faktör yüklerinin 0,38-0,95 arasında değiştiği belirlenmiştir. Toplam açıkladığı varyans oranı %54,73 olan ölçek, 30 madde ve 4 faktör; Sağlık Sorumluluğu, Beslenme, Psikososyal Uyum ve Yaşam Tarzı Yönetimi şeklinde tanımlanmıştır. Ölçeğin güvenirliğine ilişkin toplam Cronbach Alpha katsayısı 0,89, alt boyutları için ise 0,62-0,87 arasında bulunmuştur. Ölçek Modelinin uyum ölçütleri iyiliği indeksi: X2/sd =2,23, RMSEA=0,067, CFI=0,95, RMR=0,067 ve SRMR=0,09 olarak bulunmuş ve modelin istatistiksel uyum gösterdiği tespit edilmiştir. Tüm alt boyutlar ile toplam ölçek puanı arasında anlamlı ve yüksek düzeyde korelasyonlar bulunmuştur (r=0,76-0,85). Sonuç olarak bu araştırmada geliştirilen ölçeğin, kalp hastalarının hastalık yönetimi öz farkındalık düzeyini ölçmede geçerli ve güvenilir olduğu sonucuna varılmıştır.

The aim of this study was to develop a valid and reliable measurement tool to assess the self-awareness level of disease management in patients with cardiac disease. This methodological study was conducted with a sample of 621 voluntary patients receiving treatment in the cardiology departments of two city hospitals and one training and research hospital located in Istanbul. Data were collected through face-toface interviews with participants between December 19, 2023, and March 31, 2025. During the data collection process, a “Descriptive Characteristics Form” and a fivepoint Likert-type scale titled “Disease Management Self-Awareness Scale in Patients with Cardiac Disease” were utilized. Construct validity of the scale was examined on two separate samples: Exploratory Factor Analysis (EFA) was performed on 344 cardiac patients, while Confirmatory Factor Analysis (CFA) was conducted on a different group of 277 patients. The Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) measure of sampling adequacy for the scale was found to be 0.94, and Bartlett’s Test of Sphericity was significant (χ²(435) = 6329.15, p ≤ 0.001). The Content Validity Index (CVI) of the scale was determined to be 0.941. Factor loadings ranged from 0.38 to 0.95. The scale explained 54.73% of the total variance and consisted of 30 items and four factors: Health Responsibility, Nutrition, Psychosocial Adaptation, and Lifestyle Management. The overall Cronbach’s Alpha coefficient for the scale was 0.89, and for the sub-dimensions, it ranged between 0.62 and 0.87. Fit indices for the scale model indicated acceptable model fit: χ²/df = 2.23, RMSEA = 0.067, CFI = 0.95, RMR = 0.067, and SRMR = 0.09. All subdimensions showed significant and strong correlations with the total scale score (r = 0.76–0.85). In conclusion, the findings suggest that the scale developed in this study is a valid and reliable measurement tool that can be used to assess the self-awareness of disease management in patients with cardiac disease.