Güney Marmara bölgesi domates işleme sanayiinde işgücü planlaması ve farklı performans kriterlerine göre firmalararası karşılaştırma

Abstract

Türkiye'de domates işleyen tesisler; yurt içi ve özellikle yurt dışı pazarların yüksek talebi ile domates tarımında mevcut olan büyük üretim potansiyeline paralel olarak devletçe başlatılan yatırım teşvikleri sonucunda planlı dönemin başlangıcından itibaren gelişmiş teknolojilerle ve büyük kapasitelerde kurulmaya başlanmıştır. Ülkemizde domates salçası sektöründe yapılan yatırımlarla ve sağlanan gelişmelerle 1995 yılı itibariyle tesis sayısı 47 'ye kurulu kapasite ise 420.000 tona yükselmiştir. Türkiye'deki kurulu kapasitede %50'lik bir payla Marmara Bölgesi 1. sırada yer almakta olup bu bölgedeki yoğunluğu Bursa İli oluşturmaktadır. Araştırma kapsamına Güney Marmara sınırlan içerisinde yer alan Bursa, Balıkesir ve Çanakkale illeri alınmıştır. Araştırma kapsamına alınan tesislerin genel yapısı ve kapasite durumu incelenmiş ve örnek alınan bir işletme üzerinde iş gücü planlaması yapılmıştır. Kaynakların etkin kullanımını sağlamak açısından doğrusal programlama tercih edilmiştir. Yapılan yeni plana göre salça üretimi % 59 ve domates sosu üretimi % 43 oranında artarken, ketçap üretimi % 15, domates konservesi üretimi de % 49 oranında azalmıştır. Yine mevcut duruma göre işletmenin satış tutan % 32.9 oranında artış göstermiştir. Planlama sonucunda ele alınan fabrikanın kampanya dönemi boyunca sadece 4. dönemde iş gücü yetersizliği ortaya çıkmıştır. Diğer üç dönemde işletmenin iş gücü kapasitesi yeterli olmaktadır. Buna göre iş gücü kiralama faaliyetini içeren 2. bir plan yapılmıştır. Bu plana göre domates sosu üretim miktarı % 48 oranında artış gösterirken salça üretimi % 6 oranında azalmıştır. 1. plana göre satış tutan artış % 20.48 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlardan hareketle kaynakların etkin kullanımım sağlaması nedeniyle planlamanın işletmeler için gerekliliği bir kez daha ortaya çıkmaktadır.Tomato processing industry with high technological level and a rather big capacity has been developed from the beginning of planned period (1963) in Turkey. Besides government incentives and supports, both domestic and especially foreign demand along with favourable tomato production potential have important role in this development.In 1995 the number of modern companies has reached to 47 with the totally 420000 tones processing capacity. The studied area, Southern Marmara Region which Bursa, Balykesir and Çanakkale provinces were included has the biggest processing capacity of Turkey with a share of 50%. In this study, the general structure and capacity use of the available processing plants have been analysed and also, as a case study labour planning has been done based on a sample firm's data by Linear programming. According to the result of planning, while tomato paste and tomato souce production have been increasing with 59 and 43%, ketchup and canned tomato production were decreased with 15 and 49% respectively. And, also the total sales value of the firm has been increased 32.9% comparing with the existing production pattern. Production period of the investigated plant has been evaluated into four sub- periods. While the available labour power was enough level to meet the labour demand, only a labour deficiency was observed in the forth sub-period. Then a second production plan was estimated in which includes hired labour activity. According to this new plan, while tomato souce production has been increasing 48% tomato paste production was decreased 6%. On the other hand the total sales value has been increased 20.48% comparing with the first plan. It was concluded that, acting in a planned manner is so important and necessary for the firms in efficient use of limited resources.