Şerh literatüründe muhtasarlar: Hadis şerhleri üzerine yapılan ihtisâr çalışmaları bibliyografyası

Abstract

Şerh yazıcılığı hadis literatürünün en önemli telif türlerinden biridir. Hicrî 4. asırda yazılmaya başlanan sistematik hadis şerhleri, hadis ilminin referans eserleri haline gelmiştir. Şerhler sayesinde temel hadis kaynaklarının ilim geleneğindeki izleri daha kalıcı hale getirilmiştir. Genel olarak hacimli içeriklerden oluşan bu şerhlerin bazılarının ihtisâr edilmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bazı şerhler bizzat müellifleri tarafından ihtisâr edilirken başkaları tarafından muhtasarları hazırlanan şerhler de bulunmaktadır. Yapılan ihtisârların temel amacı şerhlerden daha öz içerikler üretilmesi, böylece onlardan elde edilecek faydanın artırılmasıdır. Makalede hadis şerhleri üzerine yapılan ihtisâr çalışmaları bibliyografik bir şekilde incelenmiştir. Bu doğrultuda hadis şerh muhtasarları tespit edilerek literatür merkezli bir okuma yapılmıştır. Hicrî 5. asırdan itibaren yapılan şerh ihtisârları belirlenerek künye bilgileri paylaşılmıştır. Böylece şerh ihtisârı düşüncesinin gelişimi ve seyrinin izleri sürülmüştür. Ayrıca matbu muhtasarlar üzerinden ihtisâr düşüncesinin amaçları üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede hem müellifleri hem de başkaları tarafından hazırlanan şerh muhtasarlarının ortaya çıkışının arka planına odaklanılmıştır.

The writing of commentaries is one of the most important forms of scholarly authorship in ḥadith literature. Systematic ḥadith commentaries, which began to appear in the 4th Hijrī century, have become key reference works in the field of ḥadith studies. Through these commentaries, the impact of the foundational ḥadith sources on the scholarly tradition has been more firmly established. Given their often voluminous content, some of these commentaries have required summarization. While certain commentaries were abridged by their authors themselves, others were summarized by later scholars. The primary aim of these abridgments is to produce more concise versions of the commentaries and thereby enhance their usability. This article examines the abridgment efforts related to ḥadith commentaries from a bibliographic perspective. In this context, existing summaries of ḥadith commentaries were identified and analyzed through a literature-based approach. Abridgments composed since the 5th Hijrī century were catalogued, and their citation details were provided. In this way, the development and trajectory of the concept of commentary summarization have been outlined. Furthermore, the aims behind this practice were explored through printed examples. Special attention was given to the background of the emergence of abridgments prepared both by original commentators and later scholars.