Ölü Deniz yazmalarının modern Kitab-ı Mukaddes tercümelerine etkileri

Abstract

1947 yılında Ölü Deniz (Lut Gölü) civarında, Kumran bölgesinde Muhammed ed-Dibh ve kuzenleri tarafından tesadüfen bulunan yazmalar, dinler tarihi açısından önem arz etmektedir. On bir mağarada keşfedilen bu metinler, Kumran cemaati tarafından İbranice, Aramice ve Grekçe gibi çeşitli dillerde yazılmıştır. Tanah’ın hemen her bölümünü kapsayan yazmalar içerisinde, hem kanonik metinler hem de apokrif eserler yer almaktadır. MÖ. 2. yüzyıl ile MS. 1. yüzyıl arasına tarihlenen bu yazmalar, Tanah metninin tarihi ve kanonizasyon süreci ile ilgili yeni çalışmalara kapı aralamıştır. Böylece Masoretik metin, Septuagint, Sâmiri Tevrat’ı ve Ölü Deniz yazmaları gibi dört farklı nüshaya ait Tanah metinleri arasındaki benzerlik ve farklıklar dinler tarihi çalışmaları için yeni alanlar açmıştır. Bu çalışma alanlarından biri de elinizdeki makalede ele alındığı gibi Tanah’tan farklı içeriklere sahip yazmaların modern Kitab-ı Mukaddes tercümelerine ne ölçüde yansıdığı üzerinedir. Çünkü Ölü Deniz Yazmaları’nın metinsel çeşitliliği ve otantikliği, modern Kitab-ı Mukaddes tercümeleri üzerinde doğrudan bir etki yaratmıştır. Makalede, bu etkiler tarihsel bağlam içinde ele alınarak metinler arası karşılaştırmalarla örneklendirilmiştir. Modern dönem İngilizce Kitab-ı Mukaddes tercümeleri olan New American Bible, New International Version, New Revised Standard Version, New Living Translation ve Contemporary English Version gibi nüshalarda, yazmalardan elde edilen bilgiler dipnotlarda veya doğrudan metin içerisinde kullanılmıştır. Makalede, bu etkiyi somut olarak ortaya koymak üzere üç örnek metin seçilmiştir: Çıkış 1:1–5, 1. Samuel 1:24 ve 1. Samuel 11:1. Bu pasajlarda, Masoretik metin, Septuagint ve Ölü Deniz Yazmaları arasındaki farklar analiz edilmiştir. Örneğin, Çıkış 1:5’te Yakup soyunun sayısı Masoretik metinde yetmiş, yazmalarda ve Septuagint’te yetmiş beş olarak geçmektedir. 1. Samuel 1:24’te ise “üç boğa” yerine “üç yaşında bir boğa” ifadesi dikkat çekmektedir. 1. Samuel 11:1’de ise Masoretik metinde yer almayan ancak yazmalarda ve Josephus’un anlatısında bulunan tarihî bir arka plan bilgisi metne eklenmiştir. Makalede kullanılan tarihsel-mukayeseli yöntem, sadece metinsel farkları değil, aynı zamanda bu farkların nasıl oluştuğunu ve tercümelere nasıl yansıdığını incelemektedir. Bu çerçevede, Ölü Deniz Yazmaları’nın, Kitab-ı Mukaddes Eleştirisi disiplini için önemli bir kaynak sunduğu söylenebilir. Makale ayrıca, Tanah metinlerinin farklı versiyonlarının Yahudi toplulukları arasında nasıl dolaşıma girdiğine ve bu çeşitliliğin kutsal metin geleneğinin şekillenmesindeki rolüne de işaret etmektedir. Yazmaların Kitab-ı Mukaddes tercümelerine etkisine yönelik sınırlı araştırmalar bulunduğundan makalenin, Kitab-ı Mukaddes Eleştirisi, modern Kitab-ı Mukaddes tercüme faaliyetleri, Yahudi ve Hıristiyan kutsal kitap geleneği üzerine yapılan çalışmalara katkı sağlaması hedeflenmektedir.The Dead Sea Scrolls were incidentally discovered by Muhammad ed-Dhib and his cousins near the Dead Sea in 1947. Unearthed from eleven caves, the manuscripts were written by the Qumran community in various languages, predominantly Hebrew, Aramaic, and Greek. Covering nearly every part of the Tanakh, the scrolls include both canonical writings and apocryphal works. The manuscripts have been dated between the 2nd century BCE and the 1st century CE. They have opened new avenues of research into the textual history and canonization process of the Tanakh. Consequently, similarities and differences among four major textual traditions -the Masoretic Text, the Septuagint, the Samaritan Pentateuch, and the Dead Sea Scrollshave created new research trajectories in the study of religious history. One of the central concerns of this article is the extent to which the Dead Sea Scrolls, which at times diverge from the Tanakh, have influenced modern Bible translations. The textual diversity and authenticity of the scrolls have exerted a direct impact on modern translation practices. This influence is examinedwithin the historical context of the modern English Bible translations. Major versions -such as the New American Bible, New International Version, New Revised Standard Version, New Living Translation, and Contemporary English Version- have incorporated data from the Scrolls either in footnotes or directly within the translated text. In order to demonstrate this influence with concrete evidence, three textual examples have been selected: Exodus 1:1–5, 1 Samuel 1:24, and 1 Samuel 11:1. These passages have been analyzed to identify textual variations among the Masoretic Text, the Septuagint, and the Dead Sea Scrolls. For instance, in Exodus 1:5, the number of Jacob’s descendants is stated as seventy in the Masoretic Text, whereas the Scrolls and the Septuagint record the number as seventy-five. In 1 Samuel 1:24, the phrase “three bulls” in the Masoretic tradition is rendered as “a three-year-old bull” in both the scrolls and the Septuagint. In 1 Samuel 11:1, historical background information that is omitted in the Masoretic account appears in both the scrolls and in the writings of Josephus. The historical-comparative method adopted in this study not only highlights textual variations but also explores their origins and how they are reflected in modern translations. The Dead Sea Scrolls are emphasized as a primary source for the discipline of Biblical Criticism. Furthermore, it addresses how different versions of the Tanakh circulated among Jewish communities and highlights to the role of this textual diversity in shaping the sacred textual tradition. Given the limited scope of existing research on the influence of the Dead Sea Scrolls on Bible translation practices, this study aims to contribute to the fields of Biblical Criticism, modern translation studies, and broader scholarship on the Jewish and Christian scriptural traditions.