Zamana sövmeyi yasaklayan hadisin tenkid ve tetkiki

Abstract

İnsan için kavranması zor bir olgu olan “zaman”ın doğru olarak anlaşılabilmesine yardımcı olabilecek her bilgi büyük önemi haizdir. Yüce Allah tarafından Elçisi’nin sözleriyle insanlara aktarılan “zamana serzenişte bulunmayın, çünkü zaman Allah’tır” kudsî hadisi, “zaman” hakkında düşünce üretme gayretindeki insanlara açılım sağlayabilecek bilgiler içinde önemli bir yere sahiptir. Bu önemi dolayısıyla İslâm düşünce tarihinde zaman ile alakalı tartışmalarda gerek sübutu/sıhhati gerekse metin içeriği ön plana çıkarılarak sıkça gündeme getirilen bu hadis, hadis tekniği açısından incelenmeyi hak etmektedir. Böylece tartışmalar daha sağlıklı bir zeminde yürüyecektir. Klasik hadis kaynaklarının oluştuğu ilk dört asırdaki eserlerin birçoğunda yer alan bu hadis dört farklı metin öbeği halinde musanniflere ulaşmıştır. Söz konusu dört metin çeşidi birçok tarîke sahiptir. Çalışmada bu tarîkler ayrı ayrı sened tenkidine tabi tutulmuş, aynı zamanda senedlerle metinler paralel bir şekilde incelenerek metin değişmelerinde tutarsızlıklar olup olmadığı hususu tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca hadisin yorumu yapılarak hem metindeki yanlış anlamaya müsait bazı 464 hususlar aydınlatılmaya hem de hadisin İslâm düşüncesindeki yerine dikkat çekilmeye gayret edilmiştir.

Any kind of knowledge that makes “time” that is a difficult phenomenon for man to understand more conceivable is of great importance. In Islamic tradition (ilm al-hadith) there is a saying of the Prophet about “time”: “Do not complain about time; because it is God himself”. This al-hadith al-qudsi is important for human beings who try to produce ideas about time in that it might open new evolutions for them. Having been discussed in the debates about time in the history of Islamic thought because of its importance, this hadith deserve to be scrutinized from the point of view of method of hadith. Found in many classical hadith works from the first four centuries of Islam, this hadith reached the authors of hadith (masanneef) in four different texts. These texts hold a lot of chains of transmitters (tarīq). This article studies these chains individually from the angle criticism of chain (sanad). Examining both their chains (sanads) and texts in parallel, the article tries to determine whether or not there is any inconsistence in the textual change of the hadith. Commenting on this hadith, it also attempts to clarify some ambiguous points in the text of the hadith which might be understood wrongly, and ascertain the place of this hadith in the Islamic thought.