Eğitim bilimlerinde çeşitlilik, eşitlik, kapsayıcılık ve aidiyet (ÇEKA): Sistematik bir derleme

Abstract

Bu çalışma, uluslararası literatürde DEIB (Diversity, Equity, Inclusion, Belonging) olarak tanımlanan kavramsal çerçevenin Türkçedeki karşılığı olan ÇEKA (Çeşitlilik, Eşitlik, Kapsayıcılık, Aidiyet) temelinde, Türkiye’de Eğitim Bilimleri alanında yazılmış lisansüstü tezlerin eğitsel yansımalarını sistematik biçimde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Sistematik derleme yöntemiyle yürütülen çalışma, PRISMA yönergeleri doğrultusunda tasarlanmıştır. Belirlenen ölçütler temelinde incelenen 60 tez içerik, yöntem ve eğitim kademesi bağlamında değerlendirilmiştir. Araştırma bulguları, tezlerin büyük bölümünün “çeşitlilik” (özellikle çokkültürlülük ve farklılıkların yönetimi) ve “aidiyet” (örgütsel bağlılık ve toplumsal kapsama) ekseninde yoğunlaştığını; “eşitlik” ve özellikle “kapsayıcılık” temalarının ise daha az işlendiğini göstermektedir. Yöntemsel olarak tezlerin çoğunluğu nicel ve betimsel desenlerde yapılandırılmış, veri toplama aracı olarak ağırlıklı biçimde anket kullanılmıştır. Uygulamaya dönük katkı açısından, çözüm önerilerinin çoğu teorik düzeyde kalmakta; somut, özgül ve uygulanabilir modeller içermemektedir. Bu durum, akademik üretimde kuramsal yoğunluğun yüksek; saha ile bağlantının ise zayıf olduğunu ortaya koymaktadır. Araştırma, Türkiye’deki ÇEKA odaklı tezlerde kavramsal bütünlüğün eksikliği, yöntemsel tekdüzelik ve uygulamaya dönük rehberlerin yetersizliğine dikkat çekmektedir. Çalışma, bu alanın bütüncül kuramsal çerçevelerle desteklenmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Ayrıca, nitel ve eylem temelli araştırmalarla birlikte somut eğitim politikalarına ihtiyaç duyulduğuna işaret etmektedir.This study aims to systematically analyze the educational reflections of postgraduate theses written in the field of Educational Sciences in Turkey, focusing on the conceptual framework of ÇEKA (Çeşitlilik, Eşitlik, Kapsayıcılık, Aidiyet)—the Turkish equivalent of DEIB (Diversity, Equity, Inclusion, Belonging) as defined in international literature. The research was conducted using a systematic review methodology and was designed in accordance with PRISMA guidelines. Based on predetermined criteria, 60 theses were analyzed in terms of their thematic content, research methodology, and educational level. The findings indicate that most of the theses focus on the themes “diversity” —particularly multiculturalism and diversity management—and “belonging” including organizational commitment and social inclusion. In contrast, the themes of “equity” and especially “inclusion” receive relatively limited attention. From a methodological perspective, the majority of the theses employ quantitative and descriptive research designs, with questionnaires being the most commonly used data collection instruments. Regarding practical contributions, most proposed solutions remain theoretical and lack concrete, specific, and applicable models. This suggests a strong theoretical orientation in academic output, but a weak connection to educational practice. The research highlights significant gaps in conceptual clarity, methodological consistency, and the development of practical frameworks within Turkish postgraduate research theses on ÇEKA. Ultimately, the study offers a foundational reference for future research, emphasizing that this field needs to be supported by holistic theoretical frameworks, qualitative and action-based research, and the development of concrete educational policies.