İhtisâb mukâta’ası verilerinin şehir ekonomisi açısından anlamı: Ankara örneği
Loading...
Date
2007-12-01
Authors
Taş, Hülya
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Uludağ Üniversitesi
Abstract
İhtisâb, asıl olarak şeri’at tarafından hükümdara tanınan toplumsal hayatı düzenleme yetkisidir. Bu yetki, genellikle iktisadî faaliyetler üzerinde yoğunlaşan ilişkiler için kullanılmıştır. Bu bakımdan önemlidir. Diğer görevler gibi bu yetkiye dayanan görev de, reayaya götürülen bir hizmet olarak düşünüldüğünden dolayı “ihtisâb” başlığı altında toplanan birçok vergiye konu olmuştur. Bu makalede genel olarak ihtisâb mukâta‘a gelirlerini oluşturan bu vergilerin, yönetim boyutu dışarıda bırakılarak, şehir iktisadiyatı açısından nasıl kullanılabileceği üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda ilkin, şer‘iyye sicillerinde kayıtlı 19. yüzyıla ait ihtisâbla ilgili bir fermandan yola çıkarak, hangi faaliyetlerin ihtisâb çerçevesinde ele alındığını, muhtesibin ne gibi görevler üstlendiğini ve bu görevlerinin karşılığında ne gibi vergiler aldığını saptayıp bazı değerlendirmeler yapılacaktır. Ardından ihtisâb mukâta‘asının yıllık mâl'leri esas alınmak suretiyle, Ankara örneğinde, 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar mukâta’a gelirlerinin nasıl bir seyir izlediği, herhangi bir değişimin yaşanıp yaşanmadığı, yaşanmış ise bunların sebepleri üzerinde durulacak ve 19. yüzyılda ihtisâb mukâta‘asının işlevinde ve yetki alanında meydana gelen önemli bir değişikliğe vurgu yapılacaktır. İşte makalenin, bilinenlere asıl katkısı da buradadır.
“Hisba”, from which the Ottoman term of “ihtisab” is derived, is essentially the power and legitimacy ground granted by the Shari’a to the ruler, to regulate social and communal life. This power has been widely used in the regulation of economic affairs in the market place. It is important in this respect. In Ottoman times, like other duties, the duties based on this power have also been conceptualized as services to the re‘āyā. Therefore there have been many taxes gathered under the name of ihtisāb. This article will deal with such taxes in relation to the town economy, setting the administrative dimention aside. In this context, first an imperial decree from the nineteenth century relating to ihtisab will be examined looking into which activities were considered under “ihtisab”, what kind of duties the “muhtesib” had, and which taxes he took in return for his services. Following this analysis, Ankara ihtisâb administration from the sixteenth to the nineteenth centuries will be scrutinized comparatively. Change and reasons for change in this respect will be traced. This scrutiny will focus on a major change that too place during the nineteenth century in the ihtisab mukāta‘ası. This emphasis on the nineteenth century is where the original contribution of this study lies.
“Hisba”, from which the Ottoman term of “ihtisab” is derived, is essentially the power and legitimacy ground granted by the Shari’a to the ruler, to regulate social and communal life. This power has been widely used in the regulation of economic affairs in the market place. It is important in this respect. In Ottoman times, like other duties, the duties based on this power have also been conceptualized as services to the re‘āyā. Therefore there have been many taxes gathered under the name of ihtisāb. This article will deal with such taxes in relation to the town economy, setting the administrative dimention aside. In this context, first an imperial decree from the nineteenth century relating to ihtisab will be examined looking into which activities were considered under “ihtisab”, what kind of duties the “muhtesib” had, and which taxes he took in return for his services. Following this analysis, Ankara ihtisâb administration from the sixteenth to the nineteenth centuries will be scrutinized comparatively. Change and reasons for change in this respect will be traced. This scrutiny will focus on a major change that too place during the nineteenth century in the ihtisab mukāta‘ası. This emphasis on the nineteenth century is where the original contribution of this study lies.
Description
Keywords
Hisba, İhtisâb mukâta’ası, Damga mukâta‘ası, 19. yüzyıl, Ankara, İzmir, 1838 Ticaret Anlaşması, The nineteenth century, 1838 Anglo Ottoman Commercial Treaty
Citation
Taş, H. (2007). “İhtisâb Mukâta’ası verilerinin şehir ekonomisi açısından anlamı: Ankara örneği”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(13), 409-436.