Deprem sonrası kent hakkı savunusunu eleştirel planlama yaklaşımı üzerinden düşünmek

Abstract

Kent tüketimin gerçekleştiği mekân olmanın ötesinde, yapılı çevre yatırımları sayesinde sermayenin yoğunlaştığı merkez olarak da karşımıza çıkmaktadır. Rekabetin ve kar elde etme dürtüsünün yüksek olması nedeniyle kapitalizm kentlere kullanım değeri yerine değişim değeri üzerinden yaklaşmaktadır. Bu durum çevresel bozulma, altyapı eksikliği, mekânsal ayrışma ve soylulaştırma gibi sorunları da beraberinde getirmektedir. Kentlerin baş etmek durumunda kaldığı bu gibi sorunları yapısal nedenlere bağlayarak ele alan eleştirel coğrafyacıların ortaya attığı kent hakkı tartışmaları günümüz kentlerinin içinden geçmekte olduğu süreçleri açıklamada bir yol göstericidir. Türkiye'de kısa bir süre önce yaşanan deprem gerçeği kentsel politikaların, kent hakkının korunması ve kentlerin afete karşı dirençli hale getirilmesi amacıyla yeniden ele alınması gerekliliğini göstermiştir. Bu noktada, Peter Marcuse'ün eleştirel planlama yaklaşımı ve bu yaklaşımın ifşa etme, öneride bulunma ve politikleştirme olarak adlandırılan üç aşaması depremle ilişkili süreçleri daha iyi anlamaya yardımcı olabilecektir. Yalnızca kentlerin fiziki görünümünü ele almanın ötesine geçmeye çalışan eleştirel planlama, mevcut güç ilişkilerini sorgulamakta ve toplumsal eşitsizlikleri ortadan kaldırmaya yönelmektedir. Toplumsal dönüşümün planlama aracılığıyla hızlanması mevcut sorunların enine boyuna ortaya konması ve geniş kesimlerin kentsel planlama sürecine dahil olmasıyla mümkün olmaktadır. 6 Şubat depremini salt bir doğal afet olarak düşünmek yerine Marcuse’ün ileri sürdüğü yaklaşım doğrultusunda ele almak sorunun kökenine inmeyi ve bunların çözümü için yapılması gerekenleri ortaya koymayı mümkün kılacaktır. Buradan hareketle çalışmada, 6 Şubat depremi öncesinde ve sonrasında yaşananlar eleştirel planlama yaklaşımının her bir aşamasına karşılık gelecek şekilde ele alınmakta ve mevcut durum olumlu ve olumsuz yönleriyle ortaya konmaya çalışılmaktadır.

The city is not only a place where consumption takes place, but also a center where capital is concentrated thanks to investments in the built environment. Due to the high competition and the drive to make profit, capitalism approaches cities based on exchange value rather than use value. This situation brings with it problems such as environmental degradation, lack of infrastructure, spatial segregation and gentrification. The discussions on the right to the city put forward by critical geographers who address such problems that cities have to deal with by attributing them to structural causes are a guide in explaining the processes that today's cities are going through. The earthquake reality that occurred in Türkiye recently has shown that urban policies need to be reconsidered in order to protect the right to the city and make cities resilient to disasters. At this point, Peter Marcuse's critical planning approach and the three stages of this approach, called disclosure, proposal and politicization, can help to better understand earthquake-related processes. Critical planning, which tries to go beyond just addressing the physical appearance of cities, questions existing power relations and aims to eliminate social inequalities. The acceleration of social transformation through planning is possible by presenting the existing problems in detail and involving large segments of society in the urban planning process. Instead of considering the February 6 earthquake as a purely natural disaster, addressing it in line with the approach put forward by Marcuse will make it possible to get to the root of the problem and reveal what needs to be done to solve them. Based on this, the study examines the events before and after the February 6 earthquake in a way that corresponds to each stage of the critical planning approach and attempts to present the current situation with its positive and negative aspects.