Nâsır-lidînillâh dönemi abbâsî vezirleri (575-622/1180-1225)

Abstract

Abbâsî halifeleri arasında en uzun süre tahtta kalan Nâsır-Lidînillâh (575-622/1180-1225) kırk beş yıllık halifeliği döneminde Abbâsîler’in metbû bir devlet olarak bütün müslümanlar tarafından tanınmasını hedeflemiştir. Bu hedefini gerçekleştirmek için Irak Selçukluları’nın (511-590/1118-1194) nüfuzunu ortadan kaldırmış, Hârizmşahlar’a (490-628/1097-1231) karşı ise denge siyaseti izlemiştir. Ayrıca Abbâsî toplumu içinde itikadî ve siyasî açıdan farklı görüşlere sahip çeşitli zümreleri birbirine yaklaştırmaya çalışmıştır. Nâsır’ın izlemiş olduğu siyasetin bir parçası olarak bu süreçte görev yapan vezirlerin başta halife olmak üzere diğer üst düzey devlet adamlarıyla ilişkilerinin ve faaliyetlerinin bilinmesi Nâsır’ın gerçekleştirmek istediği hedeflerin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. Nâsır’ın halifeliği süresince vezirlik makamına tekrarlarla birlikte on altı defa atama yapılmıştır. Bunlardan İbn Yûnus, İbn Hadîde, İbnü’l-Kassâb ve İbn Mehdî vezir olarak atanırken, kalan sekiz kişi ise vekâleten (nâibülvezîr) görevlendirilmiştir. Bu makalede diğerlerine kıyasla devlet idaresinde daha etkin oldukları öngörülen bu dört kişinin incelenmesinin uygun olacağı düşünülmüştür. Bunun için kronolojik sıraya riayet edilerek bu dönemde görev yapan vezirlerin yetişmeleri, faaliyetleri, devlet kademelerinde üstlendikleri görevler, tayin ve azil süreçleri, halife ve diğer görevlilerle ilişkileri detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

al-Nasır-Lidīn Allah (575-622/1180-1225), who remained on the throne for the longest time among Abbāsīd caliphs, pursued a policy aiming to recognize the Abbāsīds as the sovereign state by whole Muslims in his forty-five years lasted reign. To achieve this goal, he removed Iraqī Seljuks’ dominance (511-590/1118-1194) and adopted a balancing behavior towards Khwārazmshāhs (490-628/1097-1231). He also tried to converge different political and confessional groups within the Abbāsīd community. As a part of the politics followed by al-Nāsır, knowing the relations of the viziers with the caliph and other high-level statesmen and their activities will provide a better understanding of the goals that al-Nāsır wanted to achieve. Sixteen appointments were repeatedly made to the vizierate during this period. However, only Ibn Yūnus, Ibn Hadīda, Ibn al-Qassāb and Ibn Mahdī were appointed as a vizier, while other eight people were appointed by proxy (nāib al-wazīr). Therefore, it is thought that it would be more appropriate to investigate these four principal viziers who are assumed to be more influential in the state administration than others. That is why this study scrutinizes the training of viziers, the roles they undertook at the state administration, their appointment and dismissal processes, their relations with the caliph and other officials by chronological order.