Tanzimat’tan Cumhuriyet'e Tanrı tasavvurunda yaşanan değişmeler ve deist iman

Abstract

Cumhuriyet, siyasi yönden bir rejim değişikliğinin adı olmakla birlikte, aslında bir kültür değişimini ve yeni bir hayat anlayışım simgeler. Ama bu kültür değişimi sürecini Osmanlı çok sınırlı da olsa, iki yüzyıl önce başlatmıştı. Kültür değişimi fenomeni, fikrî olgunluğunu Osmanlı döneminde kazanmıştı. Bu kültür değişimi devletin bir projesi olmaktan çok sivil teşebbüs ağırlıklı bir gelişme idi. Cumhuriyet döneminde ise bu kültür değişimi, yeni bir hayat anlayışı boyutunda devletin projesi oldu. Her toplumda olduğu gibi OsmanlI’da da gelenek hakimdi ve gelenek, yine her toplumda olduğu gibi, Osmanlı’da da kendisini hem topluma, hem devlete korutuyordu. Bu nedenle de Osmanlı’da kültür değişimleri, siyasi hürriyet talepli illegal hareketlerle başladı. Bu illegal teşebbüslerin sahibi kişi ve kuruluşlar, Batı ’da deist ve pozitivist çevrelerce desteklendi. Dolayısıyla bir ölçüde, deist Tanrı anlayışı bu grupların dünyagörüşlerinde yer aldı. Partileştikleri zaman da pozitivizmin sloganları, kurulan partiye ad oldu. Böylece de daha Osmanlı İmparatorluğu döneminde deist iman, çok yaygın olmamakla birlikte, toplumda yer etmeye başladı.