Ebû Hâtim Ahmed b. Hamdân er-Râzî kitâbu’z-zîne fi’l-kelimâti’l-islâmiyyeti’l-arabiyye

Abstract

İslam dünyasında daha çok Ebû Hâtim er-Râzî şeklindeki meşhur olan künye ve nesebiyle tanınmaktadır.1 Adı kaynakların çoğunda tam olarak Ebû Hâtim Ahmed b. Hamdan b. Ahmed er-Râzî olarak geçmektedir.2 Ayrıca Ebû Hâtim Ahmed b. Hamdân b. Ahmed er-Râzî el-Versinânî olarak da bilinen bu âlim Ismâiliyye'nin itikadı ve fikrî görüşlerini sistemleştiren ünlü temsilcisidir. Ebû Hâtim’in nesebi hakkında bazı görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Şöyle ki, İbn Hacer el-Askalanî Lisanu’l-Mizan adlı eserinde Ahmet b. Hemdân b. Ahmet el-Versahî Ebû Hâtim el-Kuşşî şeklinde olduğunu zikretmiştir.3 Abdu’l-Cabbar el-Mutezilî ise Ahmet b. Hemdân erRazî el-Kilâî şeklinde olduğunu zikretmiş, fakat Kilâî nesebini açıklamamıştır. Hüseyin el-Hemedânî ise bu nesebin Arap kabilelerinden biri olabileceği şeklinde konuya açıklık getirmiştir.4 Mustafa Gâlib ise ‘A’lamu’lİsmailiyye adlı eserinde Ebû Hâtim Ahmet b. Hemdân el-Versinanî er-Razî şeklinde olduğunu söylemiştir.5 Ebû Hâtim’in adı ve lakabı ile ilgili olan ihtilaflar, onun aslının nerden geldiğini belirlemek konusunda araştırmacıları içinden çıkılmaz duruma sokmaktadır. Bazı tarihi rivayetlere bakıldığı zaman onun Rey şehrine yakın bir yerde dünyaya geldiği söylenmektedir. Nizâmülmülk’ün rivayetinde onun Rey şehri yakınlarında bulunan Nisabur şehrinde doğduğu ve daha sonraları Rey şehrine gittiği bildirilmektedir. Ebû Hâtim birçok şehir gezmiş ve oralarda hem bilgi toplamış hem de kendi mezhebini yaymıştır. İlk olarak batı bölgelerini gezmiş ama oralarda fazla durmadan doğu tarafına (Deylem şehrine) geçmiştir. Ayrıca Bağdat’ta da bir süre kalarak orada Ebû’l-Abbas Sa’lep ile bilgi paylaşımında bulunmuştur.