Özel gereksinimli bireylerin ortaöğretimden meslek hayatına geçiş süreçlerinin incelenmesi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, özel gereksinimli bireylerin ortaöğretimden meslek hayatına geçiş süreçlerinin sürecin tüm paydaşlarının deneyimleri ve bakış açılarıyla incelemek ve sürecin işleyişini ortaya koymaktır. Nitel araştırma yöntemlerinden bütüncül tekli durum incelemesi olarak desenlenen araştırmanın katılımcı grubu amaçsal örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme yöntemi kullanılarak belirlenmiştir. Çalışmaya özel gereksinimli bireylerin meslek hayatına geçiş süreçlerinin paydaşları olan iki okul yöneticisi, 13 öğretmen, 9 ebeveyn, 9 özel gereksinimli birey ve 9 işveren gönüllü olarak katılmıştır. Araştırma verileri gözlemler, yarı yapılandırılmış görüşme soruları, demografik bilgi formları, doküman incelemesi, araştırmacı günlüğü ve saha notları aracılığıyla toplanmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen veriler içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda özel gereksinimli bireylerin okuldan meslek hayatına geçiş sürecine dair gerek mesleki alan seçme sürecinde gerekse öğrencileri staj uygulamasına yerleştirme sürecinde öğrencilerin bireyselleştirilmiş eğitim planlarında geçiş hizmetlerine yer verilmediği anlaşılmıştır. Aynı zamanda sürecin daha çok paydaşlar arası sözlü anlaşmalara dayalı olarak plansız ve tesadüfi olarak yürütüldüğü anlaşılmıştır. Özel gereksinimli bireylerin mesleki alan seçiminden meslek hayatına atılana kadar bütün bir sürecin her aşamasına ilişkin özel gereksinimli öğrencilerin ve ailelerinin bilgilendirilme gereksinimi olduğu ortaya koyulmuştur. Özel gereksinimli bireylere karşı işveren ve toplumsal ön yargıların oluşu meslek hayatına katılım konusunda engel oluşturduğu anlaşılmıştır. Araştırma sonucunda, özel gereksinimli bireylerin meslek hayatına geçiş sürecine ilişkin birçok hususta sorunlar ve süreci iyileştirmeye yönelik öneriler sunulmuştur.The aim of this research is to examine the transition process of individuals with special needs from secondary education to vocational life with the experiences and perspectives of all stakeholders of the process and to reveal the functioning of the process. The participant group of the research, which was designed as a holistic single case study from qualitative research methods, was determined using criterion sampling method from purposive sampling methods. Two school administrators, 13 teachers, 9 parents, 9 individuals with special needs and 9 employers, who are the stakeholders of the transition process of individuals with special needs to vocational life, voluntarily participated in the study. Research data were collected through observations, semi-structured interview questions, demographic information forms, document analysis, researcher diary and field notes. The data obtained as a result of the research were analysed by content analysis method. As a result of the research, it was understood that transition services were not included in the individualised education plans of the students in the process of transition of individuals with special needs from school to vocational life, both in the process of choosing a vocational field and in the process of placing students in internship practice. At the same time, it was determined that the process was carried out unplanned and randomly based on verbal agreements between stakeholders. It was revealed that students with special needs and their families need to be informed about every stage of the whole process from the selection of vocational field of individuals with special needs to their vocational life. It is understood that employer and social prejudices against individuals with special needs create obstacles to participation in vocational life. As a result of the research, many problems related to the transition process of individuals with special needs to vocational life and suggestions for improving the process were presented.