Osmanlı taşra yönetimi çalışmalarında Coğrafi Bilgi Sistemlerinin (CBS) kullanımı üzerine bir değerlendirme ve yöntem önerisi: Hudâvendigâr sancağı örneği

Abstract

Osmanlı eyalet düzeninde, her sancağın gelirlerine göre değişkenlik gösteren alt birimlere ayrılmasından dolayı, sancakların idarî anlamda nasıl ve neden birbirlerinden farklılaştıkları tahrir defterlerine dayanan araştırmalar ile ortaya konulmuştur. Ancak, bilhassa kadı sicillerinde tahrir defterlerinde gördüğümüzden çok daha ayrıntılı bir yönetim düzeni olduğu, serbestiyet üzere yönetimle açıkladığımız çoğu yetki alanının da aslında mekânsal açıdan tekrar tekrar bölündüğü görülmektedir. Bu makalede 16. yüzyılda Osmanlı sancak yönetiminin ayrıntılarının bütüncül bir bakış açısıyla görülebilmesi için, tek bir sancağın yönetim düzeni hakkında veri içeren başta tahrir defterleri ve kadı sicilleri olmak üzere farklı amaç ve formatlarda oluşturulmuş arşiv kaynaklarının Coğrafi Bilgi Sistemleri ile analizi önerilmektedir. Osmanlı tarihi araştırmalarında CBS analizine başvurulması ya da tahrir defterleri ile kadı sicillerinin beraber kullanımı yeni değildir. Ancak idare tarihi araştırmalarında belirtilen derecede kapsamlı bir sancak yönetimi analizi henüz yapılmamıştır. Bu çerçevede makalede CBS’nin Osmanlı tarihi araştırmalarında kullanımı ve taşra yönetimi çalışmalarına getirebileceği yenilikler Hudâvendigâr sancağı üzerinde örneklendirilerek ele alınmıştır.

In the Ottoman provincial administration, since each sanjak was divided into subcategories (administrative units) that varied according to their income, research based on tahrir registers has revealed how and why sanjaks differed from each other in administrative terms. However, when examining documents related to administrative history, especially qadi court records, it becomes evident that the administrative structure was much more intricate than what is reflected in the tahrir registers. Moreover, most of the administrative domains that we attempt to explain through the concept of serbestiyet were subdivided repeatedly in terms of spatial organization. This article proposes a holistic approach to analyzing the details of Ottoman sanjak administration in the 16th century by integrating various archival sources created for different purposes and formats -particularly tahrir registers and qadi court records, which provide data on the administrative structure of a single sanjak- with Geographic Information Systems (GIS). Using tahrir registers and qadi court records in conjunction with GIS analysis is not new in Ottoman history research. However, a comprehensive examination of sanjak administration from the perspective of administrative history has yet to be accompanied.. In this context, the article explores the role of GIS in Ottoman historical research and the innovations it can introduce to studies on provincial administration, with a specific focus on the sanjak of Hudâvendigâr.