İstanbul süreci'nin Afganistan'ın istikrarına etkisi: Bölgesel Güvenlik Kompleksi Teorisi çerçevesinde bir değerlendirme

Abstract

İstanbul Süreci Afganistan da dâhil olmak üzere tüm bölge ülkelerinin aynı kadere sahip olduğunu göstermek amacıyla 2011 yılında başlatılmıştır. Ülkenin Asya kavşağı ve imparatorluklar mezarlığı olarak bilinmesi onun jeostratejik konumunun önemine işaret etmektedir. Tarih, Afganistan'ın Orta Asya, Güney Asya ve Orta Doğu'yu etkileyebilen konumuna tanıklık etmektedir. Soğuk Savaş sonrası özellikle 21. yüzyılın gelişmeleri ülkenin hassas konumunu etkilemiştir. Afganistan komşu ülkelerin, bölgesel ve küresel güçlerin ilgi odağı olmuştur. İran, Pakistan, Hindistan, Çin, Rusya ve ABD gibi devletlerin dış politikasında Afganistan önemli bir yer kaplamaktadır. NATO'nun ilk ve ciddi deniz aşırı operasyonu Afganistan'da gerçekleşmiştir. Bu operasyon aynı zamanda Avrupa için ne denli önemli olduğunun göstergesidir. Gerçi İstanbul Süreci'nden önce bölgedeki devletler arasında Afganistan'a odaklanan işbirliği projeleri başlamıştır, İstanbul Süreci tüm siyasi, ekonomik, güvenlik, sosyal ve kültürel işbirliğini kapsamaya çalışan TAPI ve CASA-1000 gibi bölgesel projelerin başlatılması, ilerlemesi ve tamamlanması üzerine vurgu yapan süreç olarak devreye girmiştir. En azından bölgedeki devletler arasında siyasi diyalogu ve güveni arttırması beklenen, İstanbul Süreci'n faaliyet alanı giderek genişletmektedir. Süreç, Afganistan merkezli olduğu için ülkenin adı geçen üç bölgeye olan etkisi dikkate değer bir konudur. Ayrıca, Afganistan'ın komşu ülkeleri, bölgesel ve ABD gibi küresel güçlerle olan ilişkisinde önemli faktörler irdelenmiştir. Bu devletlerin İstanbul Süreci'ne 14 ülke olarak katıldığı için Afganistan'la olan karşılıklı etkileşimin incelenmesi kaçınılmaz hale gelmiştir. Bu faktörler dikkate alarak İstanbul Süreci ayrıntılarıyla incelenmiştir.

In order to show the common fate of all countries in the region including Afghanistan, Istanbul Process lanuched in 2011. Graveyard of Empires and Crossroad of Asia features point to its geostragic location. History testifies the impact of its location to Central Asia, South Asia and Middle East. Post-Cold War and developments in 21 century emphasized on country's sensitive position. It has been the center focus of neighboring, regional and far states. It continues to be an integral chapter of Iran, Pakistan, India, China, Russia and US foreign policy. The first NATO's serious overseas mission demonstrates the importance of country to European countries. Although cooperation among regional countries based on Afghanistan had started before the Istanbul Process, the Process tries to include all political, economic, security, social and cultural cooperation. Moreover, it has begun to start, progress and complete regional projects such as TAPI and CASA-1000. The scop of Istanbul Process which at least aims to build confidence and start a political dialogue among regional countries, is gradually expanding. As the process is centered on Afghanistan, the country's impact on three metioned regions should be considered. The important factors of country's relation with its neighbors, regional countries and US analyzed and explained. It is imperative to examine the ineraction of those countries that participated to Istanbul Process. Taking into account those factors, the Istanbul Process has been examined in detail.