Türkiye’de ideolojiye zizek gözüyle bakmak

Abstract

Bu çalışma, son iki yüzyıldır karşı karşıya kaldığımız ideoloji olgusunun geçirdiği evreleri ve günümüzde kazandığı içeriği araştırmayı, Slavoj Zizek’in ideoloji anlayışı ve eleştirisinin Türkiye için geçerliliğini tartışmayı amaçlamaktadır. Bu maksatla ideolojinin ortaya çıkışından başlayarak kısa bir tarihçesi verilmiş, amaçları, araçları ve yöntemleri hakkında ipuçları oluşturabilecek, bazı kullanımları üzerinde durularak özet bilgiler aktarılmıştır. Zizek, ideolojiyi iş üstündeyken gözlemleyen ve üzerinde düşünen, söyledikleri kitleler tarafından merakla takip edilen çağdaş bir filozof olduğu için tercih edilmiştir. İdeolojiyi müzik, sinema özellikle Hollywood filmlerinden yararlanarak renkli bir şekilde eleştirir. Zizek’in tespit ve eleştirilerini Türkiye tarih ve kültüründen örneklerle anlamaya çalışmak Türkiye’deki ideoloji/ler hakkında farkındalık oluşturabilir ve bu konuda başlayabilecek verimli tartışmalara katkıda bulunabilir. Bunu yaparken sosyolojik değil felsefî bir sonuca ulaşılması amaçlandığından, toplulukları muhatap almasına rağmen ideoloji hakkındaki bu çalışmanın her aşamasında toplum değil birey düzeyinde kalınmıştır. Toplumsal hayatı kolaylaştırmak, iletişimi hızlandırmak gibi faydalarına rağmen insanın kendi seçimlerini yapamamasına hatta bu bağımlılığının farkında bile olamamasına neden olan ideolojinin her yönüyle anlaşılması, dezavantajlarının ortadan kaldırılması, en azından azaltılması için çok önemlidir.

The purpose of this study is to examine the stages that the phenomenon of ideology, which humanity has been facing for the last two centuries, has undergone and the content it has acquired today, while discussing the validity of Slavoj Žižek’s understanding and critique of ideology in the Turkish context. For this purpose, a brief history of ideology from its origins has been presented, along with summarized information on its aims, tools, methods, and certain applications that may provide clues to its functioning. Žižek has been chosen as the focus of this study because he is a contemporary philosopher who critically examines ideology in practice and whose insights attract considerable public interest. He critiques ideology in an eloquent manner by drawing on music, cinema, and notably, Hollywood films. Attempting to understand Žižek’s diagnoses and critiques through examples from Turkish history and culture may raise awareness of ideology/ideologies in Türkiye and contribute to constructive debates on the subject. Therefore, the aim is to reach a philosophical rather than a sociological conclusion; thus, the study focuses on the individual level rather than society, even though ideology itself addresses communities. Although ideology offers certain advantages — such as enabling social life and enhancing communication — it simultaneously restricts individuals’ capacity to make autonomous choices, often concealing this dependency from them. Thus, a comprehensive understanding of ideology in all its dimensions is essential to mitigate, if not completely eliminate, its adverse effects.