ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE IĞDIR İLİ ARICILARININ SOSYO-EKONOMİK DURUMU Socioeconomic Status of Beekeepers in Igdır Province (Extended Abstract Can be Found at the end of the Article) İbrahim Hakkı KADİRHANOĞULLARI, Köksal KARADAŞ, Murat KÜLEKCİ Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, i.kadirhanogullari@gmail.com Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Geliş Tarihi: 15.07.2016 Kabul Tarihi: 02.09.2016 ÖZ Bu çalışmanın amacı Iğdır ili arıcılarının demografik özelliklerini ve arıcılıkla ilgili sorunlarını belirleyerek bunların çözümüne ve daha yüksek verim elde etmelerine katkı sağlayacak önerilerde bulunmak ve böylece arıcıların daha fazla gelir elde etmelerini sağlamaktır. Çalışmada kullanılan veriler, Iğdır İli Arıcılar Birliği’ne üye 85 arıcılık işletmesi ile tamsayım yöntemine göre yapılan anketlerden elde edilmiştir. Araştırma sonucunda işletmelerde Erkek İş Birimi (EİB) cinsinden ortalama nüfus 3.44, işletmeciler 20 yıllık iş tecrübesine sahip olup, yaş ortalamaları 52 ve %61.20’sinin ilköğretim düzeyinde eğitim aldıkları belirlenmiştir. İşletmecilerin %87.06’sının arıcılık dışında ek gelirleri bulunurken, %37.60’ının asıl geçim kaynağını arıcılık oluşturmaktadır. Kışlama kayıpları ve arı hastalıkları en önemli kovan sönme sebepleridir. Üreticilerin tamamı balı doğrudan tüketiciye satmakta ve satış yıl boyunca devam etmektedir. Bal pazarlaması ile ilgili en önemli sorunlar; pazarlamada etkili olacak kooperatiflerin olmaması, hak ettiği değere satılmaması, fiyat standardizasyonunun olmamasıdır. İşletmecilerin %55.29’u borçlu, ortalama borç miktarı 8,574.11 TL ve borç kaynakları Ziraat Bankası, diğer bankalar ve şahıslardır. Arıcılığı etkileyen olumsuz faktörlerin başında olumsuz iklim şartları, ürün fiyatındaki düşme, girdi maliyetindeki artış, kışlama kayıpları, hastalık ve zararlılarla etkin bir mücadele edememe gelmektedir. Bölge arıcılarının devletten belli başlı beklentileri; arıcılıkla ilgili kooperatif kurulması, kovan başına verilen arıcılık desteğinin arttırılması ve sahte balın önlenmesine yönelik tedbirlerin alınması olarak belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Arıcılık, Demografik Özellikler, Üretici Sorunları, Iğdır ABSTRACT The aim of this study was to determine the demographic characteristics and apiarian problems of the beekeepers in Igdir province, and to make suggestion about the solution of the problems in order to obtain more yield in beekeeping. The data used in the study were obtained from 85 beekeepers registered at Igdir Beekeepers Association via census study method. The achieved results revealed that mean population (3.44) in male business unit, mean work experience (20 years), mean age (20 years old), and primary school graduate at 61.20(%) were found. Of the beekeepers, 87.06(%) had additional income expect for beekeeping, but 37.60(%) of them informed that beekeeping was their principal income source. The most important reasons of hive extinction were wintering losses and bee diseases. All the producers bought honey to consumers and honey product has been selling all the year around. The most significant problems of honey marketing were low price, lack of cooperatives and price standardization. Among them, 55.29(%) were debtors, and average dept amount was 8574.11 TL as well as sources of obligation were agricultural bank, private banks and person. The most important factors influencing beekeeping were climate conditions, followed by price reduction of the product, input cost increase, wintering losses, and no controllable effectively in diseases and pest, respectively. It was determined that main expectations of the region 2 U. Arı Drg. Mayıs 2016, 16 (1): 2-11 / U. Bee J. May 2016, 16 (1): 2-11 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE beekeepers from the government were on providing opportunity of becoming a cooperative, increasing beekeeping subsidy per hive, and taking necessary precaution in avoidance of fake honey. Keywords: Beekeeping, Demographic Characteristics, Producer problems, Iğdır GİRİŞ ihracatı ve 4802 TL değerinde bal ithalatı yapılmıştır (Anonim 2015a) Tarımsal faaliyetin işgücü, arazi, sermaye vb. üretim faktörlerine en az gereksinim duyan Iğdır ilinde 2015 yılında 22880 adet kovandan 282 alanlarından biri olan arıcılık faaliyeti birçok tarım ton bal elde edilmiş olup kovan başına bal verimi üreticisi tarafından kolaylıkla yapılabilen ve birçok 12.35 kg.dır (Anonim 2015b). Iğdır ili, ülkemizde bal yönden üreticilere avantaj sağlayan bir faaliyettir üretiminde kovan sayısı bakımından 73. ve bal (Popescu, 2012). Arıcılık, gerek üretim çeşitliliği, üretimi bakımından ise 65. sıradadır. Arıcıların gerekse insan yaşamı üzerine olumlu etkileri daha yüksek gelir elde edebilmeleri için kovan sebebiyle her geçen gün gelişme göstermesiyle başına daha fazla bal ve diğer arı ürünlerinden beraber (Çivi Yalçın, 2014) aynı zamanda bal üretmeleri gereklidir. Bunun sağlanabilmesi ise arılarının yaşam biçimi ve ürünlerinin üreticilerin arıcılıkla ilgili problemlerinin belirlenmesi hammaddelerini doğadan toplamalarından dolayı ve çözüm önerilerinin sunulmasına bağlıdır. Bu doğaya en bağımlı hayvancılık faaliyetidir. çalışma, Iğdır ilinde arıcılık yapan üreticilerin arıcılıkla ilgili sorunlarını belirlemek ve sorunların Arıcılık faaliyeti diğer üretim dallarına kıyasla daha çözümüne yönelik önerilerde bulunmak amacıyla az işgücüne ihtiyaç duymakla birlikte bu yönü ile yapılmıştır. kırsal nüfusa istihdam olanağı sağlamakta olup (Uzundumlu ve ark., 2011) Türkiye’de arıcılık işsizlik sorunun çözümüne katkı sağlama aracı GEREÇ VE YÖNTEM olarak görülmekte ve geleneksel yöntemlerle, temelde bal üretimi amacıyla yapılmaktadır Çalışmada kullanılan veriler Iğdır İli Arı Yetiştiricileri (Kekeçoğlu ve ark. 2007). Arıcılık faaliyeti işletme Birliğine kayıtlı arıcılık yapan işletmelerle yapılan maliyetleri oldukça düşük olup fazla sermayeye anketlerden elde edilmiştir. Diğer taraftan konuyla ihtiyaç göstermemektedir. Bu bakımdan da yeterli ilgili yapılmış çeşitli ulusal ve uluslararası araştırma sermayesi olmayan düşük gelirli üreticiler makaleleri ve raporlar, çeşitli istatistik kurum ve tarafından rahatça yapılabilmektedir. Arıcılığı kuruluşların yayınlanmış verileri, Gıda, Tarım ve önemli kılan diğer bir neden faaliyetin ana ürünü Hayvancılık İl ve İlçe Müdürlükleri kayıtları olan balın birçok hastalığın tedavisinde kullanılıyor araştırmanın ikincil veri kaynaklarını olmasıdır. Bal, içerisindeki proteinler, aminoasitler, oluşturmaktadır. vitaminler vb. bileşiklerden dolayı doğal bir Bir popülasyon üzerinde yürütülen araştırmada antioksidan olup geleneksel tıpta ve insan popülasyona ait verilerin toplanmasında kullanılan sağlığında kullanılmaktadır (Ozcan ve Juhaimi, iki yöntemden birisi tam sayım diğeri ise 2016). Arıcılıktan üretilen bal insan beslenmesinde örneklemedir. Popülasyonu oluşturan birimlerin tek önemli bir gıda maddesidir. Diğer arı ürünleri olan tek incelenerek onlardan ölçme, tartma, gözlem balmumu, arı sütü, polen ve arı zehiri sağlık veya soruşturma yoluyla bilgi alınmasına tam sayım alanında kullanılmaktadır. Arıcılığın asıl önemi adı verilmektedir (Güneş ve Arıkan, 1988). tozlaşma yoluyla bitkisel üretimde devamlılığı Araştırma yapılacak popülasyon küçük, istenilen sağlamasıdır. Arıcılıkta kullanılan arılar tozlaşma bilgilere ulaşmak kolay ve ucuz ise tam sayım yoluyla yeryüzündeki bitkilerin yaklaşık %30.00’dan yapılmalıdır. Tam sayım sonucu elde edilen bilgiler fazlasının döllenmesinde önemli rol oynamakta eğer özenle derlenmiş ise daha doğru sonuçları (Klein ve ark., 2007; Pohorecka ve ark.,2014), yansıtır (Çiçek ve Erkan, 1996). Araştırmanın bitkisel üretimde verimliliği sağlamakta ve ihracat popülasyonunu Iğdır İli Arı Yetiştiricileri Birliğine yoluyla ülke ekonomilerine katkı sağlamaktadır kayıtlı arıcılar oluşturmaktadır. Gıda, Tarım ve (Vanbergen, 2013; Giannini ve ark., 2015; Devkota Hayvancılık Bakanlığı ile Iğdır İli Arı Yetiştiricileri ve ark., 2016; Moritz ve Erler, 2016). Türkiye’de Birliği verilerine göre, arıcılık yapan ve en az 20 arılı 2015 yılı itibarı ile 68206892 TL değerinde bal kovana sahip 85 işletme bulunmakta olup bu Uludağ Arıcılık Dergisi Mayıs 2016, 16 (1): 2-11 / Uludag Bee Journal May 2016, 16 (1): 2-11 3 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE işletmelerle tam sayım yöntemine göre çalışma ortalamaların alınmasında SPSS 19 ve Exel paket yürütülmüştür. programları kullanılmıştır. Iğdır merkez, Tuzluca ve Karakoyunlu İlçelerindeki işletme sayıları ve yüzde miktarları Çizelge 1’de BULGULAR verilmiştir. Iğdır ili arıcıları ile yapılan anketler Çizelge 1. İlçelere Göre İşletme Sayıları değerlendirilirken öncelikle demografik özellikler ele alınmıştır. İlçeler İşletme Sayısı % Merkez 29 34.10 İşletmelerde Nüfus Durumu Tuzluca 54 63.50 İşletmelerde nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı, Karakoyunlu 2 2.40 çalışabilir nüfus ile aile iş gücü miktarının Toplam 85 100.00 belirlenmesinde önemli bir kriterdir (Kızıloğlu, 1994; Peker ve Ayyıldız, 1996). İncelenen işletmelerde Bölgede arıcılık yapan işletmecilerin %63.50’si çalışabilir nüfusun yaş grupları ve cinsiyete göre (n=54) Tuzluca ilçesinde bulunurken, %34.10’u dağılışı Çizelge 2’deki gibi olup, işletme başına Merkez (n=29) ve %2.40’ı (n=2) Karakoyunlu ortalama 4.71 adet birey olduğu belirlenmiştir ilçesinde bulunmaktadır. Aralık ilçesinde ise, (Karadaş 2007). İşletmelerde bulunan ortalama arıcılıkla uğraşan Arı Yetiştiricileri Birliğine kayıtlı nüfusun Erkek İş Birimi (EİB) cinsinden değerleri yetiştirici bulunmamaktadır. Konu ile ilgili önceden hesaplandığında ise bu değer 3.44 olarak yapılmış anket formlarından yararlanılarak bulunmuştur. İşletmelerdeki çalışabilir nüfusun hazırlanan anket formları 1-30 Nisan 2015 tarihleri %22.08’ini çocuk yaş grubu oluştururken, arasında bizzat araştırmacılar tarafından %54.77’sini 15-49 yaş arası kadın ve erkekler yürütülmüş olup 2014 yılı üretim dönemini oluşturmaktadır. kapsamaktadır. Verilerin değerlendirilmesinde, Çizelge 2. İşletmelerde Çalışabilir Nüfusun Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılışı 7-14 Yaş 15-49 Yaş 15-49 Yaş 50-64 Yaş 50-65 Yaş 65 Yaş Toplam Çocuk Kadın Erkek Kadın Erkek Üstü Nüfus Maksimum 6 6 5 1 2 2 12 Ortalama 1.04 1.27 1.31 0.35 0.47 0.28 4.71 % 22.08 26.96 27.81 7.43 9.98 5.94 100 EİB 0.52 0.95 1.31 0.17 0.35 0.14 3.44 İşletmelerde Eğitim Durumu Çizelge 3. İşletmecilerin Eğitim Durumları Tarım işletmelerinde kaynakların kullanımındaki Eğitim Durumu İşletmeci Sayısı % etkinliği ve buna bağlı olarak işletme gelirini İlkokul mezunu 35 41.20 artırmada müteşebbis çiftçinin eğitim düzeyi ile Ortaokul 17 20.00 tecrübesinin iki önemli etken olduğu anlaşılmıştır. mezunu Modern tarımın gerektirdiği hususların başında Lise mezunu 19 22.40 şüphesiz işletmeci çiftçinin eğitilmesi gelmektedir Ön lisans 8 9.40 (Kadirhanoğulları, 2016). Lisans 5 5.90 İşletmecilerin eğitim durumları değerlendirilmiş ve Lisans Üstü 1 1.20 %61.20’sinin (n=52) ilkokul ve ortaokul düzeyinde Toplam 85 100.00 eğitime sahip oldukları belirlenmiştir (Çizelge 3). İşletme sahiplerinin eğitim düzeyleri için yapılan ki- İşletmecilerin eğitim düzeyleri ile aşağıda incelenen kare uyum testi (53.706) sonucunda işletme işletmecilerin sosyal güvenceleri, arıcılığa başlama sahiplerinin eğitim düzeyleri bakımından şekilleri ve arı ürünlerini üretmeme sebepleri dağılımında dengeli durum gözlemlenmemiştir arasında ki-kare testleri yapılmış ve anlamlı ilişki (p˂0.01). belirlenememiştir (p>0.05). 4 U. Arı Drg. Mayıs 2016, 16 (1): 2-11 / U. Bee J. May 2016, 16 (1): 2-11 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE İşletmecilerin Tecrübesi, İşletme Dışı Geliri ve Çizelge 5. İşletmecilerin Sosyal Güvenceleri Arıcılık Yapma Sebepleri Sosyal Güvence İşletmeci Sayısı % Arıcılık yapan işletmecilerin kaç yaşında oldukları Çeşidi değerlendirilmiş, en küçük 25, en büyük 80 ve Yok 6 7.10 ortalama 52 yaşında oldukları belirlenmiştir. SGK 29 34.10 Üreticilerin kaç yıldır arıcılık yaptıkları sorularak iş Yeşil Kart 14 16.50 tecrübeleri belirlenmeye çalışılmıştır. Buna göre Emekli Sandığı 16 18.80 Bağkur 20 23.50 üreticiler en az 3, en çok 60 olmak üzere ortalama Toplam 85 100.00 20 yıllık arıcılık tecrübesine sahip oldukları belirlenmiştir. Üreticilerin sosyal güvence durumları için yapılan Üreticilerin arıcılık faaliyetinden 2,000-50,000 TL ki-kare uyum testi (16.706) sonucunda işletme arasında değişmekle birlikte ortalama 11,464.70 TL sayılarının sosyal güvence gruplarına dengeli satış geliri elde ettiklerini ifade etmişlerdir. dağılmadığı tespit edilmiştir (p˂0.01). İşletmecilerin %12.90’ı (n=11) yalnızca arıcılıktan gelir sağlarken, %87.10’u (n=74) diğer Çizelge 6. İşletmecilerin Arıcılık Yapma Sebepleri faaliyetlerden de gelir sağlamakta ve arıcılığı ek Arıcılık Yapma İşletmeci sayısı % gelir kaynağı olarak görmektedirler. İşletmecilerin Sebepleri ek gelir kaynaklarının neler olduğu Çizelge 4.’te Esas geçim kaynağı 32 37.60 görüldüğü gibi %27.03’ü (n=20) esnaf, %25.68’i Ek gelir kaynağı 37 43.50 (n=19) emekli, %17.57’si (n=13) serbest meslek, Meşgul olmak için 16 18.90 %16.22’si (n=12) çiftçi ve %13.51’i (n=10) ise Toplam 85 100.0 memurdur. Arıcılıkla İlgili Temel Faaliyetler Çizelge 4. Ek Geliri Olan İşletmelerin Ek Gelir Bölgede arıcılığın yaygınlaşması için çiftçilerin Kaynakları arıcılık faaliyetinden haberdar olmaları gerektiğinden, üreticilere arıcılığa nasıl başladıkları Gelir Kaynağı İşletmeci Sayısı % sorulmuş, üreticilerin %37.60’ı (n=32) çevreden Esnaf 20 27.03 görerek arıcılığa başladığını belirtirken diğerleri ise Emekli 19 25.68 baba mesleği, merak, ihtiyaç, kursa giderek ve Serbest Meslek 13 17.57 diğer sebepler cevabını vermişlerdir (Çizelge 7). Çiftçi 12 16.22 Memur 10 13.51 Toplam 74 100.00 Çizelge 7. İşletmecilerin Arıcılığa Nasıl Başladıkları Arıcılığa Başlama Şekli İşletmeci Sayısı % Çevreden görerek 32 37.60 Baba mesleği 24 28.20 Arıcılık dışında üreticiler aylık en fazla 3500 TL ve Meraktan 18 21.20 ortalama 1240 TL gelir elde etmektedirler. Diğer 7 8.20 Üreticilerin %92.90’ının (n=79) sosyal güvencesi İhtiyaçtan 3 3.50 bulunurken % 7.10’unun (n=6) sosyal güvencesi Arıcılık kursuna giderek 1 1.20 bulunmamaktadır (Çizelge 5). Toplam 85 100.0 Üreticilerin arıcılık faaliyetini asıl geçim kaynakları mı yoksa ek gelir sağlamak amacıyla mı yaptıklarını İşletmecilerin arıcılığa nasıl başladıkları konusunda belirlemek amacıyla niçin arıcılık yapıyorsunuz diye yapılan ki-kare uyum testi (54.976) sonucunda, sorulmuş ve alınan cevaplar Çizelge 6’da işletmelerin arıcılığa başlama şekilleri konusunda verilmiştir. İşletmecilerin %37.60’ı (n=32) asıl geçim ayrılan gruplara dengeli dağılmadığı tespit edilmiştir kaynağı olduğunu belirtirken, %43.50’si (n=37) ek (p˂0.01). gelir kaynağı ve %18.90’ı ise (n=16) meşgul olmak için arıcılıkla uğraştıklarını ifade etmişlerdir. Bütün işletmeler bal dışındaki arı ürünlerinin tamamı yerine bir kısmını üretmektedirler. Bütün arı Uludağ Arıcılık Dergisi Mayıs 2016, 16 (1): 2-11 / Uludag Bee Journal May 2016, 16 (1): 2-11 5 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE ürünlerini üretmemelerinin nedenleri arasında bağlamadığını belirtmiştir (Çizelge 9). Çevresel %30.60 ile (n=26) uğraşmak istememe ve yeterli nedenler içerisinde en önemlisi ise çevredeki baz zamanın bulunmaması, %29.40 (n=25) pazarlama istasyonlarından yayılan sinyallerin arıların yönlerini problemi, %25.90 (n=22) yeterli alet-ekipman şaşırmalarına ve kovanlarına dönmemelerine olmaması ve %12.90 (n=11) üretim tekniğinin neden olmasıdır. bilinmemesi olarak belirlenmiştir (Çizelge 8). Çizelge 9. Kovan Sönme Nedenleri Çizelge 8. Üreticilerin Bütün Arı Ürünlerini Kovan Sönme Nedenleri İşletme Sayısı % Üretmeme Sebepleri Kışlama kayıpları 27 32.14 Üretmeme Sebebi İşletme Sayısı % Arı hastalıkları 26 30.95 İsteksizlik, zaman sıkıntısı 26 30.60 Ana arı kaybı 13 15.48 Pazarı yok 25 29.40 Çevresel nedenler 9 10.71 Alet ekipman yok 22 25.90 Yağmalama 5 5.95 Üretim tekniğini bilmeme 11 12.90 Bilinmiyor 4 4.76 Kârlı değil 1 1.20 Toplam 85 100.0 Toplam 84 100.0 Üreticilerin son iki yıldaki sönen kovan sayıları Bal Pazarlama Durumu ve Problemleri araştırılmış ve her işletmede ortalama 2012 yılında Bal pazarlama kanalı üretici-tüketici şeklinde 21.34 adet ve 2013 yılında ise 22.91 adet kovanın gerçekleşmektedir. Üreticiler ballarının neredeyse söndüğü görülmüştür. tamamını tüketicilere satmalarına karşın, pazarlama Arıcılıkla uğraşan işletmelerin son iki yılda meydana faaliyetinin bütün bir yıl boyunca yapılması ve gelen koloni kayıplarının nedenleri arasında en ürettikleri balı toptan satmadıkları için de sattıkları fazla %32.14 ile (n=27) kışlama kayıpları gelirken kadarının parasını aldıklarından, ellerine toplu para bunu sırasıyla %30.95 (n=26) arı hastalıkları, geçmemekle birlikte balın pazarlanması için her %15.48 (n=13) anaarı kaybı, %10.71 (n=9) çevresel defasında ayrı zahmete katlanmaktadırlar. nedenler, %5.95 (n=5) yağmalama izlemiş ve Üreticilerin bal pazarlanması ile ilgili karşılaştıkları %4.76 (n=4) ise koloni kaybını herhangi bir nedene temel problemler Çizelge 10’da verilmiştir. Çizelge 10. Bal Pazarlama Problemleri Sorun İşletmeci sayısı % Pazarlamada Etkili Olacak Kooperatiflerin Olmaması 85 100.00 Hak Ettiği Değere Satılmaması 80 94.12 Fiyat Standardizasyonunun Olmaması 53 62.35 Dış Kaynaklı Ürünlerin Kontrolsüz Piyasaya Girişi 50 58.82 Piyasada Sahte Bal Bulunması 48 56.47 Toptan Pazar Bulunamaması 40 47.06 Ürünlerin Doğallığı Konusunda Tereddüt 35 41.18 Bilinçsiz Tüketici 25 29.41 Ambalajlama Sorunu 12 14.12 İşletmecilerin %62.35’i (n=53) fiyat piyasada sahte bal bulunması problemini ise standardizasyonunun olmadığını belirtmekte ve %56.47’si (n=48) belirtmiştir. Bütün üreticiler bununda etkisiyle işletmecilerin %94.12’si (n=80) ürettikleri balı pazarlayacak etkili pazarlama bal satış fiyatını düşük bulmaktadır. Dış kaynaklı kooperatiflerinin olmamasını en büyük sorun olarak ürünlerin kontrolsüz şekilde piyasaya girişi belirtmişlerdir. Ürün fiyatının düşük olması ve fiyat problemini üreticilerin %58.82’si (n=50) belirtirken standardizasyonunun bulunmaması, yurt dışından 6 U. Arı Drg. Mayıs 2016, 16 (1): 2-11 / U. Bee J. May 2016, 16 (1): 2-11 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE kaçak bal girişi ve piyasada sahte bal bulunması İşletmelerde Borçluluk Durumu diğer problemler arasındadır. İşletmecilerin İşletmecilerin borçluluk durumları Çizelge 11’de %41.18’i (n=35) ürünlerin doğallığı konusunda verilmiştir. tüketicilerin şüphe içerisinde olduklarını belirtmiştir. Çizelge 11. İşletmecilerin Borçluluk Durumları Borcun Kaynağı Borçlu İşletme Sayısı % En Çok Borç Miktarı Vade Aralığı (ay) Faiz Oranı Aralığı Ziraat Bankası 25 29.41 45.000 12-60 5-13 Diğer Bankalar 2 2.35 30.000 12-36 13-15 Şahıslar 20 23.53 85000 2-12 - İşletmecilerin %29.41’i (n=25) Ziraat Bankası’na durumu değerlendirildiğinde ise üreticilerin borçlu olup en fazla borç miktarı 45.000 TL ve %23.53’ünün (n=20) olmak üzere, en çok 85000 TL Ziraat Bankası’na ortalama borç miktarı 5017,65 ve ortalama işletme başına 3183.53 TL, vade 2-12 TL’dir. Ziraat bankasına borcun vadesi 12 ila 60 ay ay arasında olup borcun tamamı genellikle bal arasındadır. Ziraat bankası arılarını sigorta yaptıran hasat döneminde ödenmekte ve şahıslara faiz üreticilere kredi verirken 12 ay vade ve yıllık %5, ödemesi yapılmamaktadır. Üreticilerin Ziraat arılarını sigorta yaptırmayan üreticilere ise Bankası, diğer bankalar ve şahıslara olan borçları istedikleri miktarda vade ve yıllık %13 faiz işletme başına ortalama olarak 8.574,11 TL’dır uygulamaktadır. Diğer bankalara 2 işletmecinin Arıcılığı Etkileyen Olumsuz Faktörler borcu olup 1.700 TL 12 ay vade ve 30.000 TL 36 ay vade ve ayrıca işletme ortalamasına göre Araştırmanın yapıldığı bölgede arıcılık faaliyetini hesaplandığında 372.94 TL işletmecilerin diğer olumsuz etkileyen faktörler bölge arıcıları tarafından bankalara borcu bulunmaktadır. Şahıslara borçluluk ifade edilmiş ve Çizelge 12’de verilmiştir. Çizelge 12. Bölgede Arıcılığı Olumsuz Etkileyen Faktörler Faktör İşletmeci Sayısı % Olumsuz iklim şartları 85 100 Ürün fiyatındaki düşme 83 97.65 Girdi maliyetindeki artış 82 96.47 Kışlama kayıpları 82 96.47 Hastalık ve zararlılarla mücadele edememe 81 95.29 Çevre kirliliğinin etkisi 31 36.47 Teknik donanım eksikliği 18 21.18 Anaarı problemi 17 20.00 Teknik bilgi eksikliği 8 9.41 Besin yetersizliği 7 8.24 Üreticilerin tamamı araştırmanın yapıldığı yılda, üreticilerin %96.47’si (n=82) tarafından, hastalık ve verim kaybına da neden olan olumsuz iklim zararlılarla mücadele edememe %95.29’u (n=8) koşullarını arıcılıkla ilgili en önemli sorun olarak tarafından arıcılıkta olumsuz faktörler içerisinde görmektedirler. Bal fiyatlarının bir önceki yıla göre görülmektedir. Bu faktörlerin dışında çevre kirliliği, 2013 yılında daha düşük düzeyde gerçekleşmesi teknik donanım eksikliği, ana arı problemi, teknik üreticilerin %97.65’i (n=83) tarafından önemli bilgi eksikliği ve besin yetersizliği de arıcılığı görülen diğer bir olumsuz faktördür. Benzer şekilde olumsuz etkileyen diğer olumsuz faktörler içerisinde girdi maliyetlerindeki artış ve kışlama kayıpları görülmektedir. Uludağ Arıcılık Dergisi Mayıs 2016, 16 (1): 2-11 / Uludag Bee Journal May 2016, 16 (1): 2-11 7 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE Bölge Arıcılarının Devletten Beklentileri problemlerin çözülmesi, daha fazla bal verimi ve daha yüksek kazanç sağlanması amacıyla Arıcılık faaliyeti ile uğraşan işletmecilere arıcı devletten beklentilerinin neler olduğu sorulmuş ve sayısının artırılması, bölge arıcılığının geliştirilmesi, alınan cevaplar Çizelge 13’de verilmiştir. Çizelge 13. Bölge Arıcılarının Devletten Beklentileri Beklenti İşletmeci Sayısı % Arıcılıkla ilgili kooperatifi kurulsun 72 84.70 Kovan başına verilen arıcılık desteği artırılsın 55 64.71 Sahte bal önlensin 51 60.00 Girdi desteği sağlansın 28 32.94 Yabancı gezgini arıcılar kontrol edilsin 22 25.88 Uygulamalı eğitim seminerleri düzenlensin 11 12.94 Arı hastalıkları konusunda uzman getirilsin 8 9.41 Konaklama sorunu giderilsin 8 9.41 Tüketici bilinçlendirilsin 4 4.71 Bölge arıcılarının devletten en önemli beklentisi arı arı ürünleri ile doğal olanların insan sağlığı ürünlerini peşin ve daha yüksek fiyatla bakımından öneminin anlaşılması ve arı ürünleri değerlendirecek arıcılıkla ilgili kooperatifler tüketiminin artması için devlet eliyle reklam (tarımsal kalkınma kooperatifi, arı ürünleri yapılması üreticilerin diğer beklentileri içerisindedir. pazarlama kooperatifi ve arı ürünleri üreticileri birliği) kurulmasını teşvik etmektir. Kovan başına verilmekte olan ve 10 TL desteğin artırılması ise TARTIŞMA diğer beklentidir. Üreticiler bölgede sahte bal Arıcılık işletmelerinin nüfus yapıları, eğitim bulunduğunu ve bunun da bal fiyatlarını oldukça düzeyleri, arıcılık yapma sebepleri vb. sosyo- fazla düşürdüğünü ifade etmişler bu sebepten ilgili ekonomik özellikleri ile arıcılıkla ilgili karşılaşılan kurumların daha sıkı denetim yaparak sahte balın sorunlar ve çözüm önerilerinin belirlenerek önlenmesini istemişlerdir. Kovan, balmumu, arı keki uygulanması bu işletmelerin daha kârlı vb. girdiler için destek verilmesi istenmekle birlikte çalışmalarını ve büyüyerek gelişmelerini diğer bölgelerden gelen gezginci arıcıların kendileri sağlayacaktır. Bu amaçla, öncelikle işletmelerin için ayrılan bölgede kalmadıkları ve bölge nüfus yapıları incelenmiş ve işgücünün asıl arıcılarının alanlarına girdikleri belirtilmiştir. Bu kaynağını oluşturan 15-64 yaş grubu nüfusun durumun önlenmesi için İl Tarım Gıda ve yüksek oranda olması (%72.18), incelenen Hayvancılık Müdürlüğünün dışarıdan gelen gezginci işletmelerde aile işgücü potansiyelinin yüksek arıcıları denetlemesi ve onlara ayrılan alanda olduğunun bir göstergesidir. İşletmecilerin kalmalarının sağlanması istenmektedir. %61.20’sinin ilkokul ve ortaokul düzeyinde eğitime Üreticiler arıcılık konusunda teknik eğitim sahip olmaları eğitim düzeyinin yetersizliğini verilmesini ve bunun da uygulamalı olarak göstermektedir. Tunca ve Çimrin (2012) Kırşehir’de yapılmasını istemişlerdir. Bölgede arı hastalıkları arıcıların %54.00’ının ilköğretim, Sezgin ve Kara konusunda uzman ziraat mühendisi veya veteriner (2011) TRA2 (Ağrı, Kars, Ardahan, Iğdır) hekimlerin bulunmaması bölgede görülen salgın arı bölgesindeki illerde %15.60’ının ortaokul, Yerlikaya hastalıklarının teşhisi, tedavisi ve kontrol altına ve Şahinler (2007) Tunceli ili Pülümür ilçesinde alınması konusunda üreticiler tarafından önemli bir %73.00’ının ilköğretim, Soysal ve Gürcan (2005) eksiklik olarak görülmektedir. Arıcılar birliğine üye ise Tekirdağ ili arıcılarının %65.00’ının ilköğretim üreticiler diğer çiftçi arazilerine kovanlarını koymak düzeyinde eğitime sahip olduklarını bildirmişlerdir. istediklerinde, arazi sahiplerinin onları İşletmecilerin ortalama 20 yıldır arıcılık engellediklerini belirtmiş ve konaklama sorunu yapmalarından bu konuda yeterince iş tecrübesine yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Doğal olmayan sahte sahip oldukları anlaşılabilir. Arıcıların iş tecrübesini 8 U. Arı Drg. Mayıs 2016, 16 (1): 2-11 / U. Bee J. May 2016, 16 (1): 2-11 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE Akdemir (1990), Adana’da arıcılığın ekonomik artırılması gerekmektedir. Karakaya ve Kızıloğlu yapısını araştırdığı çalışmada 12 yıl, Öztürk (2013), (2015) Bingöl’de arıcılığın gelişmesi için yetiştirici Ordu ili arıcılık sektörünün ekonomik yapısı birliklerinin aktif rol alması ve yetiştiricilerin daha çalışmasında 23 yıl, Emir ve Peri (2016), Samsun ili fazla bilgi ve kredi imkânları ile donatılarak arıcılığın Salıpazarı ilçesi arıcılarının 15 yıl tecrübeleri daha profesyonel yapılıp işletmelerin büyütülmesi olduğunu belirtmişlerdir. İşletmecilerin yalnızca gerektiğini belirtmişlerdir. %12.90’ının arıcılığı geçim kaynağı olarak yapması ve %87.10’unun çeşitli sebeplerle ek gelir kaynağı olarak yapması üreticilerin arıcılık faaliyetinden SONUÇ geçimleri için yeterli gelir elde edemeyecekleri fikrini Bu çalışmanın amacı, Iğdır ili arıcılarının ortaya koymaktadır. Vural ve Karaman (2009) demografik özelliklerini belirlemek ve arıcılıkla ilgili Türkiye’de 20.0000 arıcılık işletmesinin yalnızca problemlerini belirleyerek bu problemlere arıcıların 20.000’inin asıl geçim kaynağının arıcılık olduğunu kendi ifadeleri ile çözüm önerileri getirmektir. Bu bildirmişlerdir. Tunca ve Çimrin (2012) arı amaçla arıcıların demografik özelliklerinden yaş, yetiştiricilerinin %17.00’ının tek gelir kaynağı olarak, eğitim, nüfus vb. özellikleri belirlenirken, bal %57.00’ının ise ek gelir sağlamak amacıyla arıcılık pazarlaması üretimle ilgili sorunlar ve çözümler yaptıklarını, Özcan (2011) Burdur’da arıcılığın yan ortaya konulmuştur. Her işletmede ortalama 3.44 gelir elde etmek için; Isparta’da ise meslekten EİB bulunmakta, işletmeciler ortalama 52 yaşında ziyade hobi olarak yapıldığını, Sezgin ve Kara yetersiz eğitim düzeyine sahiptirler. İşletmecilerin (2011) arıcıların %40.00’ının tek geçim kaynağının %62.40’ı ek gelir sağlamak amacıyla arıcılık arıcılık olduğunu ve Kutlu (2014) ise arıcılığın yaparken %55.29’u borçlu durumdadırlar. Son iki %54.00’ının asıl geçim kaynağı olduğunu yılda kovanların başlıca sönme nedenlerinin bildirmiştir. Üreticiler ürettikleri balı toptan ve peşin kışlama kayıpları ve arı hastalıkları olarak satarak peşin satışın avantajlarından yararlanmak belirlenmiştir. Olumsuz iklim şartları arıcılığı istemekte ve bu nedenle de balı toplu olarak etkileyen en önemli olumsuz faktör olup diğer pazarlayacakları arı ürünleri pazarlama önemli faktörler ürün fiyatındaki düşme, girdi kooperatifinin bölgede kurulmasını istemektedirler. maliyetindeki artış, kışlama kayıpları, hastalık ve Çelik ve Turhan (2014) Konya ilinde arıcılık zararlılarla mücadele edememe gelmektedir. işletmelerinin %51.11’inin balı direkt toptancıya Arıcıların faaliyetle ilgili yapılmasını istediklerinin satarken, %17.78’inin perakendeciye, %22.22’sinin başında arı ürünlerini peşin ve kolaylıkla işleyici firmaya, %8.89’unun ise ihracatçı firmalara pazarlayabilecekleri pazarlama kooperatifinin sattıklarını bildirmişlerdir. Pazarlama konusunda en kurulmasıdır. Bunun için devlet teşviki yapılmalı belirgin problemler pazarlama kooperatiflerinin diğer sorunlar için ise kovan başına ve arıcılık için olmaması ve düşük ürün fiyatı olarak verilen diğer destekler artırılmalı, sahte bal satışının belirlendiğinden, bölgede arı ürünlerini önlenmesi için ilgili birimler tarafından yapılan pazarlayacak bir pazarlama kooperatifinin kontroller sıkılaştırılmalı, üreticilere arıcılık, arı kurulması gerekmektedir. Vural ve Karaman (2009). ürünleri üretimi ve arı hastalıkları konusunda eğitici Türkiye’de arıcılık sektörünün pazarlama, ihracat ve seminerler verilmelidir. Ayrıca tüketicilere balın kalite problemlerinin olduğunu belirtmişlerdir. önemi konusunda devlet tarafından reklam Kekeçoğlu ve ark. (2007) pazarlamanın arıcının en çalışmalarının yapılması önerilebilir. önemli sorunlarından biri olduğunu, dışarıdan kaçak olarak Türkiye’ye sokulan Çin ve İran balına karşı tedbir alınması gerektiğini ve gerçek bal üreticilerinin sahte bal üreticilerine karşı korunması KAYNAKLAR gerektiğini ifade etmişlerdir. Kekeçoğlu ve Rasgele Akdemir, Ş., Kumova, U., Yurdakul, O. Kaftanoğlu, (2013) arıcılık faaliyetlerindeki yetersizliklerin O., (1990). Adana İlinde Arı Yetiştiriciliğinin eğitim, ürün pazarlama, damızlık ana üretimi veya Ekonomik Yapısı. Çukurova Üniversitesi Ziraat temini, hastalık ve zararlılar ile mücadele olarak Fakültesi Dergisi, (1): 123-136, Adana. belirlemiştir. Üreticilerin bölge arıcılığının Anonim, (2015a). TUİK. Türkiye İstatistik Kurumu geliştirilmesi için devletten beklentileri içinde girdi verileri. http://rapory.tuik.gov.tr/23-08-2016- ve eğitim desteği öne çıktığından, bölge arıcılarına 14:39:36- arıcılık konusunda teknik eğitim verilmesi 10280432992354927071193465597.html? sağlanmalı ve ayrıca kovan başına verilen desteğin Uludağ Arıcılık Dergisi Mayıs 2016, 16 (1): 2-11 / Uludag Bee Journal May 2016, 16 (1): 2-11 9 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE Anonim, (2015b). TUİK. Türkiye İstatistik Kurumu Kekeçoğlu, M., Rasgele, P.G., (2013). Düzce İli verileri. http://rapory.tuik.gov.tr/11-07-2016- Yığılca İlçesindeki Arıcılık Faaliyetleri Üzerine 01:16:21- Bir Çalışma. Uludağ Arıcılık Dergisi, 13(1): 23- 13140955631833948769108019551.html? 32. Çelik, Y., Turhan, İ., (2014). Konya İlinde Arıcılık Kızıloğlu, S., (1994). Erzurum İlinde Buğday, Arpa, İşletmelerinin Yapısal Özellikleri. Uludağ Arıcılık Patates, Ayçiçeği, Şekerpancarı ve Fiğin Üretim Dergisi. 14(1):15-25. Maliyeti ve Arz Fonksiyonlarının Ekonometrik Çiçek, A., Erkan, O., (1996). Tarım Ekonomisinde Analizi (TOGTAG – 1035 Nolu TÜBİTAK Araştırma ve Örnekleme Yöntemleri. Gazi Projesi). (Doçentlik Tezi), ERZURUM. Osmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Klein, A. M., Vaissiere, B. E., Cane, J. H., Steffan- Yayınları No: 12, Ders Notları Serisi No:6, Dewenter, I., Cunningham, S. A., Kremen, C., Tokat. Tscharntke, T., (2007). Importance of pollinators Çivi Yalçın, F., (2014). Tokat İli Merkez İlçede in changing landscapes for world crops. Arıcılık Faaliyeti Yapan İşletmelerde Bal ve Proceeding of the Royal Society. B. 274:303- Diğer Arı Ürünleri Üretimi ve Organik Üretim 313. Potansiyeli. (Yüksek Lisans Tezi), Kutlu, M. A., (2014). Gaziantep İli Arıcılık Düzeyinin Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Saptanması, Sorunları ve Çözüm Yolları. Türk Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Tokat. Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi 1(4): 481-484. Devkota, K., Dhakal, S. C., Thapa, R.P., (2016). Moritz, R. F. A., Erler, S., (2016). Lost colonies Economics of Beekeeping as Pollination found in a data mine: Global honey trade but not Management Practices Adopted by Farmers in pests or pesticides as a major cause of regional Chitwan District Of Nepal. Agriculture & Food honeybee colony declines. Agriculture Security, 5(6). Ecosystems & Environment, 216:44-50. Emir, M., Peri, F., (2016). Samsun İli Salıpazarı Özcan, F., (2011). Göller Bölgesinde Arı Ürünlerinin İlçesi Arıcılığının ve Arıcı-Birlik İlişkilerinin Pazar ve Pazarlama Sorunları, Uygulanabilecek İncelenmesi. Uluslararası Tarım ve Yaban Pazarlama Stratejileri. Bitirme Ödevi, Süleyman Hayatı Bilimleri Dergisi, 2(1): 18-22. Demirel Üniversitesi, İşletme Bölümü, Isparta. Giannini, T. C., Boff , S., Cordeiro, G. D., Cartolano, Ozcan, M. M., Juhaimi, F., (2016). Honey as source J. E., Veiga, A. K., Imperatriz-Fonseca, V. L., of natural antioxidants. Journal of Apicultural Saraiva, A. M., (2015). Crop pollinators in Brazil: Research. 54(3):145-154. a review of reported interactions. Apidologie. Öztürk, G, F., (2013). Ordu İli Arıcılık Sektörünün 46(2):209–223. Ekonomik Yapısı Üzerine Bir Araştırma. (Yüksek Güneş, T., Arıkan, A., (1988). Tarım Ekonomisi Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri İstatistiği, Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları Enstitüsü, Erzurum. No:1049, Ankara. Peker, K., Ayyıldız, T., (1996), Pasinler İlçesi Tarım Kadirhanoğulları, İ. H., (2016). Iğdır İli’nde Arıcılığın İşletmelerinde Atıl İşgücünün Tespiti ve Bu Ekonomik Analizi. Iğdır Üniversitesi, Fen İşgücünü Değerlendirme İmkânları. Tr.J.Of Bilimleri Ensttüsü, Yüksek Lisans Tezi, Iğdır. Ariculture and Forestry 20:.23-190, Tübitak. Karadaş, K., (2007). Erzurum İli’nde Organik Tarım Pohorecka, K., Bober, A., Skubida ,M., Zdańska, Yapan ve Yapmayan Tarım İşletmelerinin AB D., Torój, K., (2014). A Comparative study of Tarım Sektörüne Uyum Sürecinde Ekonometrik environmental conditions, bee management and Analizi (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Fen the epidemıological situation in apiaries varying Bilimleri Ens, Erzurum. in the level of colony losse. Journal of Karakaya, E., Kızıloğlu, S., (2015). Bingöl İli Bal Apicultural Science, 58(2):107-132 Üretimi. Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech. 5(2): 25- Popescu, A., (2012). Research on Beekeepers 31. Income Estimation based on Honey Production. Kekeçoğlu, M., Gürcan, E.K., Soysal, M.İ., 2007. Bulletin UASVM Animal Science and Türkiye Arı Yetiştiriciliğinin Bal Üretimi Biotechnologies 69: 1-2. Bakımından Durumu. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Sezgin, A., Kara, M. (2011). Arıcılıkta Verim Artışı Dergisi, 4(2):227-236. Üzerinde Etkili Olan Faktörlerin Belirlenmesine 10 U. Arı Drg. Mayıs 2016, 16 (1): 2-11 / U. Bee J. May 2016, 16 (1): 2-11 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE Yönelik Bir Araştırma: TRA2 Bölgesi Örneği. demographic characteristics were studied first. There are Harran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 4,71 individuals per enterprise, with 61,20% of producers 15(4): 31-38. (n= 52) having primary and secondary school diplomas. Mean age of the producers was 52 and mean working Soysal, M. İ., Gürcan, E.K. (2005). Tekirdağ ili Arı experience was 20 years. On the other hand, it was Yetiştiriciliği Üzerine Bir Araştırma. Tekirdağ determined that producers generate 11464.70 TL of Ziraat Fakültesi Dergisi, 2: 161-165. sales revenue from beekeeping activities and 87,10% of Tunca, R. İ., Çimrin, T. (2012). Kırşehir İlinde Bal the producers have incomes from other activities and Arısı Yetiştiricilik Aktiviteleri Üzerine Anket view beekeeping as a complementary source of income. 37,60% of the producers revelaed that they started Çalışması. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri beekeeping after they saw someone in their social Enstitüsü Dergisi, 2(2): 99-108. environment conducting the activity. All producers Uzundumlu, A. S, Aksoy, A., Işık, H. B., (2011). expressed that they do not produce other apiculture Arıcılık işletmelerinde mevcut yapı ve temel products than honey due to such reasons as sorunlar; Bingöl İli örneği. Atatürk Üniv Ziraat unwillingness, no market, having no knowledge of the Fak Derg, 42 (1): 49-55. production techniques, having no time for the activity. An average of 21,34 hives in 2012 and 22,91 hives in 2013 Vanbergen, A. J., (2013). Insect Pollinator Initiative. have perished, due to such reasons as wintering losses, Threats to an ecosystem service: pressures on bee diseases and environmental reasons, as expressed pollinators. Font Ecol Environ. 11(5):251–259. by the producers. Marketing of the honey is carried out Vural, H., Karaman, S., (2009). Socio-Economic directly between the producer and the consumer. Lack of cooperatives that may be effective in marketing, low Analysis of Beekeeping and the Effects of prices, presence of fake honey in the markets, Beehive Types on Honey Production. Notulae consumers with low levels of knowledge on benefits of Botanicae Horti Agrobotanici Cluj-Napoca, honey were expressed as problems related to the 37(2):223-227. marketing of honey. Indebtedness were also evaluated Yerlikaya, H. R., Şahinler, N., (2007). Tunceli İli and it was found out that average debt per producer is Pülümür İlçesinde Arıcılığın Yapısı, Problemleri 8547, 11 TL, and the major debtors are Agricultural Bank, other banks and private persons. ve Çözüm Yolları Üzerine Bir Araştırma. 5. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, YYÜ Ziraat Fak, Important factors that have adverse effects on Van. beekeeping activities in the studied region, as expressed by the surveyed producers, areunfavorable climatic conditions, falls in product prices, increases in the cost of EXTENDED ABSTRACT inputs, wintering losses and inability to prevent diseases and fight pests. Producers were asked of their Beekeeping is an agricultural activity which can be expectations from the government for increasing the carried out by many agricultural producers since it number of beekeping enterprises, improving of the requires less capital and labor, and since it requires no region’s beekeeping, solution of their problems, more substantial land. Producers engaged in beekeeping not honey yield and higher incomes. Responses were came only generate extra income for their farms but also out as establishment of a beekeeping cooperative, produce such products as honey, pollens, royal jelly, etc., increasing of state subsidies per hive, preventing the which are beneficial for the humans, and bees as well access of fake honey into the markets, subsidizing the help in fertilization of many plants through pollination. inputs, controlling the entries of mobile beekeepers from This study was conducted to determine production other regions and organization of practical trainings on problems of beekeepers in Igdir Province and to bring out beekeeping. According to these findings, it was recommendations on the solution of these problems. In recommended to establish a cooperative in which this respect, it is expected that this study will contribute to producers can market apiculture products more easily the increases in yield and incomes of the producers by and in cash, increasing of per hive and input subsidies, providing them a more problem-free and more productive intensifying controls by related public bodies to prevent production environment. Data used in the study were access of fake honey to the markets and providing gathered through questionnaires applied to agricultural practical trainings on apiculture, production of apicultural enterprises engaged in beekeeping activities and products and bee diseases to producers in order to registered with Igdir Province Bee Producers’ Union. improve beekeeping in the region and for the solution of According to the records of The Ministry of Food, the problems of producers in the region. Agriculture and Animal Husbandry and Igdir Province Bee Producers’ Union, there are 85 enterprises in Igdir province with at least 20 hives. The field study was conducted with these enterprisesd according to complete sample method. Questionnaires were evaluated and Uludağ Arıcılık Dergisi Mayıs 2016, 16 (1): 2-11 / Uludag Bee Journal May 2016, 16 (1): 2-11 11