T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ REKABET AVANTAJI İÇİN ENTELEKTÜEL SERMAYENİN MODELLENMESİ VE BİR UYGULAMA ÇALIŞMASI Gülşah AYZİT YÜKSEK LİSANS TEZİ ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI BURSA 2006 T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ REKABET AVANTAJI İÇİN ENTELEKTÜEL SERMAYENİN MODELLENMESİ VE BİR UYGULAMA ÇALIŞMASI Gülşah AYZİT YÜKSEK LİSANS TEZİ ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI Bu tez 27.02.2006 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği / oy çokluğu ile kabul edilmiştir. Prof.Dr. Erdal EMEL Doç.Dr. Bilçin TAK Yrd.Doç.Dr. Mehmet AKANSEL (Danışman) i ÖZET Bu yüksek lisans tezinin amacı; işletme başarısı için fark yaratan ve işletmelerin görünmez varlıklarından (entelektüel sermayelerinden) yapılanan inovatif rekabet gücünün belirlenmesi için bir model önerisinde bulunmak ve ampirik olarak otomotiv sektöründe yer alan firmalarda modelin uygulama sonuçlarını değerlendirmektir. Birinci bölümde; entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kavramları ile bu kavramlar arasındaki ilişkiler tanımlanmıştır. İkinci bölümde; entelektüel sermayenin literatürde en yaygın şekilde tanımlanan üç ana bileşenine; insan sermayesi, organizasyonel sermaye ve ilişkisel sermayeye odaklanılarak, bunların inovasyon becerisi ve rekabet gücü ile ilişkisini açıklayan iki aşamalı bir kavramsal model yaratılmış ve hipotezler tanımlanmıştır. Üçüncü bölümde; hipotezlerin ampirik olarak test edilmesi için tasarlanan öntest ve uygulama anket çalışmaları hakkında bilgi verilmiştir. Anketlerin uygulanmasından sonra; güvenilirlik değerlendirmesi için Cronbach’s Alpha Testi, faktör analizi için temel bileşenler analizi ve Varimax rotasyon yaklaşımı, kriterlerin önceliklendirilmesinde Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) ve ilişkilerin açıklanmasında doğrusal regresyon analizi ve korelasyon testleri kullanılmıştır. Bu değerlendirmelere ilişkin açıklamalar tezin dördüncü bölümünde verilmiştir. Tezin son bölümünde ise, araştırmaya ait sonuçlar ve gelecekte konuyla ilgili yapılabilecek çalışmalar özetlenmiştir. Anahtar Kelimeler : Entelektüel sermaye, insan sermayesi, ilişkisel sermaye, organizasyonel sermaye, inovasyon, rekabet gücü ii ABSTRACT The aim of this thesis is to propose a model to determine the innovative competitiveness strength which constitutes a distinction for a firm’s success and consists of firm’s intangible assets (intellectual capital) and to empirically evaluate the application results of the model at the firms in automobile sector. In the introductory chapter; intellectual capital, innovation capability and competitiveness strength concepts and relations among these concepts are defined. In the second chapter; three main components of intellectual capital which are human capital, organizational capital and relational capital are focused on and relationships are expressed among these components, innovative capability and competitiveness by creating a two phase conceptual model and the related hypothesis are defined. In the third chapter; pre-survey and application questionnaire studies are explained for verification of hypothesis empirically. Subsequently questionnaires are applied, Cronbach’s Alpha test for reliability analysis, principal components analysis and Varimax rotation technique for factor analysis, priorities of criteria with Analytical Hierarchy Process, correlation and linear regression analysis for explaining the pattern of relations are executed. Explanations about these evoluations are given at the fourth chapter. At the last section, consequently, the results of this work and recommended future studies are summarized. Key words : Intellectual capital, human capital, relational capital, organizational capital, innovation, competitiveness strength iii İÇİNDEKİLER ÖZET i ABSTRACT ii İÇİNDEKİLER DİZİNİ iii SİMGELER DİZİNİ v ŞEKİLLER DİZİNİ vi ÇİZELGELER DİZİNİ viii 1. GİRİŞ 1 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI 3 2.1. Entelektüel Sermaye Kavramı 3 2.1.1. İnsan Sermayesi 6 2.1.2. İlişkisel Sermaye 8 2.1.3. Organizasyonel Sermaye 9 2.2. İnovasyon (Yenilik) Kavramı 10 2.3. Rekabet Gücü Kavramı 13 2.4. Kavramlar Arasındaki İlişkiler 16 2.4.1. Entelektüel Sermaye ve İnovasyon İlişkisi 16 2.4.2. İnovasyon ve Rekabetçilik İlişkisi 20 2.4.3. Entelektüel Sermaye ve Rekabet Gücü İlişkisi 24 3. MATERYAL ve YÖNTEM 26 3.1. Entelektüel Sermaye Tabanlı İnovatif Rekabet Avantajının Belirlenmesine İlişkin Modelleme Çalışmasının Amacı 27 3.2 . Kavramsal Modelin Oluşturulması ve Hipotozlerin Sunulması 27 3.3 Araştırma Yönteminin ve Doğrulama Metedolojilerinin Belirlenmesi 30 3.4 . Öntest Anket Çalışması 31 3.4.1. Öntest Anket Kriterlerinin Belirlenmesi 31 3.4.2. Öntest Anketinin Hazırlanması 36 3.5. Uygulama Anket Çalışması 37 iv 4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI 38 4.1. Öntest Anket Uygulamasının Demografik Verilerinin Değerlendirilmesi ve Güvenilirlik Analizi 38 4.2. Öntest Faktör Analizi Değerlendirmesi 39 4.2.1. İnsan Sermayesine İlişkin Faktör Analizi Değerlendirmesi 40 4.2.2. İlişkisel Sermayeye İlişkin Faktör Analizi Değerlendirmesi 43 4.2.3. Organizasyonel Sermayeye İlişkin Faktör Analizi Değerlendirmesi 45 4.2.4. İnovasyon Becerisine İlişkin Faktör Analizi Değerlendirmesi 48 4.2.5. Rekabet Gücüne İlişkin Faktör Analizi Değerlendirmesi 52 4.3. Öntest Anketi Korelasyon Analizi Değerlendirmesi 55 4.4. Analitik Hiyerarşi Prosesi Uygulaması İle Öntest Göstergelerinin Önceliklendirilmesi 57 4.5. Uygulama Anketinin Demografik Verilerinin Değerlendirilmesi ve Güvenilirlik Analizi 62 4.6. Uygulama Anketi Faktör Analizi Değerlendirmesi 64 4.7. Uygulama Anketi Koralasyon Analizi Değerlendirmesi 69 4.8. Uygulama Anketi Regresyon Analizi Değerlendirmesi 73 5. TARTIŞMA 89 KAYNAKLAR 94 EKLER 98 TEŞEKKÜR 169 ÖZGEÇMİŞ 170 v SİMGELER DİZİNİ Ti Tutarlılık indisi α Cronbach’s Alpha güvenilirlik testi için katsayı βo Regresyon denklemi sabiti βn Regresyon denkleminde göstergelere ilişkin katsayı Ŷ Regresyon denkleminin bağımlı değişkeni R Korelasyon katsayısı R2 Determinasyon katsayısı p Anlamlılık katsayısı β Standardize edilmiş regresyon katsayısı Hn İnsan sermayesinin n. göstergesine ilişkin 5–li Likert değeri Rn İlişkisel sermayenin n. göstergesine ilişkin 5–li Likert değeri Sn Organizasyonel sermayenin n. göstergesine ilişkin 5–li Likert değeri Cn Rekabet gücünün n. göstergesine ilişkin 5–li Likert değeri In İnovasyon becerisinin n. göstergesine ilişkin 5–li Likert değeri KISALTMALAR AHP Analitik Hiyerarşi Prosesi OECD İktisadî İşbirliği ve Kalkınma Örgütü SPSS Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paketi (Statistical Package for Social Sciences) vi ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 2.1 Stratejik bilgi yönetimi için kavramsal bir model Şekil 2.2 Endüstriyel rekabeti yükselten faktörler Şekil 2.3 Bilgi inovasyonu çevrimi Şekil 2.4 İnovasyon-rekabetçilik (verimlilik) artışı ilişkisi Şekil 2.5 Firma stratejisinin bileşeni olarak teknoloji Şekil 2.6 Sektördeki rekabeti güdüleyen güçler. Şekil 2.7 Rekabet gücüyle başa çıkmada üç genel strateji Şekil 3.1 Çalışmanın kavramsal modeli Şekil 4.1 İnsan sermayesi için özdeğerlere göre çizilen faktör grafiği Şekil 4.2 İlişkisel sermaye için özdeğerlere göre çizilen faktör grafiği Şekil 4.3 Organizasyonel sermaye için özdeğerlere göre çizilen faktör grafiği Şekil 4.4 İnovasyon becerisi için özdeğerlere göre çizilen faktör grafiği Şekil 4.5 Rekabet gücü için özdeğerlere göre çizilen faktör grafiği Şekil 4.6 Uygulama anket çalışmasında insan sermayesi için özdeğerlere göre çizilen grafik Şekil 4.7 Uygulama anket çalışmasında ilişkisel sermaye için özdeğerlere göre çizilen grafik Şekil 4.8 Uygulama anket çalışmasında organizasyonel sermaye için özdeğerlere göre çizilen grafik Şekil 4.9 Uygulama anket çalışmasında inovasyon becerisi için özdeğerlere göre çizilen grafik Şekil 4.10 Uygulama anket çalışmasında rekabet gücü için özdeğerlere göre çizilen grafik Şekil 4.11 Geleceği görme yeteneği (C1) ile bağımsız değişkenlerin (I1, I11, I14) kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.12 İnovasyon becerisi (C2) ile bağımsız değişkenlerin (I1, I11, I14) kısmi regresyon grafikleri vii Şekil 4.13 Müşteri odaklı ürünler sunabilme yeteneği (C4) ile bağımsız değişkenlerin (I1, I11, I14) kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.14 Bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yeteneği (C7) ile bağımsız değişkenlerin (I1, I11, I14) kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.15 Uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneği (C9) ile bağımsız değişkenlerin (I1, I14) kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.16 Yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği (I1) ile bağımsız değişkenlerin (H1, R3, S1, S2, S6) kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.17 Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği (I11) ile bağımsız değişkenlerin ( R3, S1) kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.18 Firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği (I14) ile H1, H3, H7, R3 bağımsız değişkenlerinin kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.19 Firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği (I14) ile S1, S2, S3 bağımsız değişkenlerinin kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.20 Kavramsal modelde belirlenen ilişkiler viii ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 2.1 Yazarlara göre entelektüel sermaye bileşenlerinin karşılaştırılması Çizelge 3.1 Öntest anket çalışması için belirlenen insan sermayesi kriterleri Çizelge 3.2 Öntest anket çalışması için belirlenen ilişkisel sermaye kriterleri Çizelge 3.3 Öntest anket çalışması için belirlenen organizasyonel sermaye kriterleri Çizelge 3.4 Öntest anket çalışması için belirlenen inovasyon becerisi kriterleri Çizelge 3.5 Öntest anket çalışması için belirlenen rekabet gücü kriterleri Çizelge 4.1 Öntest anketi güvenilirlik testi sonuçları Çizelge 4.2 İnsan sermayesi göstergelerinin faktörlere dağılımı Çizelge 4.3 İnsan sermayesi öntest faktör analizi sonuçları Çizelge 4.4 İlişkisel sermaye göstergelerinin faktörlere dağılımı Çizelge 4.5 İlişkisel sermaye öntest faktör analizi sonuçları Çizelge 4.6 Organizasyonel sermaye göstergelerinin faktörlere dağılımı Çizelge 4.7 Organizasyonel sermaye öntest faktör analizi sonuçları Çizelge 4.8 İnovasyon becerisi göstergelerinin faktörlere dağılımı Çizelge 4.9 İnovasyon becerisi öntest faktör analizi sonuçları Çizelge 4.10 Rekabet gücü göstergelerinin faktörlere dağılımı Çizelge 4.11 Rekabet gücü öntest faktör analizi sonuçları Çizelge 4.12 Öntest araştırması korelasyon analizi sonuçları Çizelge 4.13 AHP analizi için oluşturulan hiyerarşik yapı Çizelge 4.14 Göstergelerin öncelikleri Çizelge 4.15 Uygulama anketi güvenilirlik testi sonuçları Çizelge 4.16 Uygulama anketi faktör analizi sonuçları Çizelge 4.17 Uygulama anketi araştırması korelasyon analizi sonuçları Çizelge 4.18 Rekabet gücü göstergeleri için çoklu regresyon analizi sonuçları Çizelge 4.19 İnovasyon becerisi göstergeleri için çoklu regresyon analizi sonuçları 1 1. GİRİŞ Artan küreselleşme eğilimi ve bunun sonucunda yaratılıp genişleyen yeni pazarlar ve gelişen rekabet ortamında; yöneticiler işletmelerinin fark yaratabilmesi ve avantajlı konuma geçebilmesi için, yeni yönetim modellerini işletmelerine adapte etmek ve etkin olarak uygulamasını sürdürmek durumunda kalmaktadırlar. Bu nedenle bilgi ve teknoloji çağında da, bilgiyi ve inovatifliği temel alan yönetim modelleri ön plana çıkmıştır. Görünmez varlıkların ve inovatif yeteneklerin sürdürülebilir rekabet avantajı için en önemli faktörler olduğunun algılanmasından bu yana da, entelektüel sermaye ve inovasyon konuları araştırmacı ve uygulayıcıların gündeminde olmuştur. Ancak mevcut literatürde entelektüel sermaye, inovasyon ve rekabetçilik kavramlarına ilişkin çalışmalar bulunmasına rağmen, bu kavramlar arasındaki ilişkileri ampirik olarak kanıtlayan çalışmalar kısıtlıdır. Bu noktadan hareketle; bu yüksek lisans tezinde otomotiv sektöründe faaliyet gösteren işletmelere odaklanılarak, sözkonusu ilişkilerin ampirik olarak tanımlanması konusunda çalışmalar yapılmıştır. Entelektüel sermaye kavramından, bir işletmede varolan yapısal bilgiler ile işletme çalışanlarının sahip oldukları bilgi, deneyim ve yetenekleri anlaşılmaktadır. Entelektüel sermayenin; literatürdeki modellerde farklı sınıflandırılmalara gidilse de, insan sermayesi, ilişkisel sermaye ve organizasyonel sermaye olmak üzere üç alt bileşenle tanımlandığı kabul edilmektedir. İnsan sermayesi; bir işletmede görev yapan çalışanların bilgi, deneyim, yetenek ve davranışlarından oluşmaktadır. İlişkisel sermaye; işletmenin müşterileri, hitap ettiği pazar, rakipleri, hissedarları ve tedarikçileri gibi işletme dışındaki diğer kişi ve kuruluşlarla olan ilişkileri nedeniyle oluşan bilgi birikimidir. Organizasyonel sermayeyi ise; işletmenin faaliyetlerine ait tüm ürün, süreç ve yöntem bilgileri ile kültür ve stratejilerine ilişkin bilgileri oluşturmaktadır. 2 İnovatif rekabet gücü ise; işletmenin ürünlerinde, süreçlerinde ve yönetim tarzlarında yaptığı yenilikçilik faaliyetleri sonucu elde ettiği rekabet avantajıdır. Tez çalışmasında; inovatif rekabet ortamının, entelektüel sermaye bileşenleri olarak tanımlanan insan sermayesi, ilişkisel sermaye ve organizasyonel sermayeden pozitif olarak etkilendiğinin doğrulanması amacıyla çalışmalar yapılmış ve değerlendirmeler sunulmuştur. 3 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI 2.1. Entelektüel Sermaye Kavramı Gelişen dünya ekonomisinde söz sahibi olmanın yolu rekabetçi olmaktan geçmektedir. Yeni pazarların yaratılıp genişletilmesi, globalizasyon nedeniyle rakip sayısındaki artış, iletişim ve bilişim teknolojilerindeki yenilikler v.b. gelişmelere paralel olarak yönetim tarzları da değişmektedir (Büyüközkan 2002). Bu yönetim tarzları arasında; toplam kalite yönetimi ve değişim mühendisliği kavramlarından sonra bilgiyi esas alan yönetimler öne çıkmıştır. Organizasyonlarda bilgi varlıklarının öneminin artmasıyla; entelektüel sermaye, bilgi sermayesi, bilgi organizasyonları, öğrenen organizasyonlar, organizasyonel öğrenme, enformasyon çağı, bilgi çağı, enformasyon varlıkları, görünmez varlıklar, görünmez yönetim, gizli değer ve insan sermayesi gibi terimler sık kullanılır olmuştur. Bu terimler ve diğerleri, ekonomik değerin yeni biçimlerini tanımlamak için kullanılan kavramların bir kısmıdır. Bunlar; çalışanlar ve organizasyonel bilgi yardımıyla sürdürülebilir rekabet avantajı oluşturma düşüncesine ait tanımlamalardır (Bontis 2001). Bilgiyi esas alan yönetimler içinde entelektüel sermaye yönetimi, son yıllarda sıklıkla söz edilen ve üzerinde yayınlar yapılan bir kavramdır. Görünmez varlıkların yönetimi için entelektüel sermayenin yöneticiler tarafından en çok kullanılan yönetim tarzlarından biri olduğu belirtilmektedir (Bontis ve ark.1999). Entelektüel sermaye ilk olarak 1969 yılında John Kenneth Galbraith tarafından bireysel entelektüel varlıktan bahsetmek için kullanılmıştır (Bontis 1998). Entelektüel sermaye kavramı için literatürde çeşitli tanımlamalar yapılmıştır. Stewart tarafından entelektüel sermaye, bir şirkette insanlar tarafından bilinen ve ona rekabet üstünlüğü kazandıran bütün şeylerin bir toplamı olarak tanımlanmıştır. Entelektüel sermayenin, zenginlik yaratmak üzere kullanıma sokulabilen entelektüel malzeme, yani; bilgi, enformasyon, entelektüel mülkiyet ve deneyimi kapsadığı ve bunun da kolektif beyin gücü olduğu belirtilmektedir. En geniş şekilde “elde edilmiş kullanışlı bilgi” olarak da 4 tanımlanan entelektüel sermayenin; işletmenin süreçlerini, teknolojilerini, patentlerini, işgörenlerin yeteneklerini ve müşteriler, tedarikçiler ve diğer ilişkili taraflar hakkındaki bilgileri kapsadığı açıklanmaktadır (Stewart 1997). Entelektüel sermaye değere dönüştürülebilen bilgi olarak da tanımlanmış ve işletmelerin insan sermayesi ve organizasyonel sermaye olmak üzere iki temel görünmez varlığının toplamından oluştuğu belirtilmiştir (Edvinsson ve Malone 1997). OECD (İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Örgütü) tarafından “işletmenin görünmez varlıklarının iki kategorisinin ekonomik değeri” şeklinde yapılan tanımlama da, üzerinde en çok çalışılabilir entelektüel sermaye tanımlarından birisidir. Bu iki kategori; organizasyonel (yapısal) sermaye ve insan sermayesidir. Yapısal sermaye, şirkete ait olan yazılım sistemleri, dağıtım kanalları ve tedarik zincirlerine ait bilgileri içerir. İnsan sermayesi organizasyondaki insan kaynaklarını (çalışanları) ve organizasyon dışındaki müşteri ve tedarikçileri kapsar (Petty ve Guthrie 2000). Brooking’e göre entelektüel sermaye; işletmenin faaliyetini sürdürebilmesini sağlayan maddi olmayan varlıklarının tümüdür. Klein ve Prusak ise entelektüel sermayeyi; daha yüksek değerli bir varlık üretmek üzere formalleştirilmiş, elde edilmiş ve harekete geçirilmiş entelektüel malzeme olarak tanımlamıştır (Büyüközkan 2002). Entelektüel sermaye için yönetimsel konular aşağıda belirtilen çerçevede özetlenebilir (Roos ve Roos 1997): • Entelektüel sermaye, görünmeyen, gizli varlıkların toplamıdır. İşletme çalışanlarının beyinlerinin içindekini kapsar ve onlar işletmeden ayrıldıklarında işletme içinde kalan tüm bilgiyi içerir. • Entelektüel sermaye, işletmelerde sürdürülebilir rekabet avantajı için en önemli kaynaktır. • Entelektüel sermaye yönetimi, işletmeler için önemli bir yönetimsel sorumluluktur. • Entelektüel sermayedeki artış ve azalış “entelektüel performans” olarak tanımlanabilir ve bu performans ölçülebilir ve görsel hale getirilebilir. 5 • Entelektüel sermayeyi ölçmek ve görsel hale getirmek için sistematik bir yaklaşımı kullanmak; işletmenin yapısına, büyüklüğüne, yaşına, sahiplerine ve coğrafi konumuna bağlı olmadan artan bir şekilde değerli hale gelmektedir. Entelektüel sermayenin stratejik bilgi yönetimindeki yerini gösteren kavramsal bir model Şekil 2.1’de verilmiştir. Model dört ana bölümden oluşmaktadır: Organizasyonel bilgi süreçleri, öğrenmenin seviyesi ve yeri, entelektüel sermaye bileşenleri ve stratejik seviyeler (Choo ve Bontis 2002). Organizasyonel süreçler Bilgi Yaratma Bilgi Transferi Bilgiyi Kullanma Bilginin / Entelektüel Öğrenmenin sermaye Yeri İnsan Bireysel sermayesi Grup Yapısal sermaye Organi- zasyon İlişkisel sermaye Şebeke • Keşif • Kodlama • İşleme • Örtük bilgi • Kopyalama (kullanım) • Takım • Modüler • Ürün çalışması yapılar sıralaması • Olanaklı • Ortaklar • Karar şartlar desteği • Entelektüel varlıkların yönetimi Stratejik seviyeler Kaynak : Choo ve Bontis, Knowledge, Intellectual Capital and Strategy: Themes and Tensions, The Strategic Management of Intellectual Capital and Organizational Knowledge, 2002, s.17 Şekil 2.1: Stratejik bilgi yönetimi için kavramsal bir model 6 Entelektüel sermaye; enformasyon teknolojisi ve enformasyon toplumundaki köklü değişim, bilginin ve bilgi temelli ekonominin öneminin artması, kişiler arası faaliyetlerin gelişmesi ve ilişki toplumuna geçiş ve rekabet üstünlüğü prensibi olarak inovasyon ve rekabetçiliğin hayati önemi gibi nedenlerden dolayı önemi giderek artan bir kavramdır (Guthrie 2001). Entelektüel sermayenin pozitif etkilerinden yararlanmak için işletmeler bu görünmez varlıklarını belirlemek ve değerlendirmek durumundadırlar. Yapılan çalışmalarda işletmelerin entelektüel sermayelerini ölçme nedenleri aşağıdaki gibi tanımlanmıştır (Marr ve ark. 2003): • Organizasyonlara stratejilerini formüle etmek için yardımcı olması, • Stratejilerin uygulamalarının değerlendirilmesi, • Kararların değişiklik ve genişletilmesinde destek olması, • Kayıpları karşılamanın bir temeli olarak kullanılması ve • Dış hissedarlara değerlendirme sonuçlarının bildirilmesi. Literatürde entelektüel sermayenin yapısını çözümleyebilmek için çeşitli modeller geliştirilmiş ve bu modellerde entelektüel sermayenin bileşenleri tanımlanmıştır. Entelektüel sermaye yönetimi konusunda kabul gören modelleme çalışmalarından Brooking, Roos, Stewart ve Bontis modellerinde yer verilen bileşenlerin karşılaştırılması Çizelge 2.1’de verilmiştir: Lynn’ın belirttiğine göre başka yazarlar tarafından farklı şekillerde sınıflandırılmış ya da adlandırılmış olsa da entelektüel sermayenin insan sermayesi, organizasyonel sermaye ve ilişkisel sermaye olmak üzere üç temel alt bileşenden oluştuğu kabul edilmektedir (Büyüközkan 2002). 2.1.1 İnsan Sermayesi İnsan sermayesi, entelektüel sermaye modellerinde temel unsur olarak yer alan bir bileşendir. En basit haliyle, insan sermayesi bir işletmenin çalışanlarına ait bilgi stoğu olarak tanımlanabilir (Bontis ve ark. 2000). 7 Çizelge 2.1: Yazarlara göre entelektüel sermaye bileşenlerinin karşılaştırılması Kaynak : Bontis ve ark., Intellectual capital and business performance in Malaysian industries, Journal of Intellectual Capital, 2000, s.89 Hudson insan sermayesini, hayata ve işe dair, genetik miras, eğitim, deneyim ve davranışlardan oluşan sermaye olarak tanımlamıştır (Bontis ve ark. 2000). Roos ve ark.’na göre entelektüel sermaye çalışanların yeterlilikleri, Annie Brooking Göran Roos Thomas Stewart Nick Bontis (İngiltere) (İngiltere) (ABD) (Kanada) İnsan merkezli varlıklar İnsan sermayesi İnsan sermayesi İnsan sermayesi Yetenekler, beceriler ve Çalışanlar bir Her çalışanın sahip uzmanlık, problem Yeterlilik, davranış ve organizasyonun en olduğu kişisel bilgi çözme yetenekleri ve entelektüel ataklık önemli varlıklarıdır. seviyesi liderlik tarzları Organizasyonel Altyapı varlıkları Yapısal sermaye Yapısal sermaye sermaye İşletmenin fonksiyonlarını Tüm organizasyonel, Enformasyon Pazar gerekliliklerini sürdürebilmesi için tüm inovasyon, süreç, teknolojisinde karşılamak için kullanılan teknolojiler, süreçler ve entelektüel mülkiyet ve değerlendirilen bilgi insan dışı varlıklar veya metodojiler kültürel varlıklar organizasyonel yeterlilikler Entelektüel mülkiyet Yenileme ve geliştirme Yapısal sermaye Entelektüel mülkiyet sermayesi Know-how, marka ve Yeni patentler ve eğitim Tüm patentler, planlar ve Entelektüel sermayenin patentler çabaları markalar dışında, entelektüel mülkiyet varlığı ve yasal tanımını korur. Pazar varlıkları İlişkisel sermaye Müşteri sermayesi İlişkisel sermaye Markalar, müşteriler, İç ve dış hissedarlarla Müşterileri yakalamak ve Müşteri sermayesi, müşteri bağlılığı ve ilişkiler ilişkileri sürdürmek için organizasyonel ilişkiler dağıtım kanalları kullanılan Pazar bilgileri içinde değerlendirilen bilgilerin sadece biridir. 8 davranışları ve entelektüel çeviklikleri ile oluşmaktadır. Yeterlilikler; yetenekleri ve eğitimi kapsarken, davranışlar; çalışanların işlerindeki davranışsal bileşenlerinden oluşur. Entelektüel çeviklik ise; değişim uygulamalarını ve problemlerin inovatif çözümlerinin düşünülmesini olanaklı kılar (Bontis ve ark. 2000). İnsan sermayesi önemlidir, çünkü; inovasyon ve stratejik dönüşümlerin kaynağıdır (Bontis 1998). İnsan sermayesinin öncelikli amacı -ister yeni ürün ve hizmetler, isterse iş proseslerinden daha ileri düzenlemeler biçiminde- buluşçuluk olduğuna göre, bir şirkette çalışan insanlar zamanlarını ve yeteneklerini büyük ölçüde yenilik getirici faaliyetlere yönelttiğinde, insan sermayesi yaratılımış ve kullanılmış olur. İnsan sermayesi iki yoldan; kuruluşlar insanların bildiği şeyleri daha çok kullandığında ve daha fazla insan kuruluş için yararlı daha fazla şey öğrendiğinde gelişir (Stewart 1997). İnsan sermayesi çalışanın bilgi, beceri ve motivasyon ve iş yapma sermayelerine bağlıdır. Bu sermayeyi geliştirmek ise, çalışanların fikirlerine önem vererek ve iş geliştirmeye yönelik önerilerini dinleyerek gerçekleştirilebilir (Büyüközkan 2002). 2.1.2. İlişkisel Sermaye İşletmeler rekabet avantajlarını sürdürebilmek için kendisi dışındaki diğer kişi ve kurumlarla ilişkilerinden elde ettiği bilgileri değerlendirip etkin bir şekilde kullanmalıdırlar. Pazar kararlarının bilgileri ve müşterilerle ilişkiler ilişkisel sermayenin ana temasını oluşturmaktadır (Bontis 1998). Ancak ilişkisel sermaye, pazar ve müşterilerin yanında rakipler, tedarikçiler, ticari birlikler veya hükümetle olan tüm ilişkilere ait bilgileri de kapsamaktadır (Bontis ve ark. 2000). Hubert Saint-Onge bu sermayeyi şirketin ünvan değeri, satış yaptığı kişi ve kuruluşlarla süregiden ilişkilerinin değeri olarak tanımlamaktadır (Stewart 1997). İlişkisel sermayenin değeri; müşteri ve pazarın beklentilerini iyi anlayıp karşılamakla, tedarikçilerin de işletmeyle birlikte hareket etmesini sağlamakla, 9 rakiplerin hareketlerinin takibiyle ve hissedarların stratejik olarak süreçlere katılımının sağlanmasıyla arttırılabilir. 2.1.3. Organizasyonel Sermaye Drucker etkin bilginin uzmanlaşma olduğunu; yani, bilgi işçilerinin -bir dizi bilgi işçisini bir araya getiren ve uzmanlıklarını ortak bir nihaî ürüne uygulayan- bir kolektife, bir organizasyona erişmeleri gerektiğini savunmuştur (Drucker 2003). Bu görüş işletmede varolan insan kaynaklarının etkin olarak kullanılabilmesi için organizasyonel sermayeye olan gereksinimi belirtmektedir. Organizasyonel sermaye Roos ve ark. tarafından gün sonunda işletmeden ayrıldıklarında işletmede kalanlar olarak tanımlanmıştır (Bontis ve ark.2000). Teknolojiler, icatlar, yayınlar ve süreçler yasalarla koruma altına alınan organizasyonel sermaye türlerini oluştururken, diğer taraftan da şirket stratejisi ve kültürü gibi organizasyonel sermaye türleri de bulundurmaktadır (Büyüközkan 2002). Bu sermaye, organizasyonda veritabanları, organizasyonel grafikler, proses elkitapları, stratejiler, yöntemler ve şirket değerini malzeme değerinden yüksek yapan tüm şeylerin toplamı olarak da tanımlanmıştır. Organizasyonel sermayenin işletmenin iç ve dış odaklarını yansıtan, bunun da üstünde, gelecek için yeniden yapılanma ve geliştirme faaliyetlerini içeren süreçler ve organizasyonel değerlerden oluştuğu belirtilmektedir (Bontis ve ark. 2000). Organizasyonel sermaye; müşterilerin değer verdiği çalışmaları destekleyen bilgi stoklarını yığmak ve bu enformasyonun şirket içindeki akışını hızlandırmak olmak üzere iki amaca hizmet eder (Stewart 1997). Organizasyonel sermaye, çalışanlara optimum entelektüel performans ve bunun sonucunda iş performansı elde edebilmeleriyle ilgili konular için destek olan mekanizmalar ve yapılarla ilgilenir. Bir birey yüksek entelektüel seviyeye sahip olabilir, ancak eğer organizasyon bireyin düşüncelerini faaliyete geçirebilmesi sağlayacak kadar güçlü sistem ve prosedürlere sahip değilse, 10 sonuçta entelektüel sermayenin potansiyelinden tam olarak yararlanılamaz (Bontis 1998). 2.2 İnovasyon (Yenilik) Kavramı Avrupa Birliği ve OECD literatürüne göre, inovasyon süreç olarak; bir fikri pazarlanabilir bir ürün ya da hizmete, yeni ya da geliştirilmiş bir imalat ya da dağıtım yöntemine, ya da yeni bir toplumsal hizmet yönetimine dönüştürmeyi ifade eder. Aynı sözcük bu dönüştürme süreci sonunda ortaya konan, pazarlanabilir yeni ya da geliştirilmiş ürün, yöntem ya da hizmeti de anlatır (Arıkan ve ark. 2003). İnovasyon; düşünce geliştirme, teknoloji geliştirme, yeni (veya geliştirilmiş) ürün veya üretim yöntemi veya ekipmanı üretme ya da pazarlama aktivitelerinin yönetimidir (Akyos 2003). Williams tarafından, inovasyon geniş anlamda; keşifler ve buluşların uygulanması, yeni çıktılarla, tercihen ürünler, sistemler ve süreçlerle işlenmesi, varolması olarak tanımlanmıştır (Gloet ve Terziovski 2004). İnovasyon süreci; arama ve seçme , keşif ve sentez gibi birbirinden ayrı düşünülen çevrimlerin uyumudur. En özet şekilde inovasyon; geliştirme amacı ile fikir üretilmesi, sonra adaptasyonu veya testleri ve son olarak da uygulanması veya satış sonrası destek verilmesidir (Leonard ve Sensiper 2002). İnovatif çabalar; buluşları deneyciliği, yeni teknolojilerin geliştirilmesini, yeni ürün ve/veya hizmetleri, yeni üretim süreçlerini ve yeni organizasyonel yapıları kapsar (Carneiro 2000). Benzer bir tanımlamada, inovasyonun; üretim sisteminde en önemli üretim faktörlerinin yeni bir kombinasyonunu içerdiği belirtilmektedir. Bu, yeni ürünleri, yeni teknolojileri, yeni pazarı, yeni malzemeleri ve yeni kombinasyonları kapsar (Chen ve ark. 2004). İnovasyon, daha basit bir tanımlamayla, müşteri tatminine yönelik yeni kaynaklar yaratmaktır. Sadece bir organizasyona değil, o organizasyonun ortamına da yeni fikirler getirir ve uygular ve bu uygulama müşterilerin farkına 11 vardıkları bir şeydir, yani; bir ürün veya bir hizmettir. Bu ürün veya hizmetin yeni olan tarafı ve bir yenilik olarak sahip olduğu değer, inovatiflik bakımından değil, müşteri bakımındandır. Drucker tarafından da inovatiflik, kaynaklara yeni zenginlik yaratma kapasitesi kazandırma eylemi olarak tanımlanmıştır. Ona göre inovasyon değişim yönetimi değil, bir şirketin yararlanabileceği değişikliklerin hangileri olduğunu bulmaya yönelik amaçlı bir arayıştır. İnovatiflik ile değişiklik arayışı içinde varolan ve onu bir fırsat olarak değerlendiren biri olarak tanımladığı girişimci arasında bağ kurmakta ve inovatifliğin girişimciliğe özgü bir araç olduğu, dahası inovatifliğin her türlü organizasyonun temel varoluş nedenlerinden biri olduğunu savunmaktadır. Girişimin ise sadece iki işlevi vardır: yenilik yapmak ve pazarlamak. Drucker inovatifliği her türlü girişimin temel faaliyet alanı olarak gördüğünden onu bir disiplin olarak ele almakta ve inovatif fırsatların yedi kaynağı olduğunu belirtmektedir. Bu fırsatlardan ilk dördü işletmenin kendi içinde veya kendi pazar kesiminde bulunur. Son üç fırsat ise işletmenin kendi bünyesinin dışındadır. Bunlar: • Önceden görülemeyen başarı veya başarısızlık; daha önce hiç görülmemiş beklenmeyen bir dışsal olay, • Varolan ile varolması gereken arasında, gerçeklik ile bizim o gerçeklik hakkındaki varsayımlarımız arasındaki bir uygunsuzluk, • Süreçlerden birinin verimsizleşmesi veya etkisizleşmesi ve değiştirilmesinin gerekliliği, • Sektörde veya pazar yapısında meydana gelen değişimler, • Demografik değişimler (nüfustaki değişimler ), • Algı değişiklikleri (toplumun bütün kesimlerinden meydana gelen ruh hali dalgalanmaları veya yeni akıl yürütmeler), • Bilimsel, toplumsal veya başka türden yeni bir bilgidir. Drucker inovasyonun teknolojik olduğu kadar sosyal bir olgu olduğunu da vurgulamaktadır. Son iki yüzyılın en etkileyici yeniliklerinin çoğunun teknik olmaktan çok (ticari bankacılık, modern üniversite, posta siparişi yoluyla perakendecilik, entegre sağlık hizmetleri vb.) sosyal olduklarına işaret etmekte 12 ve bunların başarısının insanların birlikte çalışmasına bağlı olduğunu savunmaktadır (Barker 2002). Pearson da başka bir bakış açısıyla, tutarlı inovasyon kavramına dikkat çekmekte ve bunun pazar liderliğinin anahtarı olduğunu belirtmektedir. Üretken inovasyonun; yani, bir şirketi gerçekten daha rekabetçi yapan türden inovasyonun, hayal gücünden çok disiplin ürünü olduğunu savunmaktadır. İnovasyon için muhteşem bir ürüne veya teknolojik atılımlara duyulan ihtiyacı arka plana itip, onun yerine, yöneticilerin bütün şirket işlerinde istikrarlı, küçük zenginleştirmeler peşine düşmeye teşvik edilmelerine olan ihtiyacı öne çıkarmaktadır (Pearson 2003) Literatürde inovasyon sürecinde bilim ve teknolojinin oynadığı rolü öne çıkaran, “bilim ve teknolojiyi ekonomik ya da toplumsal bir faydaya dönüştürmek” biçimindeki inovasyon tanımına benzer tanımlamalar da yer almaktadır. National Science Foundation’ın düzenlediği bir seminerde şu tanımlama ortaya konmuştur: “İnovasyon, bilginin ürünlere, süreçlere (üretim yöntemlerine), sistemlere ve hizmetlere dönüştürülmesidir. Bu dönüşümde rol oynayan anahtar unsurlar bilgi, yetenekli bir iş gücü ve altyapıdır.” Teknolojik ürün inovasyonları ve teknolojik süreç inovasyonları, inovasyonun iki temel kategorisidir. Burada süreçten, üretim veya dağıtım süreçleri kastedilmektedir. Teknolojik ürün inovasyonlarında ortaya konan ürün/süreçten; teknolojik olarak yeni bir ürün/süreç ya da teknolojik olarak geliştirilmiş bir ürün/süreç algılamalıdır. İnovasyonun bir diğer temel kategorisi organizasyonel inovasyondur. Bu, organizasyon yapısının önemli ölçüde değiştirilmesi, ileri yönetim tekniklerinin uygulanması veya yeni ya da önemli ölçüde değiştirilmiş stratejilerin uygulanmasından herhangi biri olabilir (Arıkan ve ark. 2003 ). En basitinden, bir inovasyon süreci modeli iki aşamadan oluşur: Yaratıcı aşama (fikri olma veya fikir yaratmak) ve uygulama aşaması (fikirleri pratik yollardan harekete geçirmek). Bu aşamaların yanında modellerde, çoğu zaman fikirlerin geliştirildiği bir ara aşama tanımlanmakta ve operasyonel geçerliliği arttırmak amacıyla söz konusu fikre bir de fizibilite boyutu 13 eklenmektedir. Böylece inovasyon süreci, üç aşamalı hal alır: Fikir üretme veya bulma, fikir geliştirme ve ticarileştirme veya uygulama (Barker 2002). 2.3 Rekabet Gücü Kavramı Rekabet terimi, oldukça sık olarak kullanılan ancak tanımı üzerinde tam bir anlaşmanın olmadığı; değişik ortamlarda farklı anlamların yüklendiği bir terimdir. Rekabetin tanımlanmasında ve ölçülmesinde bir zorluk da rekabetin ülke, bölge veya bloklar bazında olduğu gibi şirketler bazında da ifade edilmesidir. Küreselleşme, rekabetin yeni boyutlar kazanmasına ve içeriğinin değişikliğe uğramasına yol açmaktadır. Rekabet gücünün şirket düzeyinde operasyonel bir tanımı şöyle yapılabilir. Rekabet gücü; müşterilerin şirketin sunduğu mal ve hizmetleri alternatifleri karşısında tercih etmesini sürdürülebilir bazda sağlayabilme yeteneğidir. Şirketler arasında rekabet büyük ölçüde müşteri tarafından şekillenir. Bu husus şirketleri müşteri odaklı yapılanmaya yöneltir ve müşteri ilişkilerini öne çıkartır. Şirketler açısından rekabetin iki temel boyutu; maliyetleri düşürmek ve teknolojik yeteneğini geliştirmektir. Gerek maliyetlerin düşürülmesi ve gerekse teknolojik yeteneğin geliştirilmesi hedefleri şirketleri yeni organizasyon yapılarına ve iş yapma biçimlerine yönlendirmektedir (Ulusoy ve Özgür 1997). Başka bir tanımlamada, firma düzeyinde rekabetçilik; kuruluşun büyüklüğünü pazar payını ve kârlılığını arttırabilme becerisi olarak tanımlanmıştır. Porter, belli bir sanayide firma rekabetçiliğini destekleyen dört ana ortam özelliği arandığını belirtmektedir. Aşağıda belirtilen koşulları, firmalar üzerindeki baskısı sonucu onları yatırıma ve inovasyona zorlayan bir sistem olarak yorumlar (Porter 1990). Bunlar; • Üretim faktörü koşulları • Talep koşulları • İlgili ve destekleyici sanayilerin varlığı • Firma stratejisi, yapısı ve ticari rekabet koşullarıdır. 14 Hofer ve Schendel tarafından rekabet avantajı en basit olarak, bir organizasyonun rakipleri karşısında veya rekabet ortamında kaynakların kullanımı veya faaliyet alanı nedeniyle, elde ettiği eşsiz pozisyon ve/veya pozisyonlar olarak tanımlanmıştır (Göl 1996). İşletmelerin verimli çalışmaları, rekabetçi ortama ayak uyduracak değişime girebilmeleri, küreselleşme sürecine katılmaları ve yönetim kabiliyetini geliştirebilmeleri rekabet gücünü arttırmaktadır. Mevcut teknolojilerin geliştirilmesine, bilgiye, araştırma ve geliştirme çalışmalarına, insan gücünün iyi yetiştirilmesine gereken önemin verilmesi, çalışma hayatı ve endüstri ilişkileri alanında işletmelere yeterli esnekliğin kazandırılması rekabeti etkileyen önemli faktörlerdendir. Varlıklar, süreçler, çekicilik ve dışa açılma değerlerini bir ekonomik ve sosyal model içinde başarı ile yönetmek rekabet gücünün temel taşıdır. (Anonim 1997). Endüstriyel rekabeti yükselten faktörler Şekil 2.2’de verilmiştir. * Rekabetçi işletmeler *Toplam değer verimlilik zinciri *Yalın ve esnek organizasyonlar * Teknolojik ilerleme *Müşteri istekleri * Sermaye riskinde *Değişik ürünler uzmanlaşma *Uluslararası talep *İşte uzmanlaşma * Rekabet içindeki tedarikçiler * Güçlü Ar-Ge imkanları *Endüstriyel sektörler ile ilişkiler Kaynak: Anonim, Dünyada ve Türkiye’de Rekabet, 1997, s. 36 Şekil 2.2 : Endüstriyel rekabeti yükselten faktörler 15 İşletmenin rekabetçi performansının; ürün portföyünün seçimi, teknoloji ve ekipmanların seçimi, işletme organizasyonu, satınalmalar, Ar-Ge projeleri, kalite kontrol sistemleri, insan kaynaklarının sözleşmeleri, eğitimleri ve yönetimi, pazarlama ve dağıtım ve finans ve maliyet yönetimi gibi firma içi bileşenlerin yönetilebilmesine bağlı olduğu belirtilmiştir. Rekabetçilik aynı zamanda, işletmenin makroekonomik çevre, girdileri ve hizmetleri tedarik eden destek firmalar, insan altyapısı ve kurumsal altyapı gibi faktörlerle kurduğu ilişkilerin kalitesine de bağlıdır. (Solleiro ve Castanon 2004) Rekabet gücünün performansını ölçebilecek endeksler aşağıdaki gibi tanımlanmıştır (Liu ve ark. 2004): • Tahmin yeteneği : Organizasyonun ortamdaki değişimlere kendini adapte edebilecek ve değişimlere karşı stratejiler planlayabilecek kapasiteye sahip olması • İnovasyon yeteneği : Güçlü Ar-Ge yeteneğine, iş yönetiminde ve üretim süreçlerinde sürekli gelişmeye sahip olması • Pazarlama yeteneği : Yeni pazarlara açabilme, satışların arttırılması ve kâr elde edilmesi • Ürün ve serviste kalite : Müşteri ihtiyaçlarının karşılanması • Şirket imajı ve sorumluluk : Sosyal sorumlulukların karşılanması ve marka imajının geliştirilmesi • Yeterliliklerin arttırılma yeteneği : Şirket hedeflerinin başarılmasında çalışanların potansiyellerinin geliştirilmesi • Bilgi teknolojilerinin kullanım yeteneği : Verimliliğin arttırılması için bilgi teknolojilerinin etkin olarak kullanılabilmesi • Finansal işler : Verimliliğin arttırılması için paranın etkin olarak kullanabilmesi • Uluslararası iş yönetimi yeteneği : Global kaynaklar ve uluslararası işler yapılması yoluyla kârın maksimize edilme yeteneği 16 2.4 Kavramlar Arasındaki İlişkiler Araştırma çalışmasına konu olan entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kavramları arasındaki ilişkiler çalışmanın bu bölümünde anlatılmıştır. Literatürde bu kavramlar arasındaki ilişkilere odaklanan çalışmalarda bilgiye (entelektüel sermayeye), rekabet avantajı için işletmelerde inovasyonun artmasına yardım eden bir potansiyel olarak işaret edilmektedir. 2.4.1 Entelektüel Sermaye ve İnovasyon İlişkisi Etkin bilgi yönetimi, literatürde inovasyon ve performansın geliştirilmesi için bir metot olarak sunulmuştur. Bilgi yönetimi, inovasyonun önemli bir önceliği olarak sıklıkla bahsedilen bir kavramdır. Bilginin etkin olarak yönetilmesi için gerekenler genel olarak kabul edildiği halde, bilgi yönetimi hala anlaşılması zor bir kavramdır ve literatürün çoğunda tanımlama konusunda araştırmalar devam etmektedir. Bilgi yönetimini inovasyonun önceliği olarak ele alan araştırmalar da yapılmaktadır, ancak iki kavram arasındaki ilişkiyi açıkça anlatan çalışmalar kısıtlıdır (Darroch ve McNaughton 2002). Bu bölümde de, entelektüel sermayenin ve bilgi yönetiminin ölçülmesi ve inovasyon ile firma performansı üzerindeki etkilerinin belirlenmesine ve işletmelerde inovasyonun desteklenmesi ve artırılmasında bilgi yönetiminin rolüne odaklanan çalışmalara yer verilmiştir. Carneiro tarafından belirtildiğine göre; inovasyon bir dizi yatırım olasılıklarını içeren karmaşık bir süreçtir. Bu yatırım perspektifinde, bilgi bir sermaye gibi düşünülmelidir. Bunun için bilginin geliştirilme süreci yönetimsel bir konudur, ancak bu süreç yeni bir ürünün ortaya çıkarılmasına neden olabilir. İnovatif bir ürünün başarısı, araştırma faaliyetleri ve değişim yönetimi ile doğrudan ilgilidir. Diğer taraftan, bu iki bileşen bilgi seviyelerinin geliştirilmesine ve bilgi işçilerinin inovatif çabalarına bağlıdır. Etkin bilgi seviyesinin sağlanması için, bilgi gelişimine yatırım yapılması zorunludur. Yöneticiler daha yüksek bilgi seviyesine ulaşmak amacıyla bilgi işçilerini motive etmek için yeteneklerini 17 geliştirmelidirler, çünkü; entelektüel ihtiyaçların canlandırılması dış uyarıların sonucu oluşabilir. Yöneticiler, eğer inovatif önerilerin uyarılmasını motivasyonel yöntemler ve yeterli ödüllerle geliştirebiliyorlarsa firmanın inovasyon gücüyle ilgili etkili sonuçlar elde edebilirler (Carneiro 2000). McAdam tarafından yapılan bir araştırmada da, organizasyonlarda bilgi yönetiminin uygun kullanımının inovasyonu ve böylelikle rekabeti arttırmak için bir araç veya katalizör olarak kullanımı araştırılmıştır. Araştırmada kavramsal bir model önerilmiş ve bu amaçla inovasyona neden olan bilgi yönetiminin dört alanı (yapılandırma, somutlaştırma, yayma ve kullanma) ele alınmıştır. Çalışmada, etkin ve sistematik bilgi yönetiminin iş ve çalışan yararlarını arttıran sonuçları için anahtar alanlarda inovasyonla birleştirilebileceği görüşü savunulmaktadır( McAdam 2000). Nonaka ve Treece, organizasyonda mevcut bilginin kullanılması ile elde edilen başarılı deneyimlerin, varolan bilgiye aşırı güvenilmesine yol açacağı ve yeni bilgi yaratımını engelleyebileceğini belirtmektedirler. Bu nedenle de mevcut yeteneklerin, daha sonraki öğrenmeyi ve işletmelerde üretilen faaliyetleri hem tetikleyebileceği hem de zorlaştırabileceği görüşünü savunmaktadırlar. Öz yeteneklerin, yaratıcılığı geliştireceği yerde sınırlayan öz sınırlamalara veya yetenek tuzaklarına dönüşebilmesi mümkün olabilmektedir. İşletmelerin bu tuzaklardan ve sınırlamalardan kaçınmak için yeni bilginin yaratılması amacıyla, mevcut olandan farklı bilgiyi gerektiren araştırma- geliştirme projeleri kullanmaları önerilmektedir (Nonaka ve Treece 2001). İnovasyon sürecinin, tüm iş çeşitlerinin yürütülmesi için son derece önemli olan bilgi, bilgi yönetimi ve insan kaynaklarına çok bağımlı olduğunu vurgulayan çalışmalar da bulunmaktadır. Bu çalışmalarda yöneticilerin ürün ve proses yenilikleri için inovasyon stratejileri geliştirirken insan kaynakları yönetimi uygulamalarına da önem vermeleri gerektiği bildirilmektedir (Gloet ve Terziovski 2004). Avrupa Komisyonu’nca hazırlatılan bir çalışmada bilgiye erişimin inovasyon sistemini nasıl etkilediğine ilişkin görüşlere yer verilmektedir. Çalışmaya göre; ekonomik etkileri olan inovasyonların çoğu, yeni ürün ve üretim yöntemleri biçimindeki yeni bileşimlerdir. Bilginin bu dönüşüm sürecinin iyi 18 işleyebilmesi için, süreçte yer alan unsurlar bilgiye çabuk, kolay ve ucuza ulaşabilmelidirler ve bu açıdan, bilginin yayınım ve dağılımı son derece önemlidir. Özümseme sürecinde örtük bilgi belirleyici rol oynar. Kodlanmış bilgiyi belli biçimlerde kaydedilmiş olarak bulmak mümkünken, örtük bilgi, insanların beyinlerinde ya da organizasyonların iş süreçlerinde saklıdır. Bilginin dağılımında insanların dolaşımına verilen önem, örtük bilginin bu nitelik ve öneminden kaynaklanır; başarılı ve başarısız inovasyon sistemleri arasındaki farkı da bu tür bilgiye erişim imkanları belirler. (Arıkan ve ark. 2003) Drucker da bilgi işçilerinin bir organizasyon için en temel olan üretim aracını; yani bilgiyi, kafalarının içinde taşıdığını ve onun mülkiyetini kendi ellerinde tuttuğunu belirtmektedir. Ellerinde tuttukları know-how ve know-what’ın bilgi işçileri için bir tür kişisel sermaye haline geldiğini ve inovatifliği gerçekleştirecek insanların bunlar olduğunu belirtmiştir. Bilgi çalışmasında mutlak olan inovasyondur. İnovasyonun enformasyona, fikirlere, bilişsel becerilere ve yaratıcılığa olan talebi, diğer bütün çalışmalarda olduğundan daha fazladır. İnovatif bir ekibin üyeleri, tanım gereği, bilgi işçileridir. O halde, inovasyon yönetimi demek, bilgiyi yönetmek kadar bilgi işçilerini de yönetmek demektir. Bilgi işçilerinin etkinliğini belirleyen şey, mekanik verimlilik ölçülerinden çok, sahip oldukları uzmanlıkları ve problem çözme becerileridir. Ama inovasyon bundan daha fazlasını gerektirir; bilgi işçilerinin aynı zamanda bilgiyi paylaşabilmeleri, ekip içinde ve projeler üzerinde çalışabilmeleri, geleneksel ve yönetsel yapılar dışında üretken çalışma ilişkileri kurabilmeleri ve kendi çalışmalarının sorumluluğunu üstlenebilmeleri gereklidir. İnovasyon ve bilgi yönetimini birleştiren yeni bir kavram olarak “bilgi yeniliği” kavramı ortaya atılabilir. Bunun bir modeli Şekil 2.3’de gösterilmiştir. Bu aslında bir öğrenme döngüsüdür: Bilgi inovasyon yaratmak için kullanılır ve kullanıldıkça yeni bilgi edinilmesini sağlar ve bu da yeni inovasyonları ateşler. (Barker 2002) İşletmelerin entelektüel sermaye ile inovasyon arasındaki ilişkiden en etkin şekilde yararlanmaları için, yöneticilerin işletme stratejilerini belirlerken bu kavramlar arasındaki ilişkiyi de gözönüne almaları çok önemlidir. Eğer bilgi yönetimi de inovasyon araştırmalarından pozitif olarak etkilenebilirse, yeni 19 bilgilerin geliştirilmesi için yapılan yatırımlar firmaları daha değerli pazarlarda yeni işler yapmaya sevkedebilir. Daha iyi sonuçlar elde etmek için, inovatif çabalar rekabetçi yönelimler ve onların sonucu olan hareketler ile stratejik olarak kombine edilmelidirler (Carneiro 2000). İnovasyon becerisini, entelektüel sermaye bileşeni olarak modelleyen çalışmalar da yapılmıştır. Bu çalışmalarda inovasyon sermayesi; müşteri taleplerini karşılayacak yeni teknoloji ve yeni ürünlerin, istenmeden ileriye dönük olarak tasarlanması, Ar-Ge faaliyetlerinin organizasyonu ve uygulanmasının yeterliliği olarak tanımlanmıştır. Bilginin öneminin artmasıyla, inovasyon sermayesi şirketin sürekli gelişmesi için güçlü bir araç olarak entelektüel sermayenin en önemli bileşenlerinden biri olarak modellenmiştir(Chen ve ark. 2004 ). Yeni veriler Tarihsel veriler ve deneyim ve deneyim İnovasyon Enformasyon Yaratıcılık Bilgelik Bilgi Kaynak: Barker, Yenilikçiliğin Simyası, 2002, s. 228 Şekil 2.3: Bilgi inovasyonu çevrimi 20 2.4.2 İnovasyon ve Rekabet Gücü Arasındaki İlişki Firma rekabetçiliği günümüzde maliyetler kadar fiyat dışı faktörleri de içermektedir. Bu faktörler arasında; insan kaynağı (beceriler v.b.), teknolojik faktörler (teknolojik yetenekler v.b.) ve yönetsel ve organizasyonel faktörler (firma içi ve dışı ilişkiler) bulunmaktadır. Bu faktörler; teknolojik, ekonomik ve toplumsal çevredeki değişim karşısında firmanın rekabetçi bir konuma erişme ve bu konumu koruyabilme yetisini belirlerler. İnovasyon-rekabetçilik (verimlilik) artışı ilişkisi Şekil 2.4’de verilmiştir. Rakipler karşısında kârlı bir konumu sürdürme, doğal olarak rekabetçiliğin nihaî göstergesidir (Arıkan ve ark. 2003). İNOVASYON YETENEĞİ REKABETÇİLİK (PRODÜKTİVİTE ARTIŞI) YÜKSEK YAŞAM STANDARDI Kaynak: Arıkan ve ark., Ulusal İnovasyon Sistemi “Kavramsal Çerçeve, Türkiye İncelemesi ve Ülke Örnekleri”, 2003, s. 127 Şekil 2.4 : İnovasyon-rekabetçilik (verimlilik) artışı ilişkisi İnovasyon, rekabeti devam ettirebilmek veya uzun dönemli avantajları yakalayabilmek için firmaların ihtiyaç duyduğu vazgeçilmez bir bileşen olarak tanımlanmıştır (Darroch ve McNaughton 2002). İnovatifliğe olan gereksinimin artması; rekabet koşulları ve müşterilerin ve yeni pazar alanlarının değişen taleplerinden kaynaklanmaktadır. İ Ş B İ R L İ Ğ İ 21 İnovasyona uygun koşullara sahip firmalar, ekonomik başarı fırsatını bünyelerinde taşıdıklarından, inovasyon faaliyetlerinin önündeki engellerin giderilerek yenilikçi firmaların teşviki ve bilginin üretim ve hizmet sektörleri içinde yayılımının sağlanması, bilgiye dayalı ekonomiler için ön koşul sayılmaktadır. Teknolojik birikim, firmanın yetkinlik yaratan en önemli kaynakları ve yetenekleri arasında yer alır ve rekabetçi stratejisine temel oluşturur. Teknolojiyi firma stratejisinin bir bileşeni olarak Şekil 2.5’de görebiliriz. Firmanın “nasılı-bilme” (know-how) yanı olarak tanımlanan teknolojik birikimi, stratejik hedeflere erişmede kullandığı çok etkin bir araçtır ve bu araç teknoloji ve rekabet konusundaki tercihlerinin iyi koordine edilmesini ve teknoloji ile diğer kaynakların birlikte kullanılmasından doğacak sinerjiden yararlanılmasını gerektirir. Firma başta teknolojik birikimi olmak üzere, kaynaklarının bir değerlendirmesini yaptıktan sonra, bunlardan sürdürülebilir rekabetçi üstünlükler için nasıl yararlanacağına karar vererek stratejisini oluşturur (Arıkan ve ark. 2003). mali kaynaklar rekabetçi üstünlük diğer kaynaklar Kaynak: Arıkan ve ark., Ulusal İnovasyon Sistemi “Kavramsal Çerçeve, Türkiye İncelemesi ve Ülke Örnekleri”, 2003, s. 130 Şekil 2.5 : Firma stratejisinin bileşeni olarak teknoloji pazarlama kaynakları teknoloji kaynakları 22 Hangi endüstri dalında faaliyet gösterirse göstersin bir işletmenin sahip olduğu rekabet gücü, başarısının temel dayanağıdır. Rekabet gücü; girişimciler, atak işletmeler ve endüstriyel dinamizm gruplarının bileşkesinden meydana gelir. İşletmelere endüstriyel dinamizm kazandıran iç etkenlerin ise; yeni ürün yaratmak, mevcut ürünleri geliştirmek, uzmanlaşmak, araştırma ve geliştirme çalışmaları yapmak vb. faaliyetlerden oluştuğu tanımlanmaktadır. Bilgi ve teknoloji hergün bir yeniliği insanların hizmetine sunmaktadır. Rekabetçi ortamda mal ve hizmet üreten işletmeler için ürün yelpazesini yeni ürünler ile zenginleştirmek ve onları rakiplerinden daha önce piyasaya sürebilmek işletmenin pazar payının artmasında büyük rol oynamaktadır (Anonim 1997). İşletmelerin rekabet avantajını elde edebilmeleri için küçülme, iyileşme ve hızlanma gibi hedeflerinin yeterli olmadığı, işletmenin aynı zamanda kendisini tamamen farklı bir şekilde yeniden tanımlamak, temel stratejilerini yeniden yaratmak ve sektörünü yeniden keşfetmek zorunda olduğu, özetle önemli olanın bir fark yaratabilme yeteneğine sahip olmak olduğu belirtilmektedir. (Hamel ve Prahalad 1994) Bir sektördeki rekabet, onun temelini oluşturan ekonomik yapıda yatmaktadır ve mevcut rakiplerin davranışlarını da aşar. Bir sektördeki rekabetin durumu, Şekil 2.6’de gösterilen beş temel rekabet gücüne bağlıdır. Bu güçlerin kollektif gücü, kâr potansiyelinin yatırılmış sermayenin uzun vadeli getirisi ile ölçüldüğü, sektördeki nihaî kârı belirler. Beş rekabet gücüyle başa çıkmada, sektördeki diğer rakipleri devre dışı bırakmak için potansiyel olarak başarılı olacak Şekil 2.7’de gösterilen üç genel strateji yaklaşımı vardır: toplam maliyet liderliği, farklılaştırma ve odaklanma (Porter 2000). 23 SEKTÖRE YENİ GİRECEK FİRMALAR SEKTÖRDEKİ RAKİPLER Tedarikçilerin pazarlık Alıcıların pazarlık güçleri güçleri TEDARİKÇİLER ALICILAR Mevcut firmalar arasındaki rekabet İkame ürün veya hizmet tehdidi İKAME FİRMALAR Kaynak : Porter, Rekabet Stratejisi Sektör ve Rakip Analizi Teknikleri, 2000, s. 4 Şekil 2.6 : Sektördeki rekabeti güdüleyen güçler. Sürdürülebilir rekabet avantajının sağlanması için teknoloji ile müşteriler arasındaki bağlantı, yalnızca şu anda ifade edilen ihtiyaçlar değil, aynı zamanda ifade edilmemiş ihtiyaçları karşılayabilecek ürün ya da hizmet konseptleri tarafından kurulur. Amaç, ne dar anlamda teknoloji güdümlü, ne de dar anlamda müşteri güdümlü olmaktır. Amaç geniş anlamda yarar güdümlü olabilmek, sürekli olarak, insanlığa henüz ifade edilmemiş yararlar sağlayacak teknolojileri aramak, bunlara yatırım yapmak ve egemen olabilmektir (Hamel ve Prahalad 1994). 24 STRATEJİK AVANTAJ Alıcının Düşük Maliyetli Algıldığı Benzersizlik Konum Sektör Çapında FARKLILAŞTIRMA TOPLAM MALİYET LİDERLİĞİ Yalnızca Belirli Bir ODAKLANMA Kesim Kaynak : Porter, Rekabet Stratejisi Sektör ve Rakip Analizi Teknikleri, 2000, s. 49 Şekil 2.7 : Rekabet gücüyle başa çıkmada üç genel strateji 2.4.3. Entelektüel Sermaye ve Rekabet Gücü İlişkisi Önceleri işgücü ve sermaye, şirketin refahının ölçülmesinde üretimin öncelikli faktörleri olarak önerilirdi. Son zamanlarda, alternatif bakış açılarının ve firma teorilerinin geliştirilmesi, geleneksel üretim faktörleri ile performansın ölçülmesi konusunun değişmesine yol açmıştır. Yeni ekonomi çağında entelektüel sermaye varlıkları zenginlik yaratmanın arkasındaki en önemli unsur olarak artan bir şekilde kabul görmektedir (Firer ve Williams 2003). Günümüzde, işletmeler iş yapabilirlik, müşteri değerlendirme kriterleri ve rekabetçilikteki yeni değer mantıklarını anlayabilmeyi ve kullanabilmeyi denemektedirler (Carneiro 2000). Nonaka belirsizliğin hakim olduğu bir ekonomide sürdürülebilir rekabetçi üstünlüğün tek güvenilir kaynağının bilgi olduğunu belirtmektedir. Ayrıca başarılı firmaların, piyasalar değiştiğinde, teknolojiler arttığında, rakipler STRATEJİK HEDEF 25 fazlalaştığında ve ürünler neredeyse bir gecede eskidiğinde, istikrarlı biçimde yeni bilgi üretebilen, bu bilgiyi organizasyon ölçeğinde yayarak yeni teknoloji ve ürünler geliştirme amacıyla hızla kullanabilen firmalar olduğunu ifade etmektedir (Nonaka 1998). Drucker’ın tarihsel anlatımındaki sava göre bilginin zenginlik yaratma tarzında köklü bir değişikliğe tanık olunmuştur. Sanayi Devrimi’nin ilk bölümünde yeni teknoloji, patent ve zanaat becerilerinin gelişmesi sayesinde, bilgi; alet, süreç ve ürünlere uygulanmıştır. Daha sonra ise sanayileşmenin ve bürokrasinin merkezileşmesi ile birlikte, çalışma analizi ve zaman ve hareket incelemeleri sayesinde, bilgi; insan çalışmasına uygulanmıştır. Günümüzde ise üretkenlik ve rekabet üstünlüğü, bilginin kendi kendisine uygulanmasına bağlı bir yetkinlik haline gelmiştir. Bilgi toplumunda, zenginlik yaratımı organizasyonların bilgiyi mevcut bilgiye ne kadar uygulayabildiklerine ve başarı da bilgi işçilerinin katkılarına bağlıdır. Bu analiz enformasyon teknolojisindeki devrim sayesinde büyük bir yaygınlık kazanmıştır ve bazı bilgi ekonomisi tanımlarında, bilgi neredeyse teknolojiye eşitlenmektedir (Barker 2002) İşletmeler arası rekabetin odak noktasının yeni veya yenilikçi ürünlerin istenen zamanda, istenen kalitede, istenen miktarda ve uygun fiyatta pazara çıkartılabilmesine kaydığı günümüzün üretim dünyasında bu üstünlüğün sağlanması bir dizi yönetim becerisini gerektirmektedir. Kurumsal yapıları ve kültürleri kökünden etkileyen kavramların uygulandığı kurumlarda, yöneticilerin gündemini teknolojik değişimler, etkileşimli öğrenme, bilgi geliştirme- bütünleştirme-uygulama veya daha genel bir başlıkla “bilgi yönetimi” oluşturmaktadır. Geçmişe göre daha bilgi yoğun yapılara dönüşen firmalarda daha çok “bilgi işçisi” yer almakta ve firmaların asıl varlıklarını “entelektüel varlıkları” oluşturmaktadır (Akyos 2003). İşletmeler, rekabetçiliklerini arttırmaya karar verdiklerinde, öncelikle bilgi yönetimi yeteneklerini geliştirmeleri gerekir. Bilgi yönetiminin avantajı bu amacın başarılmasına izin verir (Liu ve ark. 2004). Dinamik organizasyonlarda, bilgi yönetimi değerli bir stratejik araçtır, çünkü; özellikle alternatif stratejilerin formüle edilmesinde karar verme için anahtar bir kaynak olabilmektedir. Bilgi yönetimi, rekabetçiliğin arttırılması için bir takım yeterliliklerin başarılması amacı ile; inovasyon çabaları, 26 güncelleştirilmiş bilgi teknolojileri ve bilgi gelişiminin kombine edilmesini gerçekleştirebilmektedir. Gerçekte, bu kombinasyon yeteri kadar yönetildiğinde, işletme rakiplerine karşı inovatif ürünleri ve yeni teknoloji silahlarını entegre ederek rekabet stratejilerini formüle edebilir (Carneiro 2000). Eğer işletmeler rekabet stratejilerinin formüle edilmesinde ve kararların alınmasında başarılı olmak istiyorlarsa, bulundukları çevrenin gereklilikleri hakkında aşağıda belirtilen konularda sistematik ve zamanında bilgi sahibi olmalıdırlar (Marti 2002): • İşletmenin özel iş faaliyetlerindeki rekabet ortamı • İşletme ve uluslararası pazar liderleri arasındaki rekabet gücü farkı • Rekabet gücü farkının nedenlerine dair bilgiler İşletmeler için bilgi yeteneğinin artırılmasının; sermaye, teknoloji, insan gücü ve deneyimin biriktirilmesiyle başarılabileceği ve işletmelerin bilgi yönetimi yeteneklerini geliştirmeyi planladıklarında, kendi özellik ve yeteneklerini işletme dışından gelen bir yardımcının yönlendirmesiyle de kullanabileceği görüşüne de çalışmalarda yer verilmiştir (Liu ve ark. 2004). Ek olarak, bilgi ve veriden elde edilmiş bilginin (enformasyon) rekabetçi girişimler için gerektiği gibi, müşteri bağlılığının yakalanması, yeni ürünler ve pazarların geliştirilmesi ve hızlı cevap vermenin sağlanması için de gerekli olduğu belirtilmektedir (Carneiro 2000). 27 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Entelektüel Sermaye Tabanlı İnovatif Rekabet Avantajının Belirlenmesine İlişkin Modelleme Çalışmasının Amacı Modelleme çalışmasının amacı; Türkiye’de otomotiv sektöründe faaliyet gösteren ve ürün tasarımı veya geliştirmesi süreçlerine sahip işletmelere, entelektüel sermaye yönetimi uygulamalarının inovatifliğe yönelik pozitif etkilerinden yararlanarak rekabetçiliklerini arttırabilmeleri için bir yöntem önermektedir. Bu amaçla çalışmanın uygulamaya ilişkin bölümlerinde dört ana konu ele alınmıştır: Kavramsal modelin oluşturulması ve hipotezlerin sunulması, araştırma yönteminin ve doğrulama metodolojilerinin seçimi, öntest anket çalışması ve entelektüel sermaye tabanlı inovatif rekabet gücünün belirlenmesine ilişkin uygulama anketi çalışması. 3.2. Kavramsal Modelin Oluşturulması ve Hipotezlerin Sunulması Literatür araştırması sonucu sırasıyla; kavramsal model içerisinde yer alacak bileşenlere karar verilmiş, bu bileşenler arasındaki ilişkilere odaklı hipotezler kurulmuş ve hipotezlerin test edilmesine yönelik araştırma yöntemi ve doğrulama metodolojileri belirlenmiştir. Yapılan literatür araştırmasının şekillendirdiği görüşlerle; entelektüel sermaye yönetimi, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kavramlarına odaklanılarak, bu kavramlar arasındaki ilişkilerin açıklanmasına dayanan bir modelleme çalışması yapılmasına karar verilmiştir. İki aşamalı olarak düşünülen modelin ilk aşamasında entelektüel sermaye bileşenleri ile inovasyon becerisi arasındaki ilişkiler, ikinci aşamasında ise; inovasyon becerisi ile rekabet gücü arasındaki ilişkiler ele alınmıştır. Önerilen modelin ilk aşaması oluşturulurken öncelikle entelektüel sermaye bileşenlerinin tanımlanması önemlidir. Entelektüel sermaye kavramı; işletmenin faaliyette bulunduğu sektör, stratejik yapısı, çalışanların yeterlilikleri 28 ve işletmenin diğer yapısal özelliklerine bağlı olarak farklılıklar gösterebilen etkileşimli bir kavramdır. Literatürdeki çalışmalarda da entelektüel sermaye yönetiminin, farklı çalışmalarda farklı şekillerde sınıflandırılsa ya da isimlendirilse de genel olarak üç bileşenle tanımlandığı görülmüştür. Bunlardan birincisi; farklı araştırmacıların çalışmalarında insan sermayesi, çalışan yetenekleri ve insan merkezli varlıklar olarak tanımlanan bileşendir ve bu çalışmada önerilen modele dahil edilerek insan sermayesi olarak adlandırılmıştır. İnsan sermayesi işletmeler için en önemli kaynaktır. Çünkü insan sermayesi; yeni ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi veya iş süreçlerinin iyileştirilmesine yönelik faaliyetlerde buluşçuluğun kaynağıdır. Dolayısıyla insan yetkinlerinin geliştirilmesi işletmenin inovatif becerisine olumlu etkiler sağlamaktadır. Bu nedenle şu hipotez ortaya atılmıştır: Hipotez H1-1 : İşletmenin insan sermayesi ile inovasyon becerisi arasında pozitif bir ilişki vardır. Entelektüel sermayenin ikinci bileşeni; işletmenin kendi varlığı dışındaki dış çevreyle ilişkilerini kapsar. Dış çevre; müşteriler, pazar, tedarikçiler, rakipler ve hissedarlar olarak düşünülmelidir. Bu unsurlar içerisinde değeri en belirgin olan müşteriler olmasına rağmen, diğer unsurların da ele alınıp değerinin ölçülmesi önemlidir. Entelektüel sermayenin bu bileşeni araştırmalarda müşteri sermayesi, dışsal yapı ve ilişkisel sermaye olarak tanımlanmaktadır ve bu çalışmada da ilişkisel sermaye olarak adlandırılacaktır. Yeni ürün veya hizmetlerin portföye katılması; özellikle müşterilerin ve pazarın beklentilerine, rakiplerin yeni ürünlerle ilgili faaliyetlerinin izlenmesine, hissedarların stratejik olarak bu sürece katılmalarına ve tedarikçilerin de bu süreçte değer zincirine sağladığı katkılara göre ele alınması gereken bir süreçtir. Bu açıdan bakıldığında işletme yenilikçilik faaliyetlerini dış çevreyle olan ilişkilerine göre özelleştirirse bundan olumlu katkılar sağlayacağı açıktır. Bu nedenlerle aşağıdaki hipotez ortaya atılmıştır: Hipotez H1-2 : İşletmenin ilişkisel sermayesi ile inovasyon becerisi arasında pozitif bir ilişki vardır. Entelektüel sermayenin son bileşeni; çalışmada organizasyonel sermaye olarak adlandırılan işletmenin yapısal kaynaklarıdır. Organizasyonel 29 sermayeye, farklı çalışmalarda yapısal sermaye, içsel yapı ve alt yapı varlıkları gibi isimler verilmiştir. Organizasyonel sermaye içinde genel anlamda işletmenin stratejik yapısı ve kararları, işletme içi süreçler, iş yapma prosedürleri ve işletme kültürü değerlendirilmektedir. Bu nedenle, inovatif ürün ve hizmetler sunmak isteyen firmalar işletme kültürüne uygun olarak bu faaliyetler için gerekli stratejik planlamanın yapılması, organizasyonel olarak bu sürecin işletme yapısına katılması ve iş yapma prosedürlerinin belirlenmesi konularında organizasyonel sermayenin varlığını kullanacaktır. Ayrıca işletmenin inovatiflik performansını istenen düzeye çıkarması için yetkin çalışanlar ve dış çevreyle güçlü ilişkilere sahip olması yeterli değildir. Yetkin çalışanların bu özelliklerinin değere dönüştürülebilmesi ve dış çevreyle ilişkilerin yürütülmesine ilişkin sistem ve kuralların oluşturulması da organizasyonel sermayenin varlığı ile gerçekleştirilebilir. Bu nedenlerle organizasyonel sermaye inovatiflik üzerinde olumlu etkiye sahiptir ve aşağıdaki hipotez ortaya atılabilir: Hipotez H1-3 : İşletmenin organizasyonel sermayesi ile inovasyon becerisi arasında pozitif bir ilişki vardır. Bu çalışmada önerilen modelin ikinci aşaması işletmelerin inovasyon becerisi ile rekabet güçleri arasındaki ilişkiye odaklanmaktadır. Firma düzeyinde rekabetçilik, kuruluşun büyüklüğünü, pazar payını ve kârlılığını arttırabilme yetisi olarak tanımlanmaktadır. (Arıkan ve ark. 2003) Bu durumda; işletmelerin günümüzde inovatif çabalar göstermeden, yeni ürün ve hizmetleri portföyüne katmadan ve yenilikçi süreçleri devreye almadan pazar payını arttırması ve rakipleri karşısında kârlı bir konum elde ederek bunu koruması olanaklı değildir. Bu nedenle aşağıdaki hipotez ortaya atılabilir: Hipotez H2 : İşletmenin inovasyon becerisi ile rekabet gücü arasında pozitif bir ilişki vardır. Bu hipotezlere dayanarak oluşturulan çalışmanın kavramsal modeli Şekil 3.1’de verilmiştir: 30 H1-1 İnsan Sermayesi Hİlişkisel H1-2 İnovasyon 2 Rekabet Sermaye Becerisi Gücü H Organizasyonel 1-3 Sermaye Şekil 3.1 : Çalışmanın kavramsal modeli 3.3. Araştırma Yönteminin ve Doğrulama Metedojilerinin Belirlenmesi Araştırmaya konu olan kavramlar ve özellikle entelektüel sermaye uygulama sonuçlarından önemli bir kısmı nitel özellik taşımaktadır. Ancak işletmeler; bu nitel uygulama sonuçlarını nicel analizler içinde değerlendirebilirler. Bu amaçla Bontis, entelektüel sermaye uygulamalarını araştırmak için Likert tipi ölçek kullanılarak yapılan anket çalışmalarını önermektedir. (Bontis 1998) Bu çalışmada da; entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kavramlarının birbirleriyle etkileşimlerini ölçmek amacıyla Likert yapısında anket kullanılmasına karar verilmiştir. Anket çalışmalarından sonra; istatistiki değerlendirmeler için SPSS programı ile faktör analizleri, korelasyon analizleri ve regresyon analizlerinin uygulanmasına, Expert Choice programı ile AHP (Analitik Hiyerarşi Prosesi) yöntemi kullanılarak modelde yer alan göstergelerin önceliklendirilmesine karar verilmiştir. Entelektüel Sermaye 31 3.4. Öntest Anket Çalışması Araştırmanın bu aşamasında, Türkiye’de otomotiv sektöründe faaliyet gösteren ve ürün tasarımı ve/veya geliştirmesi süreçlerine sahip işletmelerde inovatif rekabetçilikte başarıya ulaşılması için hangi entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kriterlerine gereksinim duyduklarının tanımlanması ve sonuçların sınırlı örneklem sayısıyla değerlendirilmesi için bir öntest anket çalışması yapılmıştır. Bu amaçla; öncelikle öntest anketinde entelektüel sermaye yönetimi uygulamaları, inovasyon becerisi ve rekabet gücü başlıkları altında hangi kriterlerin kullanılacağı belirlenmiştir. Sonraki adımda ise belirlenen kriterleri içeren bir anket hazırlanmıştır. Hazırlanan anketin otomotiv sektöründe faaliyet gösteren firmalardan oluşan örneklem grubuna uygulanması sonrası istatistiksel analizlere geçilmiştir. İstatistiksel analizler içinde demografik veriler değerlendirilmiş, güvenilirlik testi, faktör analizleri ve korelasyon analizleri uygulanmıştır. Son olarak istatistiksel değerlendirmelerin sonuçları girdi olarak kullanılıp kriterler AHP yönetimi ile önceliklendirilmiş ve işletmelerin inovatif rekabetçilikte kendilerine ilk sıralarda yer edinmeleri için öncelikle ele almaları gereken entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü göstergeleri belirlenmiştir. 3.4.1. Öntest Anket Kriterlerinin Belirlenmesi Öntest anket uygulamasında; öncelikle kriterler tanımlanmıştır. Bu kriterler entelektüel sermaye yönetimi uygulamaları için insan sermayesi, ilişkisel sermaye ve organizasyonel sermaye olmak üzere üç başlık altında, inovasyon becerisi ile rekabet gücü için ise birer başlık altında ifade edilmiştir. Kriterlerin belirleyici özelliklerinin geniş olarak tanımlanabilmesi için literatür araştırması yapılmıştır. Literatür araştırması sonucunda öntest anketinde kullanılmak üzere; Türkiye otomotiv sektörü işletmelerinin yapısına uygun ve değerlendirilebilir nitelikte kriterler tanımlanmıştır. 32 Entelektüel sermayenin bir boyutu olan insan sermayesi için; işletmenin insan kaynaklarının yetkinliği, iş yapma özellikleri, eğitim düzeyini arttırma yeterliliği, niceliksel durumu ve çalışan memnuniyeti gibi verilerini elde etmeye odaklı toplam sekiz adet kriter belirlenmiştir. Bu kriterler Çizelge 3.1’de belirtilmiştir. Çizelge 3.1 : Öntest anket çalışması için belirlenen insan sermayesi kriterleri Kriter Kriter tanımı kodu H1 Tasarım personelinin yetkinliği Personelin yeni ürün geliştirme fikirlerinin yüksek sayıda olabilmesi H2 yeterliliği H3 Tasarım personelinin bilgi ve kaynaklarını paylaşma yeterliliği H4 Tasarım personelinin risk alabilme yeteneği Tasarım ve geliştirme süreçlerinde yeterli sayıda yönetici ve personel H5 bulundurulabilmesi H6 Tasarım personelinin yetkinliklerini arttırıcı eğitimlerin yeterliliği Firmanın tasarım personelinin memnuniyetini sağlayacak kaynakları H7 tahsis etme yeterliliği Tasarım personelinin yeni ürün hedefleri konusunda yeterli bilgiye H8 sahip olabilmesi Bir diğer boyut olarak ilişkisel sermaye de entelektüel sermaye yönetimi uygulamaları içerisinde; müşteriler, pazar, hissedarlar, tedarikçiler ve rakiplerle ilişkileri içeren kriterlerden oluşmaktadır. Bunlar müşteri ve pazar profilinden haberdar olma, müşteri odaklı ürünler üretme, müşteri memnuniyetini sağlama ve sürdürme, yeni ürünlerle ilgili gelişmelerden hissedarların düzenli haberdar edilmesi, tedarikçilerin performansı ve rakiplerin izlenmesi gibi kavramlardan oluşmaktadır. İlişkisel sermaye için de toplam sekiz adet kriter belirlenmiştir. Bu kriterler Çizelge 3.2’de belirtilmiştir. 33 Çizelge 3.2 : Öntest anket çalışması için belirlenen ilişkisel sermaye kriterleri Kriter Kriter tanımı kodu Çalışanların pazar hedefleri ve müşteri profilinden haberdar olma R1 yeterliliği R2 Firmanın müşterilerini yeni ürünlerden memnun bırakma yeterliliği Firmanın müşteri odaklı yeni ürün projelerini hayata geçirebilme R3 yeterliliği Hissedarların yeni ürünlerle ilgili gelişmelerden düzenli haberdar R4 edilme yeterliliği R5 Firmanın müşterileriyle iş ilişkilerini sürdürülebilme yeteneği Müşteri geribildirimlerinden ilgili birimlerin zamanında bilgilendirilmesi R6 ve problemlerin çözümünün sağlanması yeterliliği R7 Yeni ürün tedarikçilerinin performansının yeterliliği Rakiplerin yeni ürün faaliyetlerinin izlenmesi ve değerlendirilmesi R8 yeterliliği Entelektüel sermayenin son boyutu olan organizasyonel sermaye kapsamında ise; işletmenin inovatif ürünler sunmak için aldığı stratejik kararlar ve bunların uygulanması, ürün geliştirme ve tasarım performansını etkileyen işletme içi süreçler ve iş yapma prosedürleri değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmenin gerçekleştirilmesi amacıyla öntest anketinde yer almak üzere toplam sekiz adet organizasyonel sermaye kriteri belirlenmiştir. Bu kriterler Çizelge 3.3’ de belirtilmiştir. Öntest araştırması için entelektüel sermaye kriterlerinin belirlenmesinden sonra inovasyon becerisine ilişkin kriterler tanımlanmıştır. İnovasyon becerisi başlığı altında; işletme tarafından yenilikçi ürünler tasarlamak amacıyla stratejiler üretilmesinden başlayarak bu ürünlerin yüksek pazar payları elde etmesi için zamanında piyasaya verilmesine kadar olan ve inovatif çabaları içeren süreçler düşünülmüştür. 34 Çizelge 3.3 : Öntest anket çalışması için belirlenen organizasyonel sermaye kriterleri Kriter Kriter tanımı kodu S1 Firma tarafından yeni fikirlerin desteklenmesi yeterliliği Firmanın tasarım süreçleri için gerekli kaynakların tahsis etme S2 yeterliliği S3 Yeni ürün hedeflerinin tanımlanması ve takibinin yeterliliği Enformasyon sistemlerine yapılan yatırım ve geliştirme harcamalarının S4 yeterliliği S5 Yeni ürünlerden elde edilen kârın artış gösterme yeterliliği S6 Tasarım hedeflerine ulaşma oranındaki artışın yeterliliği Tasarım projeleri bütçesi ile reel maliyetler arasındaki sapmanın S7 düşük tutulabilmesi yeterliliği S8 Enformasyon sistemlerine kolay erişim sağlanması yeterliliği Bu süreçler arasındaki; verilerin elde edilmesi, teknik süreçlerin seçimi, teknoloji transferleri, yeniden yapılanma faaliyetleri, diğer kuruluşlarla sürdürülebilir işbirliği oluşturma çalışmaları, teknik danışmanlık alınması, yeni organizasyonel ve teknik çözümlerin kullanılması ve üst yönetimin yenilikçiliğe desteğinin sağlanması gibi inovatifliğe yönelik süreçlerin varlığı bu kriterlere dahil edilmiştir. İnovasyon becerisine ilişkin de toplam 15 adet kriter belirlenmiştir. Bu kriterler Çizelge 3.4’ de belirtilmiştir. 35 Çizelge 3.4 : Öntest anket çalışması için belirlenen inovasyon becerisi kriterleri Kriter Kriter tanımı kodu Yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün I1 portföyüne katabilme yeterliliği I2 Yenilikçi teknik süreçlerin seçimi ve başlatılabilmesi yeterliliği I3 Pazarlanabilir yeni ürün stratejilerinin üretilmesi yeterliliği I4 Firmanın yeni ürünlerinin sektör için de yeni olabilmesi I5 Yeni ürünlerin hemen hepsinin sektörde başarılı olabilmesi Firmanın gereli durumlarda teknoloji transferi stratejilerini I6 üretilebilmesi yeteneği Gerektiğinde yeniden yapılanma faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi I7 yeterliliği Firmanın diğer kuruluşlarla sürdürülebilir işbirliği oluşturabilmesi I8 yeterliliği I9 Firmanın teknik danışmanlık alma yeterliliği Firmanın yeni organizasyonel ve teknik çözümler kullanabilme I10 yeterliliği I11 Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği I12 Firmanın yeni ürün verileri elde edebilme yeterliliği I13 Firmanın yeni ürünlere ilişkin pazar tahmini yapabilme yeterliliği I14 Firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği I15 Firmanın yeni pazarlara zamanında girebilme yeteneği Rekabet gücü için rekabet kavramının; geleceği görme, inovasyon, pazarlama, müşteri odaklı ürünler sunma, şirket ve marka imajı geliştirme, çalışan yeterliliklerini arttırma, bilgi teknolojilerini etkin kullanma, finansal gücü etkin kullanma ve uluslararası pazarlarda iş yapabilme yetenekleri gibi boyutlarını değerlendiren toplam dokuz adet kriter belirlenmiştir. Bu kriterler Çizelge 3.5 ’de belirtilmiştir. 36 Çizelge 3.5 : Öntest anket çalışması için belirlenen rekabet gücü kriterleri Kriter Kriter tanımı kodu C1 Geleceği görme yeteneği C2 İnovasyon (yenilikçilik) becerisi C3 Pazarlama yeteneği C4 Müşteri odaklı ürünler sunabilme yeteneği C5 Şirket ve marka imajı geliştirebilme yeteneği C6 Çalışan yeterliliklerinin arttırılabilme yeteneği C7 Bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yeteneği C8 Finansal gücü etkin kullanabilme yeteneği C9 Uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneği 3.4.2. Öntest Anketinin Hazırlanması Öntest anketinin planlanması çalışmasında ilk adım olarak araştırma sorusu tanımlanmıştır :Türkiye’de otomotiv sektöründe faaliyet gösteren ve ürün tasarımı ve/veya geliştirmesi süreçlerine sahip işletmelerin inovatif rekabetçilikteki başarısı için hangi entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kriterlerine gereksinim duyulduğunun belirlenmesi. İkinci adım olarak; tanımlanan araştırma sorusuna uygun olarak belirtilen işletmelerin üst düzey yöneticileri ve tasarım ve geliştirmeden sorumlu birim yöneticileri araştırmanın hedef kitlesi olarak seçilmiştir. Öntest anketinin hazırlanmasında çalışmada tanımlanan herbir entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kriterine uygun ve anket sorusu niteliği taşıyan birer soru oluşturulmuştur. Anket 4 bölüm olarak tasarlanmıştır. İlk bölümde firmanın yer aldığı sektör, yabancı ortaklık statüsü, kurumsal yapısı, sermaye yapısı, faaliyet süresi ve çalışan yapısı gibi işletmenin 37 temel bilgilerini sorgulayan çoktan seçmeli sorular bulunmaktadır. Sonraki üç bölümün değerlendirilmesi için 5-li Likert yapısında cevap formu hazırlanmıştır. İkinci bölüm; insan sermayesi, organizasyonel sermaye ve ilişkisel sermaye olmak üzere üç bileşeni içeren entelektüel sermaye yönetimi uygulamalarına ilişkindir. Üçüncü bölüm; inovasyon becerisi ve dördüncü bölüm firmanın rekabet gücüne ilişkin sorulardır. Öntest çalışmasında kullanılan anket Ek-1’de verilmiştir. 3.5. Uygulama Anket Çalışması Uygulama anketinin amacı; öntest anketinin sonuçlarına göre belirlenen entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü göstergeleri arasındaki ilişkileri belirlemek ve bu göstergelerin işletmelerin inovatif rekabetçilikteki başarısı için nasıl kullanılacağına dair bir yöntem önermektir. Uygulama anketi öncesinde yapılan öntest anketinin sonuçları; işletmelerin inovatif rekabetçilikte başarıya ulaşması için hangi entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kriterlerine gereksinim duyulduğunu tanımlayacaktır. Uygulama anketinde; öntest çalışması sonucu tanımlanan kriterler kullanılarak bir uygulama anketi hazırlanacak ve bu anket araştırma çalışmasında ortaya konulan ilişkisel modele ait hipotezleri test etmek amacı ile kullanılacaktır. Uygulama anketinin içeriği 4. bölümde daha ayrıntılı bir şekilde anlatılacaktır. 38 4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI 4.1. Öntest Anket Uygulamasının Demografik Verilerinin Değerlendirilmesi ve Güvenilirlik Analizi Hazırlanan öntest anketi; belirlenen hedef kitle profiline uygun olarak Bursa bölgesinde otomotiv sektöründe faaliyet gösteren 8 üretici firmaya, yöneticileri ile yüzyüze görüşmeler yapılarak uygulanmıştır. Anket soruları işletmelerin üst kademe yöneticileri ile tasarım ve ürün geliştirmeden sorumlu birim yöneticilerine yöneltilmiştir. Dolayısıyla anketi cevaplayanların anket soruları hakkında fikir yürütebilecek bilgi ve yeterliliğe sahip oldukları kabul edilmiştir. Anketlerin yürütüldüğü firmaların demografik grafikleri aşağıda yer almaktadır: a) Anketin uygulandığı firmalardan 4’ü yabancı ortaklı bir mülkiyet yapısına sahiptir. Yabancı ortaklığa sahip olan firmaların 1’i ortaklarıyla üretim, 3’ü de hem Ar-Ge hem de üretim faaliyetlerinde ortak çalışmalar yürütmektedir. Ortaklarıyla sadece Ar-Ge faaliyetlerinde işbirliği yapan firma ise bulunmamaktadır. b) Anketin uygulandığı firmaların 4’ü bir holdinge bağlı olarak, 4’ü de bağımsız şirket olarak faaliyet göstermektedir. c) Anketin uygulandığı firmaların 3’ü aile şirketi, 3’ü az sayıda ortaklı şirket ve 2’si de halka açık sermaye yapısına sahip şirkettir. d) Anketin uygulandığı firmalardan 1’i 3 yıldan az; 1’i 3-6 yıl arası ve 6’sı da 15 yıldan fazla süredir faaliyet göstermektedir. e) Anketin uygulandığı firmalardan 1’i 50 kişiden az; 3’ü 200-499 kişi arası; %1’i, 500-999 kişi arası ve 3’ü de 1000 kişiden fazla istihdamı olan şirketlerdir. İstatistiksel analizin sonraki adımında anket sorularının güvenilirliği araştırılmıştır. Anketin sadeleştirilmesi ve geliştirilmesinde, yani ölçülmek istenen ortak değeri temsil etmeyen değişkenlerin belirlenmesinde Nunnally tarafından Cronbach’s Alpha Testi önerilmiştir. (Bontis ve ark. 2000) Cronbach’s 39 Alpha Testi’nde kullanılan “madde silinirse alfa değeri” katsayısı, ölçeğin iç tutarlılığının arttırılması için ilgili kriterin silinmesi durumunda ölçek güvenilirliğinin nasıl etkileneceğini göstermektedir. Bu katsayının 0.7 ve daha üzerinde olması önerilmektedir. Anket sonuçları içindeki insan sermayesi, organizasyonel sermaye, ilişkisel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kriterlerine Cronbach’s Alpha Testi ayrı ayrı SPSS programı kullanılarak uygulanmıştır. Anketin güvenilirlik analizi sonuçları Çizelge 4.1‘ dedir. Herbir durum için alfa katsayısının 0.7 kritik noktasının üzerinde olması anketin son durumunun güvenilirlik gerekliliklerini karşıladığını göstermektedir. Cronbach’s Alpha Testi’ne ilişkin SPSS çıktıları Ek-2’dedir. Çizelge 4.1 : Öntest anketi güvenilirlik analizi sonuçları Entelektüel sermaye İnsan İlişkisel Organizasyo- İnovasyon Rekabet Anket kriteri ser. ser. nel ser. becerisi gücü Cronbach α 0.85 0.84 0.87 0.96 0.91 Analizin sonraki aşamasında ankette yer alan entelektüel sermaye bileşenleri ile inovasyon becerisi ve rekabet gücü kriterlerine temel bileşenler analizi ve Varimax rotasyon yaklaşımı ile faktör analizi uygulanmıştır. 4.2. Öntest Faktör Analizi Değerlendirmesi Faktör analizi, aynı yapıyı ya da niteliği ölçen değişkenleri bir araya toplayarak ölçmeyi az sayıda faktör ile açıklamayı amaçlayan bir istatistiksel tekniktir. Faktör analizinde, temel bileşenler analizi kullanılarak faktörlerin herbir değişken üzerinde yol açtıkları ortak varyansın ya da ortak faktör varyansının en çoklaştırılması amaçlanır. (Büyüköztürk 2002) İndirgenen faktörler arasında sıfır 40 korelasyonun sağlanması amacıyla, faktör analizinde genellikle Varimax ortogonal faktör rotasyon yaklaşımı kullanılmaktadır. (Bontis 1998) 4.2.1. İnsan Sermayesine İlişkin Faktör Analizi Değerlendirmesi İnsan sermayesine ait faktör analizi sonuçlarında, analize alınan sekiz değişkenin (göstergenin) özdeğeri 1 ve 1’den büyük olan üç faktör altında toplandığı görülmektedir. Bu durum, özdeğerlere göre çizilen grafiği içeren Şekil 4.1’den de anlaşılmaktadır. Şekil 4.1’de birinci faktörden sonra yüksek ivmeli, ikinci ve üçüncü faktörlerden sonra ise daha az ivmeli düşüşler gözlenmektedir. Dördüncü ve sonraki faktörlerde grafik daha yatay bir gidiş izlemekte, önemli bir düşüş eğilimi göstermemektedir. Başka bir deyişle, dördüncü ve sonraki faktörlerin varyansa olan katkıları birbirine yakındır. Bu durumda ölçeğin üç faktörlü olduğu söylenebilir. 5 4 3 2 1 0 -1 1 2 3 4 5 6 7 8 Faktör No Şekil 4.1 : İnsan sermayesi için özdeğerlere göre çizilen faktör grafiği Özdeger 41 Bu üç faktörün ölçeğe ilişkin açıkladıkları varyans %88.1’dir. Değişkenlerle ilgili tanımlanan üç faktörün ortak varyanslarının ise 0.81 ile 0.96 arasında değiştiği gözlenmektedir. Buna göre, analizde önemli faktör olarak ortaya çıkan üç faktörün birlikte, değişenlerdeki toplam varyansı ve ölçeğe ilişkin varyansı büyük ölçüde açıkladıkları söylenebilir. İndirgenmiş üç faktöre ilişkin göstergelerin dağılımına ve istatistiksel değerlerine ilişkin sonuçlar Çizelge 4.2’dedir. Çizelge 4.2 : İnsan sermayesi göstergelerinin faktörlere dağılımı Faktör no Gösterge no 1. Faktör 2. Faktör 3. Faktör H7 0.92 H8 0.87 H6 0.82 H3 0.90 H2 0.88 H1 0.68 H5 0.92 H4 0.77 Açıklanan Toplam Varyans = %88.1 Faktör analizi sonucunda tanımlanan üç faktör ve bu faktörleri oluşturan göstergeler incelendiğinde, birinci faktör içinde birbiri ile ilişkili olan üç gösterge tanımlanmıştır: H7 (Firmanın tasarım personelinin memnuniyetini sağlayacak kaynakları tahsis etme yeterliliği), H8 (Tasarım personelinin yeni ürün hedefleri konusunda yeterli bilgiye sahip olabilmesi) ve H6 (Tasarım personelinin yetkinliklerini arttırıcı eğitimlerin yeterliliği). Bu göstergelerin ortak noktası; tasarım personeline yeterli bilgi ve kaynakların sağlanması ve bunun sonucunda çalışan memnuniyetine ulaşılmasıdır. Bu göstergeler incelendiğinde; iş yetkinliği ve çalışan memnuniyetini sağlamanın yanında, hedeflerin bilinirliğinin de önemli bir özellik olarak yer aldığı görülmektedir. Bu nedenle 42 hedef bilinirliği de bu faktör içinde ikinci bir boyut olarak düşünülmüş ve birinci faktör H7 ve H8 göstergeleri ile tanımlanmıştır. İnsan sermayesindeki ikinci faktör içinde; H3 (Tasarım personelinin bilgi ve kaynaklarını paylaşma yeterliliği), H2 (Personelin yeni ürün geliştirme fikirlerinin yüksek sayıda olabilmesi yeterliliği ) ve H1 (Tasarım personelinin yetkinliği) göstergeleri birbiri ile ilişkili göstergeler olarak tanımlanmıştır. Bu göstergelerin ortak noktası; çalışanların farklı yetkinliklere ve bilgi ve kaynaklarını paylaşma isteğine sahip olması, bunun sonucunda ise işletmenin tasarım ve geliştirme faaliyetlerinde başarıya ulaşılmasıdır. Bu nedenle ikinci faktör H1 ve H3 göstergeleri ile tanımlanmıştır. Faktör analizi sonucu tanımlanan üçüncü faktör içinde birbiri ile ilişkili iki gösterge tanımlanmıştır. Bu göstergeler; H5 (Tasarım ve geliştirme süreçlerinde yeterli sayıda yönetici ve personel bulundurulabilmesi) ve H4 (Tasarım personelinin risk alabilme yeteneği)‘dir. Bu göstergeler birbiri ile ilişkili çıkmasına rağmen faktörün iki ayrı boyutunu ölçtüğü için üçüncü faktör bu iki gösterge ile tanımlanmıştır. İnsan sermayesine ilişkin öntest faktör analizi sonuçları Çizelge 4.3’ de özetlenmiştir. Çizelge 4.3 : İnsan sermayesi öntest faktör analizi sonuçları Faktörü Faktörü temsil Faktör Faktör tanımı oluşturan edecek no göstergeler gösterge/ler Tasarım personeline yeterli bilgi ve kaynakların sağlanması ve bunun 1 H6, H7, H8 H7, H8 sonucunda çalışan memnuniyetine ulaşılması Çalışanların başarıya ulaşmak için farklı 2 yetkinliklere ve bilgilerini paylaşma H1, H2, H3 H1, H3 isteğine sahip olması Tasarım ve geliştirme süreçlerindeki 3 yönetici ve personel sayısının yeterliliği H4, H5 H4, H5 ve personelin risk alabilme yetenekleri 43 4.2.2. İlişkisel Sermayeye İlişkin Faktör Analizi Değerlendirmesi İlişkisel sermayeye ilişkin faktör analizi sonuçlarında, analize alınan sekiz değişkenin (göstergenin) özdeğeri 1 ve 1’den büyük olan iki faktör altında toplandığı görülmektedir. İlişkisel sermayeye ilişkin özdeğerlere göre çizilen Şekil 4.2’ de de görüldüğü gibi, grafik birinci faktörden sonra yüksek ivmeli bir düşüş ve ikinci faktörden sonra buna göre daha az ivmeli bir düşüş göstermektedir. Üçüncü faktörden sonra grafiğin genel gidişi daha yatay bir çizgidedir. Bu durumda üçüncü ve sonraki faktörlerin varyansa olan katkıları birbirine yakındır. Bu nedenlerle ilişki sermayesine ilişkin ölçeğin iki faktörlü olduğu söylenebilir. 5 4 3 2 1 0 -1 1 2 3 4 5 6 7 8 Faktör No Şekil 4.2 : İlişkisel sermaye için özdeğerlere göre çizilen faktör grafiği Bu iki faktörün ölçeğe ilişkin açıkladıkları varyans %77.7’dur. Göstergelerle ilgili tanımlanan iki faktörün ortak varyanslarının ise 0.46 ile 0.86 arasında değiştiği gözlenmektedir. Bu nedenlerle, ilişkisel sermayeye ilişkin faktör analizi sonucunda önemli faktör olarak tanımlanan iki faktörün birlikte, Özdeger 44 değişenlerdeki toplam varyansı ve ölçeğe ilişkin varyansı büyük ölçüde açıkladıkları söylenebilir. İndirgenmiş iki faktöre ilişkin göstergelerin dağılımına ve istatistiksel değerlerine ilişkin sonuçlar Çizelge 4.4’ dedir. Çizelge 4.4 : İlişkisel sermaye göstergelerinin faktörlere dağılımı Faktör no Gösterge no 1. Faktör 2. Faktör R3 0.88 R4 0.85 R5 0.85 R1 0.79 R2 0.65 R7 0.87 R6 0.83 R8 0.65 Açıklanan Toplam Varyans = %77.7 Analiz sonucunda birinci faktör içinde birbiri ile ilişkili beş gösterge tanımlanmıştır: Bunlar; R3 (Firmanın müşteri odaklı yeni ürün projelerini hayata geçirebilme yeterliliği), R4 (Hissedarların yeni ürünlerle ilgili gelişmelerden düzenli haberdar edilme yeterliliği), R5 (Firmanın müşterileriyle iş ilişkilerini sürdürülebilme yeteneği), R1 (Çalışanların pazar hedefleri ve müşteri profilinden haberdar olma yeterliliği) ve R2 (Firmanın müşterilerini yeni ürünlerden memnun bırakma yeterliliği) göstergeleridir. Bu göstergelerin ortak özelliği; yeni ürün faaliyetlerinin müşteri odaklı yürütülmesidir. Burada hissedarların da iç müşteri kavramı içinde düşünülebilmesine rağmen R4 göstergesini faktör içinde ayrı bir boyut olarak ele almanın daha uygun olacağına karar verilmiştir. Bu nedenle ilişki sermayesinin birinci faktörü müşterilerle ilişkileri temsil eden R3 ve hissedarlarla ilişkileri temsil eden R4 göstergeleriyle tanımlanmıştır. 45 İlişki sermayesinin ikinci faktörü; R7 (Yeni ürün tedarikçilerinin performansının yeterliliği), R6 (Müşteri geribildirimlerinden ilgili birimlerin zamanında bilgilendirilmesi ve problemlerin çözümünün sağlanması yeterliliği), ve R8 (Rakiplerin yeni ürün faaliyetlerinin izlenmesi ve değerlendirilmesi yeterliliği) olmak üzere üç gösterge ile tanımlanmıştır. Bu üç gösterge de ilişki sermayesinin ayrı bir boyutunu ölçtüğünden bu göstergelerin indirgenmemesine karar verilmiştir ve ikinci faktör R6, R7 ve R8 göstergeleri ile tanımlanmıştır. İlişkisel sermayeye ilişkin öntest faktör analizi sonuçları Çizelge 4.5’de özetlenmiştir. Çizelge 4.5 : İlişkisel sermaye öntest faktör analizi sonuçları Faktörü Faktörü temsil Faktör Faktör tanımı oluşturan edecek no göstergeler gösterge/ler Müşteri odaklı yeni ürünler devreye R1, R2, R3, 1 alınarak müşteri memnuniyetinin R3, R4 R4, R5 sağlanması ve hissedar memnuniyeti Tedarikçi performansı ve müşteri 2 geribildirimlerinin değerlendirilmesi, R6, R7, R8 R6, R7, R8 rakiplerin izlenmesi 4.2.3. Organizasyonel Sermayeye İlişkin Faktör Analizi Değerlendirmesi Organizasyonel sermayeye ilişkin faktör analizi sonuçlarında, analize alınan sekiz değişkenin (göstergenin) özdeğeri 1 ve 1’den büyük olan üç faktör altında toplandığı görülmektedir. Bu durum, özdeğerlere göre çizilen grafiği içeren Şekil 4.3’ de de görülmektedir. Grafikte birinci faktörden sonra yüksek ivmeli, ikinci ve üçüncü faktörlerden sonra daha az ivmeli düşüşler gözlenmektedir. Dördüncü faktörden sonra grafik daha yatay bir çizgide ilerlemektedir. Yani, dördüncü ve sonraki faktörlerin varyansa olan katkıları 46 birbirine yakındır. Bu nedenlerle, organizasyonel sermayeye ilişkin ölçeğin üç faktörlü olduğu söylenebilir. 5 4 3 2 1 0 -1 1 2 3 4 5 6 7 8 Faktör No Şekil 4.3 : Organizasyonel sermaye için özdeğerlere göre çizilen faktör grafiği Bu üç faktörün ölçeğe ilişkin açıkladıkları varyans %84.6’dır. Göstergelerle ilgili tanımlanan iki faktörün ortak varyanslarının ise 0.70 ile 0.96 arasında değiştiği gözlenmektedir. Bu nedenlerle, organizasyonel sermayeye ilişkin faktör analizi sonucunda önemli faktör olarak tanımlanan üç faktörün birlikte, değişenlerdeki toplam varyansı ve ölçeğe ilişkin varyansı büyük ölçüde açıkladıkları söylenebilir. İndirgenmiş üç faktöre ilişkin göstergelerin dağılımına ve istatistiksel değerlerine ilişkin sonuçlar Çizelge 4.6’ dadır. Faktör analizi sonucunda bulunan üç faktör ve bu faktörlere ilişkin göstergelerin incelenmesiyle; birinci ve ikinci faktörün birbiriyle ilişkili üçer gösterge, üçüncü faktörün ise birbiriyle ilişkili iki gösterge ile tanımlandığı görülmüştür. Organizasyonel sermayeye ilişkin birinci faktör; S8 (Enformasyon sistemlerine kolay erişim sağlanması yeterliliği), S4 (Enformasyon sistemlerine Özdeger 47 yapılan yatırım ve geliştirme harcamalarının yeterliliği) ve S2 (Firmanın tasarım süreçleri için gerekli kaynakların tahsis etme yeterliliği) göstergelerini kapsamaktadır. Bu göstergelerin ortak noktası; firma tarafından gerekli kaynakların tahsisi ve bilgiye kolay erişimin sağlanmasıdır. Bu nedenle organizasyonel sermayenin birinci faktörü; tasarım süreçleri için gerekli olan kaynakların sağlanması yeterliliğini temsilen S2 göstergesiyle ve bilgiye ulaşım yeterliliğini temsilen S8 göstergesiyle tanımlanmıştır. Çizelge 4.6 : Organizasyonel sermaye göstergelerinin faktörlere dağılımı Faktör no Gösterge no 1. Faktör 2. Faktör 3. Faktör S8 0.96 S4 0.91 S2 0.86 S5 0.89 S3 0.77 S6 0.72 S1 0.87 S7 0.71 Açıklanan Toplam Varyans = %84.6 Organizasyonel sermayenin ikinci faktörü içinde tanımlanan S5 (Yeni ürünlerden elde edilen kârın artış gösterme yeterliliği), S3 (Yeni ürün hedeflerinin tanımlanması ve takibinin yeterliliği) ve S6 (Tasarım hedeflerine ulaşma oranındaki artışın yeterliliği) göstergelerinin ortak noktası; yeni ürün hedeflerinin belirlenerek takibi ve sonucunda hedeflere ulaşılması olarak tanımlanmıştır. Bu durumda ikinci faktör içerisinde yer alan üç gösterge S3 ve S6 göstergelerine indirgenmiştir. Analiz sonucunda üçüncü faktör S1 (Firma tarafından yeni fikirlerin desteklenmesi yeterliliği) ve S7 (Tasarım projeleri bütçesi ile reel maliyetler arasındaki sapmanın düşük tutulabilmesi yeterliliği) ile tanımlanmıştır. Bu iki 48 gösterge yeni fikirlerin desteklenmesi ve artan kârlılığın sağlanması olarak organizasyonel sermayenin iki ayrı boyutunu ölçtüğü için faktörün S1 ve S7 göstergeleri ile temsil edilmesine karar verilmiştir. Organizasyonel sermayeye ilişkin öntest faktör analizi sonuçları Çizelge 4.7’ de özetlenmiştir. Çizelge 4.7 : Organizasyonel sermaye öntest faktör analizi sonuçları Faktörü Faktörü temsil Faktör Faktör tanımı oluşturan edecek no göstergeler gösterge/ler Gerekli kaynakların tahsisi ve bilgiye 1 S2, S4, S8 S2, S8 kolay erişimin sağlanması Yeni ürün hedeflerinin belirlenerek takibi 2 S3, S5, S6 S3, S6 ve sonucunda hedeflere ulaşılması Yeni fikirlerin desteklenmesi ve artan 3 S1, S7 S1, S7 kârlılığın sağlanması 4.2.4. İnovasyon Becerisine İlişkin Faktör Analizi Değerlendirmesi İnovasyon becerisi için belirlenen 15 değişkenin (göstergenin) faktör analizi sonucunda, I4 ve I6 göstergelerinin ikişer faktörde de yüksek yük değerine sahip çıktıkları görülmüştür. Bu nedenle I4 ve I6 göstergeleri analizden çıkarılarak analiz tekrarlanmıştır. İnovasyon becerisi için yapılan ikinci faktör analizi sonucunda; analize alınan 13 değişken (gösterge) özdeğeri 1 ve 1’den büyük olan üç ayrı faktör altında tanımlanmıştır. İnovasyon becerisine ilişkin özdeğerlere göre çizilen grafik Şekil 4.4’dedir. Grafikte birinci faktörden sonra yüksek ivmeli, ikinci ve üçüncü faktörlerden sonra daha az ivmeli düşüşler görülmektedir. Bundan sonra genel olarak düşük ivmeli bir çizgi izlenmekte, ancak dördüncü faktörden sonraki ivme de göreceli olarak ivmeli bir düşüş olarak değerlendirilebilmektedir. 49 Ancak faktör döndürme sonuçları incelendiğinde göstergelerin toplam üç faktörde toplanarak yüksek yük değerleri verdiği anlaşılmaktadır. Bu nedenlerle ölçeğin üç faktörlü olduğu söylenebilir. 10 8 6 4 2 0 -2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Faktör No Şekil 4.4 : İnovasyon becerisi için özdeğerlere göre çizilen faktör grafiği Bu üç faktörün ölçeğe ilişkin açıkladıkları varyans %89.7’dır. Göstergelerle ilgili tanımlanan üç faktörün ortak varyanslarının 0.43 ile 0.98 arasında değerler aldığı bulunmuştur. Bu nedenlerle, inovasyon becerisine ait faktör analizi sonucunda önemli faktör olarak tanımlanan üç faktörün birlikte değişkenlerdeki toplam varyansın önemli kısmını açıkladıkları söylenebilir. İndirgenmiş üç faktöre ilişkin göstergelerin dağılımına ve istatistiksel değerlerine ilişkin sonuçlar Çizelge 4.8’ dedir. Analiz sonucunda birinci faktör içinde birbiri ile ilişkili altı gösterge tanımlanmıştır. Bunlar; I14 (Firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği), I13 (Firmanın yeni ürünlere ilişkin pazar tahmini yapabilme yeterliliği), I12 (Firmanın yeni ürün verileri elde edebilme yeterliliği), I3 (Pazarlanabilir yeni ürün stratejilerinin üretilmesi yeterliliği), I5 (Yeni ürünlerin hemen hepsinin sektörde başarılı olabilmesi) ve I8 (Firmanın diğer kuruluşlarla Özdeger 50 sürdürülebilir işbirliği oluşturabilmesi yeterliliği) göstergeleridir. Bu göstergelerin ortak özelliği; yeni ürünle ilgili ürün verilerini elde edip pazar tahmini yapabilme ve bunların sonucunda yüksek pazar payları elde edebilme yetenekleridir. İnovasyon becerisinin birinci faktörü, bu özellikleri içerecek şekilde I12, I13 ve I14 göstergeleriyle tanımlanmıştır. Çizelge 4.8 : İnovasyon becerisi göstergelerinin faktörlere dağılımı Faktör No Gösterge no 1. Faktör 2. Faktör 3. Faktör I14 0.94 I13 0.91 I12 0.82 I3 0.72 I5 0.69 I8 0.49 I2 0.90 I9 0.80 I15 0.73 I7 0.70 I1 0.68 I11 0.89 I10 0.87 Açıklanan Toplam Varyans = %89.7 İnovasyon becerisinin ikinci faktörü içinde; I2 (Yenilikçi teknik süreçlerin seçimi ve başlatılabilmesi yeterliliği), I9 (Firmanın teknik danışmanlık alma yeterliliği), I15 (Firmanın yeni pazarlara zamanında girebilme yeteneği), I7 (Gerektiğinde yeniden yapılanma faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi yeterliliği) ve I1 (Yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği) göstergeleri birbiri ile ilişkili olarak tanımlanmıştır. Bu göstergelerin bir boyutu yeterli altyapının hazırlanarak yenilikçi teknik 51 süreçlerinin uygulanması ve böylece yeni ürünleri portföye katabilme yeteneğinin gelişmesi, diğer bir boyutu da oluşan pazarlara zamanında girebilme yeteneğidir. İnovasyon becerisinin ikinci faktörü göstergelerin bu boyutlarını içerecek şekilde I1, I2 ve I15 göstergeleri ile tanımlanmıştır. Analiz sonucunda inovasyon becerisinin üçüncü faktörü içinde I10 (Firmanın yeni organizasyonel ve teknik çözümler kullanabilme yeterliliği) ve I11 (Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği) dir. Bu faktörde önemli olan boyut üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği destektir. Üst yönetimin yenilikçiliğe yeterli destek vermesi durumunda, işletmenin yeni organizasyonel ve teknik çözümleri kullanabilme yeteneğini arttıracak olanaklara sahip olabileceği varsayımıyla inovasyon becerisinin üçüncü faktörü I11 göstergesiyle tanımlanmıştır. İnovasyon becerisine ilişkin öntest faktör analizi sonuçları Çizelge 4.9’ da özetlenmiştir. Çizelge 4.9 : İnovasyon becerisi öntest faktör analizi sonuçları Faktörü Faktörü temsil Faktör Faktör tanımı oluşturan edecek no göstergeler gösterge/ler Yeni ürünle ilgili ürün verilerini elde edip pazar tahmini yapabilme ve I3, I5, I8, I12, 1 I12, I13, I14 bunların sonucunda yüksek pazar I13, I14 payları elde edebilme Yenilikçi teknik süreçleri uygulayıp I1, I2, I7, I9, 2 yeni ürünleri portföye katabilme ve I1, I2, I15 I15 oluşan pazarlara zamanında girebilme Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği 3 I10, I11 I11 desteğin yeterliliği 52 4.2.5. Rekabet Gücüne İlişkin Faktör Analizi Değerlendirmesi Rekabet gücü faktör analizi sonucunda; analize alınan dokuz değişken (gösterge) özdeğeri 1 ve 1’den büyük olan üç ayrı faktör altında tanımlanmıştır. Bu durum, özdeğerlere göre çizilen grafiği içeren Şekil 4.5’de de görülmektedir. Grafikte birinci faktörden sonra yüksek ivmeli, ikinci ve üçüncü faktörlerden sonra daha az ivmeli düşüşler görülmektedir. Dördüncü faktörden sonra düşüşlerin ivmeleri azalmakta ve bu da faktörlerin varyansa olan katkılarının birbirine yakınlaştığını göstermektedir. Bu nedenle rekabet gücüne ilişkin ölçeğin üç faktörlü olduğu söylenebilir. 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Faktör No Şekil 4.5 : Rekabet gücü için özdeğerlere göre çizilen faktör grafiği Bu üç faktörün ölçeğe ilişkin açıkladıkları varyans %92.9’dur. Göstergelerle ilgili tanımlanan üç faktörün ortak varyanslarının 0.81 ile 0.99 arasında değiştiği bulunmuştur. Bu nedenlerle, rekabet gücüne ilişkin faktör analizi sonucunda önemli faktör olarak tanımlanan üç faktörün birlikte değişkenlerdeki toplam varyansı ve ölçeğe ilişkin varyansı büyük ölçüde açıkladıkları söylenebilir. Özdeger 53 İndirgenmiş üç faktöre ilişkin göstergelerin dağılımına ve istatistiksel değerlerine ilişkin sonuçlar Çizelge 4.10’ dadır. Rekabet gücü faktör analizi sonucunda birinci faktör içinde C7 (Bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yeteneği), C4 (Müşteri odaklı ürünler sunabilme yeteneği) ve C6 (Çalışan yeterliliklerinin arttırılabilme yeteneği) göstergeleri birbiri ile ilişkili olarak bulunmuştur. Bu faktörün bir boyutu bilgi teknolojilerini etkin kullanabilmedir. Çalışan yeterlilikleri arttırılıp istenilen düzeye çıkarılabilirse bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yeterliliği de geliştirilebilir. Bu varsayımla faktörün ilk boyutunun C7 göstergesiyle temsil edilmesine karar verilmiştir. Faktörün ikinci boyutu müşteri odaklı ürünler sunabilmektir ve bu boyut da C4 göstergesiyle temsil edilmiştir. Çizelge 4.10 : Rekabet gücü göstergelerinin faktörlere dağılımı Faktör No Gösterge No 1. Faktör 2. Faktör 3. Faktör C7 0.96 C4 0.90 C6 0.85 C2 0.94 C9 0.87 C1 0.73 C3 0.72 C5 0.98 C8 0.87 Açıklanan Toplam Varyans = %92.9 Rekabet gücünün ikinci faktörünü; C2 (İnovasyon becerisi), C9 (Uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneği), C1 (Geleceği görme yeteneği) ve C3 (Pazarlama yeteneği) olmak üzere dört gösterge oluşturmaktadır. Bu göstergelerin ortak noktası geleceği görüp inovatif ürünler geliştirebilme ve 54 sonucunda uluslararası pazarlara iş yapabilme olarak tanımlanabilir. Bu nedenle ikinci faktör C1, C2 ve C9 göstergeleri ile temsil edilmiştir. Üçüncü faktör C5 (Şirket ve marka imajı geliştirebilme yeteneği) ve C8 (Finansal gücü etkin kullanabilme yeteneği) göstergelerini kapsamaktadır. Burada finansal gücü etkin kullanabilme yeteneği, şirket ve marka imajı geliştirebilme yeteneğinin bir önceliği olarak düşünülmüştür. Diğer bir deyişle finansal gücünü etkin kullanabilen işletmelerin marka imajı geliştirebilme yeteneklerinin de buna bağlı olarak artabileceği varsayımıyla üçüncü faktör C5 göstergesiyle tanımlanmıştır. Rekabet gücüne ilişkin öntest faktör analizi sonuçları Çizelge 4.11’ de özetlenmiştir. Çizelge 4.11 : Rekabet gücü öntest faktör analizi sonuçları Faktörü Faktörü Faktör Faktör tanımı oluşturan temsil edecek no göstergeler gösterge/ler Bilgi teknolojilerini etkin kullanıp müşteri 1 C4, C6, C7 C4, C7 odaklı ürünler sunabilme Geleceği görüp inovatif ürünler C1, C2, C3, 2 geliştirme ve sonucunda uluslararası C1, C2, C9 C9 pazarlarda iş yapabilme Finansal gücü etkin kullanıp şirket ve 3 C5, C8 C5 marka imajı geliştirebilme Öntest anket uygulamasına ilişkin faktör analizi sonuçlarının program çıktıları Ek-3’ de verilmiştir. 55 4.3. Öntest Anketi Korelasyon Analizi Değerlendirmesi İki değişken arasındaki ilişkinin yönü ve gücü ile ilgili bir araştırma yapılmak istendiğinde korelasyon analizinden yararlanılır. (Bayram 2004) İki değişken için hesaplanan bir Pearson korelasyon katsayısı; kuvvet (düşük-orta- yüksek), yön (pozitif-negatif), açıklanan varyans, istatistiksel anlamlılık ve pratik anlamlılık açısından yorumlanabilir. Korelasyon katsayısının 1.00 olması mükemmel pozitif bir ilişkiyi; -1.00 olması mükemmel negatif bir ilişkiyi; 0.00 olması ilişkinin olmadığını gösterir. Korelasyon katsayısının büyüklük olarak yorumlanmasında üzerinde tam olarak ortaklaşılan aralıklar bulunmamakla birlikte, korelasyonu yorumlama da şu sınırların sıklıkla kullanılabileceği not edilmelidir. Korelasyon katsayısının mutlak değer olarak, 1.00-0.70 arasında olması yüksek, 0.70-0.30 arasında olması orta, 0.30-0.00 arasında olması ise düşük düzeyde bir ilişki olarak tanımlanabilir. (Büyüköztürk 2002) Uygulamanın bu aşamasında entelektüel sermaye bileşenleri ile inovasyon becerisi göstergeleri arasındaki ve inovasyon becerisi ile rekabet gücü göstergeleri arasındaki korelasyonların belirlenmesi için analizler yapılmıştır. Korelasyon analizi sonuçlarına ait program çıktıları Ek-4 ‘de verilmiştir. Korelasyon analizi yorumlanırken işletmelerin rekabet güçlerini en çok arttıracak inovasyon becerisi göstergeleri ele alınmıştır. Bu amaçla faktör analizi sonucu indirgenen rekabet gücü göstergeleri ile; yani C1 (Geleceği görme yeteneği), C2 (İnovasyon becerisi), C4 (Müşteri odaklı ürünler sunabilme yeteneği), C5 (Şirket ve marka imajı geliştirebilme yeteneği), C7 (Bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yeteneği) ve C9 (Uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneği) göstergeleri ile en yüksek korelasyona sahip olan inovasyon becerisi göstergeleri belirlenmiştir. Sonraki adımda belirlenen bu inovasyon becerisi göstergeleri ile en yüksek korelasyona sahip olan entelektüel sermaye göstergeleri bulunmuştur. Öntest anketine ilişkin yapılan korelasyon analizi sonucu birbiri ile en yüksek korelasyon katsayısına sahip göstergeler ve Pearson korelasyon katsayıları Çizelge 4.12’ de verilmiştir. 56 Çizelge 4.12 : Öntest araştırması korelasyon analizi sonuçları Pearson İnovasyon Pearson Entelektüel Rekabet gücü korelasyon becerisi korelasyon sermaye göstergesi katsayısı göstergesi katsayısı göstergesi 0.679 H1 (0.064) 1.000*** C1 I1 0.762* (0.000) R4 (0.028) 0.750* S1 (0.032) 0.679 H1 (0.064) 0.825* C2 I1 0.762* (0.012) R4 (0.028) 0.750* S1 (0.032) 0.931** H8 (0.001) 0.808* C4 I14 0.791* (0.015) R3 (0.020) 0.809* S2 (0.015) 0.436 H1 (0.280) 0.716* C5 I2 0.568 (0.046) R6 (0.142) 0.540 S8 (0.167) 0.931** H8 (0.001) 0.904** C7 I14 0.791* (0.002) R3 (0.020) 0.809* S2 (0.015) 0.842** H1 (0.009) 0.885** C9 I13 0.858** (0.003) R3 (0.006) 0.772* S2 (0.025) “p” değerleri parantez içinde gösterilmiştir. * p<0,05, **p<0,01 ve *** p<0,001 57 Sonuç olarak, işletme herhangi bir rekabet gücü bileşenini iyileştirmeye karar verdiğinde, buna ulaşmak için öncelikle ele alması gereken inovasyon becerisi göstergesini ve bu göstergeyle ilişkili entelektüel sermaye bileşenlerini belirleyip yatırımlarını bunların gelişmesine yönlendirebilir. Örneğin bir işletme rekabet gücü bileşenleri içinde “C2:İnovasyon becerisi” ni arttırmak istediğinde bununla en yüksek pozitif korelasyon katsayısına sahip olan “I1: Yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği” ni geliştirerek bu amaca en yüksek katkıyı sağlayabilir. Bu yeterliliğin geliştirilmesi için ise I1 ile en yüksek pozitif korelasyon katsayısı değerlerine sahip olan “H1:Tasarım personelinin yetkinliği”, “R4:Hissedarların yeni ürünlerle ilgili gelişmelerden düzenli haberdar edilme yeterliliği” ve “S1: Firma tarafından yeni fikirlerin desteklenmesi yeterliliği” göstergeleri iyileştirilmelidir. Başka bir deyişle; firmanın ürün portföyünü yeni ürünlerle desteklemesi için personel yetkinliğinin sağlanması, finansal gücün sürdürülmesi için hissedarların desteğinin alınması ve üst yönetimin yeni fikirleri değerlendirip uygulamaya almasının önemli olduğu görülmektedir. Çıkan bu sonuçların pratikteki gerçekleri desteklediği de açıktır. Benzer yorumlar rekabet gücünün diğer beş bileşeni için de yapılabilir. 4.4. Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) Uygulaması İle Öntest Göstergelerinin Önceliklendirilmesi Analitik Hiyerarşi Prosesi, iş yönetiminde karmaşık çok kriterli kararların alınmasında yararlanılan güçlü bir yönetim aracıdır (Han ve Han 2003). AHP yöntemi Saaty tarafından çok kriterli karmaşık problemlerin çözümünü sağlamak amacıyla problem bileşenlerinin hiyerarşik olarak gösterilmesi için sistematik bir süreç olarak tasarlanmıştır (Saaty ve Kearns1985). AHP bir hiyerarşiye uygun olarak karar seçeneklerinin basit ikili karşılaştırılmaları ile göreceli büyüklüklerin oranlarını elde etmeyi ve seçeneklerin önceliklendirilmesini sağlamaktadır. AHP yönteminde, n adet karar 58 seçeneğinin varolduğu ve bu seçenekleri değerlendiren kişilerin seçenekleri birbiriyle göreceli karşılaştırabilecek ve niteliksel olarak değerlendirebilecek uzmanlığa sahip oldukları kabul edilmektedir (Saaty 1990). AHP uygulaması için alternatiflerin seçiminde faktör analizi sonuçları kullanılmıştır. Ancak alternatiflerin karşılaştırma sayısını uygun bir değere indirgeyebilmek için değişkenler tarafından açıklanan varyans değerlerinin bir kısmının kaybedilmesi göze alınarak, faktörleri temsil eden göstergelerden en yüksek yük değerine sahip olanlar AHP analizine dahil edilip diğerleri ihmal edilmiştir. AHP analizi için Expert Choice programı kullanılmıştır. Hiyerarşik yapı sırasıyla rekabet gücü, inovasyon becerisi ve entelektüel sermaye için oluşturulmuştur. Rekabet gücü için Analitik Hiyerarşi Prosesi’nin amacı; “Rekabet gücü göstergelerini önceliklendirmek” olarak belirlenmiştir. Önceliklendirilecek rekabet gücü gösterge alternatifleri; faktör analizi sonucu elde edilen herbir faktörü temsil eden en yüksek yük değerine sahip, C2 (İnovasyon becerisi), C5 (Şirket ve marka imajı geliştirebilme yeteneği) ve C7 (Bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yeteneği) göstergeleridir. Bu göstergelerin önceliklendirilmesi için “Rekabet gücüne katkı sağlama” seçim kriteri olarak belirlenmiştir. Burada tek seçim kriteri bulunduğundan ağırlığı 1.0’dır. İnovasyon becerisine ilişkin AHP uygulamasında amaç; “İnovasyon becerisi göstergelerini önceliklendirmek” olarak belirlenmiştir. Önceliklendirilecek inovasyon becerisi gösterge alternatifleri; inovasyon becerisine ilişkin yapılan faktör analizi sonucu elde edilen herbir faktörü temsil eden en yüksek yük değerine sahip I2 (Yenilikçi teknik süreçlerin seçimi ve başlatılabilmesi yeterliliği), I11 (Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği) ve I14 (Firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği) göstergeleridir. Bu göstergelerin önceliklendirilmesi için “İnovasyon becerisine katkı sağlama” seçim kriteri olarak belirlenmiştir. İnovasyon becerisine ilişkin AHP analizinde de tek seçim kriteri bulunduğu için bu kriterin ağırlığı da 1.0’dır. Son olarak entelektüel sermayenin AHP uygulaması için hiyerarşik yapı oluşturulmuştur. Amaç “Entelektüel sermaye göstergelerini önceliklendirmek” 59 olarak belirlenmiştir. Burada entelektüel sermayenin bileşenleri için önceliklendirilecek gösterge alternatifleri, yapılan faktör analizi sonucu elde edilen herbir faktörü temsil eden en yüksek yük değerine sahip göstergelerdir. Bunlar; H3 (Tasarım personelinin bilgi ve kaynaklarını paylaşma yeterliliği), H5 (Tasarım ve geliştirme süreçlerinde yeterli sayıda yönetici ve personel bulundurulabilmesi), H7 (Firmanın tasarım personelinin memnuniyetini sağlayacak kaynakları tahsis etme yeterliliği), R3 (Firmanın müşteri odaklı yeni ürün projelerini hayata geçirebilme yeterliliği), R7 (Yeni ürün tedarikçilerinin performansının yeterliliği), S1 (Firma tarafından yeni fikirlerin desteklenmesi yeterliliği) ve S8 (Enformasyon sistemlerine kolay erişim sağlanması yeterliliği) göstergeleridir. Bu göstergelerin önceliklendirilmesi için “İnovasyon becerisine katkı sağlama” üst kriterinin altında alt kriterler belirlenmiştir. Bu alt kriterler inovasyon becerisini temsil eden faktörlerin en yüksek yük değerine sahip olan göstergeleridir. Bu göstergelerin ağırlıkları inovasyon becerisi ölçütlerine AHP analizi uygulanması ile elde edilmiştir. İnovasyon becerisine uygulanan AHP analizi sonucunda I2 göstergesi için 0.226, I11 göstergesi için 0.674 ve I14 göstergesi için 0.101 ağırlık değerleri elde edilmiştir. I11 (Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği) kriterinin %67.4 ağırlığa sahip olması, uzmanların entelektüel sermaye göstergelerini önceliklendirmesinde bu kriterin önemli rol oynadığını göstermektedir. AHP uygulamasında, 3 tasarım birimi yöneticisinin seçimleri kullanılmıştır. Rekabet gücü, inovasyon becerisi ve entelektüel sermayeye ait belirlenen amaç, kriter ve alternatiflerin hiyerarşik yapısı Çizelge 4.13’ de verilmiştir. Saaty tarafından AHP uygulaması için tutarlılık endeksinin 0.1 veya altında olmasının kabul edilebilir olduğu belirtilmiştir (Saaty 1985). Bu araştırmaya ilişkin elde edilen tutarlılık endeksleri Çizelge 4.13‘ün beşinci sütununda verilmiştir. Çizelge incelendiğinde entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücüne ilişkin tüm tutarlılık endekslerinin 0.1 değerinin altında olması nedeniyle uygun olduğu belirlenmiştir. 60 Çizelge 4.13 : AHP analizi için oluşturulan hiyerarşik yapı Kriterler Amaç Alternatifler Tanımı Ağırlığı TE * Rekabet gücü Rekabet Rekabet göstergelerini gücüne katkı 1.0 0.01 C2, C5, C7 gücü önceliklendirmek sağlama İnovasyon İnovasyon İnovasyon becerisi becerisine 1.0 0.08 I2, I11, I14 becerisi göstergelerini katkı sağlama önceliklendirmek İnovasyon H3, H5, H7, becerisine 1.0 0.06 R3, R7, S1, S8 katkı sağlama Alt kriterler Entelektüel I2’ye katkı H3, H5, H7, Entelektüel sermaye 0.226 0.05 sağlama R3, R7, S1, S8 sermaye göstergelerini önceliklendirmek I11’e katkı H3, H5, H7, 0.674 0.04 sağlama R3, R7, S1, S8 I14’e katkı H3, H5, H7, 0.101 0.09 sağlama R3, R7, S1, S8 * TE : Tutarlılık Endeksi Yapılan AHP analizi sonucu göstergelerin öncelikleri Çizelge 4.14’ deki gibi bulunmuştur. AHP analizi sonuçları incelendiğinde; rekabet gücü göstergelerinden “C5: Şirket ve marka imajı geliştirebilme yeteneği” en yüksek ağırlığa sahip gösterge olarak çıkmıştır. Ancak bu çalışmada amaç, inovatif rekabetçiliğe yol açan entelektüel sermaye göstergelerini önceliklendirmek olduğu için bir sonraki aşamada ikinci en yüksek ağırlığa (%32.3) sahip C2:İnovasyon becerisi” kriterine AHP analizi uygulanmıştır. Ağırlıkları belirlenen inovasyon becerisi göstergeleri, entelektüel sermaye göstergelerini önceliklendirilmesi için AHP analizine seçim kriteri olarak dahil edilmiştir. 61 Çizelge 4.14 : Göstergelerin öncelikleri Kriter Kriter Rekabet İnovasyon İnovasyon Rekabet gücü gücüne katkı becerisi becerisine göstergeleri sağlama göstergeleri katkı sağlama C2 0.323 I2 0.226 C5 0.588 I11 0.674 C7 0.089 I14 0.101 Kriter Alt kriterler Entelektüel İnovasyon I2’ye katkı I11’e katkı I14’e katkı sermaye becerisine sağlama sağlama sağlama göstergeleri katkı sağlama H3 0.034 0.005 0.025 0.004 H5 0.230 0.073 0.145 0.011 H7 0.086 0.011 0.069 0.006 R3 0.190 0.052 0.109 0.029 R7 0.074 0.016 0.050 0.008 S1 0.063 0.024 0.016 0.023 S5 0.267 0.036 0.225 0.006 S8 0.057 0.009 0.035 0.013 AHP analizi sonucunda; %26.7 ağırlığa sahip “S5:Yeni ürünlerden elde edilen kârın artış gösterme yeterliliği”, %23.0 ağırlığa sahip “H5:Tasarım ve geliştirme süreçlerinde yeterli sayıda yönetici ve personel bulundurulabilmesi”, %19.0 ağırlığa sahip “R3:Firmanın müşteri odaklı yeni ürün projelerini hayata geçirebilme yeterliliği” ve %8.6 ağırlığa sahip “H7:Firmanın tasarım personelinin memnuniyetini sağlayacak kaynakları tahsis etme yeterliliği” inovatif rekabet avantajına ulaşmak için en önemli göstergeler olarak belirlenmiştir. Başka bir deyişle; inovatif rekabet gücünü arttırıp rakiplerine karşı avantaj oluşturmak isteyen firmalar yatırım ve geliştirme harcamalarını belirlenen bu göstergelere yönlendirerek hedeflerine ulaşabilirler. AHP analiz sonuçlarına ilişkin Expert Choice programı çıktıları Ek-5’ de verilmiştir. 62 4.5. Uygulama Anketinin Demografik Verilerinin Değerlendirilmesi ve Güvenilirlik Analizi Çalışmanın bu aşamasında; öntest çalışması sonucu tanımlanan kriterler kullanılarak bir uygulama anketi hazırlanmıştır. Bu anket; araştırma çalışmasında ortaya konulan ilişkisel modele ait hipotezleri test etmek amacı ile kullanılmıştır. Uygulama anketinin hedef kitlesi, Türkiye’de faaliyet gösteren otomotiv işletmelerinin üst düzey yöneticileridir. Anket çalışmasında 34 otomotiv ana sanayi ve yansanayi firmasında uygulama anketi yapılmıştır. Hedef işletmelere öncelikle telefon aracılığıyla ulaşılmış ve anketin amacı, içeriği ve gizlilik prensipleri konularında bilgi verilmiştir. Sonrasında işletmelerin tercihi doğrultusunda anketler yüzyüze görüşme ya da e-posta ile kendilerine ulaştırılmıştır. Uygulama anketinin hazırlanmasında; öntest çalışması sonucunda tanımlanan entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kriterleri yapılan analiz sonuçlarına göre değerlendirilmiş ve yeni bir anket oluşturulmuştur. Uygulama anketi soruları Ek-6‘ da verilmiştir. Uygulama anketi de öntest anketi gibi 4 bölüm olarak tasarlanmıştır. İlk bölümde firmanın temel bilgilerini sorgulayan sorular bulunmaktadır. İkinci bölümde insan sermayesine ait 6 adet, ilişkisel sermayeye ait 5 adet ve organizasyonel sermayeye ait 6 adet soru olmak üzere entelektüel sermayeye ilişkin 19 soru oluşturulmuştur. Sorular dahil oldukları entelektüel sermaye bileşenlerine göre karışık bir şekilde sıralanmıştır. Üçüncü bölümdeki 7 adet soru inovasyon becerisine, dördüncü bölümdeki 6 adet soru rekabet gücüne ilişkindir. Öntest anketinde olduğu gibi son üç bölümdeki soruların değerlendirilmesi için 5-li Likert yapısında cevap formu hazırlanmıştır. Belirlenen işletmelerde uygulama anket çalışmasının yapılmasından sonra analizlere geçilmiştir. Anketlerin yürütüldüğü firmaların demografik grafikleri aşağıda yer almaktadır : a) Anketin uygulandığı firmalardan 12’si yabancı ortaklı bir mülkiyet yapısına sahiptir. Yabancı ortaklığa sahip olan firmaların 4’ü ortaklarıyla 63 üretim, 10’u da hem Ar-Ge hem de üretim faaliyetlerinde ortak çalışmalar yürütmektedir. Ortaklarıyla sadece Ar-Ge faaliyetlerinde işbirliği yapan firma ise bulunmamaktadır. b) Anketin uygulandığı firmaların 12’si bir holdinge bağlı olarak, 22’si bağımsız şirket olarak faaliyet göstermektedir. c) Anketin uygulandığı firmaların 14’ü aile şirketi, 16’sı az sayıda ortaklı şirket ve 4’ü de halka açık sermaye yapısına sahip şirkettir. d) Anketin uygulandığı firmalardan 2’si 3 yıldan az; 4’ü 3-6 yıl arası, 5’i 7-10 yıl arası ve 23’ü 15 yıldan fazla süredir faaliyet göstermektedir. e) Anketin uygulandığı firmalardan 4’ü 50 kişiden az; 6’sı 50-199 kişi arası, 11’i 200-499 kişi arası; 8’i 500-999 kişi arası ve 5’i de 1000 kişiden fazla istihdamı olan şirketlerdir. İstatistiksel analizin sonraki adımında uygulama anket sorularının güvenilirliği test edilmiştir. Cronbach’s Alpha Testi; uygulama anketi içerisinde yer alan insan sermayesi, organizasyonel sermaye, ilişkisel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kriterlerine SPSS programı kullanılarak uygulanmıştır. Uygulama anketinin güvenilirlik analizi sonuçları Çizelge 4.15’ dedir. Çizelge 4.15 : Uygulama anketi güvenilirlik analizi sonuçları Entelektüel sermaye Anket kriteri İnsan İlişkisel Organizasyo-nel İnovasyon Rekabet ser. ser. ser. becerisi gücü Cronbach α 0.73 0.73 0.75 0.88 0.74 Cronbach’s Alpha Testi sonuçları incelendiğinde herbir durum için alfa katsayısının 0.7 kritik değerlerinin üzerinde olması uygulama anketinin güvenilirlik gerekliliklerini karşıladığını göstermektedir. Uygulama anketine ilişkin Cronbach’s Alpha Testi’ne ait SPSS programı çıktıları Ek-7’ dedir. 64 4.6. Uygulama Anketi Faktör Analizi Değerlendirmesi Uygulama anketinin değerlendirilmesinde bir sonraki aşamada; öntest çalışmasında olduğu gibi ankette yer alan entelektüel sermaye bileşenleri ile inovasyon becerisi ve rekabet gücü kriterlerine temel bileşenler analizi ve Varimax rotasyon yaklaşımı ile faktör analizi uygulanmıştır. İnsan sermayesi için yapılan faktör analizi sonucunda H8 göstergesinin iki faktörde de yüksek yük değerine sahip çıkmasından dolayı analizden çıkarılmış ve analiz tekrarlanmıştır. İnsan sermayesine ilişkin faktör analizi sonucu özdeğerlere göre çizilen grafik Şekil 4.6’da verilmiştir. Bu grafik ve dönüştürülmüş faktör matrisine göre analize alınan göstergeler özdeğeri 1 ve 1’den büyük olan iki faktör altında toplanmıştır. Bu faktörler tümün %67’sini temsil etmektedir. 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 ,5 0,0 1 2 3 4 5 6 Faktör No Şekil 4.6 : Uygulama anket çalışmasında insan sermayesi için özdeğerlere göre çizilen grafik Özdeger 65 İlişkisel sermayeye ilişkin faktör analizi sonucu özdeğerlere göre çizilen grafik Şekil 4.7’de verilmiştir. 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 ,5 0,0 1 2 3 4 5 Faktör No Şekil 4.7 : Uygulama anket çalışmasında ilişkisel sermaye için özdeğerlere göre çizilen grafik Grafiğe ve dönüştürülmüş faktör matrisine göre özdeğeri 1 ve 1’den büyük olan tek bir faktör belirlenmiştir. Bu faktör tümü %50 oranında kapsamaktadır. Bu analiz sonucunda ilişkisel sermayenin tek bir faktör tarafından tanımlandığı söylenebilir. Organizasyonel sermaye için yapılan faktör analizi sonucu özdeğerlere göre çizilen grafik Şekil 4.8’ de verilmiştir. Grafiğe ve dönüştürülmüş faktör matrisine göre özdeğeri 1 ve 1’den büyük olan iki faktör belirlenmiştir. Bu faktörlerin ölçeğe ilişkin açıkladıkları varyans %62.3’tür. Analiz sonucunda organizasyonel sermayenin iki faktör tarafından tanımlandığı kabul edilebilir. Özdeger 66 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 ,5 0,0 1 2 3 4 5 6 Faktör No Şekil 4.8 : Uygulama anket çalışmasında organizasyonel sermaye için özdeğerlere göre çizilen grafik İnovasyon becerisi için yapılan faktör analizi sonucu özdeğerlere göre çizilen grafik Şekil 4.9’da verilmiştir. Bu grafiğe ve dönüştürülmüş faktör matrisine göre özdeğeri 1 ve 1’den büyük olan tek bir faktör belirlenmiştir. Bu faktörün ölçeğe ilişkin açıkladığı varyans %60’dır. Analiz sonucunda inovasyon becerisinin tek bir faktör tarafından tanımlandığı söylenebilir. Rekabet gücüne ilişkin faktör analizi sonucu özdeğerlere göre çizilen grafik Şekil 4.10’da verilmiştir. Grafiğe ve dönüştürülmüş faktör matrisine göre analize alınan göstergelerin özdeğeri 1 ve 1’den büyük olan iki faktör altında toplandığı görülmektedir. Bu faktörler tümün %63’ünü temsil etmektedir. Bu analiz sonucunda rekabet gücünün iki faktör tarafından tanımlandığı söylenebilir. Özdeger 67 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 Faktör No Şekil 4.9 : Uygulama anket çalışmasında inovasyon becerisi için özdeğerlere göre çizilen grafik 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 ,5 0,0 1 2 3 4 5 6 Faktör No Şekil 4.10 : Uygulama anket çalışmasında rekabet gücü için özdeğerlere göre çizilen grafik Özdeger Özdeger 68 Uygulama anket çalışmasına ait faktör analizi sonuçları Çizelge 4.16’da özetlenmiştir. Göstergelerin faktörlere göre dağılımı incelendiğinde; insan sermayesine ait birinci faktör içerisinde H1 ve H7 göstergeleri, ikinci faktör içerisinde ise H5, H3 ve H4 göstergeleri birbiri ile ilişkili olarak tanımlanmıştır. Bu göstergelerin herbiri ilgili olduğu faktörün ayrı bir boyutunu ölçtüğü için bunların indirgenmemesine karar verilmiştir. İlişkisel sermayeyi tanımlayan tek faktör içerisinde R3 ve R6 göstergeleri müşterilerle ilgili boyutu ölçtüğü için bunların R3 göstergesiyle temsil edilmesine karar verilmiştir. Bu göstergelerin dışında R4 göstergesi hissedarlarla, R7 göstergesi tedarikçilerle ve R8 göstergesi rakiplerle ilişkileri tanımlamaktadır. Bu açıdan bu göstergelerin indirgenmemesine karar verilmiştir. Organizasyonel sermayeyi temsil eden birinci faktör içerisinde S3 ve S6 göstergeleri tasarım hedefleri ile ilgili olduğu için bu boyutun S6 göstergesiyle temsil edilmesine karar verilmiştir. S2, S7 ve S8 göstergeleri de firma yapısının ayrı bir boyutunu temsil etmektedir. İkinci faktör ise sadece S1 göstergesi ile tanımlanmaktadır. İnovasyon becerisine ilişkin tek faktör içerisinde I1, I2 ve I12 göstergeleri firmanın yeni ürün tasarlayabilme becerisiyle ilişkilidir ve bu faktörün I1 göstergesiyle temsil edilmesine karar verilmiştir. Yine bu faktör içerisindeki I13, I14 ve I15 göstergeleri yeni ürünlerin pazarlanması faaliyetleri ile ilişkilidir. Bu göstergeler de I14 göstergesiyle temsil edilecektir. Bu faktör içerisindeki I11 göstergesi de üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğe ilişkindir. Rekabet gücüne ilişkin birinci faktör içerisindeki C1, C2 ve C7 faktörlerinin hepsi rekabetçiliğin ayrı bir boyutunu ölçmektedir ve bu nedenle bu göstergelerin indirgenmemesine karar verilmiştir. İkinci faktör içerisindeki C5 ve C9 göstergeleri, şirket ve marka imajı geliştirebilmenin uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneğinin bir önceliği olarak düşünülmesi nedeniyle C9 göstergesine indirgenmiştir. C4 göstergesi ise rekabetçiliğin müşteri odaklı olabilme boyutunu temsil etmektedir. 69 Uygulama anketine ilişkin faktör analizlerine ait SPSS programı çıktıları Ek-8’de verilmiştir. Çizelge 4.16 : Uygulama anketi faktör analizi sonuçları Faktör Faktörü oluşturan Faktörü temsil edecek No göstergeler gösterge/ler 1 H1, H7 H1, H7 2 H3,H4,H5 H3, H4, H5 1 R3, R4, R6, R7,R8 R3, R6, R7, R8 1 S2, S3, S6, S7, S8 S2, S6, S7, S8 2 S1 S1 1 I1, I11, I14 I1, I2, I11, I12, I13, I14, I15 1 C1,C2,C7 C1, C2, C7 2 C4,C5,C9 C4, C9 4.7. Uygulama Anketi Korelasyon Analizi Değerlendirmesi Araştırmanın bu aşamasında; uygulama anketi sonuçlarına göre entelektüel sermaye bileşenleri ile inovasyon becerisi göstergeleri arasındaki ve inovasyon becerisi ile rekabet gücü göstergeleri arasındaki korelasyonların belirlenmesi için analizler yapılmıştır. Korelasyonların belirlenmesi; işletmelere Rekabet İnovasyon Organizasyonel İlişkisel İnsan Gücü Becerisi Sermaye Sermaye Sermayesi 70 entelektüel sermaye yönetiminin inovasyon becerisine olan etkilerinden yararlanarak rekabet avantajı sağlayabilmeleri için yatırım alternatifleri sunması açısından önemlidir. Korelasyon analizi yorumlanırken öntest çalışmasında olduğu gibi, işletmelerin rekabet güçlerini en çok arttıracak inovasyon becerisi göstergelerine yoğunlaşılmıştır. Bu amaçla faktör analizi sonucu indirgenen C1, C2, C4, C7 ve C9 göstergeleri ile en yüksek korelasyona sahip inovasyon becerisi göstergeleri belirlenmiştir. Sonraki adımda belirlenen bu inovasyon becerisi göstergeleri ile en yüksek korelasyona sahip olan entelektüel sermaye göstergeleri bulunmuştur. Uygulama anketi verilerine göre yapılan korelasyon analizi sonucu birbiri ile en yüksek korelasyon katsayısına sahip göstergeler ve Pearson korelasyon katsayıları Çizelge 4.17’ de verilmiştir. Korelasyon analizi sonuçlarına göre işletmelerin rekabet avantajı sağlamaları için I1, I11 ve I14 göstergelerinin hepsi önemli olarak bulunmuştur. Bu inovasyon becerisi göstergelerini en etkin şekilde geliştirecek entelektüel sermaye göstergeleri ise H1, H3, R3, S1 ve S2 olarak belirlenmiştir. Bunun anlamı; işletmelerin rekabet gücü yeteneğine en yüksek katkıyı sağlayacak bu göstergelere yatırımların ve çabaların yönlendirilmesiyle rekabetçilikte yüksek başarı elde edilebilir. Uygulama anketi korelasyon analizi sonuçları öntest anketi sonuçlarıyla karşılaştırılabilir. Her iki anket uygulamasında rekabetçiliğe en yüksek katkıyı sağlayan göstergeler arasında; I1 (Yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği) ve I14 (Firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği) göstergeleri bulunmuştur. Öntest anket uygulamasında bunlara ek olarak I2 (Yenilikçi teknik süreçlerin seçimi ve başlatılabilmesi yeterliliği) ve I13 (Firmanın yeni ürünlere ilişkin pazar tahmini yapabilme yeterliliği) göstergeleri ve uygulama anketinde de I11 (Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği) göstergesi rekabetçilikle yüksek korelasyona sahip göstergeler olarak bulunmuştur. 71 Çizelge 4.17 : Uygulama anketi araştırması korelasyon analizi sonuçları Pearson İnovasyon Pearson Entelektüel Rekabet gücü korelasyon becerisi korelasyon sermaye göstergesi katsayısı göstergesi katsayısı göstergesi 0.455** H1 (0.007) 0.588*** C1 I1 0.447** (0.000) R3 (0.008) 0.458** S1 (0.006) 0.288 H3 (0.099) 0.781*** C2 I11 0.363* (0.000) R3 (0.035) 0.561** S1 (0.001) 0.455** H1 (0.007) 0.593*** C4 I1 0.447** (0.000) R3 (0.008) 0.458** S1 (0.006) 0.481** H1 (0.004) 0.574*** C7 I14 0.482** (0.000) R3 (0.004) 0.472** S2 (0.005) 0.481** H1 (0.004) 0.535** C9 I14 0.482** (0.001) R3 (0.004) 0.472** S2 (0.005) “p” değerleri parantez içinde gösterilmiştir. * p<0,05, **p<0,01 ve *** p<0,001 Anket uygulamalarının yapıldığı firmalar incelendiğinde; öntest anketinin uygulandığı firmaların daha uzun süredir faaliyette bulunduğu ve çalışan sayısı bakımından daha büyük işletmeler olduğu görülmektedir. Uzun yıllar faaliyette bulunan işletmelerde yenilikçi teknik süreçlerin başlatılması da 72 daha genç olan işletmelere kıyasla zorluklar gösterebilir. Çünkü yaşça büyük olan işletmelerde ürün portföyü ve buna bağlı olarak işletme içi süreçler daha fazla yerine oturmuştur. Bu bakımdan I2 (Yenilikçi teknik süreçlerin seçimi ve başlatılabilmesi yeterliliği) göstergesinin bu tür işletmelerde rekabetçilik için öne çıkan bir gösterge olduğu yorumunu yapabiliriz. Ayrıca I12 (Firmanın yeni ürün verileri elde edebilme yeterliliği) göstergesinin de büyük işletmelerde önemli konumda olduğu söylenebilir. Uygulama anketinde I11 (Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği) göstergesinin önemli gösterge olarak ortaya çıkması da daha küçük organizasyonlarda üst yönetimin desteğine olan önemi göstermektedir. İnovasyon becerisine yüksek katkı sağlayan entelektüel sermaye göstergeleri incelendiğinde de; benzer şekilde öntest anketinin uygulandığı işletmelerde farklı göstergelerin öne çıktığı görülmektedir. Bu göstergeler; H8 (Tasarım personelinin yeni ürün hedefleri konusunda yeterli bilgiye sahip olabilmesi), R4 (Hissedarların yeni ürünlerle ilgili gelişmelerden düzenli haberdar edilme yeterliliği), R6 (Müşteri geribildirimlerinden ilgili birimlerin zamanında bilgilendirilmesi ve problemlerin çözümünün sağlanması yeterliliği) ve S8 (Enformasyon sistemlerine kolay erişim sağlanması yeterliliği) göstergeleridir. Burada personelin yeterli bilgilendirilmesi, müşteri geribildirimlerinin ilgili bölümlere iletilmesi ve enformasyon sistemlerine kolay erişimin sağlanması için etkin sistemlerin kurulmasının çalışan sayısının çok olduğu işletmelerde özellikle önemli olduğu sonucu doğrulanmaktadır. Ayrıca öntest anketinin yapıldığı işletmelerin uygulama anketinin yapıldığı işletmelere göre daha büyük bir yüzdesi bir holdinge bağlı olarak faaliyet göstermektedir. Holding şirketlerinde hissedarların yeni ürünlerle ilgili olarak düzenli bilgilendirilmesi ve bunun sonucunda yeni fikirlerin desteklenmesinin inovasyon becerisinde öne çıktığı şeklinde yorum yapılabilir. Ayrıca H3 (Tasarım personelinin bilgi ve kaynaklarını paylaşma yeterliliği) göstergesi de uygulama anketi sonuçlarına göre öne çıkan bir göstergedir. Uygulama anketi korelasyon analizine ilişkin SPSS program çıktıları Ek-9’da verilmiştir. 73 4.8. Uygulama Anketi Regresyon Analizi Değerlendirmesi Uygulama çalışmasını oluşturan entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü değişkenleri arasında korelasyon analizi sonucu tespit edilen ilişkilerin matematiksel denklemlerle açıklanması için regresyon analizi uygulanmıştır. Regresyon analizi, aralarında ilişki olan iki ya da daha fazla değişkenden birinin bağımlı değişken, diğerlerinin bağımsız değişkenler olarak ayrımı ile aralarındaki ilişkinin bir matematik eşitlik ile açıklanması sürecini anlatır (Büyüköztürk 2002). Regresyon analizi, eşit aralıklı veya oranlı ölçekle ölçülen sürekli verilerin oluşturduğu değişkenler için kullanılır (Bayram 2004). Çalışmanın bu aşamasında da kavramsal modelde tanımlanan hipotezlerin doğrulanması amacıyla regresyon analizi uygulanmıştır. Bu amaçla ilk olarak modelin ikinci aşamasına ilişkin H2 hipotezine yönelik olarak, rekabet gücü göstergeleri için analizler yapılmıştır. Bu analizlerde; korelasyon analizi sonuçlarına göre bağımlı değişkenle (rekabet gücü göstergeleri) orta ve yüksek düzeyde korelasyon veren, başka bir deyişle bağımlı değişkenin varyansına katkısı fazla olacak olan inovasyon becerisi göstergeleri bağımsız değişkenler olarak belirlenmiştir. Örneğin C1’e ait analiz sonucu korelasyon katsayılarına göre analize giren I1, I11 ve I14 göstergeleri bağımlı değişkenle yüksek ve orta düzeyde korelasyon verirken, C9’a ait analiz sonucu I1 ve I14 değişkenleri bağımlı değişkenle yüksek ve orta düzeyde korelasyon vermiştir. Regresyon analizleri için SPSS programı kullanılmıştır. Öncelikle kavramsal modelin ikinci aşamasında öne sürülen hipotezlerle ilgili olarak rekabet gücü göstergeleri için regresyon analizleri yapılmıştır. Rekabet gücü göstergeleri için regresyon analiz sonuçları Çizelge 18’de özetlenmiştir: 74 Çizelge 4.18 : Rekabet gücü göstergeleri için çoklu regresyon analizi sonuçları Değişken B Standart β T hata Sabit 0.946 0.621 R= 0.68 2 I1 0.333 0.152 0.364 2.185 R =0.46 I11 0.375 0.163 0.366 2.294 Düzel.R 2=0.41 I14 0.071 0.143 0.079 0.498 p=0.000 Sabit 0.685 0.419 1.634 R= 0.84 2 I1 0.251 0.103 0.304 2.438 R =0.70 I11 0.551 0.110 0.596 4.998 Düzel.R 2=0.67 I14 0.064 0.097 0.078 0.659 p=0.000 Sabit 2.866 0.496 5.774 R= 0.59 I1 0.384 0.122 0.576 3.155 R2 =0.35 2 I11 0.015 0.131 0.020 0.113 Düzel.R =0.29 I14 0.088 0.114 0.013 0.077 p=0.004 Sabit 1.657 0.599 2.764 R= 0.62 I1 0.145 0.147 0.176 0.986 R2 =0.38 2 I11 0.127 0.158 0.137 0.804 Düzel.R =0.32 I14 0.352 0.138 0.431 2.550 p=0.002 Sabit 2.643 0.515 5.134 R= 0.55 I1 0.134 0.139 0.166 0.968 R2 =0.31 I14 0.364 0.138 0.453 2.640 Düzel.R2=0.26 p=0.003 Kavramsal modelin ilk aşamasında öne sürülen hipotezlerle ilgili olarak inovasyon becerisi göstergeleri için de benzer şekilde regresyon analizleri yapılmıştır. İnovasyon becerisi göstergeleri için regresyon analiz sonuçları Çizelge 19’de özetlenmiştir: C9 C7 C4 C2 C1 göstergesi göstergesi göstergesi göstergesi göstergesi 75 Çizelge 4.19 : İnovasyon becerisi göstergeleri için çoklu regresyon analizi sonuçları Değişken B Standart β T hata Sabit 0.091 1.075 0.085 H1 0.243 0.212 0.220 1.146 R= 0.59 R3 0.178 0.198 0.174 0.900 R2 =0.35 S1 0.264 0.264 0.202 0.998 Düzel.R2=0.23 S2 0.118 0.247 0.094 0.478 p=0.028 S6 0.113 0.179 0.118 0.633 Sabit 1.180 0.768 1.535 R= 0.57 R3 0.086 0.159 0.094 0.542 R2 =0.32 S1 0.595 0.203 0.511 2.936 Düzel.R2=0.28 p=0.002 Sabit -0.751 1.078 -0.697 H1 0.126 0.242 0.114 0.523 H3 0.017 0.247 0.000 0.001 R= 0.67 H7 0.254 0.218 0.256 1.166 R2 =0.45 R3 0.062 0.243 0.060 0.256 Düzel.R2=0.30 S1 0.138 0.277 0.105 0.499 p= 0.018 S2 0.281 0.265 0.223 1.062 S6 0.205 0.175 0.212 1.171 Rekabet gücü bileşenlerinden inovasyon becerisi (C2) ile inovasyon becerisinin I1, I11 ve I14 bileşenleri arasındaki analizde regresyon denkleminin açıkladığı varyans oranı, hata oranının varyansına göre daha yüksek bulunmuştur. Bu analiz sonucu inovasyon becerisine ilişkin regresyon denklemi; Yˆ = 0.685 + 0.251I1+ 0.551I11+ 0.064I14 (4.1) C2 olarak ifade edilebilir. I14 göstergesi I11 gösterg I1 göstergesi 76 Bu denkleme ait R değeri 0.84, R2 değeri 0.70 ve düzeltilmiş R2 değeri ise 0.67 olarak bulunmuştur ve p<0.01 olduğu için denklem istatistiksel olarak anlamlıdır. Yani, denklemde yer alan üç değişken birlikte, inovasyon becerisindeki toplam varyansın yaklaşık %70’ini açıklamaktadır. Çoklu regresyon denkleminde eğimler (βi), diğer değişkenler sabit tutulduğunda o bağımsız değişkendeki birim artışa karşılık bağımlı değişkendeki değişim miktarını gösterir ve kısmi eğim ya da kısmi regresyon katsayısı olarak da isimlendirilir (Büyüköztürk 2002). Bu aşamada da rekabet gücü ve inovasyon becerisi göstergelerine ilişkin kısmi regresyon grafikleri çizilerek yorumlanmıştır. Geleceği görme yeteneğine ilişkin kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.11’ de verilmiştir. Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkenle verdikleri kısmi ilişkileri temel alan bu saçılma grafiklerinden; geleceği görme yeteneği (C1) ile; yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği (I1), üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği (I11) ve firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği (I14) arasındaki ilişkiler görülmektedir. Bu grafikler incelendiğinde; Şekil 4.11(a)’da gösterilen I1 göstergesi ile ŞekiI 4.11(b)’ de I11 göstergesinin bir eğime sahip olduğu ve Şekil 4.11(c)’ de gösterilen I14 göstergesinin eğiminin ise sıfıra yakın olduğu görülmektedir. Bu durumda geleceği görme yeteneğini en çok etkileyen inovasyon becerisi göstergesinin; üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği olduğu ve yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliğinin de buna yakın etki gösterdiği söylenebilir. Bu sonuçlar; üst düzey yöneticilerin inovatif faaliyetleri desteklemesi ve firmanın ürün portföyünü zenginleştirmek için inovatif çabalar göstermesinin; firmada yenilikçi bir vizyonun oluşmasını sağlayacağı şeklinde yorumlanabilir. Rekabet gücü bileşenlerinden inovasyon becerisine ilişkin kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.12’ de verilmiştir. Bu grafiklerden; inovasyon becerisi (C2) ile; yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği (I1), üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği (I11) ve firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği (I14) arasındaki ilişkiler görülmektedir. 77 Bagimli Degisken: C1 Bagimli Degisken: C1 2,0 2,0 1,0 1,0 0,0 0,0 -1,0 -1,0 -2,0 -2,0 -3 -2 -1 0 1 2 3 -3 -2 -1 0 1 2 3 I1 I11 r = 0.588 , p = 0.000 r = 0.582 , p = 0.000 (a) (b) Bagimli Degisken: C1 2,0 1,0 0,0 -1,0 -2,0 -3 -2 -1 0 1 2 3 I14 r = 0.409 , p = 0.016 (c) r : Pearson korelasyon katsayısı, p : Anlamlılık düzeyi Şekil 4.11 : Geleceği görme yeteneği (C1) ile bağımsız değişkenlerin (I1, I11, I14) kısmi regresyon grafikleri Bu grafiklerin eğimleri incelendiğinde; Şekil 4.12(a) ve Şekil 4.12(b)’de gösterilen I1 ve I11 göstergelerinin daha yüksek eğime sahip oldukları ve Şekil 4.12(c)’ de gösterilen I14 göstergesinin eğiminin ise sıfıra yakın olduğu görülmektedir. Grafiklerin eğimlerinden inovasyon becerisini en çok etkileyen göstergenin; üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği olduğu söylenebilir. Bunun nedeni olarak; üst yönetimin yenilikçiliğe destek vermesi ile firmanın stratejik planlarında inovasyon faaliyetlerine yer verileceği, organizasyonel oluşumlara bu kararların yön vereceği ve firmadaki inovatif C1 C1 C1 78 faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için gereksinim duyulan kaynakların sağlanacağı varsayımından hareketle firmanın inovasyon becerisinin de artacağı şeklinde yorum yapılabilir. Bagimli Degisken: C2 Bagimli Degisken: C2 2,0 2,0 1,0 1,0 0,0 0,0 -1,0 -1,0 -2,0 -2,0 -3 -2 -1 0 1 2 3 -3 -2 -1 0 1 2 3 I1 I11 r = 0.643 , p = 0.000 r = 0.781 , p = 0.000 (a) (b) Bagimli Degisken: C2 2,0 1,0 0,0 -1,0 -2,0 -3 -2 -1 0 1 2 3 I14 r = 0 .474 , p = 0.005 (c) r : Pearson korelasyon katsayısı, p : Anlamlılık düzeyi Şekil 4.12 : İnovasyon becerisi (C2) ile bağımsız değişkenlerin (I1, I11, I14) kısmi regresyon grafikleri Yeni ürünlerin ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri portföye katabilme yeterliliği ve inovasyon becerisi arasındaki pozitif ilişkinin varlığı doğaldır. İnovatif ürünlerin kârlılığının da yeni projelere örnek teşkil etmesi ve finansman sağlaması açısından inovasyon becerisine olumlu etkide bulunacağı düşünülebilir, ancak bu göstergenin etkisi üst yönetimin desteği ve yeni C2 C2 C2 79 ürünlerin portföye katılabilme yeteneğinin etkilerinden çok daha düşük olarak belirlenmiştir. Müşteri odaklı ürünler sunabilme yeteneğine ilişkin kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.13’de verilmiştir. Bu grafiklerden; müşteri odaklı ürünler sunabilme yeteneği (C4) ile; yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği (I1), üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği (I11) ve firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği (I14) arasındaki ilişkiler görülmektedir. Bagimli Degisken: C4 Bagimli Degisken: C4 2,0 2,0 1,0 1,0 0,0 0,0 -1,0 -1,0 -2,0 -2,0 -3 -2 -1 0 1 2 3 -3 -2 -1 0 1 2 3 I1 I11 r = 0.593 , p = 0.000 r = 0.316 , p = 0.068 (a) (b) Bagimli Degisken: C4 2,0 1,0 0,0 -1,0 -2,0 -3 -2 -1 0 1 2 3 I14 r = 0.305 , p = 0.080 (c) r : Pearson korelasyon katsayısı, p : Anlamlılık düzeyi Şekil 4.13 : Müşteri odaklı ürünler sunabilme yeteneği (C4) ile bağımsız değişkenlerin (I1, I11, I14) kısmi regresyon grafikleri C4 C4 C4 80 Bu grafiklerin eğimleri incelendiğinde; Şekil 4.13(a)’da gösterilen I1 göstergesinin belirli bir eğime sahip olduğu ve Şekil 4.13(b) ve Şekil 4.13(c)’ de gösterilen I11 ve I14 göstergelerinin eğimlerinin ise sıfıra yakın olduğu görülmektedir. Bu durumda müşteri odaklı ürünler sunabilme yeteneğini etkileyen göstergenin yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği olduğu söylenebilir. Bu sonuç; inovatif ürünlerle ürün portföyünü zenginleştirebilme yeteneğinin, müşteri odaklı olabilmenin bir ön koşulu olduğu şeklinde yorumlanabilir. Çünkü günümüzde müşteriler yenilikçi ürünleri firmalardan talep etmektedirler. Bu talepleri karşılayabilen firmaların ise inovatif çabalar ile bunu gerçekleştirdikleri varsayılabilir. Yeni ürünlerde yüksek pazar paylarının elde edilebilmesinin ise; müşteri odaklı yeni ürünler sunabilme yeterliliğine çok düşük seviyede de olsa pozitif etkide bulunduğu belirlenmiştir. Bu da yüksek pazar payları elde ettikçe firmanın pazar taleplerine daha çok yakınlaşması anlamına gelir ve dolayısıyla müşteri odaklı olma sonucunu doğurur şeklinde bir yorum yapılabilir. Bu göstergeler arasında üst yönetimin yenilikçiliğe desteğinin müşteri odaklılığa etkisi ise sıfır seviyesine yakın belirlenmiştir. Bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yeteneğine ilişkin kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.14’ de verilmiştir. Bu grafiklerden; bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yeteneği (C7) ile yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği (I1), üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği (I11) ve firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği (I14) arasındaki ilişkiler görülebilir. Bu grafiklerin eğimleri incelendiğinde; Şekil 4.14(c)’de gösterilen I14 göstergesinin nispeten daha yüksek eğime sahip olduğu ve Şekil 4.14(a) ve Şekil 4.14(b)’ de gösterilen I1 ve I11 göstergelerinin eğimlerinin ise daha düşük olduğu görülmektedir. Bu durumda bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yeteneğini en çok etkileyen göstergenin, firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği olduğu söylenebilir. Bunun bir nedeni; yüksek pazar payları elde edilen inovatif ürünlerden sağlanan kârın; bilgi teknolojilerinin satın alınması ve bu teknolojilerin kullanımı konusunda danışmanlık hizmeti 81 sağlanması vb. gibi faaliyetlerin finanse edilmesinde kullanılacağı varsayımı düşünülebilir. Böylece bilgi teknolojilerinin firmada etkin bir şekilde kullanılabilmesi için finansal kaynak sağlanmış olur. Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği destek sayesinde de bu yönde yatırım kararlarının alınması bilgi teknolojisi kullanımını etkinleştirecektir. Bunun yanında; inovatif ürünlerin portföye katılması da bilgi teknolojilerinin sağlanması ve etkin kullanılmasına itici bir güç olarak etkide bulunacaktır. Bagimli Degisken: C7 Bagimli Degisken: C7 2,0 2,0 1,0 1,0 0,0 0,0 -1,0 -1,0 -2,0 -2,0 -3 -2 -1 0 1 2 3 -3 -2 -1 0 1 2 3 I1 I11 r = 0.457 , p = 0.007 r = 0.404 , p = 0.018 (a) (b) Bagimli Degisken: C7 2,0 1,0 0,0 -1,0 -2,0 -2 -1 0 1 2 I14 r = 0.574 , p = 0.000 (c) r : Pearson korelasyon katsayısı, p : Anlamlılık düzeyi Şekil 4.14 : Bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yeteneği (C7) ile bağımsız değişkenlerin (I1, I11, I14) kısmi regresyon grafikleri C7 C7 C7 82 Uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneğine ilişkin kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.15’ de verilmiştir. Bu grafiklerden; uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneği (C9) ile yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği (I1) ve firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği (I14) arasındaki ilişkiler görülmektedir. Bu grafiklerin eğimleri incelendiğinde; Şekil 4.15(b)’de gösterilen I14 göstergesinin Şekil 4.15 (a)’ da gösterilen I1 göstergesine göre daha en yüksek bir eğime sahip olduğu görülmektedir. Bu durumda uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneğini en çok etkileyen göstergenin, firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği olduğu söylenebilir. Bu durum; yüksek pazar payları ve dolayısıyla yüksek kârlar elde eden firmaların uluslararası pazarlara açılmada daha yetkin olduğu sonucunu göstermektedir. Konuya finansal yeterlilik açısından bakıldığında bu sonucun çıkması doğaldır. Uluslararası pazarlarda iş yapabilmenin gerektirdiği bir diğer yeterlilik ise teknik yeterliliktir ve bu da Şekil 4.15(a)’da görüldüğü gibi firmaların yenilikçi ürünler sunabilmesini gerektirir. Bagimli Degisken: C9 Bagimli Degisken :C9 2,0 2,0 1,0 1,0 0,0 0,0 -1,0 -1,0 -2,0 -2,0 -3,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 3,0 -3,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 3,0 I1 I14 r = 0.389 , p = 0.023 r = 0.535 , p = 0.001 (a) (b) * Pearson korelasyon katsayısı, ** Anlamlılık düzeyi Şekil 4.15 : Uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneği (C9) ile bağımsız değişkenlerin (I1, I14) kısmi regresyon grafikleri C9 C9 83 İnovasyon becerisi göstergelerine ait regresyon denklemleri için de kısmi regresyon grafikleri çizilip incelenmiştir. Yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliğine ilişkin kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.16’da verilmiştir. Bu grafiklerden; yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği (I1) ile entelektüel sermaye göstergelerinden H1, R3, S1, S2 ve S6 arasındaki ilişkiler görülmektedir. Bu grafiklerin eğimleri incelendiğinde; Şekil 4.16(a)’da gösterilen H1, Şekil 4.16(b)’de gösterilen R3 ve Şekil 4.16(c)’de gösterilen S1 göstergelerinin daha yüksek eğime sahip oldukları, Şekil 4.16(d) ve Şekil 4.16(e)’de gösterilen S2 ve S6 göstergelerinin eğiminin ise daha düşük olduğu görülmektedir. Bu durumda yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliğini en çok etkileyen göstergelerin; tasarım personelinin yetkinliği, firmanın müşteri odaklı yeni ürün projelerini hayata geçirebilme yeterliliği ve firma tarafından yeni fikirlerin desteklenmesi yeterliliği olduğu söylenebilir. Bu sonuçlar, yenilikçi ürünler tasarlayabilmek için; insan kaynaklarının nitelikli olması, firmanın müşteri odaklı bakış açısına sahip olması ve firma tarafından inovatif fikirlerin desteklenmesinin en önemli gereksinimler olduğunu ortaya çıkarmaktadır ve bu sonuç sanayideki uygulamaları desteklemektedir. İnovatif ürünler sunabilmek için bu gereksinimlerin yanında, tasarım süreçleri için ihtiyaç duyulan kaynakların sağlanması da önemli bir konudur. Ek olarak; tasarım hedeflerine ulaşma oranındaki artış da firmalara yeni ürünler tasarlama konusunda motivasyon sağlar ve dolayısıyla firmaların inovatif ürünler sunma yeterlilikleri artar şeklinde bir varsayım yapılabilir. 84 Bagimli Degisken: I1 Bagimli Degisken: I1 2,0 2,0 1,0 1,0 0,0 0,0 -1,0 -1,0 -2,0 -2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 H1 R3 r = 0.455 , p = 0.007 r = 0.477 , p = 0.008 (a) (b) Bagimli Degisken: I1 Bagimli Degisken: I1 2,0 2,0 1,0 1,0 0,0 0,0 -1,0 -1,0 -2,0 -2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 S1 r = 0.458 , p = 0.006 S2 r = 0.356 , p = 0.039 (c) (d) Bagimli Degisken: I1 2,0 1,0 0,0 -1,0 -2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 S6 r = 0.368 , p = 0.032 (e) r : Pearson korelasyon katsayısı, p : Anlamlılık düzeyi Şekil 4.16 : Yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği (I1) ile bağımsız değişkenlerin (H1, R3, S1, S2, S6) kısmi regresyon grafikleri I1 I1 I1 I1 I1 85 Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliğine ilişkin kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.17’de verilmiştir. Bu grafiklerden; üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği ile entelektüel sermaye göstergelerinden R3 ve S1 arasındaki ilişkiler görülmektedir. Bagimli Degisken: I11 Bagimli Degisken: I11 2,0 2,0 1,0 1,0 0,0 0,0 -1,0 -1,0 -2,0 -2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 R3 S1 r = 0.363 , p = 0.035 r = 0.561 , p = 0.001 (a) (b) r : Pearson korelasyon katsayısı, p : Anlamlılık düzeyi Şekil 4.17 : Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği (I11) ile bağımsız değişkenlerin ( R3, S1) kısmi regresyon grafikleri Bu grafiklerin eğimleri incelendiğinde; Şekil 4.17(b)’de gösterilen S1 değişkeni belli bir eğime sahipken Şekil 4.17(a)’da gösterilen R3 değişkeninin eğiminin sıfıra yakın olduğu görülmektedir. Bu durumda üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliğinin, çoklukla firma tarafından yeni fikirlerin desteklenmesi tarafından etkilendiği söylenebilir. Bu sonuç; bir firmada daha alt kademelerde inovatif fikirlerin desteklenmesi ve dolayısıyla firmada inovatif bir kurum kültürünün oluşmasının, üst yönetimin bu konuya bakışına da yansıyacağının bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Ayrıca firmanın müşteri odaklı ürün projelerinin devreye alınması yeterliliği de; üst yönetimin konuyu başarı ve dolayısıyla kâr olarak değerlendireceği ve bu nedenle daha sonraki inovatif projelere vereceği desteğin artacağı şeklinde bir varsayım yapılabilir, ancak bu yeterliliğin etkisi oldukça düşük olarak belirlenmiştir. I11 I11 86 Firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliğine ilişkin kısmi regresyon grafikleri Şekil 4.18 ve Şekil 4.19’da verilmiştir. Bagimli Degisken: I14 Bagimli Degisken: I14 2,0 2,0 1,0 1,0 0,0 0,0 -1,0 -1,0 -2,0 -2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 H1 H3 r = 0.481 , p = 0.004 r = 0.430 , p = 0.011 (a) (b) Bagimli Degisken: I14 Bagimli Degisken: I14 2,0 2,5 2,0 1,5 1,0 1,0 ,5 0,0 0,0 -,5 -1,0 -1,0 -1,5 -2,0 -2,5 -2,0 -2,5 -1,5 -,5 ,5 1,5 2,5 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 H7 R3 r = 0.478 , p = 0.004 r = 0.482 , p = 0.004 (c) (d) r : Pearson korelasyon katsayısı, p : Anlamlılık düzeyi Şekil 4.18 : Firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği (I14) ile H1, H3, H7, R3 bağımsız değişkenlerinin kısmi regresyon grafikleri I14 I14 I14 I14 87 Bu grafiklerden; firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği (I14) ile entelektüel sermaye göstergelerinden H1, H3, H7, R3, S1, S2 ve S6 arasındaki ilişkiler görülmektedir. Bagimli Degisken: I14 Bagimli Degisken: I14 2,0 2,0 1,0 1,0 0,0 0,0 -1,0 -1,0 -2,0 -2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 S1 S2 r = 0.374 , p = 0.030 r = 0.472 , p= 0.005 (a) (b) Bagimli Degisken: I14 2,0 1,0 0,0 -1,0 -2,0 -2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 S6 r = 0 .470 , p = 0.005 (c) r : Pearson korelasyon katsayısı, p : Anlamlılık düzeyi Şekil 4.19 : Firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği (I14) ile S1, S2, S6 bağımsız değişkenlerinin kısmi regresyon grafikleri Bu grafiklerin eğimleri incelendiğinde; Şekil 4.18(a), Şekil 4.18 (c), Şekil 4.19(a), Şekil 4.19(b) ve Şekil 4.19(c)’de gösterilen H1, H7, S1, S2 ve S6 göstergelerinin belli bir eğime sahip oldukları, Şekil 4.18(b) ve Şekil 4.18(d)’ de gösterilen H3 ve R3 göstergelerinin eğiminin ise sıfıra yakın olduğu I14 I14 I14 88 görülmektedir. Bu sonuçlar, inovatif ürünlerin finansal başarısının; yetkin tasarım personelinin varlığına, firma tarafından yenilikçi fikirlerin desteklenmesi ve gerekli kaynakların sağlanmasına ve hedeflere ulaşılmasına bağlı olduğunu göstermektedir. İnovasyonun başlangıç noktasını; birincisi müşteriden gelen talepler, ikincisi pazar araştırmaları doğrultusunda firmanın kendi planları olmak üzere iki kaynak oluşturmaktadır. Bu nedenle de, müşteri odaklı yenilikçi ürünler üretmek pazar payı üzerinde bir etken olarak belirlenmiştir ancak pazar odaklı yenilikçiliğin de mümkün olması nedeniyle yüksek seviyelerde bir ilişki ortaya çıkmamıştır. Çünkü pazarı takip eden bir firmanın da inovatif ürünlerde yüksek pazar payları elde edebileceği varsayılabilir. Ek olarak; beklenildiği gibi, tasarım personelinin bilgi ve kaynaklarını paylaşma yeterliliği ise yeni ürünlerin yüksek pazar payları elde etmesi üzerinde güçlü bir etken değildir. Analizler sonucu kavramsal modelde belirlenen ilişkiler Şekil 4.20’de belirtildiği gibi özetlenebilir: İNSAN SERMAYESİ • Personelin yetkinliği H1-1 • Bilgi ve kaynakların paylaşılması • Çalışan memnuniyeti REKABET GÜCÜ İNOVASYON • Geleceği görme BECERİSİ • İnovasyon becerisi • Yeni ürünlerin H1-2 • Müşteri odaklı İLİŞKİSEL SERMAYE portföye katılması H2 çalışma • Müşteri odaklı yeni • Üst yönetimin • Bilgi teknolojilerini ürünler üretebilme yenilikçiliğe / kullanabilme yaratıcılığa desteği • Uluslararası • Yeni ürünler ile elde pazarlarda iş edilen pazar payı yapabilme ORGANİZASYONEL SERMAYE • Yeni fikirlerin desteklenmesi H1-3 • Kaynakların sağlanması • Hedeflere ulaşılması Şekil 4.20 : Kavramsal modelde belirlenen ilişkiler Uygulama anketi regresyon analizi sonuçlarına ait program çıktıları Ek-10’da verilmiştir. ENTELEKTÜEL SERMAYE 89 5. TARTIŞMA Günümüzde işletmeler fark yaratabilmek ve avantajlı konuma geçebilmek amacıyla; inovatif rekabet güçlerinin geliştirilmesine yönelik çaba göstermeli ve bunun için yönetim biçimlerine yeni değerler katabilmelidirler. İşletmeler bu avantajın sağlanmasında maddi varlıklarının yönetimi yanında, görünmez varlıklar diye tanımlanan entelektüel varlıklarının da yönetimini etkin bir şekilde gerçekleştirmelidirler. Yapılan bu tez çalışmasında; bu amaçla, firmalara entelektüel sermaye yönetiminin inovasyon becerisine olan pozitif etkilerinden yararlanarak rekabet avantajı sağlayabilmeleri için yatırım alternatifi önerileri sunan bir model geliştirilmiştir. Araştırmada; entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kavramları arasındaki ilişkilere odaklanılarak bir kavramsal model oluşturulmuş ve yapılan analizlerle bu kavramsal modelde ortaya konulan hipotezlerde öne sürülen; entelektüel sermaye bileşenleri, inovasyon becerisi ve rekabet gücü arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Literatürde yer alan çalışmalar incelendiğinde, Malezya’da yapılan bir araştırmada üretim, makine mühendisliği ve inşaat gibi hizmet dışı işletmelerde entelektüel sermaye bileşenlerinden yapısal sermayenin iş performansı (endüstri liderliği, geleceği görme, kârlılık, kârlılık büyümesi, satışların artışı, vergi sonrası aktiflerin kârlılığı, vergi sonrası satışlardaki kârlılık, rekabet karşısındaki toplu tutum, yeni ürün projelerindeki başarı oranı ve toplam iş performansından oluşan) üzerinde pozitif yönde etkide bulunduğu belirlenmiştir (Bontis ve ark. 2000). Bunun dışında literatürde entelektüel sermaye yönetimi yerine bilgi yönetimi uygulamalarının ele alındığı çalışmalar da vardır. Tayvan’da yapılan bir araştırmada da bilgi yönetimi yeteneği ile rekabetçilik arasında pozitif ilişki doğrulanmıştır. Bu çalışmada bilgi yönetimi yeteneği, bilginin elde edilmesi, ayrıştırılması, depolanması ve paylaşılması uygulamalarını kapsamaktadır (Liu ve ark. 2004). Avusturalya ve Yeni Zellanda işletmeleri için yapılan başka bir araştırmada da, bilgi yönetimi uygulamaları ile inovasyon arasındaki ilişki incelenmiştir. Bu araştırmanın sonuçları; bilgiyi elde etme ve cevaplamanın, 90 inovasyon için bilgiyi paylaşmaktan daha önemli olduğunu göstermiştir (Darroch ve McNaughton 2002). Yine Tayvan’da yapılan başka bir çalışmada da bilgi yönetimi metodu ile yeni ürün geliştirme performansı arasındaki pozitif ilişki doğrulanmıştır (Liu ve ark. 2005) Tez çalışması araştırma sonucu elde edilen bilgiler aşağıdaki gibi özetlenmiştir: 1) İşletmelerin maddi olmayan varlıklarının yönetimi için kullanılan entelektüel sermaye yönetiminin bileşenleri olan insan sermayesi, ilişkisel sermaye ve organizasyonel sermaye ile işletmenin inovasyon becerisi arasında pozitif bir ilişki vardır. 2) İşletmelerin ürün, süreç ve organizasyonlarında yenilik yapabilme yeteneği olarak açıklanan inovasyon becerisinin, işletmenin rekabet gücü ile pozitif yönde ilişkisi bulunmaktadır. 3) Analizler sonucu otomotiv sektöründe rekabet gücü bileşenleri; geleceği görme, inovasyon, müşteri odaklı ürünler sunabilme, bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme ve uluslararası pazarlarda iş yapabilme yetenekleri olarak belirlenmiştir. 4) İşletmenin belirlenen bu rekabet gücü yeteneklerinin en iyilenmesi için; yeni ürünlerin ürün portföyüne katılabilmesi, üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği destek ve yeni ürünlerin yüksek pazar payları elde edebilmesi yetkinlerinin geliştirilmesi için çaba harcanmalı ve yeterli finansman ayrılmalıdır. 5) Araştırma sonucu; inovatif rekabet avantajına ulaşmak için gerekli yetkinliklerin entelektüel sermaye yönetimi çerçevesinde elde edilebilmesi için öneriler sunmuştur. Buna göre; a) İnsan kaynakları boyutunda; tasarım personelinin yetkinliği ve bilgi ve kaynaklarını paylaşma yeterlilikleri sağlanmalı ve çalışan memnuniyeti için gerekli kaynaklar tahsis edilmelidir. b) Organizasyon boyutunda; firma tarafından yeni fikirlerin desteklenmesi, tasarım süreçleri kaynaklarının sağlanması ve tasarım hedeflerine ulaşma oranlarının artışını destekleyecek diğer önlemler alınmalıdır. 91 c) İlişkisel boyutta ise; müşteri odaklı yeni ürün projelerinin hayata geçirilmesi için yeterlilikler geliştirilmelidir. Araştırma çalışmasında; bu önerilerin işletmelerce uygulanması halinde inovasyon becerisi ve dolayısıyla rekabetçiliğin nasıl etkileneceğinin belirlenmesinde kullanılabilecek bir model elde edilmiştir. 6) Otomotiv sektöründe görev yapan üst düzey ve tasarımdan sorumlu yöneticiler; a) İnsan sermayesi varlıklarını üç faktör altında tanımlamışlardır. Bu faktörleri; tasarım personeline yeterli bilgi ve kaynakların sağlanması ve bunun sonucunda çalışan memnuniyetine ulaşılması, çalışanların başarıya ulaşmak için farklı yetkinliklere ve bilgilerini paylaşma isteğine sahip olması ve tasarım ve geliştirme süreçlerindeki yönetici ve personel sayısının yeterliliği ve personelin risk alabilme yetenekleri oluşturmaktadır. b) İlişkisel sermaye varlıklarını iki faktör altında tanımlamışlardır. Bu faktörleri; müşteri odaklı yeni ürünler devreye alınarak müşteri memnuniyetinin sağlanması ve hissedar memnuniyeti ile tedarikçi performansı ve müşteri geribildirimlerinin değerlendirilmesi, rakiplerin izlenmesi faaliyetleri oluşturmaktadır. c) Organizasyonel sermaye varlıklarını üç faktör altında tanımlamışlardır. Bu faktörleri; gerekli kaynakların tahsisi ve bilgiye kolay erişimin sağlanması, yeni ürün hedeflerinin belirlenerek takibi ve sonucunda hedeflere ulaşılması ile yeni fikirlerin desteklenmesi ve artan kârlılığın sağlanması faaliyetleri oluşturmaktadır. d) İnovasyon becerisini üç faktör altında tanımlamışlardır. Bu faktörleri; yeni ürünle ilgili ürün verilerini elde edip pazar tahmini yapabilme ve bunların sonucunda yüksek pazar payları elde edebilme, yenilikçi teknik süreçleri uygulayıp yeni 92 ürünleri portföye katabilme ve oluşan pazarlara zamanında girebilme ve üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği faaliyetleri oluşturmaktadır. e) Rekabet gücünü üç faktör altında tanımlamışlardır. Bu faktörleri; bilgi teknolojilerini etkin kullanıp müşteri odaklı ürünler sunabilme, geleceği görüp inovatif ürünler geliştirme ve sonucunda uluslararası pazarlarda iş yapabilme ve finansal gücü etkin kullanıp şirket ve marka imajı geliştirebilme faaliyetleri oluşturmaktadır. Gelecekte, bu tez çalışmasında ele alınan entelektüel sermaye, inovasyon becerisi ve rekabet gücü kavramlarına odaklanılarak aşağıda belirtilen araştırmalar yapılabilir : 1) Bu araştırma farklı sektörlerde faaliyette bulunan işletmelere uygulanarak, ele alınan parametreler arasındaki ilişkiler incelenebilir. Çünkü bu çalışmada her ne kadar otomotiv firmalarında görev yapan yöneticilerin görüşlerinden yararlanılsa da, kullanılan parametreler tek bir sektöre ait özellikler taşımamaktadır. Dolayısıyla önerilen yöntem, tasarım ve ürün geliştirme çalışmaları yapan pek çok üretici firma için kullanılabilir niteliktedir. Ancak, modeli oluşturan kavramlara ait kriterlerin seçimi ve önceliklendirilmesinde sektörel zorunluklar, eğilimler ve stratejiler gibi etmenler değerlendirilmeli ve modelde sektörün gerekliliklerine uygun adaptasyonlar yapılmalıdır. Dolayısıyla araştırmada kullanılan modele etkide bulunabilecek sektörel parametreler dikkate alınarak çalışma tekrarlanabilir. 2) Araştırmanın farklı sektörlerden oluşturulacak bir örneklem üzerinde bölgesel veya ulusal bazda yürütülmesi önerilebilir. 3) Entelektüel sermaye yönetiminin, inovatif rekabet gücü dışındaki kârlılık, işgücü verimliliği gibi diğer işletme performansı göstergeleri ile ilişkisi araştırılabilir. Sonuç olarak; tüm sektörlerde yer alan işletmelerin rakiplerinin önüne geçebilmeleri için entelektüel sermaye yönetiminin avantajlarını kullanmaları 93 önerilmekte ve araştırma çalışmasında ortaya konulan modelin de ürün geliştirme yapan tüm firmalara rekabetçilik seviyelerini geliştirebilmeleri için destek olması beklenmektedir. 94 KAYNAKLAR AKYOS, M. 2003. Firma Düzeyinde Yenilikçilik (Yenilik) ve Bilgi Yönetimi. Kalder Forum ARIKAN,C., AKYOS,M., DURGUT,M., GÖKER,A. 2003. Ulusal İnovasyon Sistemi: Kavramsal Çerçeve, Türkiye İncelemesi ve Ülke Örnekleri. TÜSİAD Yayınları, İstanbul. 263 s. ANONİM. 1997. Dünyada ve Türkiye’de Rekabet. MESS Yayınları, İstanbul. 147 s. BARKER,A. 2002. Yenilikçiliğin Simyası. MESS Yayınları, İstanbul. 259 s. BAYRAM,N. 2004. Sosyal Bilimlerde SPSS ile Veri Analizi. Ezgi Kitabevi, Bursa. 165 s. BONTIS,N. 1998. Intellectual capital: an exploratory study that develops measures and models. Management Decision, Vol.36 No.2, p.63-76. BONTIS,N. 2001. Assessing knowledge assets: a review of the models used to measure intellectual capital. International Journal of Management Reviews, Vol.3 No.1, p.41-60. BONTIS,N., DRAGONETTI,N.C., JACOBSEN,K., ROOS,G. 1999. The knowledge toolbox: A review of the tools available to measure and manage intangible resources. Europen Management Journal, Vol.17 No.4, p.391-402. BONTIS,N., KEOW,W.C.C., RICHARDSON,S. 2000. Intellectual capital and business performans in Malaysian industries. Journal of Intellectual Capital, Vol.1 No.1, p.85-100. BÜYÜKÖZKAN,G. 2002. Entelektüel Sermaye Yönetimi: Entelektüel Sermaye Nedir, Ne Değildir? Kalder Forum, Yıl.2 Sayı.6, s.35-44. 95 BÜYÜKÖZTÜRK,Ş. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Pegema Yayıncılık, Ankara. 179 s. CARNEIRO,A. 2000. How does knowledge management influence innovation and competitiveness? Journal of Knowledge Management, Vol.4 No.2, p.87-98. CHEN,J., ZHU,Z., XIE,H.Y. 2004. Measuring intellectual capital: a new model and empirical study. Journal of Intellectual Capital, Vol.5 No.1, p.195-212. CHOO, W.C., BONTIS, N. (Ed.) 2001, The Strategic Management of Intellectual Capital and Organizational Knowledge. Oxford University Press, New York. P. 748. DARROCH,J., MCNAUGHTON,R. 2002. Examining the link between knowledge management practices and types of innovation. Journal of Intellectual Capital, Vol.3 No.3, p.210-222. DRUCKER,P.F. 2003. Geleceğin Toplumunda Yönetim. Hayat Yayınları, İstanbul. 256 s. EDVINSSON, L., MALONE, M. 1997. Intellectual Capital : Realizing Your Company‘s True Value by Finding Its Hidden Brainpower. Harper Business, New York. p.240. FIRER,S., WILLIAMS,S.M. 2003. Intellectual capital and traditional measures of corporate performance. Journal of Intellectual Capital, Vol.4 No.3, p.348-360. GLOET,M., TERZIOVSKI,M. 2004. Exploring the relationship between knowledge management practices and innovation performance. Journal of Manufacturing Technology Management, Vol.15 No.5, p.402-409. GÖL,G. 1996. Gümrük Birliği’ne Geçişte Rekabet Gücünün Belirlenmesi ve Rekabetçi Pazarlama Stratejileri. TÜGİAD, İstanbul. S.28-44 GUTHRIE,J. 2001. The management, measurement and the reporting of intellectual capital. Journal of Intellectual Capital, Vol.2 No.1, p.27-41. 96 HAMEL,G., PRAHALAD,C.K. 1996. Geleceği Kazanmak. İnkılâp Kitabevi, İstanbul. 382 s. HAN,D., HAN,I. 2003. Prioritization and selection of intellectual capital measurement indicators using analytic hierarchy process for the mobile telecommunications industry. Expert Systems with Applications. (yayımda) LEONARD,D.A., SENSIPER,S. 2001. The Role of Tacit Knowledge in Group Innovation. The Strategic Management of Intellectual Capital and Organizational Knowledge. CHOO, W.C., BONTIS, N. (Ed.) Oxford University Press, New York. P.748. LIU,P.L., CHEN,W.C., TSAI,C.H. 2004. An empirical study on the correlation between the knowledge management capability and competitiveness in Taiwan’s industries. Technovation 24, p.971-977. LIU,P.L., CHEN,W.C., TSAI,C.H. 2005. An empirical study on the correlation between the knowledge management method and new product development strategy on product performance in Taiwan’s industries. Technovation 25, p.637-644. MARR,B., GRAY,D., NEELY,A. 2003. Why do firms measure their intellectual capital? Journal of Intellectual Capital, Vol.4 No.4, p.441-464. MARTI, J.M.V. 2002. İnnovation Capability-Benchmarking System (ICBS) World Congress on Intellectual Capital Readings. BONTIS, N. (Ed.) KMCI Press, Woburn. S.243-265 MCADAM,R. 2000. Knowledge Management as a catalyst for innovation within organizations: A qualitative study. Knowledge and Process Management, Vol.7 No.4, p.233-241. NONAKA,I.1998. The Knowledge Creating Company, Harvard Business Review on Knowledge Management. Harvard Business School Publication, Boston. P.25-30 97 NONAKA, I., TREECE, D.J. 2001. Managing Industrial Knowledge: creation, transfer and utilization. Sage Puplication, London. PEARSON,A.E 2003. Yenilikçilikte Kararlı Olma Yolları, Harward Business Review. PETTY,R., GUTHRIE,J. 2000. Intellectual capital literature review: Measurement, reporting and management. Journal of Intellectual Capital, Vol.1 No.2, p.155-176. PORTER,M.E. 1990. The Competitive Advantage of Nations. Free Pres, NewYork. p.855. PORTER,M.E. 2000. Rekabet Stratejisi Sektör ve Rakip Analizi Teknikleri. Sistem Yayıncılık, İstanbul. 493 s. ROOS,G., ROOS,J. 1997. Measuring your company’s intellectual performance. Long Range Planning, Vol.30 No.3, p.413-426. SAATY, T.L. 1990. The Analytic Hierarchy Process, RWS Publications, Pittsburgh. 283 s. SAATY, T.L. , KEARNS, K.P. 1985. Analytic Planning, RWS Publications, Vol.IV, Pittsburgh. 283 s. STEWART,T.A. 1997. Entelektüel Sermaye: Örgütleri Yeni Zenginliği. MESS Yayınları, İstanbul. 294 s. SOLLEIRO,J.L., CASTANON,R. 2004. Competitiveness and innovation systems: the challenges for Mexico’s insertion in the global context. Technovation. (yayımda) ULUSOY,G., ÖZGÜR,A. 1997. Rekabet Stratejileri ve En İyi Uygulamalar: Türk Otomotiv Sektörü. TÜSİAD Yayınları, İstanbul. 144s. 98 EKLER Ek-1 Öntest Çalışması Anketi Sayın Yönetici, İçinde bulunduğumuz bilgi çağında firmaların maddi olmayan varlıklarından (entelektüel sermayelerinden) yapılanan yenilikçi rekabet güçleri, finansal güçlerinden daha önemli bir şekilde firma başarısına etkide bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı; başarı için fark yaratan bu yenilikçi rekabet gücünün belirlenmesi için bir model geliştirmektir. Ekte araştırmamıza veri sağlamak için yararlanılacak bir anket bulunmaktadır. Anketten elde edilecek veriler Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü’nde yapılmakta olan bir Yüksek Lisans Tezi için kullanılacaktır. Anketteki soruları firmanızı temsil edecek şekilde yanıtlayarak araştırmamıza katkıda bulunmanız bizim için çok önemlidir. Araştırmadan elde edilecek veriler yüksek lisans çalışması dışında kesinlikle başka hiçbir yerde kullanılmayacaktır. Araştırmanın değerlendirme sonuçları istenmesi halinde ankete yanıt verenlerin e-posta adreslerine gönderilecektir. Katkılarınız için şimdiden çok teşekkür ederiz. Saygılarımızla, Prof.Dr.Erdal EMEL Araş.Gör. Gülşah AYZİT 99 GİRİŞ FİRMA BİLGİLERİ Firma Adı : …………………………………………………………………………………. Adres : …………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………….. Telefon : …………………………………………………………………………………. Faks : …………………………………………………………………………………. E-posta : …………………………………………………………………………………. FORMU DOLDURAN KİŞİNİN BİLGİLERİ Adı-Soyadı : …………………………………………………………………………………. (zorunlu değildir) Ünvanı : …………………………………………………………………………………. E-posta : …………………………………………………………………………………. (zorunlu değildir) BU ÇALIŞMANIN DEĞERLENDİRİLMESİNDE VE YAYIMLANMASINDA GİZLİLİK PRENSİBİNE KESİNLİKLE UYULACAKTIR. ANKET HAKKINDA GENEL BİLGİLER Aşağıdaki anket işletmelerin entelektüel sermaye tabanlı yenilikçi rekabet güçlerinin belirlenmesi için bir model geliştirmeyi amaçlamaktadır. Anket 4 ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde firmaya ilişkin bazı bilgiler sorulmaktadır. İkinci bölümde entelektüel sermaye yönetimi uygulamalarına, üçüncü bölümde inovasyon becerisine ve son bölümde ise rekabet gücüne ilişkin sorular bulunmaktadır. 100 1. BÖLÜM : Firma Özellikleri Aşağıdaki 7 soru firmanıza ve firmanızın yapısına ilişkin sorulardır. Herbir soruyu mevcut duruma uygun şekilde yanıtlayınız. 1. Firmanız hangi sektörde yer almaktadır? a) Otomotiv b) Diğer …………….. 2. Firmanızda yabancı ortaklık var mıdır? a) Evet b) Hayır 3. Firmanızda yabancı ortaklık varsa, ortağınızla / ortaklarınızla çalışma yapınız nasıldır? a) Ar-Ge faaliyetlerinde ortak çalışmalar b) Üretim faaliyetlerinde ortak çalışmalar c) Ar-Ge ve üretim faaliyetlerinde ortak çalışmalar 4. Firmanızın kurumsal yapısı nedir? a) Holdinge bağlı b) Bağımsız şirket 5. Firmanızın sermaye yapısı nedir? a) Aile şirketi b) Az sayıda ortak c) Halka açık 6. Firmanız ne kadar süreden beri faaliyet göstermektedir? a) 3 yıldan az b) 3-6 yıl c) 7-10 yıl d) 11-15 yıl e) 15 yıldan fazla 7. Firmanızın çalışan sayısı ne kadardır? a) 50 kişiden az b) 50-199 kişi c) 200-499 kişi d) 500-999 kişi e) 1000 kişiden fazla 101 2. BÖLÜM : Entelektüel Sermaye Yönetimi Uygulamaları Aşağıdaki 24 soru entelektüel sermaye yönetimi uygulamaları ile ilgilidir. “Mevcut Durum”; bu sorunun firmanızdaki mevcut uygulamasına ilişkin kişisel değerlendirmenizi ifade etmektedir. Değerlendirmeyi yapmak için aşağıdaki ölçeği kullanınız: • Kesinlikle Katılmıyorum • Katılmıyorum • Biraz Katılıyorum • Katılıyorum • Tamamen Katılıyorum Bu araştırma verilerinin anlamlı olabilmesi için samimiyetle kişisel değerlendirme yapmanız çok önemlidir. Lütfen her soruya tek bir yanıt verdiğinizden ve tüm soruları yanıtladığınızdan emin olunuz. MEVCUT DURUM Soru No 1 Çalışanlarımız firmamızın pazar hedefleri ve müşteri profilinden      haberdardır. 2 Tasarım süreçlerinde görev alan personelimiz görev aldıkları      işlerde yüksek yetkinliğe sahiptirler. 3 Firmamız yeni ürünlerin veya mevcut ürünlerimizde ilerlemeler sağlayacak yeni fikirlerin ortaya konulmasını ve uygulanmasını      desteklemektedir. 4 Firmamızda tasarım personeli başına ortaya konulan ürün      geliştirme fikirleri sayısı sektöre kıyasla yüksek düzeydedir. 5 Tasarım personelimiz sahip oldukları bilgi ve kaynakları gerekli      olduğunda diğer çalışma arkadaşları ile paylaşmaktadırlar. 6 Firmamız tasarım süreçlerinin etkin olarak işletilebilmesi için gerekli      kaynakları tahsis etmektedir. 7 Müşterilerimizin büyük bir bölümü piyasaya sunduğumuz yeni      KESİNLİKLE KATILMIYORUM KATILMIYORUM BİRAZ KATILIYORUM KATILIYORUM TAMAMEN KATILIYORUM 102 MEVCUT DURUM Soru No ürünlerden ve ürün geliştirmelerinden memnun kalmaktadır. 8 Firmamız müşterilerimizin beklentilerini öğrenerek müşteri odaklı      yeni ürün projelerini hayata geçirmektedir. 9 Firmamız belirli periyotlarda yeni ürün veya ürün geliştirmelerle ilgili      hedeflerini tanımlayarak gelişimlerini takip etmektedir. 10 Tasarım personelimiz çalışmalarında hedeflerine ulaşmak için      gerekli durumlarda uygun riskleri alabilmektedir. 11 Ürün tasarım ve geliştirme süreçlerimizde yeterli sayıda yönetici ve      personel görev almaktadır. 12 Tasarım süreçlerinde görev alan personelimiz yetkinliklerinin      arttırılması için gerekli tüm eğitimleri almaktadırlar. 13 Firmamız enformasyon sistemlerine yeterli miktarda yatırım ve      geliştirme harcaması yapmaktadır. 14 Tasarladığımız yeni ürünlerden elde ettiğimiz getirinin proje      maliyetlerine oranı giderek artmaktadır. 15 Firmamız hissedarlarını yeni ürünlerle ilgili tüm gelişmelerden      düzenli olarak haberdar etmektedir. 16 Firmamız müşterileri ile iş ilişkilerini devam ettirmek konusunda      başarılıdır. 17 Müşterilerimiz tarafından yeni ürün ve ürün geliştirmelerimize ait sunulan geribildirimler hakkında ilgili birimler zamanında ve tam      olarak bilgilendirilir ve varsa problemlerin kısa zamanda çözüme ulaştırılması sağlanır. 18 Firmamız tasarım personelimizin memnuniyetini sağlayacak kaynakları (ücret, teşvikler, fiziksel şartlar vb.) yeterli düzeyde      tahsis etmektedirler. 19 Tasarım ve geliştirme süreçlerinde görev alan tüm personel tanımlanan yeni ürün hedefleri konusunda yeterli bilgiye sahip      olabilmektedir. 20 Proje başına tanımlanan tasarım hedeflerine ulaşma oranımız      giderek artmaktadır. 21 Firmamızın tasarım projeleri için ayırdığı bütçe ile reel proje      maliyetleri arasında büyük farklar oluşmamaktadır. 22 Yeni tasarım projelerinde çalıştığımız tedarikçilerimiz iyi düzeyde      performans gösteren firmalardır. KESİNLİKLE KATILMIYORUM KATILMIYORUM BİRAZ KATILIYORUM KATILIYORUM TAMAMEN KATILIYORUM 103 MEVCUT DURUM Soru No 23 Bulunduğumuz sektördeki rakiplerin yeni ürün sunma konusundaki      faaliyetleri etkin olarak izlenmekte ve değerlendirilmektedir. 24 Yeni ürün geliştirme projelerinde görev alan personelimiz enformasyon sisteminde bulunan bilgilere kolaylıkla      ulaşabilmektedir 3. BÖ LÜM : Yenilikçilik (İnovasyon) Becerisi Aşağıdaki 15 soru firmanızın yenilikçilik (inovasyon) becerisi ile ilgilidir. Değerlendirmenizi 2.Bölüm’de açıklandığı gibi yapınız. MEVCUT DURUM Soru No 1 Firmamız yeni ürünler veya önemli teknik ilerlemeler içeren      ürünleri ürün portföyümüze katmak konusunda yeterlidir. 2 Firmamız yenilikçi teknik süreçlerin seçimi ve başlatılması      konusunda yeterlidir. 3 Firmamız pazarlanabilir yeni ürün ve hizmetleri devreye alma      konusunda stratejiler üretme konusunda yeterlidir. 4 Firmamızın devreye aldığı yenilikçi ürünler arasında sadece firmamız için değil, içinde bulunduğumuz sektör için de yeni      ürünler bulunmaktadır. 5 Üretim sistemimize kattığımız yeni ürünler veya önemli teknik      ilerlemeler içeren ürünlerden hemen hepsi başarılı olmuştur. KESİNLİKLE KATILMIYORUM KESİNLİKLE KATILMIYORUM KATILMIYORUM KATILMIYORUM BİRAZ KATILIYORUM BİRAZ KATILIYORUM KATILIYORUM KATILIYORUM TAMAMEN KATILIYORUM TAMAMEN KATILIYORUM 104 MEVCUT DURUM Soru No 6 Firmamız gerekli durumlarda teknoloji transferinin gerçekleştirilmesi konusunda stratejiler oluşturma yetkinliğine      sahiptir. 7 Firmamız yenilikçi ürün ve süreçler sunabilmek için gerektiğinde yeniden yapılanma faaliyetlerinin planlanarak kriterlerinin      hazırlanması yeterliliğine sahiptir. 8 Firmamız yenilikçi ürün ve hizmetler sunabilmek için diğer kuruluşlarla (müşteriler, tedarikçiler, üniversiteler ve araştırma      kuruluşları gibi) işbirliği oluşturma ve bunların devamlılığının sağlanması konusunda yeterliliğe sahiptir. 9 Firmamız yenilikçi ürünlerin portföyümüze katılması için teknik uzmanlardan uygun danışmanlık ve mühendislik hizmeti alma      konusunda yeterlidir. 10 Firmamız şirket yetkinliklerinin sürdürülebilmesi için yeni organizasyonel ve teknik çözümler (yeni süreçler, yapılar,      makine ve ekipmanlar gibi) kullanma yeteneğine sahiptir. 11 Üst yönetimimiz, yenilikçilik süreçlerine süreçlerin başarısı için      yeterli destek vermektedir. 12 Firmamız yeni ürün geliştirmeye ilişkin veri elde etme      konusunda başarılıdır. 13 Firmamız yeni ürünlere ilişkin pazar tahmini yapma konusunda      başarılıdır. 14 Firmamız pazara sunduğu yeni ürünlerde yüksek pazar payları      elde etmektedir. 15 Firmamız yeni bir pazar oluştuğunda, bu pazara zamanında      girme yeteneğine sahiptir. KESİNLİKLE KATILMIYORUM KATILMIYORUM BİRAZ KATILIYORUM KATILIYORUM TAMAMEN KATILIYORUM 105 4. BÖ LÜM : Rekabet Gücü Aşağıdaki 9 soru firmanızın rekabet gücü ile ilgilidir. Değerlendirmenizi 2.Bölüm’de açıklandığı gibi yapınız. MEVCUT DURUM Soru No 1 Firmamız içinde bulunduğu sektördeki değişimlere kendini adapte edebilecek ve değişimlere karşı stratejiler geliştirebilecek şekilde      geleceği görme yeteneğine sahiptir. 2 Firmamız iş yönetiminde ve üretim süreçlerinde sürekli gelişme      sağlayabilecek yenilikçilik (inovasyon) becerisine sahiptir. 3 Firmamız yeni pazarlara açılabilecek, satışlarını ve karını      arttırabilecek pazarlama yeteneğine sahiptir. 4 Firmamız müşterilerimizin istek ve ihtiyaçlarını karşılayabilecek      ürün/ hizmetler sunabilme yeteneğine sahiptir. 5 Firmamız şirket ve marka imajı geliştirebilme yeteneğine sahiptir.      6 Firmamız şirket hedeflerimizin başarılması için çalışanlarımızın      yeterliliklerinin arttırılması yeteneğine sahiptir. 7 Firmamız verimliliğimizin arttırılması için bilgi teknolojilerini etkin      kullanma yeteneğine sahiptir. 8 Firmamız mevcut finansal gücünü etkin olarak kullanabilme      yeteneğine sahiptir. 9 Firmamız uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneğine sahiptir.      ZAMAN VE EMEK HARCAYARAK KATKIDA BULUNDUĞUNUZ İÇİN ÇOK TEŞEKKÜR EDERİZ. KESİNLİKLE KATILMIYORUM KATILMIYORUM BİRAZ KATILIYORUM KATILIYORUM TAMAMEN KATILIYORUM 106 Ek-2 Öntest Anketi Güvenilirlik Analizi Sonuçları Öntest Anketi İnsan Sermayesi Güvenilirlik Analizi Sonuçları Madde Madde Madde- Madde Ölçek silinirse silinirse düzeltilmiş toplam silinirse ortalama varyans korelasyonu alfa değeri H1 27,00 17,71 0,89 0,79 H2 27,63 19,13 0,40 0,86 H3 26,63 21,13 0,67 0,83 H4 27,00 20,86 0,59 0,83 H5 27,88 22,70 0,22 0,86 H6 27,25 17,64 0,91 0,79 H7 27,50 16,86 0,57 0,84 H8 27,00 18,57 0,75 0,81 Güvenilirlik katsayıları N = 8 Soru sayısı = 8 α = 0,85 107 Öntest Anketi İlişkisel Sermaye Güvenilirlik Analizi Sonuçları Madde Madde silinirse Madde- Madde Ölçek silinirse düzeltilmiş toplam silinirse ortalama korelasyonu alfa değeri varyans R1 28,75 19,07 0,39 0,84 R2 28,63 18,27 0,65 0,82 R3 28,25 16,79 0,78 0,80 R4 28,38 17,13 0,74 0,81 R5 28,38 15,70 0,78 0,79 R6 28,63 18,27 0,65 0,82 R7 29,25 17,93 0,44 0,84 R8 29,00 16,00 0,45 0,86 Güvenilirlik katsayıları N = 8 Soru sayısı = 8 α = 0,84 108 Öntest Anketi Organizasyonel Sermaye Güvenilirlik Analizi Sonuçları Madde Madde silinirse Madde- Madde Ölçek silinirse düzeltilmiş toplam silinirse ortalama korelasyonu alfa değeri varyans S1 27,75 24,21 0,19 0,89 S2 28,00 20,00 0,68 0,84 S3 28,13 18,41 0,80 0,83 S4 28,25 18,21 0,90 0,82 S5 28,50 21,43 0,39 0,88 S6 28,50 18,29 0,77 0,83 S7 28,25 23,07 0,56 0,86 S8 28,38 19,98 0,74 0,84 Güvenilirlik katsayıları N = 8 Soru sayısı = 8 α = 0,87 109 Öntest Anketi İnovasyon Becerisi Güvenilirlik Analizi Sonuçları Madde Madde silinirse Madde- Madde Ölçek silinirse düzeltilmiş toplam silinirse ortalama korelasyonu alfa değeri varyans I1 54,25 115,36 0,95 0,95 I2 54,38 116,84 0,77 0,96 I3 54,38 114,27 0,92 0,95 I4 54,38 117,14 0,70 0,96 I5 54,25 117,93 0,78 0,96 I6 54,13 114,13 0,93 0,95 I7 54,50 117,43 0,57 0,96 I8 54,13 114,98 0,63 0,96 I9 54,75 110,50 0,88 0,96 I10 54,00 115,43 0,80 0,96 I11 53,88 119,27 0,71 0,96 I12 54,13 114,70 0,74 0,96 I13 54,13 112,70 0,84 0,96 I14 54,13 110,79 0,76 0,96 I15 54,88 109,84 0,81 0,96 Güvenilirlik katsayıları N = 8 Soru sayısı = 15 α = 0,96 110 Öntest Anketi Rekabet Gücü Güvenilirlik Analizi Sonuçları Madde Madde silinirse Madde- Madde Ölçek silinirse düzeltilmiş toplam silinirse ortalama korelasyonu alfa değeri varyans C1 33,00 28,00 0,89 0,88 C2 32,63 28,84 0,61 0,90 C3 33,13 28,13 0,78 0,89 C4 32,63 31,41 0,70 0,90 C5 33,00 28,57 0,45 0,92 C6 32,88 27,84 0,82 0,89 C7 33,00 28,57 0,64 0,90 C8 33,13 28,41 0,74 0,89 C9 32,63 27,13 0,81 0,89 Güvenilirlik katsayıları N = 8 Soru sayısı = 9 α = 0,91 111 Ek-3 Öntest Anketi Faktör Analizi Sonuçları Öntest Anketi İnsan Sermayesi Faktör Analizi Sonuçları Communalities Initial Extraction H1 1,000 ,929 H2 1,000 ,810 H3 1,000 ,888 H4 1,000 ,850 H5 1,000 ,908 H6 1,000 ,959 H7 1,000 ,847 H8 1,000 ,859 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Rotation Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings Loadings % of Cumulative % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % Total Variance % 1 4,444 55,556 55,556 4,444 55,556 55,556 2,824 35,299 35,299 2 1,507 18,834 74,389 1,507 18,834 74,389 2,432 30,406 65,705 3 1,099 13,740 88,129 1,099 13,740 88,129 1,794 22,424 88,129 4 ,472 5,896 94,026 5 ,298 3,722 97,747 6 ,180 2,253 100,000 7 2,8E-16 3,475E-15 100,000 8 -7,E-17 -9,0E-16 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. 5 4 3 2 1 0 -1 1 2 3 4 5 6 7 8 Component Number Eigenvalue 112 Component Matrix a Component 1 2 3 H1 ,941 -,207 -4,E-02 H6 ,923 ,285 -,158 H8 ,848 ,132 -,350 H3 ,764 -,440 ,334 H4 ,700 ,257 ,543 H7 ,694 1,0E-01 -,596 H5 ,348 ,805 ,372 H2 ,560 -,669 ,222 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 3 components extracted. Rotated Component Matrix a Component 1 2 3 H7 ,917 7,9E-02 -2,E-02 H8 ,867 ,253 ,209 H6 ,819 ,275 ,461 H3 ,240 ,893 ,184 H2 ,127 ,883 -,122 H1 ,659 ,676 ,194 H5 ,146 -,189 ,923 H4 ,181 ,467 ,774 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 5 iterations. Component Transformation Matrix Component 1 2 3 1 ,715 ,584 ,384 2 ,184 -,687 ,703 3 -,674 ,432 ,599 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. 113 Öntest Anketi İlişkisel Sermaye Faktör Analizi Sonuçları Communalities Initial Extraction R1 1,000 ,660 R2 1,000 ,577 R3 1,000 ,843 R4 1,000 ,800 R5 1,000 ,861 R6 1,000 ,785 R7 1,000 ,750 R8 1,000 ,459 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Rotation Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings Loadings % of Cumulative % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % Total Variance % 1 4,272 53,397 53,397 4,272 53,397 53,397 3,382 42,281 42,281 2 1,465 18,312 71,709 1,465 18,312 71,709 2,354 29,428 71,709 3 ,857 10,708 82,416 4 ,771 9,636 92,052 5 ,443 5,542 97,594 6 ,131 1,640 99,234 7 6,1E-02 ,766 100,000 8 -1,E-16 -1,6E-15 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. Scree Plot 5 4 3 2 1 0 -1 1 2 3 4 5 6 7 8 Component Number Eigenvalue 114 Component Matrix a Component 1 2 R5 ,914 -,159 R3 ,879 -,267 R4 ,861 -,244 R2 ,759 -4,E-02 R6 ,731 ,501 R8 ,517 ,438 R7 ,502 ,706 R1 ,543 -,604 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 2 components extracted. Component Transformation Matrix Component 1 2 1 ,827 ,563 2 -,563 ,827 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. Rotated Component Matrix a Component 1 2 R3 ,877 ,274 R4 ,849 ,283 R5 ,845 ,383 R1 ,789 -,194 R2 ,648 ,396 R7 1,7E-02 ,866 R6 ,322 ,826 R8 ,181 ,653 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 3 iterations. 115 Öntest Anketi Organizasyonel Sermaye Faktör Analizi Sonuçları Communalities Initial Extraction S1 1,000 ,756 S2 1,000 ,843 S3 1,000 ,911 S4 1,000 ,989 S5 1,000 ,799 S6 1,000 ,811 S7 1,000 ,699 S8 1,000 ,957 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Rotation Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings Loadings % of Cumulative % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % Total Variance % 1 4,462 55,778 55,778 4,462 55,778 55,778 3,208 40,095 40,095 2 1,264 15,802 71,581 1,264 15,802 71,581 2,120 26,505 66,600 3 1,040 12,998 84,579 1,040 12,998 84,579 1,438 17,979 84,579 4 ,689 8,611 93,190 5 ,479 5,985 99,174 6 4,6E-02 ,577 99,751 7 2,0E-02 ,249 100,000 8 -1,E-17 -1,4E-16 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. Scree Plot 5 4 3 2 1 0 -1 1 2 3 4 5 6 7 8 Component Number Eigenvalue 116 Component Matrix a Component 1 2 3 S4 ,968 ,104 -,202 S8 ,860 ,100 -,454 S3 ,849 -,437 1,8E-02 S6 ,840 -,271 ,181 S2 ,811 ,355 -,245 S7 ,636 ,390 ,377 S5 ,475 -,596 ,467 S1 ,268 ,588 ,582 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 3 components extracted. Rotated Component Matrix a Component 1 2 3 S8 ,962 ,179 7,2E-03 S4 ,906 ,348 ,216 S2 ,864 6,5E-02 ,305 S5 -2,E-02 ,891 7,2E-02 S3 ,562 ,772 -2,E-02 S6 ,502 ,722 ,196 S1 2,2E-02 -1,E-02 ,869 S7 ,384 ,230 ,706 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 6 iterations. Component Transformation Matrix Component 1 2 3 1 ,794 ,531 ,297 2 ,233 -,716 ,658 3 -,562 ,453 ,692 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. 117 Öntest Anketi İnovasyon Becerisi Faktör Analizi Sonuçları-1 Communalities Initial Extraction I1 1,000 ,993 I2 1,000 ,968 I3 1,000 ,993 I4 1,000 ,877 I5 1,000 ,927 I6 1,000 ,990 I7 1,000 ,988 I8 1,000 ,948 I9 1,000 ,947 I10 1,000 ,984 I11 1,000 ,917 I12 1,000 ,974 I13 1,000 ,963 I14 1,000 ,972 I15 1,000 ,913 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Rotation Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings Loadings % of Cumulative % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % Total Variance % 1 10,115 67,432 67,432 10,115 67,432 67,432 4,756 31,705 31,705 2 1,785 11,900 79,332 1,785 11,900 79,332 3,946 26,306 58,011 3 1,399 9,324 88,656 1,399 9,324 88,656 3,657 24,381 82,392 4 1,057 7,044 95,700 1,057 7,044 95,700 1,996 13,308 95,700 5 ,311 2,070 97,770 6 ,238 1,587 99,356 7 9,7E-02 ,644 100,000 8 4,7E-16 3,165E-15 100,000 9 2,2E-16 1,472E-15 100,000 10 1,6E-16 1,076E-15 100,000 11 1,3E-16 8,551E-16 100,000 12 7,6E-17 5,043E-16 100,000 13 -5,E-17 -3,1E-16 100,000 14 -5,E-16 -3,4E-15 100,000 15 -1,E-15 -9,1E-15 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. 118 Component Matrix a Component 1 2 3 4 I1 ,965 ,151 -4,E-02 -,194 I6 ,948 -,125 -,275 3,3E-03 I3 ,932 -,154 ,228 -,219 I9 ,886 ,150 ,374 -1,E-02 I13 ,864 -,451 ,108 2,6E-02 I10 ,838 ,156 -,506 4,4E-02 I15 ,834 -3,E-02 ,443 -,145 I5 ,822 -,257 -,419 9,6E-02 I2 ,800 ,398 ,207 -,355 I12 ,796 -,464 -7,E-02 -,348 I14 ,794 -,509 ,108 ,267 I11 ,757 ,242 -,533 4,1E-02 I4 ,713 ,367 ,345 ,339 I7 ,632 ,761 -,101 -8,E-03 I8 ,653 1,5E-02 ,135 ,709 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 4 components extracted. Rotated Component Matrix a Component 1 2 3 4 I12 ,894 ,229 ,334 -,103 I13 ,871 ,227 ,242 ,307 I14 ,821 7,0E-02 ,205 ,501 I3 ,755 ,587 ,236 ,150 I2 ,283 ,889 ,311 3,7E-03 I7 -,209 ,750 ,584 ,201 I9 ,472 ,743 ,175 ,376 I15 ,616 ,686 4,2E-02 ,249 I1 ,502 ,653 ,546 ,127 I4 ,125 ,645 ,181 ,642 I11 ,190 ,278 ,884 ,148 I10 ,307 ,282 ,882 ,179 I5 ,612 4,7E-02 ,707 ,226 I6 ,627 ,294 ,678 ,226 I8 ,249 ,169 ,260 ,889 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 17 iterations. Component Transformation Matrix Component 1 2 3 4 1 ,601 ,530 ,507 ,318 2 -,758 ,605 ,239 ,044 3 ,136 ,477 -,827 ,264 4 -,213 -,353 ,052 ,910 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. 119 Öntest Anketi İnovasyon Becerisi Faktör Analizi Sonuçları-2 Communalities Initial Extraction I1 1,000 ,981 I2 1,000 ,959 I3 1,000 ,973 I5 1,000 ,932 I7 1,000 ,963 I8 1,000 ,434 I9 1,000 ,930 I10 1,000 ,976 I11 1,000 ,910 I12 1,000 ,801 I13 1,000 ,964 I14 1,000 ,934 I15 1,000 ,900 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Rotation Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings Loadings % of Cumulative % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % Total Variance % 1 8,726 67,120 67,120 8,726 67,120 67,120 4,691 36,086 36,086 2 1,700 13,074 80,194 1,700 13,074 80,194 3,750 28,843 64,929 3 1,231 9,472 89,666 1,231 9,472 89,666 3,216 24,737 89,666 4 ,899 6,917 96,583 5 ,254 1,956 98,539 6 ,105 ,809 99,348 7 8,5E-02 ,652 100,000 8 3,1E-16 2,418E-15 100,000 9 1,5E-16 1,167E-15 100,000 10 7,5E-18 5,783E-17 100,000 11 -1,E-16 -1,1E-15 100,000 12 -2,E-16 -1,8E-15 100,000 13 -6,E-16 -4,8E-15 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. 120 Scree Plot 10 8 6 4 2 0 -2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Component Number Component Matrix a Component 1 2 3 I1 ,969 ,193 -7,E-02 I3 ,940 -,173 -,245 I9 ,888 6,6E-02 -,370 I13 ,876 -,443 6,9E-03 I15 ,838 -,125 -,427 I10 ,834 ,299 ,438 I5 ,821 -,138 ,490 I12 ,810 -,378 3,4E-02 I2 ,808 ,381 -,401 I14 ,792 -,538 ,130 I11 ,746 ,376 ,460 I8 ,636 -8,E-02 ,149 I7 ,615 ,763 -6,E-02 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 3 components extracted. Eigenvalue 121 Rotated Component Matrix a Component 1 2 3 I14 ,934 ,141 ,204 I13 ,906 ,315 ,210 I12 ,816 ,286 ,230 I3 ,720 ,641 ,208 I5 ,686 6,3E-02 ,676 I8 ,490 ,225 ,378 I2 ,203 ,902 ,322 I9 ,495 ,798 ,220 I15 ,600 ,733 5,6E-02 I7 -,177 ,701 ,663 I1 ,481 ,679 ,537 I11 ,248 ,250 ,887 I10 ,362 ,284 ,874 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 24 iterations. Component Transformation Matrix Component 1 2 3 1 ,653 ,571 ,498 2 -,751 ,405 ,521 3 ,096 -,714 ,693 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. 122 Öntest Anketi Rekabet Gücü Faktör Analizi Sonuçları Communalities Initial Extraction C1 1,000 ,882 C2 1,000 ,938 C3 1,000 ,806 C4 1,000 ,955 C5 1,000 ,992 C6 1,000 ,935 C7 1,000 ,975 C8 1,000 ,968 C9 1,000 ,912 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Rotation Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings Loadings % of Cumulative % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % Total Variance % 1 5,638 62,642 62,642 5,638 62,642 62,642 3,058 33,975 33,975 2 1,549 17,213 79,855 1,549 17,213 79,855 3,054 33,938 67,913 3 1,175 13,055 92,910 1,175 13,055 92,910 2,250 24,997 92,910 4 ,395 4,383 97,294 5 ,159 1,772 99,066 6 6,8E-02 ,755 99,821 7 1,6E-02 ,179 100,000 8 2,5E-16 2,724E-15 100,000 9 2,8E-17 3,165E-16 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. Scree Plot 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Component Number Eigenvalue 123 Component Matrix a Component 1 2 3 C1 ,923 3,1E-02 -,173 C6 ,890 -,243 ,290 C9 ,864 2,0E-02 -,406 C3 ,808 ,293 -,259 C4 ,808 -,516 ,192 C7 ,770 -,412 ,461 C8 ,749 ,484 ,416 C2 ,733 -,161 -,612 C5 ,503 ,841 ,177 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 3 components extracted. Rotated Component Matrix a Component 1 2 3 C7 ,964 ,156 ,146 C4 ,898 ,386 -2,E-02 C6 ,853 ,360 ,278 C2 ,214 ,944 -3,E-02 C9 ,310 ,869 ,245 C1 ,469 ,730 ,360 C3 ,206 ,717 ,499 C5 -5,E-02 ,179 ,979 C8 ,433 ,162 ,868 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 5 iterations. Component Transformation Matrix Component 1 2 3 1 ,630 ,649 ,427 2 -,551 -,015 ,835 3 ,548 -,761 ,348 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. 124 Ek-4 Öntest Anket Çalışması Korelasyon Analizi Sonuçları Öntest Anketi İnsan Sermayesi-İnovasyon Becerisi Korelasyon Analizi Sonuçları 125 Öntest Anketi İlişkisel Sermaye-İnovasyon Becerisi Korelasyon Analizi Sonuçları 126 Öntest Anketi Organizasyonel Sermaye-İnovasyon Becerisi Korelasyon Analizi Sonuçları 127 Öntest Anketi İnovasyon Becerisi-Rekabet Gücü Korelasyon Analizi Sonuçları 128 Ek-5 Analitik Hiyerarşi Prosesi Sonuçları REKABET GUCU INDIKATORLERINI ONCELIKLENDIRMEK Synthesis of Leaf Nodes with respect to GOAL Distributive Mode OVERALL INCONSISTENCY INDEX = 0,01 LEVEL 1 LEVEL 2 LEVEL 3 LEVEL 4 LEVEL 5 RK-KATKI=1,000 C5 =,588 C2 =,323 C7 =,089 129 REKABET GUCU INDIKATORLERINI ONCELIKLENDIRMEK Synthesis o f Leaf Nodes w ith respect to GOAL D is tr ibu tiv e Mode OVERALL INCONSISTENCY INDEX = 0 ,01 C5 ,588 C2 ,323 C7 ,089 Abbreviation Definition C5 sirket ve marka imaji gelist irebilme yetenegi C2 inovasyon becerisi C7 bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yetenegi Trial Use Only 130 INOVASYON BECERISI INDIKATORLERINI ONCELIKLENDIRMEK Synthesis of Leaf Nodes with respect to GOAL Distributive Mode OVERALL INCONSISTENCY INDEX = 0,08 LEVEL 1 LEVEL 2 LEVEL 3 LEVEL 4 LEVEL 5 IN-KATKI=1,000 I11 =,674 I2 =,226 I14 =,101 131 INOVASYON BECERISI INDIKATORLERINI ONCELIKLENDIRMEK Synthesis o f Leaf Nodes w ith respect to GOAL D is tr ibu tiv e Mode OVERALL INCONSISTENCY INDEX = 0 ,08 I11 ,674 I2 ,226 I14 ,101 Abbreviation Definition I11 ust yonetimin yenilikcilige verdigi destegin yeterliligi I2 yenilikçi teknik sureclerin secimi ve baslat ilmasi yeterliligi I14 yeni urunlerin yuksek pazar paylari elde edebilme yeterliligi Trial Use Only 132 ENTELEKTUEL SERMAYE INDIKATORLERINI ONCELIKLENDIRMEK Synthesis of Leaf Nodes with respect to GOAL Distributive Mode OVERALL INCONSISTENCY INDEX = 0,06 LEVEL 1 LEVEL 2 LEVEL 3 LEVEL 4 LEVEL 5 I11 =,674 S5 =,225 H5 =,145 R3 =,109 H7 =,069 R7 =,050 S8 =,035 H3 =,025 S1 =,016 I2 =,226 H5 =,073 R3 =,052 S5 =,036 S1 =,024 R7 =,016 H7 =,011 S8 =,009 H3 =,005 I14 =,101 R3 =,029 S1 =,023 S8 =,013 H5 =,011 R7 =,008 H7 =,006 S5 =,006 H3 =,004 133 ENTELEKTUEL SERMAYE INDIKATORLERINI ONCELIKLENDIRMEK Syn thesis o f Leaf Nodes w ith respect to GOAL D is tr ibu tiv e Mode OVERALL INCONSISTENCY INDEX = 0 ,06 S5 ,267 H5 ,230 R3 ,190 H7 ,086 R7 ,074 S1 ,063 S8 ,057 H3 ,034 Abbreviation Definition S5 yeni urunlerden elde edilen karin art is gosterme yeterliligi H5 tas. sureclerinde yeterli sayida yon. ve per. bulundurulabilmesi R3 musteri odakli yeni urun projelerinin hayata gecirilmesi yet H7 tas. personelinin cal. mem.saglayacak kaynaklari tahsis etme yet. R7 yeni urun tedarikcilerinin performansinin yeterliligi S1 yeni f ikirlerin desteklenmesinin yeterliligi S8 enformasyon sistemlerine kolay erisim saglanmasi yeterliligi H3 tasarim personelinin bilgi ve kaynaklarini paylasma yeterliligi Trial Use Only 134 Ek-6 Uygulama Çalışması Anketi Sayın Yönetici, İçinde bulunduğumuz bilgi çağında firmaların maddi olmayan varlıklarından (entelektüel sermayelerinden) yapılanan yenilikçi rekabet güçleri, finansal güçlerinden daha önemli bir şekilde firma başarısına etkide bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı; başarı için fark yaratan bu yenilikçi rekabet gücünün belirlenmesi için bir model geliştirmektir. Ekte araştırmamıza veri sağlamak için yararlanılacak bir anket bulunmaktadır. Anketten elde edilecek veriler Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü’nde yapılmakta olan bir Yüksek Lisans Tezi için kullanılacaktır. Anketteki soruları firmanızı temsil edecek şekilde yanıtlayarak araştırmamıza katkıda bulunmanız bizim için çok önemlidir. Araştırmadan elde edilecek veriler yüksek lisans çalışması dışında kesinlikle başka hiçbir yerde kullanılmayacaktır. Araştırmanın değerlendirme sonuçları istenmesi halinde ankete yanıt verenlerin e-posta adreslerine gönderilecektir. Katkılarınız için şimdiden çok teşekkür ederiz. Saygılarımızla, Prof.Dr.Erdal EMEL Araş.Gör. Gülşah AYZİT GİRİŞ FİRMA BİLGİLERİ Firma Adı : …………………………………………………………………………………. Adres : …………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………….. Telefon : …………………………………………………………………………………. Faks : …………………………………………………………………………………. E-posta : …………………………………………………………………………………. FORMU DOLDURAN KİŞİNİN BİLGİLERİ Adı-Soyadı : …………………………………………………………………………………. (zorunlu değildir) Ünvanı : …………………………………………………………………………………. E-posta : …………………………………………………………………………………. (zorunlu değildir) BU ÇALIŞMANIN DEĞERLENDİRİLMESİNDE VE YAYIMLANMASINDA GİZLİLİK PRENSİBİNE KESİNLİKLE UYULACAKTIR. 135 ANKET HAKKINDA GENEL BİLGİLER Aşağıdaki anket işletmelerin entelektüel sermaye tabanlı yenilikçi rekabet güçlerinin belirlenmesi için bir model geliştirmeyi amaçlamaktadır. Anket 4 ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde firmaya ilişkin bazı bilgiler sorulmaktadır. İkinci bölümde entelektüel sermaye yönetimi uygulamalarına, üçüncü bölümde inovasyon becerisine ve son bölümde ise rekabet gücüne ilişkin sorular bulunmaktadır. 1. BÖLÜM : Firma Özellikleri Aşağıdaki 7 soru firmanıza ve firmanızın yapısına ilişkin sorulardır. Herbir soruyu mevcut duruma uygun şekilde yanıtlayınız. f) Firmanız hangi sektörde yer almaktadır? a) Otomotiv b) Diğer …………….. 2. Firmanızda yabancı ortaklık var mıdır? a) Evet b) Hayır 3. Firmanızda yabancı ortaklık varsa, ortağınızla / ortaklarınızla çalışma yapınız nasıldır? a) Ar-Ge faaliyetlerinde ortak çalışmalar b) Üretim faaliyetlerinde ortak çalışmalar c) Ar-Ge ve üretim faaliyetlerinde ortak çalışmalar 4. Firmanızın kurumsal yapısı nedir? a) Holdinge bağlı b) Bağımsız şirket 5. Firmanızın sermaye yapısı nedir? a) Aile şirketi b) Az sayıda ortak c) Halka açık 6. Firmanız ne kadar süreden beri faaliyet göstermektedir? a) 3 yıldan az b) 3-6 yıl c) 7-10 yıl d) 11-15 yıl e) 15 yıldan fazla 136 7. Firmanızın çalışan sayısı ne kadardır? a) 50 kişiden az b) 50-199 kişi c) 200-499 kişi d) 500-999 kişi e) 1000 kişiden fazla 2. BÖLÜM : Entelektüel Sermaye Yönetimi Uygulamaları Aşağıdaki 17 soru entelektüel sermaye yönetimi uygulamaları ile ilgilidir. “Mevcut Durum”; bu sorunun firmanızdaki mevcut uygulamasına ilişkin kişisel değerlendirmenizi ifade etmektedir. Değerlendirmeyi yapmak için aşağıdaki ölçeği kullanınız: • Kesinlikle Katılmıyorum • Katılmıyorum • Biraz Katılıyorum • Katılıyorum • Tamamen Katılıyorum Bu araştırma verilerinin anlamlı olabilmesi için samimiyetle kişisel değerlendirme yapmanız çok önemlidir. Lütfen her soruya tek bir yanıt verdiğinizden ve tüm soruları yanıtladığınızdan emin olunuz. MEVCUT DURUM Soru No 1 Tasarım süreçlerinde görev alan personelimiz görev aldıkları işlerde      yüksek yetkinliğe sahiptirler. 2 Firmamız yeni ürünlerin veya mevcut ürünlerimizde ilerlemeler sağlayacak yeni fikirlerin ortaya konulmasını ve uygulanmasını      desteklemektedir. 3 Tasarım personelimiz sahip oldukları bilgi ve kaynakları gerekli      olduğunda diğer çalışma arkadaşları ile paylaşmaktadırlar. KESİNLİKLE KATILMIYORUM KATILMIYORUM BİRAZ KATILIYORUM KATILIYORUM TAMAMEN KATILIYORUM 137 MEVCUT DURUM Soru No 4 Firmamız tasarım süreçlerinin etkin olarak işletilebilmesi için gerekli      kaynakları tahsis etmektedir. 5 Firmamız müşterilerimizin beklentilerini öğrenerek müşteri odaklı yeni      ürün projelerini hayata geçirmektedir. 6 Firmamız belirli periyotlarda yeni ürün veya ürün geliştirmelerle ilgili      hedeflerini tanımlayarak gelişimlerini takip etmektedir. 7 Tasarım personelimiz çalışmalarında hedeflerine ulaşmak için gerekli      durumlarda uygun riskleri alabilmektedir. 8 Ürün tasarım ve geliştirme süreçlerimizde yeterli sayıda yönetici ve      personel görev almaktadır. 9 Firmamız hissedarlarını yeni ürünlerle ilgili tüm gelişmelerden düzenli      olarak haberdar etmektedir. 10 Müşterilerimiz tarafından yeni ürün ve ürün geliştirmelerimize ait sunulan geribildirimler hakkında ilgili birimler zamanında ve tam      olarak bilgilendirilir ve varsa problemlerin kısa zamanda çözüme ulaştırılması sağlanır. 11 Firmamız tasarım personelimizin memnuniyetini sağlayacak kaynakları (ücret, teşvikler, fiziksel şartlar vb.) yeterli düzeyde tahsis      etmektedirler. 12 Tasarım ve geliştirme süreçlerinde görev alan tüm personel tanımlanan yeni ürün hedefleri konusunda yeterli bilgiye sahip      olabilmektedir. 13 Proje başına tanımlanan tasarım hedeflerine ulaşma oranımız giderek      artmaktadır. 14 Firmamızın tasarım projeleri için ayırdığı bütçe ile reel proje      maliyetleri arasında büyük farklar oluşmamaktadır. 15 Yeni tasarım projelerinde çalıştığımız tedarikçilerimiz iyi düzeyde      performans gösteren firmalardır. 16 Bulunduğumuz sektördeki rakiplerin yeni ürün sunma konusundaki      faaliyetleri etkin olarak izlenmekte ve değerlendirilmektedir. 17 Yeni ürün geliştirme projelerinde görev alan personelimiz      enformasyon sisteminde bulunan bilgilere kolaylıkla ulaşabilmektedir KESİNLİKLE KATILMIYORUM KATILMIYORUM BİRAZ KATILIYORUM KATILIYORUM TAMAMEN KATILIYORUM 138 3. BÖLÜ M : Yenilikçilik (İnovasyon) Becerisi Aşağıdaki 7 soru firmanızın yenilikçilik (inovasyon) becerisi ile ilgilidir. Değerlendirmenizi 2.Bölüm’de açıklandığı gibi yapınız. MEVCUT DURUM Soru No 1 Firmamız yeni ürünler veya önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri      ürün portföyümüze katmak konusunda yeterlidir. 2 Firmamız yenilikçi teknik süreçlerin seçimi ve başlatılması konusunda      yeterlidir. 3 Üst yönetimimiz, yenilikçilik süreçlerine süreçlerin başarısı için yeterli      destek vermektedir. 4 Firmamız yeni ürün geliştirmeye ilişkin veri elde etme konusunda      başarılıdır. 5 Firmamız yeni ürünlere ilişkin pazar tahmini yapma konusunda      başarılıdır. 6 Firmamız pazara sunduğu yeni ürünlerde yüksek pazar payları elde      etmektedir. 7 Firmamız yeni bir pazar oluştuğunda, bu pazara zamanında girme      yeteneğine sahiptir. KESİNLİKLE KATILMIYORUM KATILMIYORUM BİRAZ KATILIYORUM KATILIYORUM TAMAMEN KATILIYORUM 139 4. BÖLÜM : Rekabet Gücü Aşağıdaki 6 soru firmanızın rekabet gücü ile ilgilidir. Değerlendirmenizi 2.Bölüm’de açıklandığı gibi yapınız. MEVCUT DURUM Soru No 1 Firmamız içinde bulunduğu sektördeki değişimlere kendini adapte edebilecek ve değişimlere karşı stratejiler geliştirebilecek şekilde      geleceği görme yeteneğine sahiptir. 2 Firmamız iş yönetiminde ve üretim süreçlerinde sürekli gelişme      sağlayabilecek yenilikçilik (inovasyon) becerisine sahiptir. 3 Firmamız müşterilerimizin istek ve ihtiyaçlarını karşılayabilecek ürün/      hizmetler sunabilme yeteneğine sahiptir. 4 Firmamız şirket ve marka imajı geliştirebilme yeteneğine sahiptir.      5 Firmamız verimliliğimizin arttırılması için bilgi teknolojilerini etkin      kullanma yeteneğine sahiptir. 6 Firmamız uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneğine sahiptir.      ZAMAN VE EMEK HARCAYARAK KATKIDA BULUNDUĞUNUZ İÇİN ÇOK TEŞEKKÜR EDERİZ. KESİNLİKLE KATILMIYORUM KATILMIYORUM BİRAZ KATILIYORUM KATILIYORUM TAMAMEN KATILIYORUM 140 Ek-7 Uygulama Anketi Güvenilirlik Analizi Sonuçları Uygulama Anketi İnsan Sermayesi Güvenilirlik Analizi Sonuçları Madde Madde Madde- Madde Ölçek silinirse silinirse düzeltilmiş toplam silinirse ortalama varyans korelasyonu alfa değeri H1 18,29 10,15 0,38 0,72 H3 18,12 9,50 0,60 0,67 H4 18,65 9,39 0,41 0,72 H5 18,88 10,29 0,22 0,77 H7 18,71 8,94 0,55 0,67 H8 18,38 8,06 0,77 0,60 Güvenilirlik katsayıları N = 34 Soru sayısı = 6 α= 0,73 141 Uygulama Anketi İlişkisel Sermaye Güvenilirlik Analizi Sonuçları Madde Madde silinirse Madde- Madde Ölçek silinirse düzeltilmiş toplam silinirse ortalama korelasyonu alfa değeri varyans R3 14,85 7,28 0,63 0,64 R4 15,24 7,82 0,47 0,70 R6 15,09 7,30 0,58 0,65 R7 15,47 8,32 0,44 0,71 R8 15,47 7,14 0,41 0,74 Güvenilirlik katsayıları N = 34 Soru sayısı = 5 α = 0,73 142 Uygulama Anketi Organizasyonel Sermaye Güvenilirlik Analizi Sonuçları Madde Madde silinirse Madde- Madde Ölçek silinirse düzeltilmiş toplam silinirse ortalama korelasyonu alfa değeri varyans S1 18,88 10,53 0,29 0,76 S2 19,00 9,82 0,44 0,73 S3 19,32 8,23 0,56 0,69 S6 19,47 7,41 0,78 0,62 S7 19,68 9,01 0,50 0,71 S8 19,24 9,03 0,50 0,75 Güvenilirlik katsayıları N = 34 Soru sayısı = 6 α = 0,75 143 Uygulama Anketi İnovasyon Becerisi Güvenilirlik Analizi Sonuçları Madde Madde silinirse Madde- Madde Ölçek silinirse düzeltilmiş toplam silinirse ortalama korelasyonu alfa değeri varyans I1 22,15 17,52 0,67 0,87 I2 22,15 18,37 0,73 0,86 I11 21,88 18,59 0,60 0,88 I12 22,21 17,08 0,68 0,87 I13 22,26 17,53 0,64 0,87 I14 22,56 17,28 0,69 0,86 I15 22,44 16,56 0,73 0,86 Güvenilirlik katsayıları N = 34 Soru sayısı = 7 α = 0,88 144 Uygulama Anketi Rekabet Gücü Güvenilirlik Analizi Sonuçları Madde Madde silinirse Madde- Madde Ölçek silinirse düzeltilmiş toplam silinirse ortalama korelasyonu alfa değeri varyans C1 20,82 6,27 0,53 0,69 C2 20,71 6,27 0,64 0,66 C4 20,38 7,27 0,47 0,71 C5 20,76 7,27 0,29 0,77 C7 20,88 6,59 0,53 0,69 C9 20,41 6,86 0,46 0,71 Güvenilirlik katsayıları N = 34 Soru sayısı = 6 α = 0,74 145 Ek-8 Uygulama Anketi Faktör Analizi Sonuçları Uygulama Anketi İnsan Sermayesi Faktör Analizi Sonuçları-1 Communalities Initial Extraction H1 1,000 ,752 H3 1,000 ,623 H4 1,000 ,348 H5 1,000 ,821 H7 1,000 ,681 H8 1,000 ,794 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Rotation Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings Loadings % of Cumulative % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % Total Variance % 1 2,775 46,242 46,242 2,775 46,242 46,242 2,163 36,050 36,050 2 1,245 20,753 66,995 1,245 20,753 66,995 1,857 30,945 66,995 3 ,800 13,325 80,320 4 ,526 8,773 89,093 5 ,393 6,553 95,646 6 ,261 4,354 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. Scree Plot 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 ,5 0,0 1 2 3 4 5 6 Component Number Eigenvalue 146 Component Matrix a Component 1 2 H8 ,888 7,6E-02 H7 ,756 -,332 H3 ,746 ,258 H1 ,625 -,602 H4 ,579 ,112 H5 ,364 ,830 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 2 components extracted. Rotated Component Matrix a Component 1 2 H1 ,864 -7,E-02 H7 ,795 ,221 H8 ,640 ,620 H5 -,242 ,873 H3 ,415 ,671 H4 ,378 ,453 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 3 iterations. Component Transformation Matrix Component 1 2 1 ,775 ,632 2 -,632 ,775 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. 147 Uygulama Anketi İnsan Sermayesi Faktör Analizi Sonuçları-2 Communalities Initial Extraction H1 1,000 ,785 H3 1,000 ,659 H4 1,000 ,346 H5 1,000 ,843 H7 1,000 ,677 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Rotation Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings Loadings % of Cumulative % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % Total Variance % 1 2,073 41,454 41,454 2,073 41,454 41,454 1,816 36,313 36,313 2 1,237 24,743 66,197 1,237 24,743 66,197 1,494 29,884 66,197 3 ,798 15,951 82,148 4 ,521 10,424 92,571 5 ,371 7,429 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. Scree Plot 2,5 2,0 1,5 1,0 ,5 0,0 1 2 3 4 5 Component Number Eigenvalue 148 Component Matrix a Component 1 2 H7 ,773 -,282 H3 ,748 ,314 H1 ,695 -,549 H4 ,569 ,147 H5 ,328 ,858 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 2 components extracted. Rotated Component Matrix a Component 1 2 H1 ,883 -7,E-02 H7 ,800 ,194 H5 -,203 ,896 H3 ,449 ,676 H4 ,392 ,438 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 3 iterations. Component Transformation Matrix Component 1 2 1 ,832 ,555 2 -,555 ,832 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. 149 Uygulama Anketi İlişkisel Sermaye Faktör Analizi Sonuçları Communalities Initial Extraction R3 1,000 ,671 R4 1,000 ,464 R6 1,000 ,621 R7 1,000 ,382 R8 1,000 ,356 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % 1 2,494 49,887 49,887 2,494 49,887 49,887 2 ,844 16,886 66,773 3 ,775 15,491 82,264 4 ,605 12,099 94,364 5 ,282 5,636 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 ,5 0,0 1 2 3 4 5 Component Number Eigenvalue 150 Component Matrix a Compone nt 1 R3 ,819 R6 ,788 R4 ,681 R7 ,618 R8 ,597 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 1 components extracted. Rotated Component Matrix a a. Only one component was extracted. The solution cannot be rotated. 151 Uygulama Anketi Organizasyonel Sermaye Faktör Analizi Sonuçları Communalities Initial Extraction S1 1,000 ,788 S2 1,000 ,389 S3 1,000 ,533 S6 1,000 ,795 S7 1,000 ,499 S8 1,000 ,736 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Rotation Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings Loadings % of Cumulative % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % Total Variance % 1 2,732 45,533 45,533 2,732 45,533 45,533 2,655 44,258 44,258 2 1,007 16,790 62,323 1,007 16,790 62,323 1,084 18,065 62,323 3 ,861 14,345 76,668 4 ,699 11,645 88,314 5 ,430 7,160 95,474 6 ,272 4,526 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. Scree Plot 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 ,5 0,0 1 2 3 4 5 6 Component Number Eigenvalue 152 Component Matrix a Component 1 2 S6 ,891 2,2E-02 S3 ,730 -3,E-03 S7 ,703 6,7E-02 S2 ,618 -9,E-02 S1 ,467 ,755 S8 ,558 -,652 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 2 components extracted. Rotated Component Matrix a Component 1 2 S6 ,867 ,209 S3 ,714 ,151 S8 ,682 -,520 S7 ,674 ,213 S2 ,622 4,6E-02 S1 ,297 ,837 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 3 iterations. Component Transformation Matrix Component 1 2 1 ,978 ,211 2 -,211 ,978 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. 153 Uygulama Anketi İnovasyon Becerisi Faktör Analizi Sonuçları Communalities Initial Extraction I1 1,000 ,602 I2 1,000 ,665 I11 1,000 ,493 I12 1,000 ,607 I13 1,000 ,528 I14 1,000 ,605 I15 1,000 ,666 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % 1 4,166 59,516 59,516 4,166 59,516 59,516 2 ,906 12,938 72,454 3 ,615 8,791 81,245 4 ,491 7,017 88,261 5 ,351 5,015 93,276 6 ,256 3,650 96,926 7 ,215 3,074 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. Scree Plot 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 Component Number Eigenvalue 154 Component Matrix a Compone nt 1 I15 ,816 I2 ,815 I12 ,779 I14 ,778 I1 ,776 I13 ,727 I11 ,702 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 1 components extracted. Rotated Component Matrix a a. Only one component was extracted. The solution cannot be rotated. 155 Uygulama Anketi Rekabet Gücü Faktör Analizi Sonuçları Communalities Initial Extraction C1 1,000 ,869 C2 1,000 ,684 C4 1,000 ,660 C5 1,000 ,284 C7 1,000 ,629 C9 1,000 ,653 Extraction Method: Principal Component Analysis. Total Variance Explained Extraction Sums of Squared Rotation Sums of Squared Initial Eigenvalues Loadings Loadings % of Cumulative % of Cumulative % of Cumulative Component Total Variance % Total Variance % Total Variance % 1 2,730 45,500 45,500 2,730 45,500 45,500 1,980 33,002 33,002 2 1,050 17,501 63,001 1,050 17,501 63,001 1,800 29,999 63,001 3 ,876 14,606 77,606 4 ,602 10,038 87,644 5 ,553 9,220 96,864 6 ,188 3,136 100,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. Scree Plot 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 ,5 0,0 1 2 3 4 5 6 Component Number Eigenvalue 156 Component Matrix a Component 1 2 C2 ,821 -1,E-01 C1 ,721 -,591 C7 ,707 -,360 C4 ,662 ,471 C9 ,644 ,488 C5 ,428 ,318 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 2 components extracted. Rotated Component Matrix a Component 1 2 C1 ,931 4,2E-02 C7 ,767 ,204 C2 ,677 ,475 C9 ,153 ,794 C4 ,178 ,793 C5 ,106 ,522 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 3 iterations. Component Transformation Matrix Component 1 2 1 ,744 ,668 2 -,668 ,744 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. 157 Ek-9 Uygulama Anket Çalışması Korelasyon Analizi Sonuçları Uygulama Anketi İnsan Sermayesi-İnovasyon Becerisi Korelasyon Analizi Sonuçları 158 Uygulama Anketi İlişkisel Sermaye-İnovasyon Becerisi Korelasyon Analizi Sonuçları 159 Uygulama Anketi Organizasyonel Sermaye-İnovasyon Becerisi Korelasyon Analizi Sonuçları 160 Uygulama Anketi İnovasyon Becerisi-Rekabet Gücü Korelasyon Analizi Sonuçları 161 Ek-10 Uygulama Anket Çalışması Regresyon Analizi Sonuçları Regresyon Analizi : Bağımlı Değişken C1 (Geleceği görme yeteneği) Variables Entered/Removed b Variables Variables Model Entered Removed Method 1 I1a4, I11, , Enter I1 a. All requested variables entered. b. Dependent Variable: C1 Model Summary b Std. Error Adjusted R of the Model R R Square Square Estimate 1 ,678a ,460 ,405 ,6433 a. Predictors: (Constant), I14, I11, I1 b. Dependent Variable: C1 ANOVAb Sum of Model Squares df Mean Square F Sig. 1 Regression 10,555 3 3,518 8,502 ,000a Residual 12,415 30 ,414 Total 22,971 33 a. Predictors: (Constant), I14, I11, I1 b. Dependent Variable: C1 Coefficients a Standar dized Unstandardized Coeffic Coefficients ients Model B Std. Error Beta t Sig. 1 (Constant) ,946 ,621 1,524 ,138 I1 ,333 ,152 ,364 2,185 ,037 I11 ,375 ,163 ,366 2,294 ,029 I14 7,1E-02 ,143 ,079 ,498 ,622 a. Dependent Variable: C1 162 Regresyon Analizi : Bağımlı Değişken C2 (İnovasyon becerisi) Variables Entered/Removed b Variables Variables Model Entered Removed Method 1 I1a4, I11, , Enter I1 a. All requested variables entered. b. Dependent Variable: C2 Model Summary b Std. Error Adjusted R of the Model R R Square Square Estimate 1 ,835a ,698 ,668 ,4343 a. Predictors: (Constant), I14, I11, I1 b. Dependent Variable: C2 ANOVAb Sum of Model Squares df Mean Square F Sig. 1 Regression 13,076 3 4,359 23,104 ,000a Residual 5,659 30 ,189 Total 18,735 33 a. Predictors: (Constant), I14, I11, I1 b. Dependent Variable: C2 Coefficients a Standar dized Unstandardized Coeffic Coefficients ients Model B Std. Error Beta t Sig. 1 (Constant) ,685 ,419 1,634 ,113 I1 ,251 ,103 ,304 2,438 ,021 I11 ,551 ,110 ,596 4,998 ,000 I14 6,4E-02 ,097 ,078 ,659 ,515 a. Dependent Variable: C2 163 Regresyon Analizi : Bağımlı Değişken C4 (Müşteri odaklı ürünler sunabilme yeteneği) Variables Entered/Removed b Variables Variables Model Entered Removed Method 1 I1a4, I11, , Enter I1 a. All requested variables entered. b. Dependent Variable: C4 Model Summary b Std. Error Adjusted R of the Model R R Square Square Estimate 1 ,593a ,352 ,287 ,5142 a. Predictors: (Constant), I14, I11, I1 b. Dependent Variable: C4 ANOVAb Sum of Model Squares df Mean Square F Sig. 1 Regression 4,303 3 1,434 5,425 ,004a Residual 7,932 30 ,264 Total 12,235 33 a. Predictors: (Constant), I14, I11, I1 b. Dependent Variable: C4 Coefficients a Standar dized Unstandardized Coeffic Coefficients ients Model B Std. Error Beta t Sig. 1 (Constant) 2,866 ,496 5,774 ,000 I1 ,384 ,122 ,576 3,155 ,004 I11 1,5E-02 ,131 ,020 ,113 ,911 I14 8,8E-03 ,114 ,013 ,077 ,939 a. Dependent Variable: C4 164 Regresyon Analizi : Bağımlı Değişken C7 (Bilgi teknolojilerini etkin kullanabilme yeteneği) Variables Entered/Removed b Variables Variables Model Entered Removed Method 1 I1a4, I11, , Enter I1 a. All requested variables entered. b. Dependent Variable: C7 Model Summary b Std. Error Adjusted R of the Model R R Square Square Estimate 1 ,619a ,383 ,321 ,6209 a. Predictors: (Constant), I14, I11, I1 b. Dependent Variable: C7 ANOVAb Sum of Model Squares df Mean Square F Sig. 1 Regression 7,170 3 2,390 6,199 ,002a Residual 11,566 30 ,386 Total 18,735 33 a. Predictors: (Constant), I14, I11, I1 b. Dependent Variable: C7 Coefficients a Standar dized Unstandardized Coeffic Coefficients ients Model B Std. Error Beta t Sig. 1 (Constant) 1,657 ,599 2,764 ,010 I1 ,145 ,147 ,176 ,986 ,332 I11 ,127 ,158 ,137 ,804 ,428 I14 ,352 ,138 ,431 2,550 ,016 a. Dependent Variable: C7 165 Regresyon Analizi : Bağımlı Değişken C9 (Uluslararası pazarlarda iş yapabilme yeteneği) Variables Entered/Removed b Variables Variables Model Entered Removed Method 1 I14, I1a , Enter a. All requested variables entered. b. Dependent Variable: C9 Model Summary b Std. Error Adjusted R of the Model R R Square Square Estimate 1 ,554a ,307 ,263 ,6347 a. Predictors: (Constant), I14, I1 b. Dependent Variable: C9 ANOVAb Sum of Model Squares df Mean Square F Sig. 1 Regression 5,540 2 2,770 6,875 ,003a Residual 12,489 31 ,403 Total 18,029 33 a. Predictors: (Constant), I14, I1 b. Dependent Variable: C9 Coefficients a Standar dized Unstandardized Coeffic Coefficients ients Model B Std. Error Beta t Sig. 1 (Constant) 2,643 ,515 5,134 ,000 I1 ,134 ,139 ,166 ,968 ,341 I14 ,364 ,138 ,453 2,640 ,013 a. Dependent Variable: C9 166 Regresyon Analizi : Bağımlı Değişken I1 (Yeni ürünleri ve önemli teknik ilerlemeler içeren ürünleri ürün portföyüne katabilme yeterliliği) Variables Entered/Removed b Variables Variables Model Entered Removed Method 1 S6, H1a, R3, , Enter S2, S1 a. All requested variables entered. b. Dependent Variable: I1 Model Summary b Std. Error Adjusted R of the Model R R Square Square Estimate 1 ,589a ,347 ,230 ,8017 a. Predictors: (Constant), S6, H1, R3, S2, S1 b. Dependent Variable: I1 ANOVAb Sum of Model Squares df Mean Square F Sig. 1 Regression 9,562 5 1,912 2,975 ,028a Residual 17,997 28 ,643 Total 27,559 33 a. Predictors: (Constant), S6, H1, R3, S2, S1 b. Dependent Variable: I1 Coefficients a Standar dized Unstandardized Coeffic Coefficients ients Model B Std. Error Beta t Sig. 1 (Constant) 9,1E-02 1,075 ,085 ,933 H1 ,243 ,212 ,220 1,146 ,262 R3 ,178 ,198 ,174 ,900 ,376 S1 ,264 ,264 ,202 ,998 ,327 S2 ,118 ,247 ,094 ,478 ,636 S6 ,113 ,179 ,118 ,633 ,532 a. Dependent Variable: I1 167 Regresyon Analizi : Bağımlı Değişken I11 (Üst yönetimin yenilikçiliğe verdiği desteğin yeterliliği) Variables Entered/Removed b Variables Variables Model Entered Removed Method 1 S1, R3a , Enter a. All requested variables entered. b. Dependent Variable: I11 Model Summary b Std. Error Adjusted R of the Model R R Square Square Estimate 1 ,566a ,321 ,277 ,6924 a. Predictors: (Constant), S1, R3 b. Dependent Variable: I11 ANOVAb Sum of Model Squares df Mean Square F Sig. 1 Regression 7,019 2 3,510 7,320 ,002a Residual 14,863 31 ,479 Total 21,882 33 a. Predictors: (Constant), S1, R3 b. Dependent Variable: I11 Coefficients a Standar dized Unstandardized Coeffic Coefficients ients Model B Std. Error Beta t Sig. 1 (Constant) 1,180 ,768 1,535 ,135 R3 8,6E-02 ,159 ,094 ,542 ,592 S1 ,595 ,203 ,511 2,936 ,006 a. Dependent Variable: I11 168 Regresyon Analizi : Bağımlı Değişken I14 (Firmanın yeni ürünlerinin yüksek pazar payları elde edebilme yeterliliği) Variables Entered/Removed b Variables Variables Model Entered Removed Method 1 S6, H7, S1, S2a, H3, H1, , Enter R3 a. All requested variables entered. b. Dependent Variable: I14 Model Summary b Std. Error Adjusted R of the Model R R Square Square Estimate 1 ,671a ,450 ,302 ,7701 a. Predictors: (Constant), S6, H7, S1, S2, H3, H1, R3 b. Dependent Variable: I14 ANOVAb Sum of Model Squares df Mean Square F Sig. 1 Regression 12,611 7 1,802 3,038 ,018a Residual 15,419 26 ,593 Total 28,029 33 a. Predictors: (Constant), S6, H7, S1, S2, H3, H1, R3 b. Dependent Variable: I14 Coefficients a Standar dized Unstandardized Coeffic Coefficients ients Model B Std. Error Beta t Sig. 1 (Constant) -,751 1,078 -,697 ,492 H1 ,126 ,242 ,114 ,523 ,606 H3 1,7E-04 ,247 ,000 ,001 ,999 H7 ,254 ,218 ,256 1,166 ,254 R3 6,2E-02 ,243 ,060 ,256 ,800 S1 ,138 ,277 ,105 ,499 ,622 S2 ,281 ,265 ,223 1,062 ,298 S6 ,205 ,175 ,212 1,171 ,252 a. Dependent Variable: I14 169 TEŞEKKÜR Tez çalışmam esnasında yardımlarını esirgemeyen, her zaman yol gösteren ve araştırmama geniş bir bakış açısıyla bakmamı sağlayan hocam Prof.Dr. Erdal EMEL’e, çalışmama görüşleriyle katkıda bulunan hocam Doç.Dr.Bilçin TAK’a ve diğer hocalarıma, çalışmaya katılan firma yöneticilerine, tüm desteklerinden dolayı eşime, kardeşime ve manevi destekleri için tüm aileme ve yaşamımda geldiğim her noktayı en çok kendisine borçlu olduğum anneme sonsuz teşekkür ederim. 170 ÖZGEÇMİŞ 1977 yılında Bursa’da doğdu. 1998 yılında Uludağ Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü’nden mezun oldu. 1998-2003 yılları arasında, özel sektörde faaliyet gösteren ve kalite yönetimi konusunda eğitim ve danışmanlık hizmetleri veren bir firmada kalite yönetim danışmanı olarak görev aldı. 2003-2006 yılları arasında Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Endüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı’nda araştırma görevlisi olarak çalıştı. Aynı bölümde yüksek lisansına devam etmektedir. Evlidir.