YERLİ BİR Amblyseius swirskii (Athias-Henriot) (Acari: Phytoseiidae) POPÜLASYONUNUN FARKLI SEBZE TÜRLERİNDE İKİNOKTA LI KIRMIZIÖRÜMCEK, [Tetranychus urticae Koch (Acari: Tetranychidae)]’E KARŞI KULLANILMA POTANSİYELİNİN BELİRLENMESİ Pınar GÖ KSEL T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YERLİ BİR Amblyseius swirskii (Athias-Henriot) (Acari: Phytoseiidae) POPÜLASYONUNUN FARKLI SEBZE TÜRLERİNDE İKİNOKTALI KIRMIZIÖRÜMCEK, [Tetranychus urticae Koch (Acari: Tetranychidae)]’E KARŞI KULLANILMA POTANSİYELİNİN BELİRLENMESİ Pınar GÖKSEL 0000-0002-1120-3925 Prof. Dr. Nabi Alper KUMRAL (Danışman) DOKTORA TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI BURSA – 2023 Her Hakkı Saklıdır TEZ ONAYI Pınar GÖKSEL tarafından hazırlanan “Yerli Bir Amblyseius swirskii (Athias-Henriot) (Acari: Phytoseiidae) Popülasyonunun Farklı Sebze Türlerinde İkinoktalı Kırmızıörümcek, [Tetranychus urticae Koch (Acari: Tetranychidae)]’e Karşı Kullanılma Potansiyelinin Belirlenmesi” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı’nda DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir. Danışman : Prof. Dr. Nabi Alper KUMRAL Başkan : Prof. Dr. N abi Alper KUMRAL İmza 0000-0001-9442-483X Bursa Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Anabilim Dalı Üye : Prof. Dr. İsmail KASAP İmza 0000-0002-0015-4558 Onsekiz Mart Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Anabilim Dalı Üye : Prof. Dr. Nimet Sema GENÇER İmza 0000-0001-8053-5002 Bursa Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Anabilim Dalı Üye : Doç. Dr. Hilal SUSURLUK İmza 0000-0003-2669-5667 Bursa Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Anabilim Dalı Üye : Doç. Dr. Firdevs ERSİN İmza 0000-0003-0321-5237 Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Anabilim Dalı Yukarıdaki sonucu onaylarım. Prof. Dr. Ali KARA Enstitü Müdürü 20/07/2024 B.U.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında;  tez içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi,  görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu,  başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu,  atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi,  kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı,  ve bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversite veya başka bir üniversitede başka bir tez çalışması olarak sunmadığımı, beyan ederim. 20/07/2023 Pınar GÖKSEL TEZ YAYINLANMA FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI Enstitü tarafından onaylanan lisansüstü tezin/raporun tamamını veya herhangi bir kısmını, basılı (kâğıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen koşullarla kullanıma açma izni Bursa Uludağ Üniversitesi’ne aittir. Bu izinle Üniversiteye verilen kullanım hakları dışındaki tüm fikri mülkiyet hakları ile tezin tamamının ya da bir bölümünün gelecekteki çalışmalarda (makale, kitap, lisans ve patent vb.) kullanım hakları tarafımıza ait olacaktır. Tezde yer alan telif hakkı bulunan ve sahiplerinden yazılı izin alınarak kullanılması zorunlu metinlerin yazılı izin alınarak kullandığını ve istenildiğinde suretlerini Üniversiteye teslim etmeyi taahhüt ederiz. Yükseköğretim Kurulu tarafından yayınlanan “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” kapsamında, yönerge tarafından belirtilen kısıtlamalar olmadığı takdirde tezin YÖK Ulusal Tez Merkezi / B.U.Ü. Kütüphanesi Açık Erişim Sistemi ve üye olunan diğer veri tabanlarının (Proquest veri tabanı gibi) erişimine açılması uygundur. Prof. Dr. Nabi Alper KUMRAL Pınar GÖKSEL 20.07.2023 20.07.2023 İmza İmza - - i ÖZET Doktora Tezi YERLİ BİR Amblyseius swirskii (Athias-Henriot) (Acari: Phytoseiidae) POPÜLASYONUNUN FARKLI SEBZE TÜRLERİNDE İKİNOKTALI KIRMIZIÖRÜMCEK, [Tetranychus urticae Koch (Acari: Tetranychidae)]’E KARŞI KULLANILMA POTANSİYELİNİN BELİRLENMESİ Pınar GÖKSEL Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Nabi Alper KUMRAL Bu tez çalışmasının amacı, Amblyseius swirskii (Athias-Henriot) (Acari: Phytoseiidae)’nin Türkiye’den toplanan doğal bir popülasyonunun farklı sebze çeşitlerinde İkinoktalı kırmızıörümcek, Tetranyhus urticae (Koch) (Acari: Tetranychidae)’nin kırmızı formuna karşı biyolojik mücadele etmeni olarak kullanılmasıdır. Phytoseiidae familyasının aktivitesini düşüren yaprak tüylülüğü biyolojik mücadele açısından önem arz ettiği için bu çalışmada domates, biber, patlıcan, hıyar ve fasulyenin en az tüylülüğe sahip çeşitleri kullanılmıştır. Tezin laboratuvar çalışmaları kapsamında A. swirskii’nin T. urticae ile beslenmesi durumunda biyolojik parametreleri (ergin öncesi dönemlerin gelişme süresi ve canlılık oranları, ergin üreme ve ömür uzunluğu, hayat tablosu parametreleri) ile sayısal ve işlevsel tepkiler belirlenmiştir. Örtüaltı çalışmalarında ise sebze türlerinde en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitlerinde ilk salımda T. urticae’ye karşı 1: 5 (avcı: av) oranda A. swirskii’nin uygulanması sonucu biyolojik etkinliği ortaya konulmuştur. Bu tez 2020-2023 yıllarında Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü laboratuvar ve sera koşullarında yürütülmüştür. Araştırma sonuçlarına göre, trikom yoğunluğu en düşük bulunan çeşitler; Domateste Şencan 9, patlıcanda Pala 49, biberde Sürmeli Biberi, fasulyede Alman Ayşe ve hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802’dir. Hayat tablosu parametrelerinden rm, Ro ve To değerlendirildiğinde ise en yüksek değerler biberde bulunurken, bunu sırasıyla patlıcan, domates, hıyar ve fasulye izlemiştir. Sera koşullarında A. swirskii’nin biyolojik etkinlik çalışmalarına göre en yüksek avcı popülasyonu ve en düşük T. urticae popülasyonu sırasıyla fasulye, domates, patlıcan, biber ve hıyarda bulunmuştur. Bu tez çalışmasıyla sadece av ve avcı arasındaki ilişki değil aynı zamanda bitkiden kaynaklı bazı unsurlar da (trikomlar) biyolojik mücadelenin başarısını etkilediği gösterilmiştir. Anahtar Kelimeler: Amblyseius swirskii, Tetranychidae, avlanma kapasitesi, biyolojik mücadele, hayat tablosu, sebze çeşitleri. 2023, x + 93 sayfa. ii ABSTRACT Phd Thesis DETERMINATION OF USAGE CONTROL POTENTIAL OF A NATIVE POPULATION OF Amblyseius swirskii (Athias-Henriot) (Acari: Phytoseiidae), AGAINST TWO SPOTTED SPIDER MITE, Tetranychus urticae Koch (Acari: Tetranychidae) ON DIFFERENT VEGETABLE SPECIES Pınar GÖKSEL Bursa Uludağ University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Plant Protection Supervisor: Prof. Dr. Nabi Alper KUMRAL The aim of this thesis is to use Amblyseius swirskii (Athias-Henriot) (Acari: Phytoseiidae) which is a natural population collected from Turkey as a biological control agent against red forms of Tetranyhus urticae in different vegetable varieties. Because leaf trichomes are reduced the biological activity of Phytoseiidae individuals, vegetable cultivars with the least trichome were used in this study. Biological parameters (development duration and survival rates of pre-adult stages, fecundity and lifespan of adults, life table parameters) with numerical and functional responses were determined in A. swirskii individuals fed on T. urticae adults in the laboratory studies. In greenhouse studies, the biological activity of A. swirskii was demonstrated against T. urticae at a first release rate of 1: 5 (predator: prey) vegetable cultivars. This study was carried out in Yalova Atatürk Horticultural Central Research Institute in 2020-2023. Acording to findings of the research, the cultivars with the lowest trichome density; Şencan 9 in tomato, Pala 49 in eggplant, Sürmeli Biberi in pepper, Alman Ayşe in bean and Çengelköy Hıyarı 5802 in cucumber. When the life table parameters rm, Ro and To were evaluated, the highest values were found in pepper, followed by eggplant, tomato, cucumber and bean, respectively. According to the biological activity studies under greenhouse conditions, the highest A. swirskii and the lowest T. urticae population were found in beans, tomatoes, eggplant, peppers and cucumbers, respectively. In this thesis, it has been shown that not only the relationship between prey and predator, but also some plant-derived elements (trichomes) affect the success of biological control. Key words: Amblyseius swirskii, Tetranychidae, hunting capacity, biological control, life table, Phytoseiidae, vegetable varieties. 2023, x + 93 pages. iii TEŞEKKÜR Lisansüstü eğitimim sürecinde bilgilerini ve desteklerini esirgemeyen, yoluma ışık tutan sayın hocam Prof. Dr. Nabi Alper KUMRAL’a minnetle teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca, tezimin her aşamasında bilimsel anlamda katkı veren TİK Komitesi üyeleri sayın Prof. Dr. Nimet Sema GENÇER ve sayın Prof. Dr. Nuray AKBUDAK’a teşekkürlerimi sunarım. Bu tez çalışması Tarım ve Orman Bakanlığı’nın TAGEM tarafından TAGEM/BSAD/A/20/A2/P5/2043 nolu projesi ile desteklenmiştir. Bu çalışmaya destek sağlayan laboratuvar ve iklim odası alt yapılarının kullanılmasına izin veren Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü’ne ve Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dekanlığına teşekkür ederim. Çalışmalarımda bitki çeşitlerimizin tohumlarının temininde destek olan Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Sebzecilik Bölümüne ayrıca teşekkür ederim. Tez çalışmam boyunca yardım ve desteğini esirgemeyen Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi doktora öğrencisi Zir. Yük. Müh. Gamze Mertoğlu’na, yine Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi yüksek lisans öğrencisi Anıl Aksoy ve Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Bitki Sağlığı Bölümünden Nesrin Tunalı, Dr. Nesrin Uzunoğulları, M. Akif Gültekin ve tüm bölüm arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım. Tezimin başından sonuna kadar her aşamasında hep yanımda olan aileme teşekkürlerimi sunarım. Pınar GÖKSEL 20/07/2023 iv İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET…………………………………………………………………….......... ii ABSTRACT…………………………………………………………………... iii TEŞEKKÜR……………………………………………................................... iv İÇİNDEKİLER………………………………………………………………... v SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ…………………………………... vi ŞEKİLLER DİZİNİ…………………………………………………………… vii ÇİZELGELER DİZİNİ………………………………………………………... ix 1. GİRİŞ……………………………………………………………………….. 11 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI………………………………………………... 18 2.1. Tetranychus urticae’ nin Sebze Türlerindeki Zararı……………………... 18 2.2. Amblyseius swirskii nin Sebze Yetiştiriciliğindeki Önemi……………….. 20 2.3. Av, Avcı ve Bitki Arasındaki Tritrofik İlişkiler………………………….. 24 3. MATERYAL VE YÖNTEM………………………………………………. 31 3.1. Materyal…………………………………………………………………... 31 3.2. Yöntem…………………………………………………………………… 33 3.2.1. Sebze bitkilerinin üretimi………………………………………………. 33 3.2.2. Bitkilerde trikom yoğunluklarının belirlenmesi………………………... 34 3.2.3. Tetranychus urticae popülasyonunun üretimi ve çoğaltımı……………. 34 3.2.4. Amblyseius swirskii popülasyonlarının kitle halinde üretilmesi………... 35 3.2.5. Farklı sebze türlerinde Amblyseius swirskii‘ nin işlevsel ve sayısal tepkileri………………………………………………………………………... 35 3.2.6. Farklı sebze çeşitlerinde Amblyseius swirskii‘ nin preovipozisyon, ovipozisyon ve post ovipozisyon süreleri ile yaşam çizelgeleri……………….. 38 3.2.7. Örtüaltı Çalışmaları……………………………………………………. 38 4. BULGULAR………………………………………………………………... 42 4.1. Farklı sebze tür ve çeşitlerinde trikom yoğunlukları……………………... 42 4.2. Bazı sebze çeşitlerinde Amblyseius swirskii‘ nin sayısal ve işlevsel tepkileri………………………………………………………………………... 48 4.2.1. Amblyseius swirskii ergin bireylerinin Tetranychus urticae ergin bireyleri üzerinde avlanma kapasitesi sonuçları……………………………….. 48 4.3. Farklı sebze çeşitlerinde Amblyseius swirskii’ nin ergin öncesi dönem gelişme süreleri………………………………………………………………... 55 4.4. Farklı sebze çeşitlerinde Amblyseius swirskii‘ nin preovipozisyon, ovipozisyon ve post ovipozisyon süreleri ile yaşam çizelgeleri………………. 57 4.5. Örtüaltı Çalışmaları……………………………………………………….. 62 5. TARTIŞMA VE SONUÇ…………………………………………………... 76 KAYNAKLAR………………………………………………………………... 83 ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………… 92 v SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ Simgeler Açıklama gr Gram IU İnternasyonel- uluslararası ünite lt Litre mg Miligram ml Mililitre mm Milimetre °C Santigrat derece (Celcius) cm2 Santimetrekare Kısaltmalar Açıklama α Arama oranı Th Avlanma kapasitesi No Başlangıç av yoğunluğu lx Canlılık oranı dk Dakika FAO STAT Food and Agriculture Organization of the United Nations mx Günlük dişi başına yumurta sayısı SAS İstatistik Analiz Sistemi rm Kalıtsal üreme yeteneği T0 Net ortalama döl süresi R0 Net üreme gücü T Ortalama üreme zamanı DT Popülasyon ikiye katlanma süresi Ne Saldırılan av sayısı EPPO The European and Mediterranean Plant Protection Organization RASFF The Rapid Alert System for Food and Feed GRR Toplam üreme oranı TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu UF University of Florida λ Üreme gücü sınırı Vx Üreme değeri vi ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 1.1 Sebze çeşitlerinde İkinoktalı kırmızıörümceğin zarar belirtileri. A) Fasulyede T. urticae zararı B) Domateste T. urticae zararı C) Biberde T. urticae zararı D) Patlıcanda T. urticae zararı E) Hıyarda T. urticae zararı………………………………………… 14 Şekil 3.1. A) Tetranychus urticae ergini B) Amblyseius swirskii ergini……. 32 Şekil 3.2. Deneme alanları: A) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Bitki Sağlığı Bölüm laboratuvarı B) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Bitki Sağlığı Bölümü İklim odası C) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Bitki Sağlığı Bölümü Sera deneme alanı……….……….……….……….……….……….…………. 33 Şekil 3.3. A-B) Sebze bitkilerinin üretimi……….……….……….………... 33 Şekil 3.4. Amblyseius swirskii popülasyonlarının kitle halinde üretilmesi………………………………………………………... 35 Şekil 3.5. Amblyseius swirskii‘ nin işlevsel ve sayısal tepkileri……………...................................................................... 36 Şekil 3.6. Bir predatör tarafından tüketilen av miktarı ve birim alandaki av yoğunluğu arasındaki 3 tip ilişki……….……….……….………. 37 Şekil 3.7. Deneme deseninde kullanılan parseller: Kontrol: Phytoseiid salınmayan parsel, SW: Amblyseius swirskii salınan parsel…………………………………………………………….. 39 Şekil 3.8. Sera çalışmalarından görüntüler: Sebze fidelerinin tesadüf blokları deneme desenine göre seraya şaşırtılması A) Kontrol Parseli B) Uygulama Parseli C- D) Tetranychus urticae bireylerinin hazırlanması ve seraya bulaştırılması E- F) Amblyseius swirskii bireylerinin seraya salımı……….………….. 40 Şekil 4.1. A) Fasulyede Alman Ayşe, B) Biberde Sürmeli Biberi, C) Patlıcanda Pala 49, D) Hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802 E) Domateste Şencan 9 trikom çeşitleri……….……….…………… 48 Şekil 4.2. (a) Domatesin Şencan 9 çeşidi, (b) patlıcanın Pala 49 çeşidi, (c) biberin Sürmeli Biberi çeşidi, (d) hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve (e) fasulyenin Alman Ayşe çeşidi üzerinde Amblyseius swirskii ergin bireylerinin Tetranychus urticae ergin bireylerinin artan av yoğunluğuna bağlı Tip II ve Tip III cevabını gösteren logistik regresyon………………………………………………... 52 Şekil 4.3. (a) Domatesin Şencan 9 çeşidi, (b) patlıcanın Pala 49 çeşidi, (c) biberin Sürmeli Biberi çeşidi, (d) hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve (e) fasulyenin Alman Ayşe çeşidi üzerinde Amblyseius swirskii ergin bireylerinin Tetranychus urticae ergin bireylerinin artan av yoğunluğuna bağlı olarak tüketim oranları (işlevsel tepki)…………………………………………………… 53 Şekil 4.4. (a) Domatesin Şencan 9 çeşidi, (b) patlıcanın Pala 49 çeşidi, (c) biberin Sürmeli Biberi çeşidi, (d) hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve (e) fasulyenin Alman Ayşe çeşidi üzerinde Amblyseius swirskii ergin bireylerinin Tetranychus urticae ergin bireylerinin vii artan av yoğunluğuna bağlı olarak tüketim miktarı (işlevsel tepki). …………………………………………………………… 54 Şekil 4.5. (a) Domatesin Şencan çeşidi, (b) patlıcanın Pala 49 çeşidi, (c) biberin Sürmeli çeşidi, (d) hıyarın Çengelköy çeşidi ve (e) fasulyenin Alman Ayşe çeşidi üzerinde Amblyseius swirskii ergin bireylerinin Tetranychus urticae ergin bireylerinin artan av yoğunluğuna bağlı olarak yumurta bırakma miktarı (sayısal tepki).……….……….……….……….……….………………… 54 Şekil 4.6. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, fasulyenin Alman Ayşe çeşidi ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi Tetranychus urticae erginleri ile beslenen Amblyseius swirskii’nin dişilerinin hayat tablosu; lx: canlılık oranı, mx: doğurganlık, Vx: Üreme değeri……………... 61 Şekil 4.7. Sera koşullarında kontrol parselinde Tetranychus urticae popülasyonu değişimi……….……….……….……….………… 66 Şekil 4.8. Sera koşullarında deneme parselinde Tetranychus urticae popülasyonu değişimi, ↓: Amblyseius swirskii yapılan tarihler; 05.10.222, 22.20.2022. ……….……….……….……….……….. 69 Şekil 4.9. Domatesin Şencan 9 çeşidinde, Amblyseius swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama Tetranychus urticae popülasyonu……….……….……….……….……….………….. 70 Şekil 4.10. Patlıcanın Pala 49 çeşidinde Amblyseius swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama Tetranychus urticae popülasyonu……….……….……….……….……….………….. 70 Şekil 4.11. Fasulyenin Alman Ayşe çeşidinde Amblyseius swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama Tetranychus urticae popülasyonu……….……….……….……….……….….. 71 Şekil 4.12. Hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidinde Amblyseius swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama Tetranychus urticae popülasyonu……….……….……….……... 72 Şekil 4.13. Biberin Sürmeli Biberi çeşidinde Amblyseius swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama Tetranychus urticae popülasyonu……….……….……….……….……….……….…. 72 Şekil 4.14. Kontrol ve deneme parsellerinde karşılaştırmalı olarak domateste Şencan 9, patlıcanda Pala 49, biberde Sürmeli Biberi, fasulyede Alman Ayşe, hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde Tetranychus urticae popülasyon değişimi. ↓: Amblyseius swirskii yapılan tarihler; 05.10.222, 22.20.2022. ………………………… 74 Şekil 4.15 Deneme parselinde karşılaştırmalı olarak sebze çeşitlerinde Tetranychus urticae ve Amblyseius swirskii popülasyonlarının değişimi. ↓: Amblyseius swirskii salımı yapılan tarihler; 05.10.222, 22.10.2022. 74 Şekil 4.16 Kontrol ve deneme parsellerinde karşılaştırmalı olarak sebze çeşitlerinde Tetranychus urticae popülasyon değişimi, A) Domatesin Şencan 9 çeşidi, B) Patlıcanın Pala 49 çeşidi, C) Biberin Sürmeli Biberi çeşidi, D) Fasulyenin Alman Ayşe çeşidi, E) Hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi……………………….. 75 viii ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 1.1 Türkiye ve Dünyada domates, biber, patlıcan, hıyar ve fasulye üretim alanları ve miktarları………………………… 13 Çizelge 3.1. Denemede kullanılan sebze türleri ve çeşitleri……………… 31 Çizelge 3.2. Domates çeşitlerinde tespit edilen trikom tipleri…………….. 34 Çizelge 4.1. Farklı fasulye çeşitlerinin alt yapraklarının trikom sayımları.. 42 Çizelge 4.2. Farklı fasulye çeşitlerinin orta yapraklarının trikom sayımları 43 Çizelge 4.3. Farklı fasulye çeşitlerinin üst yapraklarının trikom sayımları.. 43 Çizelge 4.4. Farklı biber çeşitlerinin alt yapraklarının trikom sayımları… 44 Çizelge 4.5. Farklı biber çeşitlerinin orta yapraklarının trikom sayımları… 44 Çizelge 4.6. Farklı biber çeşitlerinin üst yapraklarının trikom sayımları…. 44 Çizelge 4.7. Farklı patlıcan çeşitlerinin alt yapraklarının trikom sayımları…………………………………………………...... 45 Çizelge 4.8. Farklı patlıcan çeşitlerinin orta yapraklarının trikom sayımları…………………………………………………...... 45 Çizelge 4.9. Farklı patlıcan çeşitlerinin üst yapraklarının trikom sayımları. 45 Çizelge 4.10. Farklı hıyar çeşitlerinin alt yapraklarının trikom sayımları… 46 Çizelge 4.11. Farklı hıyar çeşitlerinin orta yapraklarının trikom sayımları… 47 Çizelge 4.12. Farklı hıyar çeşitlerinin üst yapraklarının trikom sayımları…. 47 Çizelge 4.13. Farklı domates çeşitlerinin trikom sayımları……….………... 48 Çizelge 4.14. Şencan 9, Pala 49, Sürmeli Biberi, Çengelköy Hıyarı 5802 ve Alman Ayşe çeşitlerinde Amblyseius swirskii’nin Tetranychus urticae üzerinde ortalama tüketim ve tüketilen av oranları (±SE) ……….……….……….………………….. 49 Çizelge 4.15. Lojistik regresyon maksimum olasılık tahminleri…………… 51 Çizelge 4.16. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve fasulyenin Alman Ayşe çeşidinde Amblyseius swirskii’nin Tetranychus urticae avını arama oranı (α) ve yakalama zamanının (Th) ortalama değerleri………….……….……… 55 Çizelge 4.17. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve fasulyenin Alman Ayşe çeşidi üzerinde Tetranychus urticae erginleri ile beslenen Amblyseius swirskii’nin ergin öncesi dönemlerinin gelişme süreleri (gün)…………………. 56 Çizelge 4.18. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, fasulyenin Alman Ayşe çeşidi ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi üzerinde Tetranychus urticae erginleri ile beslenen Amblyseius swirskii’nin ömür verileri, dişilerinin ovipozisyon süreleri ve ortalama yumurta sayıları……….……….……….…………….……….……… 58 Çizelge 4.19. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, fasulyenin Alman Ayşe çeşidi ve ix hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi üzerinde Tetranychus 67urticae erginleri ile beslenen Amblyseius swirskii’nin dişilerinin hayat tablosu verileri……….……..……………... 60 Çizelge 4.20. Tetranychus urticae popülasyonun, kontrol parseli ve Amblyseius swirskii salınan parseli ile A. swirskii salınan parseldeki A. swirskii popülasyonunun haftalık sayım farklılıkları……….……….……….……….……….……….. 63 Çizelge 4.21. Sera koşullarında kontrol parselinde, sebze çeşitlerine göre Tetranychus urticae popülasyon değişimi……….……….… 64 Çizelge 4.22. Sera koşullarında kontrol parselinde sayım haftalarına göre Tetranychus urticae popülasyonu değişimi……….………… 64 Çizelge 4.23. Sera koşullarında kontrol parselinde Tetranychus urticae popülasyonu değişimi (sebze çeşidi x sayım haftası) ………. 65 Çizelge 4.24. Deneme parselinde sebze çeşitlerine göre Tetranychus urticae popülasyon değişimi……….……….……….………. 67 Çizelge 4.25. Sera koşullarında deneme parselinde sayım haftalarına göre Tetranychus urticae popülasyonu değişimi……….………… 67 Çizelge 4.26. Sera koşullarında deneme parselinde Tetranychus urticae popülasyonu değişimi (sebze çeşidi x sayım haftası) ……….. 68 x 1. GİRİŞ Domates, biber, patlıcan, hıyar ve fasulye hem ülkemizde hem de dünyada sevilerek tüketilen, içeriklerindeki zengin mineral ve vitaminleri bakımından insan beslenmesine katkısı olan sebze türleridir. Türkiye’de sebze yetiştiriciliği, işlemeye ek olarak ihracat ve ithalat potansiyeli bakımından önem arz etmektedir. Domates (Solanum lycopersicum L.) bitkisinin orijini Güney Amerika’nın orta ve güney bölgeleridir. Ürün Amerika’dan Avrupa’ya, oradan da diğer kıtalara yayılmıştır (Durmus vd., 2018). Domates ülkemizde en çok üretilen ve tüketilen sebze olup sıcak ve ılıman iklimlerde yetişir. Genellikle gece ve gündüz arasında 6 ºC ile 8 ºC’lik bir farkın bulunması ister, gündüz sıcaklığının 19- 26ºC, gece sıcaklığının 14-18 ºC olduğunda iyi gelişim göstermektedir. Domates vitamin ve mineral maddelerce zengindir. 100 gr taze domates 20-23 kalori, 1 gr protein, 0,3 gr yağ, 0,6 gr kül, % 93,8- 96,0 su, 4 gr karbonhidrat, %2-3,5 şeker, 0,6 gr selüloz, 7,21 mg kalsiyum, 17- 28 mg fosfor, 0,6 mg demir, 1000-1100 IU A vitamini, 264-314 mg potasyum, 19-20 mg magnezyum, 24 -69 mg klor, 17-28 mg fosfor, 3-10 mg sodyum, 0,5-0,8 mg niacin, 20-28 mg C vitamini, 0,09 mg thiamin, 0,03 mg riboflavin, 0,40-0,80 mg K vitamini içermektedir (Anonim, 2023a). Biberin (Capsicum annuum L.) anavatanı Amerika’nın tropik ve subtropik ülkeleridir. Biber ılık iklimlerde tek yıllık, tropiklerde ise çok yıllık bir türdür. Biberler ılıman ve sıcak iklim sebzeleridir, sıcaklık isteği domatesten biraz fazla olup, sıcaklığa daha toleranttır. Gelişimi için en uygun sıcaklık 22-25 °C dir. 35 °C üzerinde bitki büyümesinde gerileme ve meyve tutumunda sorunlar yaşanır. 45 °C’nin üzerinde ise büyüme tamamen durur. Bibere acı tadını veren madde capsaicin adlı alkaloittir. Capsaicin, yiyenin ağzında güçlü bir yanma hissi üretebilen bir kimyasaldır. C vitamini açısından oldukça zengin olan biber, meyve biçimine; rengine ve tadına göre, dolmalık, sivri, acı, yeşil, kırmızıbiber gibi çeşitli adlar alır. 100 gr tatlı yeşilbiber; kalori 27 kalori, 6,3 gr karbonhidrat, 0,9 gr lif, 1,0 gr protein, 0,2 g yağ, 0,0 mg kolesterol, 200,0 IU A vitamini, 183,5 mg C vitamini, 212,0 g potasyum ve 11,0 mg kalsiyum içermektedir (Anonim, 2023b). Patlıcanın (Solanum melongena L.) anavatanı Hindistan, Çin olarak anılsa bile Afrika’da da yabani türlerine rastlanmaktadır. Patlıcan, Mısır üzerinden Kuzey 11 Afrika’ya oradan Araplar tarafından İspanya’ya Türkler tarafından da Balkanlar üzerinden Avrupa’ya taşınmıştır. Patlıcan tropik iklimlerde ağaççık şekilde birkaç yıl yaşarken serin iklimlerde ise 1 sene yaşamaktadır. Ülkemizde yetiştiriciliği açık ve örtü altı koşullarda yapılmaktadır. Optimum sıcaklık isteği yüksek olan bir sebzedir. 25-30 oC hatta 35- 40 oC bile vejetatif gelişme zararlanmadan devam eder. Ancak 35oC ve yukarısı çiçek oluşumu ve döllenmesi açısından sorunlar ortaya çıkarır. Yağ içermeyen ve su açısından yüksek değeri olan patlıcanda C, K vitamini, magnezyum, fosfor, bakır, folik asit, potasyum, manganez bulunur. Bir patlıcan (82 gr) 20 kalori, 0,8 gr protein, 4,8 gr karbonhidrat ve 0,1 gr yağ sağlamaktadır (Anonim, 2023c). Hıyar (Cucumis sativus L.) türünün anavatanı Hindistan’dır. Yetiştiriciliği ılıman ve subtropikal iklim kuşağı arasındaki geniş bir bölgede yayılım gösterir. Bitki gelişmesini 15 oC’nin üzerindeki sıcaklıklarda sürdürmektedir. Yetiştirme sıcaklığı gece optimum 15-18 oC olmakla beraber gündüz ise 20- 25 °C’dir. 25 °C’nin üzerindeki sıcaklıklarda bitki boyu hızla uzar, boğum araları uzar ve birim alandan verim azalır. Hıyarın insan beslenmesindeki önemi ilk bakışta pek göz alıcı değildir. Ancak hıyar kalorisi düşük sebzelerden birisidir. 100 gr hıyarda; 8 kcal, 0,2 gr yağ, 0,6 gr protein, 1 gr karbonhidrat, 0,04 mg A vitamini, 0,01 mg B vitamini, 8 mg C vitamini, 20 mg Ca, 0,3 mg Fe, 24 mg P ve 15 mg Mg bulunmaktadır (Anonim, 2023d). Fasulyenin (Phaseolus vulgaris L.)anavatanı Güney Amerika’dır. Ülkemizde en fazla üretimi yapılan sebze türlerinden birisi olan fasulyenin hemen hemen tüm bölgelerimizde yetişmektedir. Fasulye tohumu 15-20 °C’de çimlenmekte, 15 °C’nin altında yavaşlamakta, 10 °C’nin altında ve 35 °C’nin üstünde ise çimlenme çok az veya hiç olmamaktadır. Sıcaklıklar sıfırın altında 2-3 °C ye düştüğünde bitki büyük zarar görür. Sıcaklığın optimum 15,5-21 °C olduğu yerlerde rahat bir gelişme göstermektedir. 15,5 °C altındaki sıcaklıklarda gelişmesi gerilemektedir. Çiçeklenme devresinde ise sıcaklığın 18-20 °C olması gerekmektedir. Serin havalar çiçeklenme için uygun değildir. Çiçeklenme ve meyve bağlama dönemindeki yüksek sıcaklıklar büyük zararlara yol açarlar. 100 gr taze fasulyede, 7,88 gr karbonhidrat, 0,28 g yağ, 1,89 gr protein, 3,2 g lif, 44 mg kalsiyum, 633 iu vitamin A, 9,7 mg vitamin C içermektedir (Anonim, 2023e). 12 Türkiye’de ve dünyada domates, biber, patlıcan, fasulye ve hıyar üretim alanları ve miktarları Çizelge 1’de verilmiştir (FAO STAT, 2021). Bu sebze türlerinin dünyadaki üretim miktarları göz önüne alındığında; domatesin % 6,9’u, biberin %8,5’u, patlıcanın %1,4’ü, fasulyenin %2,2’si, hıyarın %2,0’si Türkiye’de üretilmektir. Çizelge 1.1. Türkiye ve Dünyada domates, biber, patlıcan, hıyar ve fasulye üretim alanları ve miktarları (FAO STAT, 2021). Türkiye Türkiye Ürün Dünya (ton) % Dünya (ha) % (ton) (ha) Domates 13095258 189133955,04 6,9 165204 5167388 3,2 Biber 3091295 36286643,77 8,5 80239 2055310 3,9 Patlıcan 832938 58646098,21 1,4 17285 1961799 0,9 Fasulye 510366 23411172,66 2,2 39504 1586086 2,5 Hıyar 1890160 93528796,00 2,0 25930 2172193 1,2 Sebze yetiştiriciliğinin en önemli zararlılarından biri çok döl veren ve kısa sürede gelişimini tamamlayan İkinoktalı kırmızıörümcek, Tetranychus urticae (Koch) (Acari: Tetranychidae)’dir. Bu zararlının mücadelesinde sentetik akarisit ve insektisitlerin kullanılması sonucunda üründe kalıntı riski ortaya çıkmakta aynı zamanda zararlıda da direnç geliştiği görülmektedir. Bu zararlı ile mücadelede kimyasalların kullanımı doğal düşmanların ve diğer hedef dışı organizmaların üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır. Ayrıca ihracat potansiyeli olan ürünlerde pestisit kalıntısı çıkmasına neden olmaktadır (Van Leeuwen vd., 2010; Erdoğan vd.; 2012, Ay ve Balcı, 2018; RASFF, 2022). Bu nedenle domates, biber, patlıcan, hıyar ve fasulye de önemli zarar oluşturan T. urticae’in biyolojik mücadelesi önem kazanmaktadır. 13 A B C D E Şekil 1.1. Sebze çeşitlerinde İkinoktalı kırmızıörümceğin zarar belirtileri. A) fasulyede; B) domateste C) hıyarda D) patlıcanda ve E) biberde T. urticae zararı (Fotoğraflar: P. GÖKSEL). 14 Tetranychus urticae dünyanın dört bir yanındaki sıcak iklim bölgelerinde 1200 bitki türünde beslenen bir zararlıdır (Fasulo ve Danimarka, 2000). Konukçu bitkilerin bulunması ve elverişli iklim koşulları popülasyonlarında hızlı artışı desteklemektedir. Ergin öncesi gelişme dönemi çok kısa, yaklaşık 10 gün olup dişiler yılda 10–21 döl vermektedirler (Atalay ve Kumral, 2013). Erginlerin uzun ömürlü olmaları ve yüksek üreme gücüne sahip olmaları konukçu bitkilerde kısa sürede maksimum kayıpların oluşmasına neden olmaktadır (Hance ve Van, 1999; Aslan vd., 2004). Her bir ergin birey dakikada 18-22 bitki hücresine zarar vererek, bitkinin öz suyunu emerek klorofil ve pigmentlerini parçalamaktadır (Thomas ve Denmark, 2009). Bu yaprakların sararıp kuruyarak zamanından önce dökülmesine neden olmaktadır (Şekil 1.1). Bunun sonucu ürün veriminde %40-60 oranında azalma ve popülasyonun çok yüksek olduğu durumlarda ise tamamen ürün kaybı meydana gelmektedir. Kırmızıörümceklerde biyolojik mücedelsinde kullanılan en önemli familya Phytoseiidae familyasıdır (McMurtry vd., 2013). Phytoseiidae familyası birçok tarım sisteminde önemli biyolojik mücadele ajanlarıdır. Bu familyadan; Typhlodromus spp., Amblyseius spp., Phytoseiulus spp. serada yetiştirilen sebzelerde İkinoktalı kırmızıörümceklerin popülasyonlarının ve zararının baskılanmasında etkilidir. Özellikle Amblyseius spp., daha kısa gelişme dönemlerine ve her dönemde aktif beslenmeye sahip olduklarından çok önemli biyolojik mücadele ajanlarıdır. Son yıllarda, örtüaltı yetiştiricilikte bu familyanın bazı üyelerinin kullanımına başlanmış olsa da domates, biber, patlıcan, fasulye ve hıyarda bulunan doğal savunma mekanizmalarından dolayı bunların etkinlikleri beklenen ölçüde olmamaktadır (Loginova vd., 1987; Jarasik, 1990; Jarasik ve Pliva, 1990; Easterbrook, 1992, Boom vd., 2002; Lanzoni vd., 2017). Çünkü bitkilerin yaprak, sap ve dallarında, dış epidermal hücre dokusundan oluşan trikomlar, zararlının yanında doğal düşmanların da hareketlerini ve beslenmelerini engellemektedir. Trikomlar, bitkiler ile biyotik veya abiyotik stresler arasındaki etkileşimde tampon görevini üstlenirler. Bitki trikomları sadece epidermisin kalınlığını arttırmakla kalmaz, aynı zamanda zararlılara karşı fiziksel bir bariyer görevi üstlenirler (Yao vd., 2020). Literatür incelendiğinde Phytoseiidae familyası akarlarının gelişimini ve hareketlerini sebzelerde bulunan keseli ve kesesiz trikomlar sınırlandırdığı anlaşılmaktadır (Kennedy, 2003; Simmons ve Gurr 2005). Bu trikomlar aynı zamanda avcı akarların 15 vücutlarında çizikler oluşturarak su kaybına neden olmaktadırlar. Keseli olanlar ise dokunmayla birlikte koparak avcıyı zehirlemektedirç Hatta bu keselerden salgılanan maddeler akarın vücuduna yapışmaktadır. Ayrıca sebzeler üzerinde beslenen zararlıların vücut sıvısı ile beslenirken avcı akarlar dolaylı yoldan zehirlenmektedirler. Bu sebeple Phytoseiidae familyası akarları için sebzeler çoğu zaman uygun bir yaşam alanı olmamaktadır. Bu fiziksel özelliklerin T. urticae popülasyonunun gelişmesi ve üremesine olan olumsuz etkileri bazı araştırmalarda açıkça ortaya konmuştur (Atalay ve Kumral, 2013; Keskin ve Kumral, 2015; Aysan ve Kumral, 2016). Buna karşılık ülkemizde üretilen yüzlerce sebze çeşidindeki vejetatif aksamın fiziksel özelliklerinin bu avcı türe etkisi hiç değerlendirilmemiştir. Bu nedenle bu çalışmada ele alınan asıl konu biyolojik mücadelede sadece av-avcı uygunluğunun yeterli olmadığını tritropik (üçlü ilişkiler: av x avcı x konukçu bitki) ilişkilerin de önemli olduğunun vurgulanmasıdır. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı pratik olarak avcı akar salımı yapan uygulayıcıların sadece ava odaklanmaması, bunun yanında avın konukçu bitkisinin avcıya uygunluğunu da dikkate alması gerektiğini göstermektir. Amblyseius swirskii Athias-Henriot (Acari: Phytoseiidae) Akdeniz ikliminden gelen, farklı böcekler ve akarlar, polen ve bitki salgıları ile beslenen, beslenme tipi baımından tip III genel predatör akar olarak kabul edilmektedir (McMurtry ve Croft 1997). Canlı avla beslenen A. swirskii, polenle beslenen A. swirskii ile karşılaştırıldığında daha hızlı gelişir ve daha fazla yumurta bırakmaktadır (Park vd., 2011). Amblyseius swirskii aktif olarak avlanmadığında orta damar boyunca yaprakların alt tarafında gizlenir. Bu akar, ön çifti öne dönük ve sırtlarında nispeten az sayıda (<20 çift) kıl bulunan uzun bacaklarla karakterize edilmektedir. Rengi, yenen av maddelerine bağlı olarak koyu kırmızıdan soluk sarıya kadar değişebilir. Yumurta, larva, protonimf, deutonimf ve ergin olmak üzere beş yaşam evresi vardır. Ergin bireyler armut biçimlidir, 0,5 mm uzunluğunda ve dört çift bacağa sahiptirler. Erkekler dişilerden biraz daha küçüktür (UF, 2023a). Son yıllarda Amblysieus swirskii’ nin farklı sebze türlerinde kırmızıörümcekler, beyaz sinekler ve thripslere karşı mücadele amacıyla kullanıldığı bildirilmiştir (Messelink vd., 2010; Xiao vd., 2012) Ancak farklı sebze türlerindeki biyolojik performansını gösteren çalışma sınırlı sayıdadır. Örneğin biberde yapılan çalışmada T. urticae ile bulaşık bitkilere serada bitki başına 10 adet A. swirskii salınması durumunda yaklaşık olarak %20 yaprak zararı tespit edilirken, kontrol 16 bitkilerinde zarar > %90 olmuştur (Doğramaci vd., 2011). Biberde yapılan başka bir çalışmada Bemisia tabaci (Gennadius) Hemiptera: Aleyrodidae, Thrips tabaci Lindeman (Thysanoptera: Thripidae) ve T. urticae ile mücadelede A. swirskii’nin entegre zararlı yönetimi programlarına kullanılmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır (Barghout vd., 2022). Sera koşullarında hıyarda yapılan çalışmada ise Frankliniella occidentalis (Pergande), Trialeurodes vaporariorum (Westwood) ve T. urticae kombinasyonu üzerinde A. swirskii’ nin biyolojik etkinliğini belirlenmiştir (Messelink vd., 2010). Bu sınırlı sayıdaki kaynağa dayanarak bugüne kadar hiçbir çalışmada sebze türlerinden domates, patlıcan, fasulye ve hıyarda A. swirskii ve T. urticae’nin detaylı olarak av- avcı ve trikom ilişkisinin çalışılmadığı anlaşılmaktadır. Bu tez çalışmasında domates, biber, patlıcan, hıyar ve fasulye’de her sebze için 5 farklı çeşitte trikom yoğunluğu belirlenmiştir. Bu çeşitler domateste Şencan 9, Rio grande, Invictus lot 335, Falcon ve H-2274; biberde Yalova Çarliston 341, Sürmeli Biberi, Yalova Tatlı Sivri, Yalova Çorbacı 12, Kandil Dolma; patlıcanda Pala 49, Aydın Siyahı, Kemer 27, Balıkesir 76 ve Topan; hıyarda Çengölköy Hıyarı 5802, Çıtır, Beith Alpha, Super B. A., Miracle Super B.A.; fasulyede Oturak, Edanaz, Helda, Alman Ayşe ve Tegen çeşitleridir. Biyolojik mücadelede trikomların A. swirskii üzerindeki olumsuz etkisini minimuma indirmek ve biyolojik mücadele etkinliğini arttırmak için en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler bu tezin ilk aşamalarında belirlenmiştir. Trikom sayımlarının sonucu yapılan istatistikler göz önüne alındığında fasulyede Alman Ayşe, biberde Sürmeli Biberi, patlıcanda Pala 49, hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802 ve domateste ise Şencan 9 en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler olarak seçilmiştir. Bu çeşitlerde laboratuvar koşullarında A. swirskii’nin biyolojik parametreleri (gelişme süresi, canlılık, ovipozisyon ve hayat tablosu parametreleri) ve avlanma kapasitesi (sayısal ve işlevsel tepki) çalışmaları yürütülmüştür. Bu tez çalışmasının son aşamasında ise bu yerel A. swirskii popülasyonunun örtüaltı koşullarında T. urticae’ye karşı seçilen sebze çeşitlerinde etkinliği saptanmıştır. Bu araştırma Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü laboratuvar ve serasında yürütülmüştür. 17 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI 2.1. Tetranychus urticae’nin Sebze Türlerindeki Zararı Tetranychus urticae’ nin açık alan ve örtüaltı sebze yetiştiriciliğinde meydana getirdiği zararların, oldukça yüksek ekonomik kayıplara neden olduğu çok iyi bilinmektedir. Farklı sebze türlerinde T. urticae dünyada ve ükemizde çok önemli bir zararlıdır (Abou-Awad, 1979; Şekeroğlu ve Özgür, 1984; Royalty ve Perring, 1988; 1989, Baradan-Anakari ve Daneshvar, 1992 ; Kamau vd., 1992; Öncüer vd., 1992, Madanlar ve Öncüer, 1994 ; Leite vd., 1999; 2000; 2003; Yaşarakıncı ve Hıncal, 1997; 1999; Petanovic´ ve Vidovic´, 2009; Can ve Çobanoğlu, 2010; Aysan ve Kumral, 2016). Tetranychus urticae’ nin ilk tanımlanan örnekleri Avrupa ülkerinden olmuştur, coğrafik olarak bakıldığında Avrupa’da Bulgaristan, Kıbrıs, Finlandiya, Fransa, Yunanistan, Malta, Hollanda, Portekiz, Sivilya, İspanya, İngiltere, Rusya, Gürcistan, Ukranya, Afrika’da Angola, Mısır, Ethiyopya, Libya, Kenya, Mauritius, Cezayir, Mozambik, Senegal, Güney Afrika, Tunus, Zambia, Zimbabve’ de, Asya’da Çin, İran, Irak, Israil, Lübnan, Saudi Arabistan, Sri Lanka, Süriye, Türkiye, Australya ve Pasifik adalarında, Australya, New South Wales, Queensland, Tasmanya, Victoria, Western Australya, Fiji, Havai, New Caledonia, New Zenlanda, Vanuatu ve Kuzey Amerika’da Kanada, Meksika ve A.B.D.’de belirlenmiştir (Tuttle ve Baker, 1968) Zararlılar birçok Solanaceae familyasında (köpek üzümü, şeytan elması, tarla sarmaşığı, fenerotu) yaşam döngüsünü tamamladığı için yayılma alana oldukça geniştir (UF, 2023b). Zararlınıın ergin öncesi gelişme dönemi çok kısa, yaklaşık 1 hafta olup dişiler yılda 10–20 döl verirler (Atalay ve Kumral, 2013). Zararlı bitkinin öz suyunu emerek, bitkide klorofil ve pigmentleri parçalamaktadır. Bu yapraklar sararıp kurur ve zamanla dökülmektedirler. Sonuç olarak ürün veriminde azalma ve popülasyonun çok yüksek olduğu durumlarda ise tamamen ürün kaybı oluşmaktadır (Nihoul vd., 2015; UF, 2023c). Azadi-Qoort ve digerleri (2019) domates, hıyar, domates ve patlıcanda yapılan çalışmada T. urticae’ nin zararını araştırmışlardır. Akar yaprakların alt tarafıyla beslenerek, bol ağ oluşturmaktadır. Yaprak dökülmesine, yaprak yanmasına ve hatta bitki ölümüne yol açan akar beslenmesinin doğrudan zararına ek olarak, dolaylı etkiler fotosentez ve terlemede azalmaya neden olabildiği ortaya çıkarılmıştır. Bununla 18 birlikte, asıl zararın fotosentetik alanı azaltan ve yaprak dökülmesine yol açan doğrudan beslemeden kaynaklandığı ortaya konmuştur. YongLak ve JoonHo (2002) tarafından yapılan çalışmada hıyarda (Cucumis sativus cv. Chun-Gwang-Baekdadagi) beslenen T. urticae’nin neden olduğu zararı ölçmek için yaprak hücre ve doku hasarı değerlendirilmiştir. Alt eksenli yaprak yüzeyinde, ergin T. urticae yaprağın süngerimsi parankiminden ve palisat parankimasının bir kısmı ile beslenirken, T. urticae’ nin ergin öncesi dönemleri sadece sünger parankimasından beslenmiştir. Tetranychus urticae, tek tek epidermal hücreleri delerek mezofil hücrelerinin içeriğini tüketmiştir. Yaprağın net fotosentetik oranı, toplam klorofil içeriği ve yeşilliği, akar beslenmesinden önemli ölçüde etkilenmiştir. Sırasıyla fotosentetik oran ∼% 50 ve % 95, toplam klorofil içeriği ∼%55 ve %80 ve yeşillik ∼%50 ve %80 oranında azalmıştır. Tetranychus urticae hem tarlada hem de örtüaltı rünlerde ve verimde önemli hasara neden olmaktadır. Tetranychus urticae yaprakların alt yüzeyinden beslenip, kloroplast içeren hücreleri delmekte ve yaprak yapısının yanı sıra pigmentleri de etkilemektedir. Amaç, serada yetiştirilen biber (Capsicum annuum L.) ve fasulye (Phaseolus vulgaris L.) yapraklarındaki T. urticae zarar seviyelerini değerlendirmektir (Herrmann vd., 2012; Herrmann vd., 2017). Mothes ve Seitz (1982) Almanya’da yaptıkları çalışmada T. urticae'nin neden olduğu beslenme zararı nedeniyle fasulye yapraklarında her iki mezofil tabakasının azaldığı, istila edilen yaprakların normal olanlardan belirgin şekilde daha ince olduğu belirlenmiştir. Delinmiş hücrelerin çökmesini, komşu delinmemiş hücrelerde protoplast pıhtılaşmasını ve kloroplast yapılarının dejenerasyonunu içeren hasar, böylece tüm mezofil katmanlarının hücrelerini etkilemiştir. Renato ve diğerleri (2012) Fitofag akarlardan T. urticae neden olduğu zarar nedeniyle ve aynı zamanda geniş bir konukçu yelpazesine sahip olduğundan en önemli tarım zararlılarından biri olduğunu bildirmişlerdir. Pamuk, fasulye ve soya fasulyesi gibi birçok ticari üründe zararlı olmaktadır. Sonika ve Arvind (2017) Tetranychus urticae’ nin patlıcanda dünyadaki en önemli tarım zararlılarından biri olduğunu bildirmektedirler. Nitelik ve nicelik olarak zarara 19 neden olmakta ve bu nedenle büyük ekonomik kayıplara yol açmaktadır. T. urticae, yaprağın alt tarafındaki hücre özsuyuyla beslenirken, yaprağın üst yüzeyi beyazımsı veya sarımsı benekler geliştirmektedir. Bu noktalar akar beslenmesi devam ettikçe birleşip kahverengimsi hale gelmektedir. Najafabadi (2019) tarafından hıyarda yapılan araştırmaya göre akar popülasyonu, seraların sürekli sıcak ve nemli koşullarında muazzam bir şekilde artmaktadır. Zararlı ayrıca bol miktarda ağ ürettiği, bitki hücrelerine ve dokusuna zarar vererek sokucu- emici şekilde beslendiği yaprakların alt tarafını istila etmektedir. Besleme, yapraklarda sarı klorotik lekelerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Sıcak ve kuru hava koşulları, gelişigüzel pestisit kullanımı nedeniyle bastırılmış doğal düşman popülasyonuyla birleştiğinde, daha fazla kimyasal kullanımını gerektiren akar popülasyonunda bir patlamaya yol açabileceği aynı zaman da bu zincirleme reaksiyonun, sonuçta zararlıda pestisitlere karşı direnç gelişmesine yol açabildiği belirtilmiştir. T. urticae'nin yönetimi, öncelikle akarisit direnci nedeniyle zorlaştığı tespit edilmiştir. Nasr (2021) göre T. urticae tüm dünyada en ciddi zararlılardan biri olarak kabul edildiğini ve yaklaşık 1200 bitki türüne saldırdığını bildirmektedirler. Fasulye, bezelye gibi sebzeler şerbetçiotu, üzüm, yaprağını döken meyve ağaçları ve daha birçok meyve ve çiçeklerde zarara neden olmaktadır. Ayrıca bir bitkinin bazı genotiplerini aynı bitkinin diğer genotiplerine tercih etmektedir. Bu çalışma, temel olarak T. urticae için az tercih edilen patlıcan genotipini ve tarım için en iyi patlıcan tipini değerlendirmek ve bu tercihin arkasındaki olası nedeni bulmak amacıyla yapılmıştır. 2.2 Amblyseius swirskii’nin Sebze Yetiştiriciliğindeki Önemi Amblyseius cinsinin anavatanı İsrail, İtalya, Kıbrıs, Türkiye, Yunanistan ve Mısır'dır, sert çekürdekli meyvelerde ve sebze gibi çeşitli türlerinde bulunmaktadır (Anonim, 2023f). Amblyseius swirskii Athias-Henriot) (Mesostigmata: Phytoseiidae) farklı böcek ve akarlar ile polen ve bitki salgılarıyla beslenen tip III genel predatör akar olarak bilinmektedir (McMurtry ve Croft, 1997). Kuzey Amerika'da ilk olarak 1983'te Kaliforniya'da narenciye zararlılarının biyojik mücadelesi için piyasaya sürülmüştür. 2005 yılından bu yana A. swirskii, Kuzey Amerika, Kuzey Afrika, Çin, Japonya ve Arjantin'in yanı sıra birçok Avrupa ülkesinde biyolojik mücadele elemanı olarak 20 salınımı yapılmaktadır (Arthurs vd., 2009; Cedola ve Polack, 2011; EPPO, 2013, Kade vd., 2011; Chen vd., 2011; Sato ve Mochizuki, 2011). Son yıllarda A. swirskii, Avrupa ve Kuzey Amerika'da sera sebzelerinde, özellikle hıyar, biber ve patlıcanda beyaz sinek, thrips ve kırmızıörümceklerle mücadele etmek için yaygın olarak kullanılmaktadır (Gerson vd., 2003; Messelink vd., 2006). Bu avcı akarın çeşitli zararlılarla ve polenle beslenmesi sonucu biyolojik parametrelerinin etkilenme durumu aşağıda sıralanan bazı araştırmalarla ortaya konmuştur; Patlıcanda yapılan çalışmalarda, A. swirskii’nin tarsonemid akar Polyphagotarsonemus latus (Banks) (Prostigmata: Tarsonemidae) ve beyaz sineklerin biyolojik mücadelesinde kullanılabileceği sonucunu elde etmişlerdir (Stansly ve Castillo, 2009; Onzo vd., 2021). Calvo ve diğerleri (2011) yapılan çalışmada Bemisia tabaci ve F. Occidentalis’ in serada yetiştirilen hıyar bitkilerinde önemli zararlılar olduğunu belirterek, A. swirskii'nin her iki zararlı için de etkili bir biyolojik mücadele ajanı olduğu bildirilmiştir. Bu çalışmada beş farklı oran karşılaştırılmıştır; 1-B. tabaci tek başına, 2- Tek başına F. occidentalis, 3- B. tabaci + 75 A. swirskii m2, 4- F. occidentalis + 75 A. swirskii m2 ve 5- B. tabaci + F. occidentalis + 75 A. swirskii m2’ dir. Hıyar seralarında 75 A. swirskii /m²; her iki zararlıyı tek başına ve aynı anda kontrol etmek için yeterli bir oran olarak tespit edilmiştir. Doğramaci ve diğerleri (2011) biberde yaptıkları çalışmada, T. urticae ile zararlanmış bir serada bitki başına 10 adet A. swirskii salınması durumunda yaklaşık olarak %20 yaprak hasarı tespit edilirken, kontrol bitkilerinde bu hasar > %90 olmuştur. Lee ve diğerleri (2011) çalışmalarında A. swirskii’ nin polenle beslenmesi durumunda farklı sıcaklıklarda yaşam tablolarını ve gelişim sürelerini çalışmışlardır. Fathipour ve diğerleri (2017) laboratuvar koşullarında A. swirskii’ nin T. urticae yumurtaları üzerindeki yaşam boyu işlevsel tepkisi ve predatörlük oranını hıyarda yaprak diskleri kullanılarak belirlemişlerdir. 3, 4, 5, 6, 7, 12, 17, 22 ve 27 günlük A. swirskii bireylerine 2, 4, 8, 16, 32, 64 ve 128 av yoğunlukları kullanılmıştır. Lojistik 21 regresyona göre, 12 günlük A. swirskii'nin işlevsel tepkisi tip III iken, diğer yaş aralıları ise tip II tepkisini göstermiştir. Avını arama oranı (α) ve yakalama zamanının (Th) ortalama değerleri için Rogers modeli kullanılmıştır. En uzun yakalama zamanı (1,387±0,315 saat) protonimfal evrede gözlenirken, en kısa yakalama zamanı ve en yüksek maksimum atak hızı (T/Th) yedi günlük A. swirskii bireylerinde (0,396±0,057 saat ve 60,67 av/gün, sırasıyla) tespit edilmiştir. İşlevsel tepki denemelerinde, kullanılan en yüksek av yoğunluğu (128 yumurta) sonuçları, en yüksek av sayısının on iki ve on yedi günlük A. swirskii bireyleri tarafından tüketildiğini (sırasıyla 35,6 ve 43,1 yumurta) göstermiştir. Amblyseius swirskii' nin T. urticae' nin orta yaşlarında ve daha yüksek av yoğunluklarında etkili bir biyolojik mücadele ajanı olabileceği sonucuna varılmıştır. Fadaeia ve diğerleri (2018) fasulye üzerinde yaptıkları çalışmada A. swirskii’nin T. urticae yumurtaları ve kayısı, soya fasulyesi, susam, hindistan cevizi polenleriyle beslenmesi durumunda biyolojik parametrelerini tespit etmişlerdir. Sonuçlar, A. swirskii'nin yumurtlama ve hayatta kalma sürelerinin polen diyetleri tarafından büyük ölçüde artırıldığını ve böylece biyolojik mücadele programlarında bu predatör akarın çok daha büyük bir etkinliğinin elde edildiğini göstermiştir. Fathipour ve diğerleri (2020) T. turkestani Ugarov ve Nikolskii, dünyadaki birçok önemli mahsulün ciddi bir zararlısıdır. Amblyseius swirskii gibi predatörlerin kullanıldığı biyolojik kontrolle T. turkestani'nin yönetimi, akarisitlere çevre açısından güvenli bir alternatif olarak tasavvur edilmektedir. Laboratuvardaki T. turkestani – A. swirskii etkileşimlerine ilişkin temel bilgiler, sahadaki ergin A. swirskii artırıcı salımlarının sonucunu tahmin etmek için gereklidir. Bu çalışmada, laboratuvarda T. turkestani'nin ergin öncesi dönemleri ile beslenen yetişkin A. swirskii dişilerinin işlevsel ve sayısal tepkileri belirlenmiştir. Av yoğunlukları, Petri kabı alanı başına 2, 4, 8, 16, 32, 64 veya 128 birey olmuştur. Amblyseius swirskii 'nin avına verdiği işlevsel tepki Holling'in tip II tepkisini göstermiştir. Rastgele avcı denkleminden elde edilen atakı hızı ve avlanma süresi tahminleri, sırasıyla 0,1148/sa ve 0,3146 saat olup, A. swirskii'nin günde maksimum düzeyde 76,28 birey tükettiği tespit edilmiştir. İşlevsel tepki, konukçu yoğunluğu dişi başına maksimum 33,10 yumurtaya kadar yükseldikçe artmış, sonra yumurtlama oranı dengelenmiştir. Bu çalışma, A. swirskii'nin T. 22 turkestani'nin biyolojik kontrolü için uygun bir aday olduğunu, ancak seralarda veya açık alanlarda takip denemelerin yapılmasının gerekli olduğunu göstermiştir. San ve diğerleri (2020) avcı türlerin ve ya parazitoitlerin başarılı bir şekilde yetiştirilmesi, biyolojik kontrol programlarının en önemli unsurlarından biridir. Kurutulmuş meyve akarı, Carpoglyphus lactis (L.), A. swirskii için alternatif bir av olarak kullanılabilir. Yapılan çalışmada A. swirskii yetiştirirken C. lactis için 3 farklı diyeti değerlendirmeyi amaçlamışlardır. Kahverengi şeker, ekmek mayası ve kahverengi şeker ile ekmek mayası karışımı ile 3 farklı avcı: av oranı (1:7, 1:12 ve 1:20) denemişlerdir. Çalışmada, 30 gün sonra hem fırıncı mayası hem de kahverengi şeker + fırıncı mayası diyet karışımı en yüksek avcı yoğunluğuyla sonuçlanmıştır. Kahverengi şeker, en düşük sayıda avcı ve av akarı ile sonuçlanmış olup bunun nedeni, kahverengi şeker ortamındaki avın ve avcı akarların daha düşük beslenme ve avlanma oranları olabileceği düşünülmektedir. Çünkü bunun bağıl nem içeriği ve yapışkanlığı akar hareketini engellemektedir. Sonuç olarak bu çalışmayla A. swirskii'nin popülasyon artışının en yüksek düzeyde C. lactis'in ekmek mayası ile yetiştirildiği dönemde olduğunu tespit edilmiştir. Farazmand ve Amir-Maafi (2021) araştırmada, farklı T. urticae nimf yoğunluklarında (2, 4, 8, 16, 32, 64 ve 128) avlanan A. swirskii’nin işlevsel tepkileri sekiz sabit sıcaklıkta (15, 20, 25, 27,5, 30, 32,5, 35 ve 37,5°C) incelenmiştir. Laboratuvar koşullarında dairesel bir Petri kabında (3 cm çap × 1 cm yükseklik) içinde tüm sıcaklıklarda, lojistik regresyon tip II işlevsel tepkisini göstermştir. Sıcaklık ve atak hızı ile yakalama zamanı arasında doğrusal olmayan bir ilişki bulunmuştur. Atak oranı, optimuma kadar artan sıcaklıklarla arttı fakat daha yüksek sıcaklıklarda azalma eğilimi göstermiştir. Amblyseius swirskii'nin geniş bir sıcaklık aralığındaki işlevsel tepkisini ölçmek ve daha iyi bir saldırı hızı ve yakalama zamanı tahmini elde etmek için, verilerimize sıcaklık ayarlı bir işlevsel tepki denklemi uygun hale getirilmiş, artan av yoğunluğu ile tüketilen av sayısının arttığını göstermiştir. Ayrıca, avlanma oranları artan sıcaklıklarla artmış, ancak aşırı yüksek sıcaklıklarda azalmıştır. Kullandıkları modele göre, avlanma oranı alt sıcaklık eşiğinde (11.73°C) başlamış ve üst sıcaklıkta ise (29.43°C) zirveye ulaşmıştır. Amblyseius swirskii'nin T. urticae'yi geniş bir sıcaklık aralığında arama ve tüketme yeteneği, onu seralarda T. urticae' nin doğal kontrolü için iyi bir ajan yaptığını göstermiştir. 23 Shimaa ve diğerleri (2021) İki çilek çeşidinin (029 ve Wanter star) üzerinde; A. swirskii ve Neoseiulus californicus (McGregor)’ un T. urticae ile beslenmesinin, biyolojilerine ve yaşam tablosu parametrelerine olan etkisini çalışmışlardır. İki avcı içinde, Wanter star ile karşılaştırıldığında, avcılar 029 çeşidinde yetiştirildiğinde içsel artış oranı, sonlu artış oranı ve net üreme oranı parametrelerinin değerleri daha yüksek bulunurken, üretim süresi (T) daha kısa olmuştur. Örtüaltı sebze yetiştiriciliğinde A. swirskii’ nin çeşitli zararlılara karşı kullanımı üzerine yapılan araştırmalar aşağıda sıralanmıştır; Abou-Haidar ve diğerleri (2021) çalışmada sera koşullarında hıyarın ana zararlıları olan B. tabaci, F. occidentalis ve T. urticae’ye karşı biyolojik mücadele elemanı olarak A. swirskii ve Phytoseiulus persimilis Athias-Henriot (Mesostigmata: Phytoseiidae) kullanılmıştır. Amaç zarar düzeyini ekonomik zarar eşiği altında olmasını sağlamaktır. Bu iki predatör piyasada kullanılan insektisit ve akarisitlerle karşılaştırıldığında elde edilen sonuçlar; ya eşit ya da daha etkili olmuştur. Maroufpoor ve Moradi (2021) laboratuvar koşullarında, farklı sıcaklıklarda A. swirskii’nin T. urticae ile beslenmesi araştırılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre, bu türler geniş bir sıcaklık aralığında İkinoktalı kırmızı örümceğe karşı etkili bir şekilde mücadele edebilmekte ve bu durum seraya salımlarında kullanışlı olmaktadır. Barghout ve diğerleri (2022) yaptıkları çalışmada sera koşullarında biberde B. tabaci, T. tabaci ve T. urticae ile mücadelede A. swirskii, Cydnoseius negevi (Swirski & Amitai) (Acari: Phytoseiidae), Neoseiulus cucumeris (Oudemans) (Acari: Phytoseiidae) ve P. persimilis salımı yapılmıştır. Kullanılan biyolojik mücadele elemanları başarılı bulunurken özellikle A. swirskii’nin entegre zararlı yönetimi programlarına dahil edilmesi tavsiye edilmiştir. 2.3. Av, Avcı ve Bitki Arasındaki Tritrofik İlişkiler Roda ve diğerleri (2001) hem tarımsal hem de doğal sistemlerdeki Phytoseiidae familyası akarlarının, herbivor akarların biyolojik mücadelesinde önemli bir rol oynadığını bildirmektedirler. Yaprak tüylenmesi (trikomlar) gibi konukçu bitki özellikleri, avcı ve av arasındaki dinamikleri etkilemektedir. Yaprak yüzey 24 özelliklerinin (yaprak tüylenmesi ve iki noktalı örümcek akarı ağı) iki predatör akar türü olan Typhlodromus pyri Scheuten (Acarina: Phytoseiidae) ve P. persimilis üzerindeki etkisini incelenmiştir. Çalışmada tüylenme tarafından oluşturulan yapının etkisini daha fazla araştırmak için trikom içermeyen fasulye yapraklarına pamuk lifleri eklenmiştir. Typhlodromus pyri dişilerinin yapay pamuk lifleriyle tüysüz bir fasulye yaprağının yan tarafına daha fazla yumurta bıraktıları kaydedilmiştir. Phytoseiulus persimilis dişileri içinde de trikom yapılarının bulunmadığı fasulye yaprağı alanlarına göre pamuk lifleri veya iki noktalı örümcek ağları arasında yaşamayı ve yumurtlamayı tercih ettileri belirtilmiştir. Cédola ve diğerleri (2003) çalışmalarını laboratuvar denemeleri 2 domates hibriti (Fortaleza ve Parador) üzerindeki farklı glandüler trikom yoğunluğunun T. urticae ve N. californicus'un gelişme süresini, yaşam süresini ve üremesini etkileyip etkilemediğini belirlemek amacıyla yapılmışlardır. Hibritler arasında T. urticae ve N. californicus'un ergin öncesi dönemlerinin gelişim süresi açısından önemli bir fark bulunmamıştır. Hem ergin öncesi hem de ergin T. urticae'nin hayatta kalması, domateski trikom yoğunluğundan etkilenmemiş ancak doğurganlık her iki hibritte düşük olmasına rağmen, en az trikom yoğunluğuna sahip hibritte önemli ölçüde daha düşük bulunmuştur. Messelink ve diğerleri (2006) A. swirskii’ nin Avrupa ve Kuzey Amerika'da sera sebzelerinde, özellikle salatalık, biber ve patlıcanda beyazsinek ve tripleri kontrol etmek için yaygın olarak kullanıldığını ortaya koymuşlardır. Madadi ve diğerleri (2007) Av ve avcıların ve bunların etkileşimlerinin performansı, konukçu bitki özelliklerinden doğrudan veya dolaylı olarak etkilenebilmektedir, örneğin; fiziksel bitki özellikleri (trikomlar) avcıların av arama sürelerini ve işlevsel tepkilerini etkileyebilmektedirler. Çalışmada 25±1°C'de, %60±10 bağıl nemde ve 16:8 saatte (aydınlık: karanlık) yürütülen 24 saatlik yaprak diski deneylerinde; predatör akar N. cucumeris'in yetişkin dişilerinin tatlı biber, patlıcan ve hıyar üzerindeki T. tabaci'nin ilk dönem larvalarına karşı oluşan işlevsel tepkisi incelenmiştir. N. cucumeris'in tüm konukçu bitkilerde tip II işlevsel tepki sergilediği tespit edilmiştir. Arama oranı ve yakalama zamanları sırasıyla; hıyarda 0,043/sa ve 1,798 saat, biberde 0,048/sa ve 1,030 sa ve patlıcanda 0,0441/sa ve 2,294 sa olarak belirlenmiştir. Bu 25 farklılıkların sebebinin üç konukçu bitki arasındaki trikom yoğunluğundaki farktan kaynaklandığı ileri sürülmüştür. Bu sonuçlar, konukçu bitki özelliklerinin doğal düşmanların performansı üzerindeki önemini ve zararlıların biyolojik kontrolünde kullanımlarının optimize edilmesini vurgulamaktadır. Messelink ve diğerleri. (2010) Sera koşullarında hıyarda yapılan çalışmada; A. swirskii’ nin, F. occidentalis, T. vaporariorum ve T. urticae kombinasyonundaki etkinliğini araştırmışlardır. İkinoktalı kırmızı örümceğin yaprak zararı, thrips ve predatörün varlığında, beyazsinek ve predatörün varlığına göre daha düşük olmuş, fakat zarar thrips, beyazsinek ve predatörün varlığında ise en düşük seviyesinde bulunmuştur. Bu nedenle çalışma zararlı türlerin çeşitliliğinin artan avcı yoğunluğuyla birlikte biyolojik mücadeleyi artırabileceğine dair kanıt sunmaktadır. Zhang ve diğerleri (2016)’ ne göre; konukçu bitkinin yaprak yapısı, Tetranychus türleriyle beslenen predatörlerin gelişimini ve üremesini etkileyebilmektedir. Bu çalışmanın amacı, beş konukçu bitki türünün [hıyar (Cucumis sativus L.), pamuk (Gossypium hirsutum L.), patlıcan (Solanum melongena L.), domates (Lycopersicon esculentum Mill.) ve yeşil fasulye (Phaseolus vulgaris L.)] T. turkestani ile beslenen Neoseiulus bicaudus'un gelişimi ve üremesi üzerine olan etkilerini karşılaştırmaktır. Konukçu bitki türlerinin yüzeylerinde trikomların özelliklerinde önemli farklılıklar bulunmuştur. Domates yaprakları en yüksek trikom yoğunluğuna (782 trikom/cm2) sahipken yeşil fasulye yaprakları en az yoğunluğuna (58 trikom/cm2) sahip olduğu tespit edilmiştir. Hıyarda ise en uzun tüyler (1,58 mm) bulunurken yeşil fasulye en kısa tüyler (0,14 mm) bulunmuştur. T. turkestani ile beslenen N. bicaudus'un toplam olgunlaşma süresi domateste en kısa (5.07 gün) olmuştur. Hıyarda N. bicaudus en uzun preovipozisyon süresine (2.78 gün) ve en kısa yumurtlama süresine (11,96 gün) sahip olmuştur. Toplam doğurganlık en yüksek yeşil fasulyede (42,4 yumurta/gün/dişi) ve en düşük hıyarda (20.81 yumurta/gün/dişi) tespit edilmiştir. Net üreme oranı (R0) hıyarda 14,55, pamukta 23,54, patlıcanda 21,79, domateste 24,05 ve yeşil fasulyede 34,61 olarak gerçekleşmiştir. Sonuç olarak, bu çalışmadaki beş konukçu bitki türü arasında T. turkestani ile beslenen N. bicaudus'un gelişimi ve üremesi için yeşil fasulye en iyi, hıyar ise en kötü konukçu olarak belirlenmiştir. 26 Xiao ve diğerleri (2012) biberde yapılan bir çalışmada A. swirskii’nin, salınımının B. tabaci biotype B, Frankliniella olis (Pergande) ve Scirtothrips dorsalis Hood (Thysanoptera: Thripidae) in biyolojk mücadelesinde başarılı olduğunu belirtmiştir. Buitenhuis ve diğerleri (2014) Süs bitkilerinde biyolojik mücadelenin zengin bitki türü ve çeşitlerinden dolayı zor olduğunu ve bu çalışmada farklı bitkilerdeki trikom yoğunluğunun A. swirski’nin davranışını ve performansını etkilediği yönünde hipotezlerini test ettiklerini kaydetmektedirler. Bu amaçla F. occidentalis ile beslenen A. swirski’nin davranışını 3 farklı süs bitkisinin yapraklarını (gül, krizantem ve gerbera) ve plastik yüzey kullanarak değerlendirdiklerini belirtmektedirler. Trikomların etkisini gözlemlemek için domates yapraklarını kullandıklarını, A. swirskii’nin avlanma ve yumurtlama oranını ölçerek, performansını değerlendirdiklerini ve A. swirskii'nin davranışının bitki türlerinden etkilendiğini belirtmektedirler. Belirli bir yoğunluğa kadar trikomların yürüme hızını negatif etkilediğini, plastik yüzeyle karşılaştırıldığında, en yüksek performansın gül olduğunu, krizantem, gerbera ve domates arasında fark olmadığını belirtmektedirler. Yürüme hızının av olmayan yerlerde daha yüksek olduğunu, yürüme için harcanan zamanın av olsun olmasın tüm bitkiler de aynı olduğunu, keseli trikomların domates üzerinde avcı akara hiçbir etkisinin görülmediğini, thripslerin gerbera bitkisi üzerinde ve az da olsa gül üzerinde öldürüldüğünü, plastik yüzey ve krizantem üzerinde beslenmenin orta seviyede olduğunu kaydetmektedirler. Buna karşılık bitki türleri arasında yumurtlama oranında bir farklılık olmadığının, çalışma sonuçlarının trikom yoğunluğunun A. swirskii’nin etkinliğinde olan olumsuz değişiklileri açıklamaktadır. Sonuç olarak A. swirskii’nin salınma oranının ürüne göre ayarlanması gerektiğini önermektedirler. Maleknia ve diğerleri (2016) Laboratuvar koşullarında yapılan çalışmada av olarak Tetranychus urticae kullanılmıştır. Predatör olarak; A. swirskii, Neoseiulus barkeri (Hughes) ve P. persimilis’in biyolojik mücadele elemanı olarak etkinliği araştırılmıştır. Avcı olarak tüm türler T. urticae’nin tüm biyolojik dönemleriyle beslenmişlerdir. Ortama besin olarak polenin eklenmesi tüm predatör akarların T. urticae tüketim miktarlarının düşmesine sebep olmuştur. Sonuçta A. swirskii, N. barkeri ve P. persimilis predatör türler arasında intraguild predation (avcı türlerin birbiriyle beslenmesi) bulunmuştur. Bu türler biyolojik mücadelede etkili olmasına rağmen A. swirskii’ nin intraguild predation seviyesi yüksek olmuştur. 27 Kakimoto ve diğerleri (2017) A. swirskii' nin, besin kaynağı olarak polenin ve yapraklardaki trikomların yoğunluğunun etkisiyle birlikte tatlı biber, patlıcan, barbunya ve bezelye olmak üzere dört ticari üründeki etkinliğini değerlendirmişlerdir. Akar sayısı bitki başına salındıktan sonra ürünler arasında önemli ölçüde farklılık göstermiştir. Yoğunluk en yüksek tatlı biberde bulunmuş, bunu barbunya, patlıcan ve bezelye izlemiştir. Tatlı bibere göre daha az popülasyon artışının nedenleri diğer bitkiler için değerlendirilmiş; (1) Barbunyada polenin besin olarak az gelmesi, (2) Patlıcanda polenin besin olarak az gelmesi ve keskin trikomlar tarafından akarın avlanma veya yumurtlama davranışının engellenmesi, (3) Bezelyede yumurtlama bölgelerinin yaprak üzerindeki epikütiküler balmumu tarafından engellenmesi olarak tespit edilmiştir. Barbosa ve diğerleri (2019) Amblyseius tamatavensis Blommers (Acari: Phytoseiidae)’ in polifag bir zararlı olup beyazsinek Bemisia tabaci'nin (Gennadius) kontrolü için gelecek vadeden bir avcı olduğunu belirlemişlerdir. Bu çalışmada A. tamatavensis’in pamuk, fasulye, patates, kavun ve domates üzerinde B. tabaci yumurtalarının tüketimini değerlendirmişlerdir. Av tüketimi pamuk ve patates yapraklarında daha yüksek olurken, en düşük av tüketimi domates ve kavunda elde edilmiştir. Amblyseius tamatavensis, tüm bitkilerde tip II işlevsel tepkiye sahip olmuştur, arama oranı ve yakalama zamanının bitki türlerinden etkilenmemiştir. Elde edilen sonuçlar, A. tamatavensis'in B. tabaci'nin gelecek vaat eden bir avcısı olduğunu doğrulamaktadır, ancak etkinliğinin yaprağın yüzey dokusuna, özellikle trikom yoğunluğuna göre değişebileceği ortaya konmuştur. Kumar ve diğerleri (2020)2 ne göre biyolojik kontrol elemanı yetiştirme ve salma yöntemi son yıllarda sera ve fidanlıklarda zararlılarla mücadele amacıyla bitki yetiştiricileri arasında ciddi ilgi görmektedir. Bu çalışmada dört süs biberi (Capsicum annuum L.; Solanales: Solanaceae); Siyah İnci (BP), Patlayıcı Kor (EE), Masquerade (MA), Red Missile (RM) ve ticari biber Blitz (BL) çeşitlerinde trikom yoğunluğunun predatör akar A. swirskii'un yoğunluğuna etkisini değerlendirilmiştir. Trikom sayısı ile A. swirskii sayısı arasında pozitif bir korelasyon gözlemlenmiştir. 28 Savi ve diğerleri. (2021) Tetranychus evansi Baker & Pritchard (Acari: Tetranychidae), birçok Afrika, Amerika, Asya ve Avrupa ülkesinde, verimi %90'a kadar düşürme potansiyeline sahip istilacı bir domates zararlısı olduğunu belirtmişlerdir.. Phytoseiulus longipes Evans (Acari: Phytoseiidae)’ in ise T. evansi'yi kontrol etmek için yüksek potansiyele sahip olduğu bilinmektedir. Çalışma domates genotiplerinin potansiyel olarak T. evansi'nin performansını ve P. longipes'in avlanma yeteneğini etkilemesi üzerine kurulmuştur. Tetranychus evansi nimfleriyle beslenen P. longipes'in Batı Afrika'da yaygın olarak yetiştirilen iki ekili genotip ve bir üreme genotipi üzerindeki performansı ve avlanma kapasitesi değerlendirilmiştir. Ticari olarak değerlendirilen iki genotip, Tounvi (hassas, trikom yoğunluğu az), TLCV15 (hassas, trikom yoğunluğu fazla) ve üreme genotipi (türler arası geçiş TLCV15 ve PI 13447 ile edle edilen) SPJ-05-2018 (glandüler trikomla kısmen dirençli) olmuştur. Daha az sayıda trikom içeren duyarlı genotipin, daha fazla sayıda glandüler olmayan veya keseli trikom içeren duyarlı veya kısmen dirençli genotiplerle karşılaştırıldığında P. longipes için daha uygun olacağı düşünülmüştür. Phytoseiulus longipes'in avlanma potansiyeli (ω), muhtemelen glandüler trikomlarının olumsuz etkisinden dolayı SPJ- 05-2018'de önemli ölçüde azalmış, TLCV15'te avlanma potansiyeli daha yüksek bulunmuştur. Sonuçlar daha az trikom içeren T. evansi'ye duyarlı genotipin P. longipes için daha uygun olacağı hipotezini çürütmüştür. Paspati ve diğerleri (2021), Amblyseius swirskii’ nin organik tarımda ve konvansiyonel tarımda beyazsinek, thrips ve kırmızıörümcekler gibi çok önemli zararlı türlerin kontrolünde yaygın olarak kullanılan predatör bir akar olduğunu belirtmişlerdir. Bu türün bitki trikomlarının ve bunların salgılarının toksik etkilerinden dolayı domatesteki gelişim olumsuz etkilenmiştir. Çalışmada; a) bitki uçucularının A. swirskii üzerindeki olumsuz etkileri, b) domates trikomları tarafından salgılanan sekonder metabolitlerin akarın hayatta kalmasına olumsuz etkileri, c) A. swirskii’ nin gelişimi, avlanma kapasitesi ve üreme performansına etkileri, d) gövde trikomlarından etkilenen predatör akarların hayatta kalması değerlendirilmiştir. Sonuçlar, domateste beslenme deneyimi kazanan A. swirskii’ nin tikomlardan kaçınma eğiliminde olduğunu tespit etmişlerdir. Domates (Solanum lycopersicum L) dünyadaki 29 en popüler sebzelerden biridir. Domates üretiminde hastalıklar, zararlılar, kuraklık ve soğuk zararı gibi etkenlerin etkisiyle genellikle büyük ölçekli üretim düşüşleri yaşanmaktadır. Bitki trikomları, farklı bitkilerin yüzeyine dağılmış, bitkiler için koruma sağlayan çıkıntılardır. Bitki dış stres altındayken, trikomlar fiziksel yapısı sayesinde bitkinin zarar görmemesi için önemli bir rol oynamaktadırlar. Farklı trikomların yoğunluğu ve türü, domateslerin stres direnci ile yakından ilişkilidir.Farklı domates trikomları ile stres direnci arasındaki ilişki, düşük sıcaklık, kuraklık, hastalık ve zararlı uygulamalarıyla araştırılmıştır. Bu çalışma, domateslerin trikom ile ilgili özelliklerinin daha fazla kullanılması ve düzenlenmesi için teorik bir temel sağlamaktadır. 30 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Bu çalışmanın ana materyalini farklı çeşitlerde domates, biber, patlıcan, fasulye ve hıyar tohumları ve fideleri oluşturmuştur. Denemelerde domateste; Şencan 9, Rio grande, Invictus lot 335, Falcon ve H-2274, biberde; Yalova Çarliston 341, Sürmeli Biberi, Yalova Tatlı Sivri, Yalova Çorbacı 12 ve Kandil Dolma, patlıcanda; Pala 49, Aydın Siyahı, Kemer 27, Balıkesir 76 ve Topan, fasulyede; Oturak, Edanaz, Helda, Alman Ayşe ve Tegen, hıyarda; Çengölköy Hıyarı 5802, Çıtır, Beith Alpha, Super B. A. ve Miracle Super B.A çeşitleri kullanılmıştır. Denemelerde kullanılan dometes, biber, patlıcan, fasulye ve hıyar tohumları farklı yerel firmalara ait olup ve ayrıca Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsünün tescilli çeşitleridir. Denemelerde kullanılan her bitkiye ait çeşit isimleri tabloda verilmiştir (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1. Denemede kullanılan sebze türleri ve çeşitleri Domates Biber Patlıcan Fasulye Hıyar Şencan 91 Yalova Pala 491 Oturak 3 Çengölköy Çarliston 3411 Hıyarı 58021 Rio grande2 Sürmeli Aydın Siyahı 3 Edanaz5 Çıtır5 Biberi1 Invictus lot Yalova Tatlı Kemer 27 3 Helda6 Beith Alpha 6 335 2 Sivri1 Falcon 2 Yalova Balıkesir 761 Alman Super B. A.5 Çorbacı 121 Ayşe 3 H-2274 4 Kandil Dolma1 Topan2 Tegen5 Kokulu B.A5 1Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü tescilli çeşidi; 2Yaprak Tohumculuk çeşidi; 3Zenfidan Tohumculuk çeşidi; 4Asgen Tohumculuk çeşidi; 5Miracle Tohumculuk çeşidi; 6Arzuman Tohumculuk çeşidi Tez çalışmasının diğer materyalleri A. swirskii ve İkinoktalı kırmızıörümcek, T. urticae canlı bireyleridir (Şekil 3.1). Amblyseius swirskii popülasyonu 2020 yılında Adana’nın Kozan ilçesindeki bir turunçgil bahçesinden elde edilmiştir. Tetranychus urticae bireyleri ise Bursa Uludağ Üniversitesi Uygulama Seralarından toplanmıştır. Türlerin tanımı tez danışmanı Prof. Dr. Nabi Alper Kumral tarafından ilgili literatür 31 kullanılarak yapılmıştır (A. swirskii: Tixier vd., 2008; Okassa vd., 2011; Zannaou ve Hanna, 2011; T. urticae: Auger vd., 2013). A B Şekil 3.1. A) Tetranychus urticae ergini B) Amblyseius swirskii ergini (Fotoğraflar: Pınar GÖKSEL). Tez çalışmaları 2020-2023 yıllarında Yalova Atatürk Bahçe kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Bitki Sağlığı bölüm laboratuvarı, iklim odası ile bölüm serasında yürütülmüştür. Ayrıca bu tezde binoküler mikroskop, Klasmann TS 1 tipi torf (Klasmann-Deilmann; Almanya), Perlit (Kale Perlit, İstanbul), Nutriflex T (Doktor Tarsa, Antalya) [Toplam azot (N) %15, suda çözünür fosfor (P2O5) %8, suda çözünür potasyum %25 (K2O), suda çözünür magnezyum %3 (MgO), suda çözünür bor %0,03 (B), suda çözünür bakır %0,004 (Cu), suda çözünür demir %0,02 (Fe), suda çözünür mangan %0,25 (Mn), suda çözünür molibden %0,004 (Mo), suda çözünür çinko %0,05 (Zn)], saksılar (1,5 L 40x130 cm, ve 5 L 50x150 cm), Munger hücreleri (13x7x1 cm), Petri kapları, sulama ekipmanı, violler, eppendorf tüpleri, yumuşak uçlu fırçalar ve diğer laboratuvar malzemeleri kullanılmıştır. 32 A B C Şekil 3.2. Deneme alanları: A) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Bitki Sağlığı Bölüm laboratuvarı B) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Bitki Sağlığı Bölümü İklim odası C) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Bitki Sağlığı Bölümü Sera deneme alanı. 3.2. Yöntem 3.2.1. Sebze bitkilerinin üretimi Tohumdan fide üretimi kontrollü iklim koşullarına sahip steril iklim odasında (27±1°C sıcaklıkta, % 65±5 orantılı nem ve 16:8 saat aydınlık) yapılmıştır. Fideler yaklaşık 25 gün sonra 1,5 litrelik saksılardaki torf + perlit (1:3) ortamına şaşırtılmıştır. Bitkiler deneme büyüklüğüne gelene kadar 2-3 günde bir sulanarak besin ihtiyacına göre 1-2 kez 50 ml besin çözeltisi verilmiştir (Şekil 3.3). A B Şekil 3.3. A-B) Sebze bitkilerinin üretimi 33 3.2.2. Bitkilerde trikom yoğunluklarının belirlenmesi Çiçeklenme döneminde; her bitkinin farklı çeşitlerinden örneklemeler yapılmıştır. Bitkilerin alt, orta, üst bölgelerinden 1’er yaprak alınarak bu yapraklardaki trikomlar 1’er mm²’lik 5 açıklığı olan şablon kullanılarak, toplam olarak 90 mm²’lik alanda trikom sayımları yapılmıştır. Sayım sonuçları trikom adeti/mm2 yaprak alanı olarak ifade edilmiştir. Denemeler 6 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Farklı sebze türlerinde görülen trikom tiplerinin sınıflandırılması ilgili literatüre göre yapılmıştır (Anonim, 2023g; Channarayappa vd., 1992; Chen vd., 2014; McDowell vd., 2011; Yan Cheng vd., 2014). Domates çeşitlerinin sayımları, trikom tiplerine göre yapılmıştır (Channarayappa vd., 1992; McDowell vd., 2011). Domates çeşitlerinde trikomların farklılığı diğer sebze çeşitlerine göre daha belirgindir. Sayımlarda tespit edilen trikom tipleri Çizelge 3.2’de verilmiştir. Çizelge 3.2. Domates çeşitlerinde tespit edilen trikom tipleri Tek hücreli ve düz tabanlı 4-8 hücreli ve 0.4-1.0mm uzunluğunda ince glandüler trikoma sahiptir. Dış duvarlar hücre içi bölümlerden yoksundur. 0.2- 0.4 mm ve ucunda bir grandüler hücre bulunur. Trikom tabanı tek hücreli ve düzdür. Yüksekliğe ve kalınlığa göre glandüler olmayan tip IV’e çok benzer. Kısa ve kalın glandüler trikomdur, iki sağ hücresinden 4 segmentli hücreden oluşan bir kafa bulunur. 3.2.3. Tetranychus urticae popülasyonunun üretimi ve çoğaltımı Tetranychus urticae popülasyonu Enstitü laboratuvarında sıcaklık, nem ve ışık kontrollü (27±1°C sıcaklıkta, % 65±5 orantılı nem ve 16:8 saat aydınlık: karanlık) iklim odalarında fasulye (P. vulgaris L., Alman Ayşe çeşidi) üzerinde çoğaltılmıştır. Bitkiler zararlı tarafından tamamen tüketilince, yanına yeni fideler konularak popülasyonun çoğaltılmasına devam edilmiştir. Biyolojik denemelerden önce her bir bitki türünde popülasyonun iki döl çoğalması sağlanmıştır. 34 3.2.4. Amblyseius swirskii popülasyonlarının kitle halinde üretilmesi Phytoseiidae familyasının kitle halinde üretilmesinde sıkça tercih edilen yöntem kullanılmıştır. Büyük cam petriler içine küçük, plastik petriler yerleştirilerek, ortasında açılan delikten ortama nem sağlanması için su ve pamuk konulmuştur (Şekil 3.4). Amblyseius swirskii bireylerinin kaçmaması için küçük petrinin çevresi Tangle-Trap® ile kaplanmıştır. Daha sonra kabın içine 9-10 adet dişi ve erkek birey salınmış ve Bursa ili gölet ve derelerinden topladığımız Typha latifolia polenleri ve kuru kayısı üzerinden elde ettiğimiz kuru meyve akarı Carpoglyphus lactis (L.) (Acari: Carpoglyphidae) bireyleri konulmuştur. Haftalık kontrollerde besin takviyesi yapılmıştır. Şekil 3.4. Amblyseius swirskii popülasyonlarının kitle halinde üretilmesi 3.2.5. Farklı sebze türlerinde Amblyseius swirskii‘nin işlevsel ve sayısal tepkileri Farklı yoğunluklardaki en uygun av ile bulaşık farklı sebze çeşitlerinde A. swirskii’nin avlama yeteneğini ortaya koymak amacıyla işlevsel ve sayısal tepkiler araştırılmıştır. İşlevsel ve sayısal tepkinin belirlenmesinde av olarak T. urticae’nin ergin dişileri kullanılmıştır. İşlevsel tepkinin belirleme çalışmaları Hull vd. (1977)’dan uyarlanarak gerçekleştirilmiştir. Bu denemeler 15 tekerrürlü olarak Munger hücrelerinde yürütülmüştür. Munger hücrelerinde, her bir yaprağa 5, 10, 20, 40, 60 ve 80 adet T. urticae dişisi verilmiştir. Bunların üzerine bir gün boyunca aç bırakılmış birer A. swirskii dişisi bırakılmıştır. Yirmidört saat süre sonrasında tüketilen av sayıları kaydedilmiştir. 35 Sayısal tepkinin belirlenmesinde, işlevsel tepki denemesi için yukarıda açıklanan metodun aynısı uygulanmıştır. Bu denemede her yoğunluk seviyesi için bu süre sonunda phytoseiid dişilerinin bıraktığı toplam yumurta sayıları iki gün sonra kaydedilmiştir (Şekil 3.5) Şekil 3.5. Amblyseius swirskii‘nin işlevsel ve sayısal tepki çalışmalarından bir görüntü Amblyseius swirskii’nin işlevsel tepki eğrileri Holling (1959)’a göre belirlenmiştir. İşlevsel tepkiler, bir bireyin tüketim oranı ile besin yoğunluğu arasındaki ilişkiyi tanımlamaktadır. Bu metoda göre avcıların işlevsel tepki tipi, lojistik regrasyon modeli ile saptanmıştır. Deneme sonuçlarından elde edilen veriler SAS istatistik programları kullanılarak Juliano (2001)’e göre değerlendirilmiştir. Bu yönteme göre A. swirskii’lerin farklı domates yüzeylerine bağlı olarak işlevsel tepki tipi lojistik polinomial regresyon analizi ile kübik model kullanılarak yapılmıştır. Avcının işlevsel tepki tipini belirlenmek için aşağıda verilen formül (1) kullanılmıştır: (1) Juliano (2001)’nın önerdiği formülde (formüı 1) Ne: avcı tarafından tüketilen av sayısı, No: başlangıç av yoğunluğunu, P0, P1, P2 ve P3 sırasıyla sabit, doğrusal, kuadratik ve kübik katsayılarıdır. Buna göre P1 (doğrusal) parametresinin istatistiki olarak önemli derecede negatif olması (0 > P1) avcının Tip II işlevsel tepkiye sahip olduğunu 36 göstermektedir. Diğer taraftan, P1 (doğrusal) parametresinin pozitif (0 < P1) olmasına karşın; P2 (kuadrik) parametrenin negatif (0 > P2) olması durumunda ise Tip III işlevsel tepki gösterdiği belirlenmiştir (Şekil 3.6). Şekil 3.6. Bir predatör tarafından tüketilen av miktarı ve birim alandaki av yoğunluğu arasındaki 3 tip ilişki Bu tez çalışmasında sayısal ve işlevsel tepki denemelerinde elde edilen veriler Holling’in disk eşitlikleri Formül (2) kullanılarak değerlendirilmiştir (Holling, 1959); Pe = a'TsN Ts = Ttot – ThPe Pe = a'(Ttot − ThPe)N Ne= No( 1- e -α(ThNe-T)) (2) Formüllerde verilen N: av yoğunluğu; a': arama oranı veya arama etkinliği; Ttot: toplam geçirdiği zaman; Ts: tüm av için toplam arama süresi, T: belirli bir deneme alanında denemenin süresi (gün), Nha: avcı tarafından tüketilen av sayısını, Th: her av için yakalama zamanı (gün), Pe: bir arama süresi boyunca tüketilen avın sayısını ifade etmektedir. 37 3.2.6. Farklı sebze çeşitlerinde Amblyseius swirskii‘nin preovipozisyon, ovipozisyon ve post ovipozisyon süreleri ile yaşam çizelgeleri Denemeler ergin dönemde olan 20 dişi üzerinde Munger hücrelerinde yürütülmüştür. Dişilerin preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri, ömürleri ve yumurta sayıları günlük olarak kaydedilmiştir. Daha sonra Özgökçe & Karaca (2010) tarafından geliştirilen RmStat-3 programı kullanılarak, yaşam çizelgelerinin oluşturulmasında Birch (1948)’ün önerdiği, Howe (1953) ve Watson (1964)’ın geliştirmiş olduğu aşağıdaki formül (3) kullanılmıştır; Σ lxmx e-rmx=1 (3) Formülde; lx= x yaştaki bireylerin 1’e göre canlılık oranı, mx= günlük dişi başına bırakılan dişi yavru sayısı, e= doğal logaritma tabanı, rm = kalıtsal üreme yeteneği, x= dişi bireylerin gün olarak yaşını göstermektedir. Diğer bir parametre olan Net Üreme Gücü “Ro”; Ro=Σlxmx formülü ile ve bu verilerin elde edilmesinden sonra Ortalama Döl Süresi “To”; To= log eRo/rm formülü ile Populasyonun ikiye katlanma süresi “DT”; DT= ln 2/rm ve Üreme gücü sınırı (λ); λ = e rm formülü ile hesaplanmıştır (Birch, 1948). Gelişme, üreme ve yaşam çizelgesi parametreleri her bir çeşit açısından yine ANOVA kullanılarak test edilmiştir. 3.2.7. Örtüaltı Çalışmaları Denemeler sonucunda belirlenen sebzelerin trikom bakımından en az yoğunluğa sahip çeşit fideleri, iklim odasında tohumdan, steril üretim tezgahlarında Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü iklim kabininde üretilmiştir Yaklaşık 40 günlük sebze fideleri 15.09.2022 tarihinde seraya tesadüf blokları deneme desenine göre seraya şaşırtılmıştır. Parsellerde her bir çeşit için 5 bitki yeralmış ve 4 tekerrür bloğu oluşturmuştur. Fidelerin istekleri doğrultusunda sulaması sağlanmıştır (Şekil 3.7). 38 I. ODA I. TEKERRÜR HIYAR- FASULYE- BİBER- PATLICAN- DOMATES- KONTROL KONTROL KONTROL KONTROL KONTROL II. TEKERRÜR PATLICAN- HIYAR- FASULYE- DOMATES- BİBER- KONTROL KONTROL KONTROL KONTROL KONTROL III. TEKERRÜR DOMATES- PATLICAN- HIYAR- BİBER- FASULYE- KONTROL KONTROL KONTROL KONTROL KONTROL IV. TEKERRÜR FASULYE- BİBER- DOMATES- PATLICAN- HIYAR- KONTROL KONTROL KONTROL KONTROL KONTROL II. ODA I. TEKERRÜR HIYAR FASULYE BİBER PATLICAN DOMATES SW SW SW SW SW II. TEKERRÜR PATLICAN HIYAR FASULYE DOMATES BİBER SW SW SW SW SW III. TEKERRÜR DOMATES PATLICAN HIYAR BİBER FASULYE SW SW SW SW SW IV. TEKERRÜR FASULYE BİBER DOMATES PATLICAN HIYAR SW SW SW SW SW Şekil 3.7. Deneme deseninde kullanılan parseller: Kontrol: Amblyseius swirskii salınmayan parsel, SW: Amblyseius swirskii salınan parsel. 39 Sera koşullarında bitkilere, meyve bağlama dönemine geldikten sonra Ekonomik zarar eşiği’ne göre 27.09.2022 tarihinde 15 adet/bitki ikinoktalı kırmızı örümcek bulaştırılmıştır. İki noktalı kırmızı örümcek popülasyonu bulaştırıldıktan sonra biyolojik parametreler ve avlanma kapasitesi sonuçlarına göre; ilk salım 1:5 (avcı: av) oranında 05.10.2022 tarihinde yapılmıştır. Artan İkinoktalı kırmızıörümcek popülasyonunun biyolojik mücadelesi için deneme parselinde bulunan avcı popülasyonu da göz göz önünde bulundurulduğunda 22.10.2022 tarihinde; domateste Şencan 9 çeşidinde 1: 3,5 (avcı: av), patlıcanda Pala 49 ve biberde Sürmeli Biberi çeşitlerinde 1: 3,1 (avcı: av) fasulyede Alman Ayşe ve hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde 1:3,4 (avcı: av) oranlarında ikinci salım gerçekleştirilmiştir. A. swirskii salımı bitkilere homojen şekilde yapılmıştır. Sera koşullarında İkinoktalı kırmızıörümcek ve salınan A. swirskii popülasyonlarının değişiminin haftalık olarak izlenmesi amacıyla tüm deneme gruplarında farklı sebze çeşitlerinden üç farklı yükselikten (üst, orta ve alt) toplam 3 yaprak örneği alınmştır. Her çeşidin 4 tekerrür parselinden de aynı şekilde örnekleme yapılarak, her çeşitten haftalık olarak 12 yaprak toplanmış ve ayrı ayrı poşetlere konularak laboratuvar koşullarında mikroskop altında sayımlar yapılmıştır. Sayımlara haftalık olarak 24.11.2022 tarihine kadar devam edilmiş, toplamda 7 hafta sayım yapılmıştır (Şekil 3.8). A B Şekil 3.8. Sera çalışmalarından görüntüler: Sebze fidelerinin seraya tesadüf blokları deneme desenine göre seraya şaşırtılması A) Kontrol Parseli B) Uygulama Parseli 40 C D E F Şekil 3.8. Sera çalışmalarından görüntüler: Sebze fidelerinin seraya tesadüf blokları deneme desenine göre seraya şaşırtılması C- D) Tetranychus urticae bireylerinin hazırlanması ve seraya bulaştırılması E- F) Amblyseius swirskii bireylerinin seraya salımı (devam) Tetranychus urticae popülasyonu, kontrol parseli ve A. swirskii salınan parseller ile yine A. swirskii salınan parseldeki A. swirskii popülasyonunun haftalık sayım farklılıkları Tekrarlanmış Ölçümler Tukey’ e göre varyans analizine tabi tutulmuştur. 41 4. BULGULAR 4.1. Farklı sebze tür ve çeşitlerinde trikom yoğunlukları Farklı fasulye çeşitlerinin alt, orta ve üst düzeylerdeki yapraklarında görülen trikom yoğunlukları Çizelge 4.1, Çizelge 4.2 ve Çizelge 4.3’te verilmiştir. İstatistiki analiz sonuçlarına göre fasulyenin alt düzeydeki yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; yaprak altı alanında Oturak ve Helda, yaprak üstü alanında Edanaz, anadamarda Oturak, yan damarda Oturak ve sapta Helda olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.1). Sayım sonuçlarına göre istatistiki anlamda fasulyenin orta düzeydeki yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; alt yaprak, üst yaprak alanlarında, ana damarda ve yan damarda Alman Ayşe, sapta Helda ve Alman Ayşe olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.2). İstatistiki analiz sonuçlarına göre; fasulyenin üst yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; alt yaprak alanında Oturak, Helda ve Alman Ayşe, üst yaprak alanında Oturak, anadamar ve yan damarda Alman Ayşe, sapta Helda olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.3). Çizelge 4.1. Farklı fasulye çeşitlerinin alt düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ALT YAPRAKLAR* yaprak alanı yaprak alanı ana damar yan damar sap altı üstü EDANAZ 7,16±0,75b 2,17±0,75e 40,33±1,36a 26,83±1,94b 77,83±2,32a OTURAK 1,83±0,75d 8,83±1,17d 11,83±0,75d 10,5±1,05d 33,33±1,51c HELDA 1,67±0,82d 13,83±0,75b 23,18±0,88c 13,83±2,14c 22,97±0,67d TEGEN 3,33±0,77c 18,00±0,71a 26,58±1,01b 49,17±1,17a 68,50±0,89b ALMAN 11,69±0,55a 11,75±0,96c 12,69±0,55d 14,00±0,82c 33,50±0,65c AYŞE *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. 42 Çizelge 4.2. Farklı fasulye çeşitlerinin orta düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ORTA YAPRAKLAR* yaprak alanı yaprak alanı ana damar yan damar sap alt üst EDANAZ 2,17±0,75c 39,83±1,48a 37,50±1,64b 28,83±1,47b 68,83±2,48a OTURAK 1,17±0,41cd 7,67±0,82c 22,33±1,63c 23,33±1,63c 36,17±1,94c HELDA 11,50±1,05b 11,83±0,75b 13,08±0,52d 18,58±0,92d 25,04±0,68d TEGEN 35,00±1,41a 13,04±0,68b 61,88±1,22a 41,75±0,44a 52,00±1,30b ALMAN 0,00±0,00d 2,50±1,29d 3,00±0,82e 2,25±0,50e 24,13±0,85d AYŞE *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. Çizelge 4.3. Farklı fasulye çeşitlerinin üst düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ÜST YAPRAKLAR* yaprak alanı yaprak alanı ana damar yan damar sap alt üst EDANAZ 18,17±1,17b 33,83±1,47a 46,83±1,47a 15,50±1,05c 32,83±1,17c OTURAK 0,83±0,75c 6,33±1,03e 41,83±1,94b 16,58±0,65c 26,00±0,89d HELDA 0,67±0,82c 15,17±0,75c 22,75±0,76c 25,00±0,71b 26,25±0,94d TEGEN 22,04±0,87a 24,42±1,20b 45,33±0,61a 46,17±0,82a 52,29±1,14a ALMAN 1,00±0,81c 9,00±0,82d 17,63±0,48d 12,00±0,82d 44,625±1,25b AYŞE *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. Farklı biber çeşitlerinin alt, orta ve üst düzeylerdeki yapraklarında görülen trikom yoğunlukları Çizelge 4.4, Çizelge 4.5 ve Çizelge 4.6’da verilmiştir. Sayım sonuçlarına göre istatistiki anlamda biberin alt düzey yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; anadamarda Sürmeli Biberi, Tatlı, Çorbacı, yan damarda Sürmeli Biberi, Tatlı, Çorbacı, Kandil ve sapta Çarliston, Sürmeli Biberi, Tatlı, Çorbacı, Kandil olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.4). İstatistiki analiz sonuçlarına göre; biberin orta yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; an adamar, yan damar ve sapta Çarliston, Sürmeli Biberi, Tatlı, Çorbacı, olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.5). Sayım sonuçlarına göre istatistiki anlamda biberin üst yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; ana damarda Sürmeli Biberi, yan damarda Çarliston, Sürmeli Biberi, Tatlı, Çorbacı ve sapta Sürmeli Biberi olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.6). 43 Çizelge 4.4. Farklı biber çeşitlerinin alt düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ALT YAPRAKLAR* ana damar yan damar sap ÇARLİSTON 1,00±0,00ab 0,42±0,26a 0,33±0,41a SÜRMELİ BİBERİ 0,33±0,52b 0,00±0,00b 0,00±0,00a TATLI 0,00±0,00b 0,00±0,00b 0,00±0,00a ÇORBACI 0,33±0,52b 0,00±0,00b 0,00±0,00a KANDİL 1,92±1,24a 0,00±0,00b 0,33±0,41a *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. Çizelge 4.5. Farklı biber çeşitlerinin orta düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ORTA YAPRAKLAR* ana damar yan damar sap ÇARLİSTON 0,00±0,00b 0,17±0,13b 0,00±0,00b SÜRMELİ BİBERİ 0,25±0,27b 0,00±0,00b 0,00±0,00b TATLI 2,17±1,48b 0,00±0,00b 0,00±0,00b ÇORBACI 2,08±1,16b 0,00±0,00b 0,00±0,00b KANDİL 10,50±2,63a 0,92±0,30a 15,67±1,33a *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. Çizelge 4.6. Farklı biber çeşitlerinin üst düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ÜST YAPRAKLAR* ana damar yan damar sap ÇARLİSTON 24,90±4,34a 0,42±0,20b 2,08±0,58bc SÜRMELİ BİBERİ 0,33±0,41d 0,00±0,00b 0,00±0,00c TATLI 10,42±1,32c 0,38±0,21b 2,75±0,52bc ÇORBACI 16,17±1,33b 0,42±0,30b 2,00±1,52bc KANDİL 8,42±1,46c 3,08±0,56a 19,08±2,31a *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. Farklı patlıcan çeşitlerinin alt, orta ve üst düzeylerdeki yapraklarında görülen trikom yoğunlukları Çizelge 4.7, Çizelge 4.8 ve Çizelge 4.9’da verilmiştir. İstatistiki analiz sonuçlarına göre patlıcanın üst düzeydeki yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; patlıcanın alt yaprak alanında Aydın Siyahı, üst yaprak alanında ve ana damarda B- 76, yan damar ve sapta Aydın Siyahı olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.7). Sayım sonuçlarına göre istatistiki anlamda patlıcanın orta yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; alt yaprak, üst yaprak alanlarında, ana damarda 44 Aydın Siyahı ve Kemer 27, yan damarda Pala 49 ve sapta Pala 49, Aydın Siyahı, Kemer 27, B- 76 olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.8). İstatistiki analiz sonuçlarına göre patlıcanın üst yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; alt yaprak ve üst yaprak alanlarında, ana damarda, sapta Pala 49, yan damarda Pala 49, Aydın Siyahı, Kemer 27, B- 76 olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.9). Çizelge 4.7. Farklı patlıcan çeşitlerinin alt düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ALT YAPRAKLAR* yaprak alanı yaprak alanı ana damar yan damar sap alt üst PALA 49 39,92±0,26b 25,63±0,47b 14,33±4,39bc 23,13±0,65b 37,5±0,41b AYDIN 4,54±0,19e 24,88±0,35b 16,50±0,84b 7,67±0,70e 13,08±0,35e SİYAHI KEMER 27 22,46±0,19d 17,42±0,30c 16,50±0,84b 19,75±0,84c 18,33±0,31d B-76 27,75±0,29c 8,17±0,34d 11,58±0,49c 15,71±0,49d 25,67±0,21c TOPAN 174,17±0,24a 58,42±0,70a 31,42±1,28a 47,42±0,59a 94,17±0,77a *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. Çizelge 4.8. Farklı patlıcan çeşitlerinin orta düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ORTA YAPRAKLAR* yaprak alanı alt yaprak alanı ana damar yan damar sap üst PALA 49 54,03±0,29c 18,33±1,37c 17,08±0,59b 22,14±2,04d 23,92±0,98c AYDIN 48,11±0,96d 16,66±0,27d 12,25±0,82c 26,57±0,65c 22,67±0,60c SİYAHI KEMER 27 48,11±0,96d 16,66±0,27d 12,25±0,82c 26,56±0,65c 22,67±0,60c B-76 203,93±0,52a 49,84±0,52b 26,75±1,94a 45,17±0,74a 44,33±0,60c TOPAN 139,25±1,09b 66,84±0,88a 25,08±0,38a 30,64±0,45b 90,50±1,18a *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. Çizelge 4.9. Farklı patlıcan çeşitlerinin üst düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ÜST YAPRAKLAR* yaprak alanı alt yaprak üst ana damar yan damar sap PALA 49 133,58±32,38e 42,28±0,50b 24,28±0,87c 35,42±0,87b 28,17±0,69d AYDIN 178,39±0,32b 107,55±0,47a 26,83±1,21b 31,06±1,61b 46,42±0,67b SİYAHI KEMER 27 178,28±0,42a 109,33±0,76a 26,83±1,33b 26,81±11,60b 47,67±1,03b B-76 178,56±0,25d 49,02±0,76a 17,92±0,67b 31,42±0,53b 36,25±0,69c TOPAN 190,00±0,62c 78,17±0,84a 93,75±0,94a 109,56±0,45a 148,92±0,92a *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. 45 Farklı hıyar çeşitlerinin alt, orta ve üst düzeylerdeki yapraklarında görülen trikom yoğunlukları Çizelge 4.10, Çizelge 4.11 ve Çizelge 12’de verilmiştir. Sayım sonuçlarına göre istatistiki anlamda hıyarın alt düzeydeki yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; alt yaprak ve üst yaprak alanlarında, ana damarda, yan damarda ve sapta Çengelköy Hıyarı 5802 olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.10). İstatistiki analiz sonuçlarına göre hıyarın orta düzeydeki yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; alt yaprak alanı, ana damarda, yan damarda ve sapta Çengelköy Hıyarı 5802, üst yaprak alanında Çengelköy Hıyarı 5802 ve Çıtır olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.11). Sayım sonuçlarına göre istatistiki anlamda hıyarın üst düzeydeki yaprak sayımlarında en az trikom yoğunluğuna sahip çeşitler; alt ve üst yaprak alanları, ana damarda, Çengelköy Hıyarı 5802, yan damarda Çengelköy Hıyarı 5802 ve Kokulu B.A., sapta Kokulu B.A. olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.12). Çizelge 4.10. Farklı hıyar çeşitlerinin alt düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ALT YAPRAKLAR* yaprak alanı yaprak alanı ana damar yan damar sap alt üst ÇENGEL 70,33±0,62c 71,17±0,48e 72,17±0,70d 50,83±0,31d 3,33±1,36d KÖY 5802 ÇITIR 74,67±0,67b 74,67±0,42d 76,67±0,33cd 56,33±0,49c 1,03±0,42c BEITH 97,50±0,56a 102,33±1,05a 91,33±0,626a 73,50±0,43a 4,27±1,75a ALPHA SUPER B. 96,50±1,34a 98,00±0,89b 87,00±1,26a 68,00±1,65b 5,16±2,11b A. KOKULU 78,17±0,98b 78,17±0,87c 82,00±2,98bc 59,83±2,23c 4,19±1,71c B.A. *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. 46 Çizelge 4.11. Farklı hıyar çeşitlerinin orta düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ORTA YAPRAKLAR* yaprak alanı yaprak alanı üst ana damar yan damar sap alt ÇENGEL 77,83±0,70d 108,50±0,67b 60,33±0,62d 42,17±0,70d 66,83±0,60d KÖY 5802 ÇITIR 85,67±0,72c 114,00±0,89b 64,33±1,26cd 43,83±0,70cd 71,67±0,88c BEITH 92,17±0,60c 121,00±7,23ab 67,00±0,58bc 46,33±0,80bc 73,50±1,31c ALPHA SUPER B. 108,67±1,02a 129,33±2,09a 77,83±1,62a 59,50±1,18a 90,50±1,34a A. KOKULU 94,17±1,11b 117,50±1,61ab 69,00±0,97b 48,33±0,89b 78,83±0,87b B.A. *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. Çizelge 4.12. Farklı hıyar çeşitlerinin üst düzeydeki yapraklarının trikom sayımları ÜST YAPRAKLAR* yaprak alanı yaprak alanı ana damar yan damar sap alt üst ÇENGEL 85,50±0,76c 91,67±0,88c 89,83±0,95c 59,83±0,60c 78,00±0,73b KÖY 5802 ÇITIR 88,17±0,79bc 112,67±0,84a 94,17±0,31b 63,67±0,49b 81,83±0,60a BEITH 92,67±0,62a 114,50±1,12a 98,17±0,60a 66,67±0,71a 83,67±1,12a ALPHA SUPER B. 91,67±0,88ab 114,17±1,08a 96,00±0,73ab 65,00±0,58ab 82,00±0,97a A. KOKULU 89,17±1,17ab 106,83±1,82b 86,17±1,25d 58,00±0,73c 70,00±0,58c B.A. *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. Farklı domates çeşitlerindeki trikom sayımları Çizelge 4.13’te verilmiştir. Sayım sonuçlarına göre domateste Tip 4 ve Tip 6 trikom yoğunlukları istatistiki anlamda önemli değildir. Tip 3 trikom yoğunluğu en az Şencan 9 çeşidinde, Tip 5 trikom yoğunluğu en az Şencan 9, Rio Grande ve Falcon çeşitlerinde olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.13). Trikom sayımlarının sonucu yapılan istatistiksel analizlerin sonuçları göz önüne alındığında, Fasulye’de; Alman Ayşe, Biber’de; Sürmeli Biberi, Patlıcan’da; Pala 49, hıyarda; Çengelköy Hıyarı 5802 ve domateste ise Şencan 9 çeşitleri seçilmiştir (Şekil 4.1). 47 Çizelge 4.13. Farklı domates çeşitlerinin trikom sayımları Trikom Tipleri* Tip 3 Tip 4 Tip 5 Tip 6 ŞENCAN 9 9,59±0,71c 45,29±3,18a 235,78±12,19ab 97,15±22,28a INVICTUS 13,33±1,37bc 44,52±4,98a 243,19±14,43a 110,147±7,09a RIO GRANDE 40,74±2,72a 42,52±5,98a 161,37±30,23b 96,59±10,43a FALCON 13,29±1,25bc 48,11±2,95a 189,96±11,43ab 95,927±2,26a H2275 20,71±3,01b 43,78±4,75a 259,85±9,36a 122,443±12,74a *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. A B C D E Şekil 4.1. A) Fasulyede Alman Ayşe, B) Biberde Sürmeli Biberi, C) Patlıcanda Pala 49, D) Hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802 E) Domateste Şencan 9 trikom çeşitleri 4.2. Bazı Sebze çeşitlerinde Amblyseius swirskii‘nin sayısal ve işlevsel tepkileri 4.2.1. Amblyseius swirskii ergin bireylerinin Tetranychus urticae ergin bireyleri üzerinde avlanma kapasitesi sonuçları Şencan 9 çeşidi, Pala 49 çeşidi, Sürmeli Biberi çeşidi, Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve Alman Ayşe çeşitleri üzerinde Amblyseius ergin bireylerinin T. urticae ergin bireylerin artan av yoğunluğuna (No) bağlı olarak ortalama tüketim miktarları (Ne) ve tüketilen av oranları (%) Çizelge 4.14’de verilmiştir. Domateste Şencan 9 çeşidinde av olarak 5, 10, 20, 40 ve 80 T. urticae ergini verildiğinde A. swirskii’nin T. urticae tüketim miktarları ortalama olarak sırasıyla; 48 4,93, 9,26, 18,07, 27,47 ve 66,40 adet ergini olmuştur. Domateste artan av oranına (No) bağlı olarak tüketim oranları sırasıyla %99, 93, 90, 69 ve 83 bulunmuştur. Patlıcanda Pala 49 çeşidinde av olarak 5, 10, 20, 40 ve 80 T. urticae ergini verildiğinde A. swirskii’nin T. urticae tüketim miktarları ortalama olarak sırasıyla; 3,20, 9,67, 18,87, 26,67 ve 56,07 adet ergini olmuştur. Patlıcanda artan av oranına bağlı olarak tüketim oranları sırasıyla %64, 97, 94, 67 ve 70 bulunmuştur. Sürmeli Biberi çeşidinde av olarak 5, 10, 20, 40 ve 80 T. urticae ergini verildiğinde A. swirskii’nin T. urticae tüketim miktarları ortalama olarak sırasıyla; 5,00, 9,73, 19,40, 29,60 ve 46,33 adet ergini olmuştur. Biberde artan av oranına bağlı olarak tüketim oranları sırasıyla %100, 97, 97, 74 ve 58 bulunmuştur. Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidinde av olarak 5, 10, 20, 40 ve 80 T. urticae ergini verildiğinde A. swirskii’nin T. urticae tüketim miktarları ortalama olarak sırasıyla; 5,00, 9,87, 12,20, 17,47 ve 37,33 adet ergini olmuştur. Hıyarda artan av oranına bağlı olarak tüketim oranları sırasıyla %100, 99, 61, 44 ve 47 bulunmuştur. Alman Ayşe çeşidinde av olarak 5, 10, 20, 40 ve 80 T. urticae ergini verildiğinde A. swirskii’nin T. urticae tüketim miktarları ortalama olarak sırasıyla; 5,00, 9,73, 14,73, 29,07 ve 40,07 adet ergini olmuştur. Fasulyede artan av oranına bağlı olarak tüketim oranları sırasıyla %100, 97, 74, 73 ve 50 bulunmuştur. Çizelge 4.14. Şencan 9, Pala 49, Sürmeli Biberi, Çengelköy Hıyarı 5802 ve Alman Ayşe çeşitlerinde Amblyseius swirskii’nin üzerinde ortalama Tetranychus urticae tüketim miktarı (±SE) ve tüketilen av oranları (%) Bitki türü / Bitki çeşidi Başlangıç av Tüketilen av sayısı Ne/No yoğunluğu (Ne) (Ortalama±SH) (No) (Ortalama±SH) Domates / Şencan 9 5 4,93±0,07 0,99±0,01 10 9,26±0,21 0,93±0,02 20 18,07±1,17 0,90±0,03 40 27,47±1,06 0,69±0,03 80 66,40±1,67 0,83±0,02 Patlıcan / Pala 49 5 3,20±0,61 0,64±0,12 10 9,67±0,19 0,97±0,02 20 18,87±0,22 0,94±0,01 40 26,67±1,35 0,67±0,03 49 Çizelge 4.14. Şencan 9, Pala 49, Sürmeli Biberi, Çengelköy Hıyarı 5802 ve Alman Ayşe çeşitlerinde Amblyseius swirskii’nin üzerinde ortalama Tetranychus urticae tüketim miktarı (±SE) ve tüketilen av oranları (%) (devam) Bitki türü / Bitki çeşidi Başlangıç av Tüketilen av sayısı Ne/No yoğunluğu (Ne) (Ortalama±SH) (No) (Ortalama±SH) Patlıcan / Pala 49 80 56,07±0,70 0,70±0,01 Biber / Sürmeli Biberi 5 5,00±0,00 1,00±0,00 10 9,73±0,15 0,97±0,02 20 19,40±0,25 0,97±0,01 40 29,60±0,27 0,74±0,01 80 46,33±0,56 0,58±0,01 Hıyar / Çengelköy Hıyarı 5 5,00±0,00 1,00±0,00 5802 10 9,87±0,09 0,99±0,01 20 12,20±0,32 0,61±0,02 40 17,47±0,44 0,44±0,01 80 37,33±0,85 0,47±0,01 Fasulye / Alman Ayşe 5 5,00±0,00 1,00±0,00 10 9,73±0,12 0,97±0,01 20 14,73±0,69 0,74±0,03 40 29,07±0,30 0,73±0,01 80 40,07±0,07 0,50±0,01 Ortalama tüketim ve tüketilen av oranı (Ne/N0: No, başlangıç yoğunluğu, Ne, saldırılan av sayısı) Domatesin Şencan 9 çeşidi ve fasulyenin Alman Ayşe çeşidi Lineer tahmin değeri P1<0 olduğu ve önemli bulunduğu için Tip II cevabını, patlıcanın Pala 49, biberin Sürmeli Biberi ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde Lineer tahmin değeri P1<0 önemli olmadığı için ve P2<0 değeri önemli bulunduğu için Tip III cevabını gösteren Lojistik regresyon maksimum olasılık tahminleri Çizelge 4.15’ te verilmiştir. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve fasulyenin Alman Ayşe çeşidi üzerinde A. swirskii ergin bireylerinin T. urticae ergin bireylerinin artan av yoğunluğuna bağlı Tip II ve Tip III cevabını gösteren logistik regresyon Şekil 4.2’de verilmiştir. 50 Çizelge 4.15. Lojistik regresyon maksimum olasılık tahminleri Bitki Parametrel Tahminl (Standa t P Avlanma türü / er er rt hata) kapasitesi bitki cevabı çeşidi Domates/ Intercepts 0,6773 0,0762 8,88 <0,01 Lineer tahmin Şencan 9 değeri P1<0 Lineer -0,0229 0,0041 - <0,01 olduğu ve önemli 5,58 bulunduğu için Quadratic 0,0008 0,0003 2,74 0,007 Tip II cevabı Kübik -0,00009 0,00001 - 0,126 1,54 Patlıcan/ Intercepts 0,4715 0,1109 4,25 <0,01 Lineer tahmin Pala 49 değeri P1<0 Lineer -0,0067 0,0052 - 0,206 önemli olmadığı 1,27 için ve P2<0 Quadratic 0,0011 0,0004 2,75 0,007 değeri önemli Kübik -0, 00003 0,00001 - 0,015 bulunduğu için 2,47 Tip III cevabı Biber / Intercepts 0,1284 0,0931 1,38 0,17 Lineer tahmin Sürmeli değeri P1<0 Lineer 0,0020 0,0004 0,47 0,64 Biberi önemli olmadığı Quadratic 0,0023 0,0003 7,72 <0,01 için ve P2<0 değeri önemli Kübik -0, 00001 0,00001 - <0,01 bulunduğu için 6,75 Tip III cevabı Intercepts 0,2448 0,1075 2,28 0,02 Lineer tahmin Fasulye/ değeri P1<0 Alman Lineer -0,0021 0,0062 - 0,737 önemli olmadığı Ayşe 0,34 1 için ve P2<0 Quadratic 0,0020 0,0003 6,04 <0,01 değeri önemli bulunduğu için Kübik -0, 00005 0,00001 - 0,005 Tip III cevabı 2,87 Hıyar Intercepts 0,5675 0,1178 4,82 <0,01 Lineer tahmin /Çengelk değeri P1<0 öy Hıyarı Lineer -0,0258 0,0007 - <0,01 olduğu ve önemli 5802 3,52 bulunduğu için Quadratic 0,0016 0,0003 4,66 <0,01 Tip II cevabı Kübik -0,00001 0,00001 - 0,985 0,02 51 A B C D E Şekil 4.2. (A) Şencan 9 çeşidi, (B) Pala 49 çeşidi, (C) Sürmeli Biberi çeşidi, (D) Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve (E) Alman Ayşe çeşidi üzerinde Amblyseius swirskii ergin bireylerinin Tetranychus urticae ergin bireylerinin artan av yoğunluğuna bağlı Tip II ve Tip III cevabını gösteren logistik regresyon. 52 Domatesin Şencan 9 (a) çeşidi, patlıcanın Pala 49 (b) çeşidi, biberin Sürmeli Biberi (c) çeşidi, hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 (d) çeşidi ve fasulyenin Alman Ayşe (e) çeşidi üzerinde A. swirskii ergin bireylerinin T. urticae ergin bireyleri tüketim oranları (işlevsel tepki) Şekil 4.3’de verilmiştir. Domatesin Şencan 9 (a) çeşidi, patlıcanın Pala 49 (b) çeşidi, biberin Sürmeli Biberi (c) çeşidi, hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 (d) çeşidi ve fasulyenin Alman Ayşe (e) çeşidi üzerinde A. swirskii ergin bireylerinin T. urticae ergin bireyleri tüketim miktarı (işlevsel tepki) Şekil 4.4’te, Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve fasulyenin Alman Ayşe çeşidi üzerinde A. swirskii ergin bireylerinin T. urticae ergin bireylerinin artan av yoğunluğuna bağlı olarak yumurta bırakma miktarı (sayısal tepki) Şekil 4.4’te verilmiştir. Farklı av yoğunluklarında A. swirskii‘ nin T. urticae tüketim oranları 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0 20 40 60 80 100 Başlangıç av sayısı (No) Domates-Şencan (%) Patlıcan-Pala 49 (%) Biber- Sürmeli (%) Fasulye-Alman Ayşe (%) Hıyar-Çengelköy (%) Polinom. (Domates-Şencan (%)) Polinom. (Patlıcan-Pala 49 (%)) Polinom. (Biber- Sürmeli (%)) Polinom. (Fasulye-Alman Ayşe (%)) Polinom. (Hıyar-Çengelköy (%)) Şekil 4.3. (a) Domatesin Şencan 9 çeşidi, (b) patlıcanın Pala 49 çeşidi, (c) biberin Sürmeli Biberi çeşidi, (d) hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve (e) fasulyenin Alman Ayşe çeşidi üzerinde Amblyseius swirskii ergin bireylerinin Tetranychus urticae ergin bireylerinin artan av yoğunluğuna bağlı olarak tüketim oranları (işlevsel tepki). 53 A. swirskii tarafından tüketilen av oranı (%) 80 Farklı av yoğunluklarında A. swirskii' nin T. urticae tüketim miktarları 70 60 50 40 30 20 10 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Başlangıç av sayısı (No) Domates-Şencan (Ne) Patlıcan-Pala 49 (Ne) Biber- Sürmeli (Ne) Fasulye-Alman Ayşe (Ne) Hıyar-Çengelköy (Ne) Polinom. (Domates-Şencan (Ne)) Polinom. (Patlıcan-Pala 49 (Ne)) Polinom. (Biber- Sürmeli (Ne)) Polinom. (Fasulye-Alman Ayşe (Ne)) Polinom. (Hıyar-Çengelköy (Ne)) Şekil 4.4. (a) Domatesin Şencan 9 çeşidi, (b) patlıcanın Pala 49 çeşidi, (c) biberin Sürmeli Biberi çeşidi, (d) hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve (e) fasulyenin Alman Ayşe çeşidi üzerinde Amblyseius swirskii ergin bireylerinin Tetranychus urticae ergin bireylerinin artan av yoğunluğuna bağlı olarak tüketim miktarı (işlevsel tepki). Farklı av yoğunluklarında A. swirskii'nin yumurtlama performansı 5 4 3 2 1 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Başlangıç av sayısı (No) Domates-Şencan (yumurta) Patlıcan-Pala 49 (yumurta) Biber- Sürmeli (yumurta) Fasulye-Alman Ayşe (yumurta) Hıyar-Çengelköy (yumurta) Polinom. (Domates-Şencan (yumurta)) Polinom. (Patlıcan-Pala 49 (yumurta)) Polinom. (Biber- Sürmeli (yumurta)) Polinom. (Fasulye-Alman Ayşe (yumurta)) Polinom. (Hıyar-Çengelköy (yumurta)) Şekil 4.5. (a) Domatesin Şencan çeşidi, (b) patlıcanın Pala 49 çeşidi, (c) biberin Sürmeli çeşidi, (d) hıyarın Çengelköy çeşidi ve (e) fasulyenin Alman Ayşe çeşidi üzerinde Amblyseius swirskii ergin bireylerinin Tetranychus urticae ergin bireylerinin artan av yoğunluğuna bağlı olarak yumurta bırakma miktarı (sayısal tepki). 54 A. swirskii tarafından bırakılan yumurta miktarı A. swirskii tarafından tüketilen av sayısı (Ne) Bu tez çalışmasında sayısal ve işlevsel tepki denemelerinde elde edilen veriler Holling’in disk eşitlikleri (Holling, 1959) kullanılarak değerlendirilmiş, A. swirskii’nin T. urticae avını arama oranı (α) ve yakalama zamanının (Th) ortalama değerleri hesaplanmıştır. Şencan 9 çeşidinde A. swirskii’nin T. urticae avını arama oranı (α) 0,08 ve yakalama zamanı (Th) 0,36 bulunmuştur. Maksimum atak sayısı ise 66,67’dir. Pala 49 çeşidinde A. swirskii’nin T. urticae avını arama oranı (α) 0,09 ve yakalama zamanı (Th) 0,43 bulunmuştur. Maksimum atak sayısı ise 55,81’dir. Sürmeli Biberi çeşidinde A. swirskii’nin T. urticae avını arama oranı (α) 0,11 ve yakalama zamanı (Th) 0,51 bulunmuştur. Maksimum atak sayısı ise 47,06’dır.Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidinde A. swirskii’nin T. urticae avını arama oranı (α) 0,12 ve yakalama zamanı (Th) 0,59 bulunmuştur. Maksimum atak sayısı ise 40,68’dir. Alman Ayşe çeşidinde A. swirskii’nin T. urticae avını arama oranı (α) 0,15 ve yakalama zamanı (Th) 0,63 bulunmuştur. Maksimum atak sayısı ise 38,09’dur. Değerler Çizelge 4.17’de verilmiştir. Çizelge 4.16. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve fasulyenin Alman Ayşe çeşidinde Amblyseius swirskii’nin Tetranychus urticae avını arama oranı (α) ve yakalama zamanının (Th) ortalama değerleri Bitki türü / bitki Arama oranı Yakalama zamanı Maksimum atak çeşidi (α) (Th, saat/av) oranı (T/Th) Domates / Şencan 9 0,077 0,36±0,01 66,67 Patlıcan/ Pala 49 0,088 0,43±0,01 55,81 Biber / Sürmeli 0,113 0,51±0,01 47,06 Fasulye/ Alman 0,119 0,59±0,01 40,68 Ayşe Hıyar /Çengelköy 0,147 0,63±0,02 38,09 4.3. Farklı sebze çeşitlerinde Amblyseius swirskii’nin ergin öncesi dönem gelişme süreleri Şencan 9 çeşidi, Pala 49 çeşidi, Sürmeli Biberi çeşidi, Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve Alman Ayşe çeşitlerinde A. swirskii’nin T. urticae (Koch) ile beslenmesi durumunda dişilerin biyolojik parametreleri (ergin öncesi dönemlerin gelişme süresi ve canlılık oranları, ergin üreme ve ömür uzunluğu, hayat tablosu parametreleri) 55 belirlenmiştir (Çizelge 4.17). Tetranychus urticae erginleri ile beslenen A. swirskii’nin yumurta açılma süresi 1,53- 1,74 gün arasında değişmekte olup çeşitler istatistiki anlamda farklılık tespit edilmemiştir (F4,90=0.94; P=0.45). Tetranychus urticae erginleri ile beslenen A. swirskii’nin larva açılma süresi en uzun 1,16 gün ile Sürmeli Biberi’nde belirlenmiştir. En kısa açılma süreleri sırasıyla 0,92 gün ile Pala 49’da; 1,00 gün ile Alman Ayşe ve Çengelköy Hıyarı 5802; 1,03 gün ile Şencan 9 çeşitlerinde tespit edilmiştir. Sürmeli Biberi ile diğer çeşitler arasında fark istatistiki anlamda önemli bulunmuştur (F4,90=3.73; P=0.007). Tetranychus urticae erginleri ile beslenen A. swirskii’nin en kısa protonimf dönemi istatistiki anlamda 1,00 gün ile Sürmeli Biberi ve Alman Ayşe çeşitlerinde bulunurken en uzun ise Şencan 9 çeşidinde 1,29 gün bulunmuştur (F4,90=3.85; P=0.006). Tetranychus urticae erginleri ile beslenen A. swirskii’nin en uzun deutonimf dönemi istatistiki anlamda 2,57 gün ile Pala 49 çeşidinde bulunurken, en kısa 1,89 gün Şencan 9 çeşidinde bulunmuştur (F4,90=6.99; P<0.01). Tetranychus urticae erginleri ile beslenen A. swirskii’nin toplam gelişme süreleri 5,74- 6,00 gün gün arasında değişmekte olup bitki türlerinde istatistiki anlamda farklılık tespit edilmemiştir (F4,90=2.40; P=0.06). Çizelge 4.17. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi ve fasulyenin Alman Ayşe çeşidi üzerinde Tetranychus urticae erginleri ile beslenen Amblyseius swirskii’nin ergin öncesi dönemlerinin gelişme süreleri (gün) Yumurta Larva Protonimf Deutonimf Toplam gelişme Domates / 1,58±0,12 1,03±0,03ab 1,29±0,10a 1,89±0,11c 5,74±0,10 Şencan 9 Patlıcan/ Pala 1,53±0,12 0.92±0,04b 1,05±0,05ab 2,57±0,12a 6,00±0,01 49 Biber / 1,58±0,12 1,16±0,09a 1,00±0,00b 2,26±0,10a-c 6,00±0,00 Sürmeli Fasulye/ 1,53±0,12 1,00±0,00ab 1,00±0,00b 2,48±0,12ab 6,00±0,00 Alman Ayşe Hıyar/Çengel 1,74±0.10 1,00±0,00ab 1,11±0,07ab 2,05±0,09bc 5,89±0,13 Köy Hıyarı 5802 Anova F4,90=0.94 F4,90=3.73 F4,90=3.85 F4,90=6.99 F4,90=2.40 P=0.45 P=0.007 P=0.006 P<0.01 P=0.06 56 4.4. Farklı sebze çeşitlerinde Amblyseius swirskii ‘nin preovipozisyon, ovipozisyon ve post ovipozisyon süreleri ile yaşam çizelgeleri Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, fasulyenin Alman Ayşe çeşidi ve hıyarın Çengel Köy Hıyarı 5802 çeşidi üzerinde T. urticae erginleri ile beslenen A. swirskii’nin ömür verileri (gün), dişilerinin ovipozisyon süreleri (gün) ve ortalama yumurta sayıları Çizelge 4.18’de verilmiştir. Amblyseius swirskii ‘de en uzun dişi ömrü Şencan 9 (21,73 gün)’da belirlenirken; en kısa ömür Çengel Köy Hıyarı 5802 (19,95 gün)’de belirlenmiştir. İstatistiki anlamda Şencan 9 ve Alman Ayşe çeşitlerinde A. swirskii daha uzun yaşamıştır (F4,90=6.0; P<0.01). Amblyseius swirskii dişileri Sürmeli Biberi ve Çengel Köy Hıyarı 5802 çeşidinde diğer domates, patlıcan, fasulyeye göre istatistiki açıdan önemli düzeyde erginler daha kısa yaşamışlardır. Amblyseius swirskii dişilerinde en kısa preovipozisyon süresi domateste Şencan 9 (3,74 gün)’da belirlenirken; en uzun preovipozisyon süresi fasulyede Alman Ayşe (5,74 gün)’da tespit edilmiştir. Domateste Şencan 9 çeşidinde ve biberde Sürmeli çeşidinde istatistiki açıdan önemli düzeyde dişiler daha kısa preovipozisyon süresi geçirmişlerdir (F4,90=11.39; P<0.01). Amblyseius swirskii’nin ovipozisyon süresi domateste Şencan 9 ve biberde Sürbeli Biberi çeşitlerinde istatistiki düzeyde daha uzun ovipozisyon dönemi görülmüştür. Patlıcanda Pala 49, fasulyede Alman Ayşe ve hıyarda Çengel Köy Hıyarı 5802 çeşitlerinde ise daha kısa sürmüştür (F4,90=11.39;P<0.01). Amblyseius swirskii dişilerinde en kısa postovipozisyon süresi hıyarda Çengel Köy Hıyarı 5802 (1,21 gün)’de belirlenirken; en uzun postovipozisyon süresi fasulyede Alman ayşe (3,26 gün)’de belirlenmiştir. Postovipozisyon süresi hıyarda Çengel Köy Hıyarı 5802 çeşidinde istatistiki anlamda Domateste Şencan 9, patlıcanda Pala 49, biberde Sürmeli Biberi, fasulyede Alman Ayşe çeşitlerine göre daha kısa sürmüştür (F4,90=13.4; P<0.01). Amblyseius swirskii dişilerinin istatistiki açıdan ortalama yumurta bırakma miktarı en fazla biberde Sürmeli Biberi (20,84 adet) çeşidinde gerçekleşirken; en kısa fasulyede 57 Alman Ayşe (15,74 gün) çeşidinde gözlemlenmiştir ( F4,90=13.07; P<0.01). Ortalama en fazla yumurta bırakımı Şencan 9 ve Sürmeli Biberi’nde bulunmuştur. Bununla birlikte sırasıyla Pala 49, ÇengelKöy Hıyarı 5802 ve Alman Ayşe çeşitlerinde daha az yumurta bırakımı gözlemlenmiştir. Çizelge 4.18. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, fasulyenin Alman Ayşe çeşidi ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi üzerinde Tetranychus urticae erginleri ile beslenen Amblyseius swirskii’nin ömür verileri, dişilerinin ovipozisyon süreleri ve ortalama yumurta sayıları Dişi ömür Pre- Ovipozisyon Post- Ortalama ovipozisyon ovipozisyon yumurta Domates / 21,73±0,31a* 3,74±0,20b 12,84±0,36a 2,26±0,15b 19,00±0,66ab Şencan 9 Patlıcan/ 21,63±0,31a 5,37±0,34a 10,68±0,29b 2,00±0,19bc 16,84±0,59bc Pala 49 Biber / 20,89±0,39ab 3,84±0,16b 12,74±0,27a 1,89±0,19bc 20,84±0,56a Sürmeli Biberi Fasulye/ 21,58±0,23a 5,74±0,29a 9,79±0,43b 3,26±0,29a 15,74±0,61c Alman Ayşe Hıyar/Çengel 19,95±0,27b 5,26±0,35a 10,58±0,33b 1,21±0,16c 16,32±0,51c Köy Hıyarı 5802 Anova F4,90=6.01 F4,90=11.39 F4,90=16.28 F4,90=13.49 F4,90=13.07 P<0.01 P<0.01 P<0.01 P<0.01 P<0.01 *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, fasulyenin Alman Ayşe çeşidi ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi üzerinde T. urticae erginleri ile beslenen A. swirskii’nin dişilerinin hayat tablosu verileri çizelgede gösterilmiştir (Çizelge 4.19). Amblyseius swirskii için Kalıtsal üreme yeteneği (rm) çeşitler arasında farklılık göstermiştir (F4,10=3193,7; P<0,01). En yüksek rm değeri Şencan 9 (0,173 dişi/dişi/gün)’da görülmüş olup sırasıyla bunu Sürmeli Biberi (0,166 dişi/dişi/gün), Çengelköy Hıyarı 5802 (0,146 dişi/dişi/gün), Pala 49 (0,142 dişi/dişi/gün) ve Alman Ayşe (0,141 dişi/dişi/gün) takip etmiştir. Tüm çeşitler arasındaki farklılık istatistiki düzeyde önemli bulunmuştur. Amblyseius swirskii için Net üreme gücü (R0) değeri çeşitler arasında farklılık göstermiştir (F4,10=3428,9; P<0,01). En yüksek R0 değeri Sürmeli Biberi (17,08 58 dişi/dişi/döl)’de görülmüş olup sırasıyla bunu Şencan 9 (15,58 dişi/dişi/döl), Çengelköy Hıyarı 5802 (14,39 dişi/dişi/döl), Pala 49 (13,82 dişi/dişi/döl) ve Alman Ayşe (12,94 dişi/dişi/döl) çeşidi takip etmiştir. Tüm çeşitler arasındaki farklılık istatistiki düzeyde önemli bulunmuştur. Amblyseius swirskii için ortalama döl süresi (T0) çeşitler arasında farklılık göstermiştir (F4,10=4864,3; P<0,01). En yüksek T0 değeri Pala 49 (18,44 gün)’de istatistiki düzeyde uzun sürmüş olup bunu sırasıyla Çengelköy Hıyarı 5802 (18,32 gün), Alman Ayşe (18,09 gün), Sürmeli Biberi (17,06 gün) ve Şencan 9 (15,89 gün) çeşidi takip etmiştir. Tüm çeşitler arasındaki farklılık istatistiki düzeyde önemli bulunmuştur. Amblyseius swirskii için Toplam üreme oranı (GRR) tüm çeşitler arasında farklılık göstermiştir (F4,10=4288,4; P<0,01358). En yüksek GRR değeri Sürmeli Biberi (1,32 dişi yumurta/dişi/döl)’de istatistiki düzeyde en yüksek değer bulunmuştur. Bununla birlikte sırasıyla Şencan 9 (15,60 dişi yumurta/dişi/döl), Çengelköy Hıyarı 5802 (14,57 dişi yumurta/dişi/döl), Pala 49 (13,95 dişi yumurta/dişi/döl) ve Alman Ayşe (12,95 dişi yumurta/dişi/döl)’de ise istatistiki düzeyde en düşük değer bulunmuştur. Amblyseius swirskii için popülasyonun ikiye katlanma süresi (DT) değeri tüm çeşitler arasında farklılık göstermiştir (F4,10=13093,1; P<0,01). En yüksek DT değeri Alman Ayşe (4,89 gün)’de istatistiki düzeyde en yüksek değer bulunmuştur. Bununla birlikte sırasıyla Pala 49 (4,8 gün), Çengelköy Hıyarı 5802 (4,77 gün), Sürmeli Biberi (4,17 gün) ve Şencan 9 (4,01 gün)’de ise istatistiki düzeyde en düşük değer bulunmuştur. Amblyseius swirskii için Üreme gücü sınırı (𝜆) değeri tüm çeşitler arasında farklılık göstermiştir (F4,10=12358,6; P<0,01). En yüksek 𝜆 değeri Şencan 9 (1,189 birey/dişi/gün)’de istatistiki düzeyde en yüksek değer bulunmuştur. Bununla birlikte sırasıyla Sürmeli Biberi (1,181 birey/dişi/gün), Çengelköy Hıyarı 5802 (1,156 birey/dişi/gün), Pala 49 (1,153 birey/dişi/gün) ve Alman Ayşe (1,152 birey/dişi/gün)’de ise istatistiki düzeyde en düşük değer bulunmuştur. 59 Çizelge 4.19. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, fasulyenin Alman Ayşe çeşidi ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi üzerinde Tetranychus urticae erginleri ile beslenen Amblyseius swirskii’nin dişilerinin hayat tablosu verileri rm Ro To GRR DT 𝜆 Domates 0,173±0.0 15,58±0, 15,89±0, 15,60±0, 4,01±0,01 1,189±0,0 / Şencan 01a* 03b 01e 03b e 1a Patlıcan/ 0,142±0.0 13,82±0, 18,44±0, 13,95±0, 4,87±0,01 1,153±0,0 Pala 49 01d 04d 02a 04d b 1d Biber / 0,166±0.0 17,08±0, 17,06±0, 17,32±0, 4,17±0,01 1,181±0,0 Sürmeli 01b 03a 01d 02a d 0b Fasulye/ 0,141±0.0 12,94±0, 18,09±0, 12,95±0, 4,89±0,01 1,152±0,0 Alman 01d 00e 02c 01e a 0e Ayşe Hıyar/Çe 0,146±0.0 14,39±0, 18,32±0, 14,57±0, 4,77±0,01 1,156±0,0 ngel Köy 01c 03c 02b 02c c 1c Anova F4,10=3193 F4,10=34 F4,10=48 F4,10=42 F4,10=130 F4,10=123 ,7 28,9 64,3 88,4 93,1 58,6 P<0,01 P<0,01 P<0,01 P<0,013 P<0,01 P<0,01 58 *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. rm: Kalıtsal üreme yeteneği, Ro: Net Üreme Gücü, To: Ortalama Döl Süresi, GRR: Toplam üreme oranı, DT: Populasyonun ikiye katlanma süresi, λ: Üreme gücü sınırı Bu çalışmada T. urticae erginleri ile beslenen A. swirskii dişilerinin Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, fasulyenin Alman Ayşe çeşidi ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi üzerinde hayat tablosu (lx: canlılık oranı, mx: fecundity, Vx: üreme değeri) parametleri grafikte gösterilmiştir (Şekil 4.6). Amblyseius swirskii dişilerinin %90’nın ölümün gerçekleştiği gün sırasıyla domatesin Şencan 9 çeşidinde 30. gün, patlıcanın Pala 49 çeşidinde 30. gün, biberin Sürmeli Biberi çeşidinde 31. gün, fasulyenin Alman Ayşe çeşidinde 29. gün ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidinde 27. gün’de grafikte gösterilmiştir. Yumurta bırakımı miktarı değerleri birbirine yakın bulunmuştur. Üreme değerleri yüksekten aza doğru sırasıyla biberin Sürmeli Biberi çeşidinde, patlıcanın Pala 49 çeşidinde, fasulyenin Alman Ayşe çeşidinde, domatesin Şencan 9 çeşidinde ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidinde bulunmuştur. 60 Şekil 4.6. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, fasulyenin Alman Ayşe çeşidi ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi Tetranychus urticae erginleri ile beslenen Amblyseius swirskii’nin dişilerinin hayat tablosu; lx: canlılık oranı, mx: doğurganlık, Vx: Üreme değeri 61 Şekil 4.6. Domatesin Şencan 9 çeşidi, patlıcanın Pala 49 çeşidi, biberin Sürmeli Biberi çeşidi, fasulyenin Alman Ayşe çeşidi ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi Tetranychus urticae erginleri ile beslenen Amblyseius swirskii’nin dişilerinin hayat tablosu; lx: canlılık oranı, mx: doğurganlık, Vx: Üreme değeri (devam) 4.5. Örtüaltı Çalışmaları Tetranychus urticae popülasyonu, kontrol parseli ve A. swirskii salınan parseller ile yine A. swirskii salınan parseldeki A. swirskii popülasyonunun haftalık sayım farklılıkları Tekrarlanmış Ölçümler Tukey’e göre varyans analizi sonuçları Çizelge 4.20’de verilmiştir. Yapılan analizlere göre; bitki tür farklılığı T. urticae popülasyonunda, kontrol ve Amblyseius swirskii salınan parseller arasında farklılık önemli bulunmuştur. Ayrıca analiz sonuçlarına göre kontrol ve A. swirskii salınan parsellerde sayım haftası farklılığı da önemli bulunmuştur. Sebze çeşidi x sayım 62 haftası farklılığı interaksiyonu birlikte değerlendirildiğinde T. urticae popülasyonun sadece A. swirskii salınan parselde de önemli olduğu görülmüştür. Çizelge 4.20. Tetranychus urticae popülasyonun, kontrol parseli ve Amblyseius swirskii salınan parseli ile A. swirskii salınan parseldeki A. swirskii popülasyonunun haftalık sayım farklılıkları Tetranychus urticae Tetranychus Amblyseius Muameleler popülasyonu urticae swirskii (kontrol parseli) popülasyonu popülasyonu (Amblyseius (Amblyseius swirskii salınan swirskii salınan parsel) parsel) df F P df F P df F P Sebze çeşit 4 86,92 <0,01 4 10,13 <0,0 4 1,00 0,41 farklılığı 1 Sayım haftası 6 551,36 <0,01 6 312,9 <0,0 6 10,26 <0,01 farklılığı 4 1 Sebze çeşidi x 24 13,39 <0,01 2 4,79 <0,0 24 0,47 0,98 sayım haftası 4 1 farklılığı Kontrol parselinde ortalama T. urticae popülasyonu sebze çeşitlerine (Çizelge 4.21), sayım haftalarına (Çizelge 4.22) ve sebze çeşidi x sayım haftasına (Çizelge 4.23) göre çizelgelerde gösterilmiştir. Tüm haftalar değerlendirildiğinde kontrol parselinde en yüksek T. urticae popülasyonu fasulyede Alman Ayşe çeşidinde bulunmuştur. Bunu istatistiki olarak domateste Şencan 9 ve hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitleri izlemiştir. En düşük popülasyon biberde Sürmeli çeşidinde görülmüştür (Çizelge 4.21). Kontrol parselinde en yüksek T. urticae popülasyonu önemli düzeyde 3.haftada çıkmıştır. Bunu 4. ve 5. haftadaki sayımlar izlemiştir. En düşük popülasyon 7. haftada görülmüştür (Çizelge 4.22). Kontrol parselinde hıyarın 3. ve 4. haftalarında, domatesin 3.haftasında, fasulyenin 3., 5. ve 6. haftalarında T. urticae popülasyonu (30,75- 26,25) istatistiki anlamda yüksek bulunmuştur. En düşük popülasyon ise; tüm sebze çeşitlerinin 7. haftasında (4,50- 1,25) olduğu görülmüştür (Çizelge 4.23, Şekil 4.7). 63 Çizelge 4.21. Sera koşullarında kontrol parselinde, sebze çeşitlerine göre Tetranychus urticae popülasyon değişimi Bitki Çeşitleri Ortalama T. urticae popülasyonu Fasulye/ Alman Ayşe 19,04a* Domates / Şencan 9 16,25b Hıyar/Çengelköy Hıyarı 5802 16,07b Patlıcan/ Pala 49 12,79c Biber / Sürmeli 11,25d *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir Çizelge 4.22. Sera koşullarında kontrol parselinde sayım haftalarına göre Tetranychus urticae popülasyonu değişimi Sayım Haftaları Ortalama T. urticae popülasyonu 3 26,35a* 4 22,40b 5 20,75b 6 18,85c 2 8,60d 1 5,70e 7 2,90f *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir. 64 Çizelge 4.23. Sera koşullarında kontrol parselinde Tetranychus urticae popülasyonu değişimi (sebze çeşidi x sayım haftası) Sebze çeşidi Sayım haftası Ortalama T. urticae popülasyonu Çengelköy Hıyarı 5802 3 30,75±1,25a Şencan 9 3 30,75±1,38a Alman Ayşe 3 30,00±1,01ab Alman Ayşe 6 27,75±1,32a-c Çengelköy Hıyarı 5802 4 27,25±0,63a-c Alman Ayşe 5 26,25±1,11a-c Alman Ayşe 4 25,50±0,29b-d Şencan 9 5 25,50±0,29b-d Şencan 9 4 24,75±0,85c-d Sürmeli Biberi 3 21,25±0,85d-f Pala 49 6 20,75±0,25d-f Pala 49 5 20,25±0,63ef Pala 49 3 19,00±0,41fg Çengelköy Hıyarı 5802 5 18,50±0,65f-g Sürmeli Biberi 4 18,00±0,91f-ı Çengelköy Hıyarı 5802 6 17,50±0,96f-ı Pala 49 4 16,50±0,65f-ı Sürmeli Biberi 6 14,25±0,25g-j Şencan 9 2 9,00±0,71k-n Alman Ayşe 1 7,75±1,32l-o Şencan 9 1 6,75±0,85l-p Pala 49 2 6,00±1,35m-q Sürmeli Biberi 2 5,75±1,03n-q Sürmeli Biberi 1 5,00±0,71n-q Pala 49 1 4,50±0,29n-q Çengelköy Hıyarı 5802 1 4,50±0,96n-q Alman Ayşe 7 4,50±1,33n-q Çengelköy Hıyarı 5802 7 3,25±0,95o-q Şencan 9 7 3,00±0,41o-q Pala 49 7 2,50±0,65p-q Sürmeli Biberi 7 1,25±0,25q 65 T. urticae (Kontrol) 35 30 25 20 15 10 5 0 05.10.2022 13.10.2022 20.10.2022 27.10.2022 03.11.2022 10.11.2022 17.11.2022 24.11.2022 Şencan 9 Pala 49 Sürmeli Biberi Alman Ayşe Çengelköy Hıyarı 5802 Şekil 4.7. Sera koşullarında kontrol parselinde Tetranychus urticae popülasyonu değişimi Amblyseius swirskii salımı yapılan deneme parselinde ortalama T. urticae popülasyonu değişimi; sebze çeşitlerine (Çizelge 4.24), sayım haftalarına (Çizelge 4.25) ve sebze çeşidi x sayım haftasına (Çizelge 4.26) göre çizelgelerde gösterilmiştir. Tüm haftalar değerlendirildiğinde deneme parselinde T. urticae popülasyonu Şencan 9, Pala 49, Alman Ayşe ve Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde istatistiki anlamda yüksek bulunmuştur. En düşük popülasyon istatistiki anlamda Sürmeli Biberi çeşidinde görülmüştür (Çizelge 4.24, Şekil 4.8). Deneme parselinde en yüksek T. urticae popülasyonu önemli düzeyde 3. ve 4. haftada çıkmıştır. Bunu 5. ve 1. haftadaki sayımlar izlemiştir. En düşük popülasyon 7. haftada görülmüştür (Çizelge 4.25). Deneme parselinde domatesin 3. ve 4. haftalarında, patlıcan, hıyar ve fasulyenin 3. haftasında T. urticae popülasyonu (19,50- 15,50) istatistiki anlamda yüksek bulunmuştur. En düşük popülasyon ise; tüm sebze çeşitlerinin 7. haftasında ve biberin 2. haftasında (1,50-0,75) olduğu görülmüştür (Çizelge 4.26). 66 Çizelge 4.24. Deneme parselinde (Amblyseius swirskii salımı yapılan parsel) sebze çeşitlerine göre Tetranychus urticae popülasyon değişimi Bitki Çeşitleri Ortalama T. urticae popülasyonu Domates / Şencan 9 8,89a* Patlıcan/ Pala 49 8,32a Fasulye/ Alman Ayşe 8,18a Hıyar/Çengelköy Hıyarı 5802 7,89a Biber / Sürmeli 6,50b *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir Çizelge 4.25. Sera koşullarında deneme parselinde (Amblyseius swirskii salımı yapılan parsel) sayım haftalarına göre Tetranychus urticae popülasyonu değişimi Sayım Haftaları Ortalama T. urticae popülasyonu 3 15,95a* 4 14,75a 5 10,85b 1 5,50c 6 4,00d 2 3,55d 7 1,10e *Aynı sütundaki farklı harfler Tukey testine göre %1 düzeyinde önemli farklılıkları göstermektedir 67 Çizelge 4.26. Sera koşullarında deneme parselinde (Amblyseius swirskii salımı yapılan parsel) Tetranychus urticae popülasyonu değişimi (sebze çeşidi x sayım haftası) Ortalama T. urticae Sebze çeşidi Sayım haftası popülasyonu Şencan 9 4 19,50±0,65a* Şencan 9 3 18,00±0,58ab Pala 49 3 16,50±1,33a-c Çengelköy Hıyarı 5802 3 16,00±0,59a-d Alman Ayşe 3 15,50±0,65a-e Çengelköy Hıyarı 5802 4 15,25±0,75b-e Pala 49 4 15,25±0,85b-e Sürmeli Biberi 3 13,75±0,63c-f Alman Ayşe 5 13,00±0,91c-g Alman Ayşe 4 12,75±0,48c-g Pala 49 5 12,00±0,91d-h Şencan 9 5 11,75±0,95e-h Sürmeli Biberi 4 11,00±0,00f-ı Çengelköy Hıyarı 5802 5 9,50±0,65g-j Sürmeli Biberi 5 8,00±0,91h-k Alman Ayşe 1 7,25±0,75ı-l Çengelköy Hıyarı 5802 2 5,50±0,87j-m Şencan 9 1 5,50±0,96j-m Sürmeli Biberi 6 5,50±0,87j-m Pala 49 1 5,25±0,32k-n Çengelköy Hıyarı 5802 1 5,00±0,91k-o Sürmeli Biberi 1 4,50±0,50k-p Pala 49 6 4,25±0,25k-p Alman Ayşe 2 4,00±0,91k-p Alman Ayşe 6 4,00±0,71k-p Pala 49 2 3,50±0,29l-p Şencan 9 2 3,50±0,65l-p Çengelköy Hıyarı 5802 6 3,25±0,95l-p Şencan 9 6 3,00±0,00m-p Sürmeli Biberi 7 1,50±0,65m-p Pala 49 7 1,50±0,65m-p Sürmeli Biberi 2 1,25±0,25n-p Şencan 9 7 1,00±0,58op Çengelköy Hıyarı 5802 7 0,75±0,48p Alman Ayşe 7 0,75±0,48p 68 T. urticae (A. swirskii salınan) 25 20 15 10 5 0 05.10.2022 13.10.2022 20.10.2022 27.10.2022 03.11.2022 10.11.2022 17.11.2022 24.11.2022 Şencan 9 Pala 49 Sürmeli Biberi Alman Ayşe Çengelköy Hıyarı 5802 Şekil 4.8. Sera koşullarında deneme parselinde (Amblyseius swirskii salımı yapılan parsel) Tetranychus urticae popülasyonu değişimi, (↓: Amblyseius swirskii salım yapılan tarihler; 05.10.222, 22.20.2022). Amblyseius swirskii salımı yapılan deneme parselinde ortalama T. urticae popülasyonu İki noktalı kırmızı örümcek popülasyonu bulaştırıldıktan sonra biyolojik parametreler ve avlanma kapasitesi sonuçlarına göre A. swirskii’ nin 05.10.2022 tarihinde 1:5 (avcı: av) oranında ortama salımı yapılmış, 20.10.2022 tarihinde T. urticae popülasyonu artış göstermiştir. Bu sebeple A. swirskii’ nin 22.10 2022 tarihinde serada ikinci salımı yapılmıştır. Bu salımın oranları ilk salımdan dolayı ortamda bulunan A. swirskii popülasyonu göz önünde bulundurulduğunda domateste Şencan 9 çeşidinde 1: 3,5 (avcı: av), patlıcanda Pala 49 ve biberde Sürmeli Biberi çeşitlerinde 1: 3,1 (avcı: av) fasulyede Alman Ayşe ve hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde 1:3,4 (avcı: av) olmuştur. Domatesin Şencan 9 çeşidinde, A. swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama T. urticae popülasyonları arasındaki farklılık istatistiki anlamda farklı bulunmuştur (F1,55= 9,67; P<0,01). Kontrol parselinde ortalama T. urticae birey sayısı 16,25±1,93 adet akar/yaprak bulunurken; salım yapılan parselde 69 8,89 ±1,36 adet akar/yaprak sayılmıştır, Domateste A. swirskii salımı %45,29 oranında T. urticae birey sayısını düşürmüştür (Şekil 4.9). 35 30 25 20 15 10 5 0 -5 K S Şekil 4.9. Domatesin Şencan 9 çeşidinde, Amblyseius swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama Tetranychus urticae popülasyonu Patlıcanın Pala 49 çeşidinde A. swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama T. urticae popülasyonları arasındaki farklılık istatistiki anlamda farklı bulunmuştur (F1,55= 5,86; P=0,019) (Şekil 4.7). Kontrol parselinde ortalama T. urticae birey sayısı 12,79±1,46 adet akar/yaprak bulunurken; salım yapılan parselde 8,32 ±1,13 adet akar/yaprak sayılmıştır. Patlıcanda A. swirskii salımı %34,95 oranında T. urticae birey sayısını düşürmüştür (Şekil 4.10). 20 15 10 5 0 K S Şekil 4.10. Patlıcanın Pala 49 çeşidinde Amblyseius swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama Tetranychus urticae popülasyonu 70 Ortalama Tetranychus urticae Ortalama Tetranychus urticae birey sayısı (adet) (Kontrol) birey sayısı (adet) (Kontrol) Fasulyenin Alman Ayşe çeşidinde A. swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama T. urticae popülasyonları arasındaki farklılık istatistiki anlamda farklı bulunmuştur (F1,55= 24,52; P<0,01) (Şekil 4.8). Kontrol parselinde ortalama T. urticae birey sayısı 19,03±1,94 adet akar/yaprak bulunurken; salım yapılan parselde 8,18 ±1,03 adet akar/yaprak sayılmıştır, fasulyede A. swirskii salımı %57,02 oranında T. urticae birey sayısını düşürmüştür (Şekil 4.11). 35 30 25 20 15 10 5 0 -5 K S Şekil 4.11. Fasulyenin Alman Ayşe çeşidinde Amblyseius swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama Tetranychus urticae popülasyonu Hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidinde A. swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama T. urticae popülasyonları arasındaki farklılık istatistiki anlamda farklı bulunmuştur (F1,55= 13,82; P<0,01) (Şekil 4.9). Kontrol parselinde ortalama T. urticae birey sayısı 16,07±1,92 adet akar/yaprak bulunurken; salım yapılan parselde 7,89 ±1,08 adet akar/yaprak sayılmıştır. Hıyarda A. swirskii salımı %50,90 oranında T. urticae birey sayısını düşürmüştür (Şekil 4.12). 71 Ortalama Tetranychus urticae birey sayısı (adet) (Kontrol) 35 30 25 20 15 10 5 0 -5 K S Şekil 4.12. Hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidinde Amblyseius swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama Tetranychus urticae popülasyonu Biberin Sürmeli Biberi çeşidinde çeşidinde A. swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama T. urticae popülasyonları arasındaki farklılık istatistiki anlamda farklı bulunmuştur (F1,55= 8,86; P<0,01) (Şekil 10). Kontrol parselinde ortalama T. urticae birey sayısı 11,25±1,34 adet akar/yaprak bulunurken; salım yapılan parselde 6,50 ±0,86 adet akar/yaprak sayılmıştır. Biberde A. swirskii salımı %42,22 oranında T. urticae birey sayısını düşürmüştür (Şekil 4.13). 25 20 15 10 5 0 K S Şekil 4.13. Biberin Sürmeli Biberi çeşidinde Amblyseius swirskii salınan (S) ve salınmayan (K) parsellerindeki ortalama Tetranychus urticae popülasyonu 72 Ortalama Tetranychus urticae Ortalama Tetranychus urticae birey sayısı (adet) (Kontrol) birey sayısı (adet) (Kontrol) Kontrol ve deneme parsellerinde karşılaştırmalı olarak sebze çeşitlerine göre T. urticae popülasyon değişimi Şekil 4.14’ te, zarar farklılıkları ise Şekil 4.15’de gösterilmiştir. Ayrıca deneme parselinde karşılaştırmalı olarak T. urticae ve A. swirskii popülasyonlarının değişimi Şekil 4.16’ da verilmiştir. Şekil 4.14 incelendiğinde tüm çeşitlerde kontrol parselinde T. urticae popülasyonu 27.09.2022 tarihinde tüm çeşitlere eşit olarak (15 adet/bitki) bulaştırılmıştır. Amblyseius swirskii’ nin 05.10.2022 tarihinde 1:5 (avcı: av) oranında ortama salımı yapılmış, 20.10.2022 tarihinde T. urticae popülasyonu artış göstermiştir. Bu sebeple A. swirskii’ nin 22.10 2022 tarihinde serada ikinci salımı yapılmıştır. Bu salım oranları ilk salımdan dolayı ortamda bulunan A. swirskii popülasyonu göz önünde bulundurulduğunda domateste Şencan 9 çeşidinde 1: 3,5 (avcı: av), patlıcanda Pala 49 ve biberde Sürmeli Biberi çeşitlerinde 1: 3,1 (avcı: av) fasulyede Alman Ayşe ve hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde 1:3,4 (avcı: av) olmuştur. Tetranychus urticae popülasyonunda 27.10.2022 tarihinde yapılan sayımda artışın devam etmiştir, fakat bu durum biyolojik mücadele programlarında beklenilen bir durumdur. Yapılan bir sonraki 03.11.2022 tarihinde ise beklenen düşüş başlamış olup sonrasındaki tarihlerde de T. urticae popülasyonu düşmeye devam etmiştir. Yapılan aynı tarihli sayımlarda A. swirskii popülasyonu artmaya başlamış ve 10.11.2022 tarihinde A. swirskii popülasyonu yaprak başına en yüksek olduğu haftaya ulaşmıştır. Bu sayımda yaprak başına domateste Şencan 9 çeşidinde 3, patlıcanda Pala 49 çeşidinde 3,25, biberde Sürmeli Biberi çeşidinde 1,25, fasulyede Alman Ayşe ve hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde ise 3,25 A. swirskii kaydedilmiştir (Şekil 4.15). Sayımlara T. urticae popülasyonunun kontrol çeşitlerideki bitkileri tamamen kurutana kadar devam etmiştir. Fasulyede Alman Ayşe ve hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde 17.11.2023 tarihinde son sayım yapılmış ve kontrol bitkilerinin tamamen zararlandığı görülmüştür (Şekil 4.15). Domateste Şencan 9, patlıcanda Pala 49 ve biberde Sürmeli Biberi çeşitlerinde ise son sayım 24.11.2022 tarihinde yapılmış olup, kontrol bitkilerin tamamen zararlandığı görülmüştür (Şekil 4.15). 73 Şencan 9 Pala 49 Sürmeli Biberi Alman Ayşe Çengelköy Hıyarı 5802 35 30 25 20 15 10 5 0 05.10.2022 13.10.2022 20.10.2022 27.10.2022 03.11.22 10.11.22 17.11.22 24.11.22 Şekil 4.14. Kontrol ve deneme parsellerinde karşılaştırmalı olarak domateste Şencan 9, patlıcanda Pala 49, biberde Sürmeli Biberi, fasulyede Alman Ayşe, hıyarda Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde Tetranychus urticae popülasyon değişimi. ↓: Amblyseius swirskii salımı yapılan tarihler; 05.10.2022, 22.10.2022. Şekil 4.15. Deneme parselinde karşılaştırmalı olarak sebze çeşitlerinde Tetranychus urticae ve Amblyseius swirskii popülasyonlarının değişimi. ↓: Amblyseius swirskii salımı yapılan tarihler; 05.10.222, 22.10.2022. 74 T. urticae (Kontrol) T. urticae (swirskii) T. urticae (Kontrol) T. urticae (swirskii) T. urticae (Kontrol) T. urticae (swirskii) T. urticae (Kontrol) T. urticae (swirskii) T. urticae (Kontrol) T. urticae (swirskii) T. urticae (Kontrol) T. urticae (swirskii) T. urticae (Kontrol) T. urticae (swirskii) T. urticae (Kontrol) T. urticae (swirskii) A B C D E Şekil 4.16. Kontrol ve deneme parsellerinde karşılaştırmalı olarak sebze çeşitlerinde Tetranychus urticae popülasyon değişimi, A) Domatesin Şencan 9 çeşidi, B) Patlıcanın Pala 49 çeşidi, C)Biberin Sürmeli Biberi çeşidi, D) Fasulyenin Alman Ayşe çeşidi, E) Hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşidi 75 5. TARTIŞMA VE SONUÇ Bu tez kapsamında Marmara Bölgesi’nde domates, patlıcan, biber, hıyar ve fasulye türlerinden özellikle yerli çeşitler seçilmiştir. Her bir sebze çeşidinde bitkilerin farklı yüksekliklerinden hem de farklı yüzeylerinden (yaprak altı-üstü, yaprak sapı ve damar) örneklemeler yapılarak bitki içindeki değişik bölgelerde trikom yoğunluğu açısından farklılıklar belirlenmiştir. Çalışmalarda yaptığımız ilk olarak tüm sebze türlerinde trikom yoğunluklarını karşılaştırarak, en az trikom yoğunluğuna sahip domates, patlıcan, biber, hıyar ve fasulye çeşitlerini belirlenmiştir. Kumral vd. (2017) altı farklı biber çeşidinde trikom yoğunluklarını belirlemişlerdir. Tüm çeşitlerde biberdeki trikom yoğunluğu seyrek olarak kaydedilmiştir. Bizim çalışmamızda da biber çeşidimiz Sürmeli Biberi, diğer sebze türlerine göre en az trikom yoğunluğuna sahip sebze çeşidi olmuştur, her iki çalışmada da benzer veriler elde edilmiştir. Gök (2023) domates çeşitlerinde tamamladığı tez çalışmasında Tip III ve Tip IV trikom yoğunluğu açısından en az trikom Gülpembe, UG 19406, BT 986 ve Y65 çeşitlerinde sayılmış olup UG 19406 ve Y65 çeşitlerinde Tip III ve Tip IV için 2,00 adet bulmuştur. Bizim çalışmamızda en az trikom Şencan 9 çeşidinde Tip III 9,59, Tip IV 235,77 adet tespit edilmiş olup farklılığın domates çeşitlerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Yapılan diğer çalışmalara bakıldığında zararlıların uzaklaştırılmasında her ne kadar keseli trikomların daha etkili olduğu tespit edilmiş olsa da bazı araştırmacılarda kesesiz Tip V trikomlarının çok yoğun olduğu çeşitlerde avcı akarların kolay hareket edebilmesini ve avını rahat bulmasını engellediğini bildirmektedirler. Aynı zamanda avını bulabilmek için çok fazla hareket etmesinden dolayı bu trikomların avcının vücudunu çizerek zarar verdiği belirtilmektedir (Fischer ve Mourrut-Salesse 2005, Sato vd. 2011, Van Houten vd. 2013a, Van Houten vd. 2013b, Lucini vd. 2015, De Lima Filho vd. 2022). Bu çalışmada domateste tüm bakılan çeşitlerinde en yoğun trikom Tip V’ te tespit edilmiş olup aynı sonuçlar elde edilmiştir. Atalay (2021), tezinde domateste Alsancak çeşidinde diğer domates çeşitlerine göre yaprak altı ve yaprak üstü tip I ve tip IV yoğunluğu açısından en düşük yoğunluğa sahip çeşit olarak saptanmıştır. Çalışmamızda en az trikom yoğunluğuna sahip çeşidimiz Şencan 9’ da Tip I ve Tip IV yoğunluğu istatistiki anlamda en düşük yoğunluğa sahip çeşit olmuştur. Hıyarda ve fasulyede trikom yoğunluğu ve çeşitleri bakımında herhangi bir araştırmay rastlanılmamıştır. Bu yönüyle araştırma özgün bir değere sahiptir. 76 Amblyseius swirskii ergin bireylerinin T. urticae ergin bireyleri üzerinde avlanma kapasitesi sonuçları değerlendirildiğinde; A. swirskii Şencan 9, Pala 49, Sürmeli Biberi çeşitlerinde av olarak 20 T. urticae ergin bireyi verilen denemelerde avlanma oranları % 90 düzeyinde olmuştur. Çengelköy Hıyarı 5802 ve Alman Ayşe çeşitlerinde ise avlanma oranı 10 T. urticae ergin bireyi verilen denemelerde bu oran tespit edilmiştir. McMurtry vd. (2013), Phytoseiidae familyasının erginleriyle son yirmi yılda yapılan çalışmalarda T. urticae erginlerinin biyolojik kontrolündeki önemine dikkat çekmektedirler. Soleymani vd. (2016), A. swirskii'nin sera koşulları altında T. urticae popülasyonunu azaltma yeteneğine sahip olduğunu belirtmişlerdir. Bu tez kapsamında A. swirskii’nin T. urticae’ nin ile beslenmesi durumunda işlevsel tepkiler tespit edilmiştir. Şencan 9 ve Alman Ayşe çeşitlerinde Tip II, Pala 49, Sürmeli Biberi ve Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde ise tip III işlevsel tepki verdikleri belirlenmiştir. Hıyarda yapılan laboratuvar çalışmasında A. swirskii’nin T. urticae ile beslenmesi durmunda Tip II işlevsel tepkisi belirlenmiştir (Fathipour vd., 2017). Fathipour vd. (2020), örtüaltında yaptıkları çalışmalarında A. swirskii’nin T. urticae ile beslenmesi durmunda Tip II işlevsel tepkisini gözlemlemişlerdir. Afshar & Latifi (2017), çilekte A. swirskii' nin T. urticae yumurtalarıyla beslenmesi durumunda tip III işlevsel tepkisi belirlenmiştir. Shirvani vd. (2023), domateste A. swirskii’nin T. evansi ile beslenmesi durmunda Tip II işlevsel tepki vermişlerdir. Yapılan çalışmalar, bizim çalışmamızla aynı tepkiyi (Tip II ve Tip III) verdiğini belirtmişlerdir. Aynı zamanda avcı akarın farklı bitki türlerinde beslenmesi sonucunda işlevsel tepkisinin değişiklik gösterdiği bu çalışmada da ortaya konmuştur. Özellikle Tip II tepkisi gösteren çeşitlerde daha düşük av yoğunluunda dahi av kolayca bulunurken; Tip III tepkisi bulunan çeşitlerde düşük av yoğunluğunda daha az beslenildiği ancak yüksek av yoğunluğunda tüketimin arttığı belirleniştir. Bunu trikomların yoğunluğunun belirlediğine dair güçlü veriler elde edilmiştir. Sayısal ve işlevsel tepki denemelerinde elde edilen veriler Holling’in disk eşitlikleri (Holling, 1959) kullanılarak değerlendirilmiş, A. swirskii’nin T. urticae avını arama oranı (α) ve yakalama zamanının (Th) ortalama değerleri hesaplanmıştır. Shirvani vd. (2023), domateste A. swirskii’nin T. evansi’ nin pronimfleriyle beslenmesi durumunda arama oranı 0.070, Şencan 9 çeşidinde T. urticae erginleriyle beslenmesinde de 0,077 bulunmuş ve tam olarak örtüşmektedir. Şencan 9 çeşidinde T. urticae erginleriyle 77 beslendiğinde en kısa sürede yakalama 0,36±0,01 h olmuş, T. evansi’ nin larvalarıyla beslendiğinde en kısa sürede yakalama 0.426±0.038 h olarak tespit edilmiştir. 0,36±0,01 h yakalanma değerine en yakın veri Pala 49 çeşidinde 0,43±0,01 h olduğu belirlenmiştir. Fathipour vd. (2017), hıyarda yaptığı çalışmada en kısa sürede yakalama ve en yüksek atak oranları sırasıyla 0.396±0.057 h ve 60.67 olarak belirlemiştir. Çalışmamızda hıyarda en kısa sürede yakalama ve en yüksek atak sırasıyla 0,63±0,02h ve 38,09’dir, farklılığın trikom yoğunluğundan kaynaklandığı düşünülmektedir. Ancak domateste elde ettiğimiz değerler; 0,36±0,01 h ve 66,67 olup sonuçlarımızın birbirine çok yakın olduğu görülmüştür. Elde edilen bu bulgular bir sonraki çalışmalara yön verecek kaynak oluşturmaktadır. Çeşit seçimleri gerçekleştirilirken daha az trikoma sahip sebze çeşitlerinde T. urticae’ nin avcısı A. swirskii’nin gelişmesi ve üremesini ne kadar etkilediğini görebilmek için laboratuvar çalışmaları yürütülmüştür. Bu amaçla en az trikom yoğunluğuna sahip sebze çeşitleri üzerinde ergin öncesi dönemlerin gelişme süresi ve canlılık oranları, ergin üreme ve ömür uzunluğu ve hayat tablosu parametreleri, sayısal ve işlevsel tepki gibi biyolojik parametreler belirlenmiştir. Şencan 9, Pala 49, Sürmeli Biberi, Çengelköy Hıyarı 5802 ve Alman Ayşe çeşitlerinde A. swirskii’ nin T. urticae (Koch) ile beslenmesi durumunda biyolojik parametreleri (ergin öncesi dönemlerin gelişme süresi ve canlılık oranları, ergin üreme ve ömür uzunluğu, hayat tablosu parametreleri) belirlenmiştir. Tezimizde Alman Ayşe çeşidinde 27± 1°C sıcaklıkta, % 65±5 orantılı nem ve 16:8 saat aydınlık: karanlık koşullarda yumurta 1,53± 0,12, larva 1,00± 0,00, protonimf, 1,00± 0,00, deutonimf 2,48± 0,12 gün olarak tespit edilmiştir. Riahi vd. (2017), laboratuvarda 25 ±1 °C, %65±5 nem ve 16:8 saat aydınlık: karanlık koşullarda fasulye bitkisinde A. swirskii’ nin T. urticae (Koch) ile beslenmesi durumunda ergin öncesi dönemlerin gelişme süresini belirlemişlerdir. Sırasıyla yumurta 2.1 ± 0.08, larva 1.1 ± 0.04, protonimf, 2.3 ±0.07, deutonimf 2.1 ± 0.09 olarak tespit etmişlerdir. Bizim popülasyonumuzdaki Şencan 9, Pala 49, Sürmeli Biberi, Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerini ergin öncesi dönemleriyle de karşılaştırıldığında A. swirskii üzerinde larva ve protonimf dönemlerinde 0,5-1,5 gün daha geç gelişme gösterdiği anlaşılmaktadır. Veriler arasındaki farklılıklar muhtemelen bitki türlerinin ayrı olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Havasi vd. (2020), N. californicus’un fasulyede T. urticae üzerinde 78 beslendiğinde 25±2°C’de %65±5 bağıl nemde erginlerin 1,24 günde yumurtalarının açıldığını, ortalama 4,81 günde ergin olduğunu belirtmektedirler. Canlas vd. (2006), N. californicus’un fasulye bitkisinde T. urticae üzerinde beslendiğinde 25-30°C’de ve %60-70 bağıl nemde erginlerin 1,23-1,60 günde yumurtalarının açıldığını, ortalama 3,87-5,06 günde ergin olduğunu belirtmektedirler. Çalışmamızda yumurta açılma sürelerinin ve toplam gelişme süreleri arasında istatistiki anlamda fark bulunmamış olup sırasıyla 1,53- 1,74 ve 5,74- 6,00 arasında değişen değerler avcı türün aynı olmadığından kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Momen & Elsaway (1993) laboratuvar koşullarında dut (Morus alba) yapraklarında A. swirskii’nin T. urticae nimfleriyle beslenmesi durumunda gelişimsel dönemlerini belirlemiş, yumurta açılma süresi 2,59 gün, larva 1,00 gün, protonimf 1,32 gün, deutonimf 1,45gün ve toplam gelişme süresi 6,36 gün olarak belirlenmiştir. Shimaa vd. (2021), 029 ve Wanter star (Ws) isimli farklı iki çilek kültürlerinde yaptıkları çalışmada A. swirskii’nin T. urticae ile beslenmesi durumunda yumurta açılma süresi; 029 ve Ws‘ te 2,28 gün, larva; 029 ve Ws‘ te sırasıyla 1,19, 1,38 gün, 029 ve Ws‘ te sırasıyla protonimf 1,40, 1,62 gün, 029 ve Ws‘ te sırasıyla deutonimf 1,40, 1,46 gün ve 029 ve Ws‘ te sırasıyla toplam gelişme süresi 6,26, 6,74 gün olarak belirlenmiştir. Çalışmada T. urticae erginleri ile beslenen A. swirskii’nin ömür verileri, dişilerinin ovipozisyon süreleri ve ortalama yumurta sayıları belirlenmiştir. Şencan 9, Pala 49, Sürmeli Biberi, Alman Ayşe ve Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde dişi ömrü 19,95- 21,73 gün, preovipozisyon 3,74- 5,4 gün, ovipozisyon 1,89- 3,26 gün ve ortalama yumurta verisi ise 15,74- 20,84 tespit edilmiştir. Momen & Elsaway (1993) laboratuvar koşullarında dut (Morus alba) yapraklarında A. swirskii’nin T. urticae nimfleriyle beslenmesi durumunda preovipozisyon 1,41 gün, ovipozisyon 33,18 gün belirlenmiştir. Shimaa vd. (2021), 029 ve Wanter star (Ws) isimli farklı iki çilek kültürlerinde yaptıkları çalışmada A. swirskii’nin T. urticae ile beslenmesi durumunda 029 ve Ws‘ te sırasıyla preovipozisyon 2,14, 2,29 gün, ovipozisyon 25,11, 23,00 gün, postovipozisyon 5,04, 5,33 ve ortalama yumurta sayısı ise 39,96, 31,96 olarak belirlenmiştir. Veriler arasındaki farklılıklar muhtemelen bitki türlerinin ayrı olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. 79 Çalışmamızda 27± 1°C sıcaklıkta, % 65±5 orantılı nem ve 16:8 saat aydınlık: karanlık koşullarda Alma Ayşe çeşidinde GRR 12,95±0,01, Ro 12,94±0,00, λ 1,152±0,00 olarak tespit edilmiştir. Riahi vd. (2017), fasulyede laboratuvarda 25 ±1 °C, %65±5 nem ve 16:8 saat aydınlık: karanlık koşullarda GRR 26.25 ± 3.86, Ro 16.86 ± 2.995, λ 1.1438 ± 0.0112 olarak hesaplamışlardır. Toplam üreme oranında farklılık dikkat çekmektedir. Çalışmamızdaki tüm sebzelerdeki değerler GRR 13,95±0,04- 17,32±0,02, Ro 12,94±0,00- 17,08±0,03, λ 1,152±0,00- 1,189±0,01 arasındadır, bu veriler arasındaki değişikliklerin sebze türlerinden fasulye içinde çeşit farklılığından kaynaklandığı düşünülmektedir. Shimaa vd. (2021), 029 ve Wanter star (Ws) isimli farklı iki çilek kültürlerinde yaptıkları çalışmada A. swirskii’nin T. urticae ile beslenmesi durumunda 029 ve Ws’te sırasıyla GRR 26,46, 19,79; Ro 26,39, 19,78; λ 1,26, 1,24 olduğu görülmüştür. Canlas vd. (2006), N. californicus’un fasulye bitkisinde T. urticae üzerinde beslendiğinde 25-30°C’de ve %60-70 bağıl nemde R0 değeri 22,92 ve 𝜆 değeri 1,23 olarak belirlemişlerdir. Veriler arasındaki farklılıklar hem denemelerde kullanılan farklı bitki türlerinden hem de farklı avcı (A. swirskii) olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Serada denemeleri yaz sonu- sonbahar döneminde yapılmış olup, 27.09.2022 tarihinde 15 adet/bitki iki noktalı kırmızı örümcek bulaştırılmıştır. A. swirskii salımı 06.10.2022 ve 28.10.2022’ de tüm sebze çeşitlerine aynı anda 1:5 (avcı: av) oranında yapılmıştır. Amblyseius swirskii’nin 5 farklı sebzede, domatesin Şencan 9, patlıcanın Pala 49, biberin Sürmeli Biberi, fasulyenin Alman Ayşe ve hıyarın Çengelköy Hıyarı 5802 çeşitlerinde T. urticae popülasyonunu % 34,95- 57,02 arasında azalttığı bulunmuştur. Fraulo vd. (2007), çilek bitkisinde T. urticae üzerinde N. californicus’un (1:10) salımında T. urticae popülasyonunu %65-70 arasında azalttığını belirlemişlerdir. Bulgularımız arasındaki farklılıklar hem bitkinin (çilek) hem de avın (T. urticae) farklı olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Doğramaci vd. (2011), biberde yapılan çalışmada T. urticae ile zararlanmış bir serada bitki başına (1:10) A. swirskii salınması durumunda yaklaşık olarak T. urticae popülasyonunu %80 azalttığı belirtilmiştir. Yavuzer & Ay ( 2020), biber üzerinde T. urticae mücadelesinde avcı akar P. persimilis kullanmışlardır. Yaptıkları 4 haftalık sayım sonuçlarına göre P. persimilis ile birlikte bifenazate kullanımıyla T. urticae popülasyonunu Ekonomik Zarar Eşiği (EZE) altına düşmesini sağlamışlardır. Bizim tezimizde engelleme oranı biberin Sürmeli Biberi 80 çeşidinde % 42,22 azalttığı tespit edilmiş, farklılığın salım yapılan av: avcı oranından kaynaklandığı düşünülmektedir. Yanar vd. (2019), hıyarda yaptıkları çalışmada T. urticae zararlısına karşı P. persimilis salımı gerçekleştirmişlerdir. Serada yapılan çalışmada avcı: av olarak; 1:5, 1:15 ve 1:30 değerlerinde salım yapmışlardır. P. persimilis'in, Türkiye'nin Tokat ilinde (1:15) serada yetiştirilen bir hıyarda T. urticae'nin etkin kontrolünü sağlama potansiyeli gösterdiği elde edilmiştir. Çalışmamızda hıyarda % 50,90 engelleme oranı av: avcı (1:5) salımda tespit edilmiştir. Elde edilen sonuçlar bizim bulgularımızla uyumlu bulunmuştur. Imam ve Mohamed (2020), serada domateste 11 hafta yaptıkları çalışmada T. urticae popülasyonunu baskı altına almak için bitki başına 1 P. persimilis uygulamışlardır. Tetranychus urticae popülasyonu 2018 ve 2019 yıllarında yapılan çalışmalarda yaprak başına 4-9 adet olmuştur. Çalışmamızda domateste 8 haftalık sayım gerçekleştirilerek, T. urticae popülasyonun artmasından dolayı 2 kez A. swirskii salımı yapıldığında yaprak başına T. urticae 5,5- 19,5 adet olmuştur. Oluşan farklılığın farklı avcı türünden, farklı av: avcı oranı ve salım sayısından kaynaklandığı düşünülmektedir. Wood vd. (1994), P. persimilis'in doğal yaşam ortamı olmamasına rağmen bir ahududu tarlasında, yaz aylarında yaprak başına 0,7- 6,0 T. urticae av yoğunluğunda, en az 8,5 hafta boyunca hayatta kalabildiğini ve yerleşebildiğini, P. persimilis'in, hem 1:50 hem de 1:100 avcı/av oranında T. urticae popülasyonunu azaltabildiğini bildirmişlerdir. Çakmak vd. (2002)’ın yaptığı bir çalışmaya göre Aydın ili örtü altı çilek alanlarında kırmızı örümcek populasyonu 5 birey/yaprağa (tüm dönemler) ulaştığında avcı:av oranı 1:20 olacak şekilde P. persimilis salımı gerçekleştirmiştir. Uygulama bir kere yapılmasına rağmen populasyon 15-20 gün gibi kısa bir sürede baskı altına alınmış ve üretim sezonu sonuna kadar popülasyon EZE altında kalmıştır. Tezimizde A. swirskii salımı yapılan deneme parsellerinde tüm çeşitlerimizde T. urticae popülasyonu EZE altında kalmıştır, bu bağlamda diğer çalışmalarla aynı sonuca varılmıştır. Genel olarak literatürle sonuçlar arasındaki farklılık çalışmanın farklı koşullarda (açık alan yetiştiricilik-ısıtmalı sera), farklı sebze ve meyve çeşitlerinin kullanılmasından ve çalışmaların farklı sezonda yapılmasından kaynaklandığı sanılmaktadır. 81 Sonuç olarak, laboratuvar testlerinden elde edilen veriler ışığında T. urticae ile beslenen avcılık potansiyeli yüksek avcısı A. swirskii’nin sera koşullarda domates, patlcan, biber, hıyar ve fasulye bitkileri üzerinde kullanımının etkili olup olmadığını tespit etmek olmuştur. Farklı sebze çeşitleri kullanılarak ikinoktalı kırmızıörümceğe karşı etkili bir şekilde kullanılabilecek avcı A. swirskii’nin üçlü ilişkisini incelemek üzere sera denemesi yürütülmüştür. Tetranychus urticae ve avcı akar A. swirskii ile ilgili sebze çeşitlerinde oldukça kısıtlı bir literatür mevcuttur. Ancak bu tez içerisinde yürütmüş olduğumuz çalışmalarla av, avcı, sebze çeşitleri ve trikom yoğunlukları açısından elde edilen bulgular açısından özgün sonuçlar elde edilmiştir. Bu amaçla sera koşullarında avcı akar salınarak zararlı ve avcıların popülasyon değişimi belirlenmiştir. Bu tez çalışmasının sonucunda sebze yetiştiriciliğinde oldukça yaygın olarak görülen T. urticae ve bu zararlıya karşı kullanılma potansiyeli olan bu avcı akarın önemli düzeyde etkinlik gösterebilmesi için trikom yoğunluğunun da etkisinin olduğu ortaya konmuştur. Sonuç olarak, bu tez çalışmasının amacı hem laboratuvar hem de sera koşullarında sadece T. urticae ile beslenen A. swirskii’nin biyolojisini ve biyolojik mücadele potansiyelini ortaya konulması olmuştur. Avcı akar, uygun laboratuvar koşullarında yaşam döngüsünü tamamlayabilmiş ve üreyebilmiştir. Ayrıca, çalışmada farklı sebze tür ve çeşitleri kullanılmış olup, çeşit farklılıklarının avcının biyolojisini etkilediği ortaya konmuştur. İleride yapılacak çalışmalarda birçok av seçeneği olduğu koşullarda A. swirskii’nin İkinoktalı kırmızıörümceği baskılama durumunun incelenmesine ihtiyaç vardır. Hatta bu çalışmalarda farklı zamanlarda ve farklı avcı yoğunluklarında denemelerin yapılması gerekmektedir. 82 KAYNAKLAR Abou-Awad, B. A. (1979). Über die Rotgelbe Tomatenmilbe, Aculops lycopersici (Massee) (Acari: Eriophyidae) in Ägypten. Anzeiger für Schädlingskunde, Pflanzenschutz, Umweltschutz, 52(10), 153-156. https://doi.org/10.1007/BF01905641 Abou-Haidar, A., Tawidian, P., Sobh, H., Skinner, M., Parker, B. & Abou-Jawdah, Y. (2021). Efficacy of Phytoseiulus persimilis and Amblyseius swirskii for integrated pest management for greenhouse cucumbers under Mediterranean environmental conditions. The Canadian Entomologist, 153, 598–615 doi:10.4039/tce.2021.15. Anonim, 2023a. https://adana.tarimorman.gov.tr/Belgeler/SUBELER/bitkisel_uretim_ve_bit ki_sagligi_sube_mudurlugu/sebze_yetistiriciligi_ve_mucadelesi/Domates.p df. [Erişim tarihi: 07.03.2023]. Anonim, 2023b. https://www.hortiturkey.com/bitki-yetistiriciligi/biber-yetistiriciligi [Erişim tarihi: 07.03.2023]. Anonim, 2023c. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/alata/Belgeler/Diger- belgeler/Patl%C4%B1canYeti%C5%9Ftiricili%C4%9FiAAta.pdf [Erişim tarihi: 07.03.2023]. Anonim, 2023d. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/alata/Belgeler/Digerbelgeler/OrtualtiHiy arYetistiriciligiVAras.pdf [Erişim tarihi: 07.03.2023]. Anonim, 2023e. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/alata/Belgeler/Digerbelgeler/Fasulye%2 0Yeti%C5%9Ftiricili%C4%9FiDKele%C5%9F.pdf [Erişim tarihi: 07.03.2023]. Anonim, 2023f. https://gd.eppo.int/taxon/AMBSSW/documents Anonim, 2023 g. www.scigine.com [Erişim tarihi: 07.03.2023]. Arthurs S, McKenzie CL, Chen J, Doğramaci M, Brennan M, Houben K, Osborne L. 2009. Evaluation of Neoseiulus cucumeris and Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) as biological control agents of chilli thrips, Scirtothrips dorsalis (Thysanoptera: Thripidae) on pepper. Biological Control, 49: 91-96. doi: 10.1016/j.biocontrol.2009.01.002 Aslan I, Ozbek H, Calmasur O, & Sahin F (2004). Toxicity of essential oil vapours to two greenhouse pests, Tetranychus urticae Koch and Bemisia tabaci Genn. Ind Crops. Prod, 19:167–173. doi: 10.1016/j.indcrop.2003.09.003 Atalay, E., & Kumral, N. A. (2013). Biolocigal features and life tables of Tetranychus urticae (Koch) (Acari: Tetranycidae) on different table tomato varieties. Türkiye Entomoloji Dergisi, 37: 329-341. Afshar, F., R., & Latifi, M. ( 2017). Functional response and predation rate of Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) at three constant temperatures. Persian Journal of Acarology, 6(4):299-314. doi: 10.22073/pja.v6i4.32392 Auger, P., Migeon, A., Ueckermann, E. A., Tiedt, L., & Navarro, M. N. (2013). Evidence for synonymy between Tetranychus urticae and Tetranychus cinnabarinus (Acari, Prostigmata, Tetranychidae): review and new data. Acarologia, 53(4), 383-415. Ay, R., & Balcı, M. H. (2018). Bazı Pestisitlerin Tetranychus urticae Koch'nin Ergin 83 Yaşam Süresi ve Yumurta Verimine Etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Vol 22, Iss 2, Pp 1010-1015. doi: 10.19113/sdufbed.63244 Aysan E., & Kumral N.A. (2016). The tritrophic relationships among tomato varieties, tomato rust mite and its predators. 8th Symposium of the European Association of Acarologists, 11-15 July, Valensiya; İspanya, 44-45. Azadi-Qoort, A., Sedaratian-Jahromi, A., Haghani, M., Ghane-Jahromi, M. (2019). Biological responses of Tetranychus urticae (Acari: Tetranychidae) to different host plants: an investigation on bottom-up effects. Systematic & Applied Acarology, vol. 24 Issue 4, p659-674. doi: 10.11158/saa.24.4.11. Baradaran-Anaraki, P., & Daneshvar, H. (1992). Studies on the biology and chemical control of tomato russet mite, Aculops lycopersici (Acari: Eriophyidae), in Varamin Applied Entomology and Phytopathology, 59(1-2), 25-27. Barbosa, M., F., C., Poletti, M., & Poletti, E., C. (2019). Functional response of Amblyseius tamatavensis Blommers (Mesostigmata: Phytoseiidae) to eggs of Bemisia tabaci (Gennadius) (Hemiptera: Aleyrodidae) on five host plants. In Biological Control,138:104030. doi: 10.1016/j.biocontrol.2019.104030. Barghout, M., E., Ibrahim, S.,S. & El-Saiedy, E., M. (2022). Efficacy of phytoseiid mites and pesticides to control Bemisia tabaci, Thrips tabaci and Tetranychus urticae on Capsicum annuum. Persian J. Acarol., Vol. 11, No. 3, pp. 497– 513. https://doi.org/10.22073/pja.v11i3.74508. Bazgira, F., Shakarami, J., & Jafari, S.(2020). Functional response of the predatory mite Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) to Eotetranychus frosti (Tetranychidae) and Cenopalpus irani (Tenuipalpidae). Acarologia, 60 (1):30-39. doi: 10.24349/acarologia/20204359. Birch, L. (1948). The intrinsic rate of natural increase of an insect population. The Journal of Animal Ecology, 15-26. https://doi.org/10.2307/1605. Boom, C. E. M., Beek, T. A., & Dicke, M. (2002). Attraction of Phytoseiulus persimilis (Acari: Phytoseiidae) towards volatiles from various Tetranychus urticae-infested. Bulletin of Entomological Research, 92(6):539-546. doi: 10.1079/BER2002193 Buitenhuis, R., Shipp, L., Scott-Dupree, C., Brommit, A. & Lee, W (2014). Host plant effects on the behaviour and performance of Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae). Exp Appl Acarol., 62:171–180. doi: 10.1007/s10493-013-9735-1. Calvo, F.J., Bolckmans, K., Belda, J.E. (2011). Control of Bemisia tabaci and Frankliniella occidentalis in cucumber by Amblyseius swirskii. Biocontrol, 56: 185. doi: 10.1007/s10526-010-9319-5 Can, M., & Çobanoğlu, S. (2004). Antalya İli Kumluca yöresinde sebze üretimi yapılan plastik ve cam seralarda bulunan akar (Acarina) türlerinin tanımı, konukçuları ve yoğunluklarının belirlenmesi üzerine araştırmalar [Studies on the determination of mite (acarina) species their hosts and population densities on greenhouse vegetable in Kumluca Antalya]. AÜ Fen Bilimleri Enstitüsü (Doctoral dissertation, Yüksek Lisans Tezi). Cédola, C., V., & Sánchez, N., E. (2003). Effect of tomato pubescence on development, survival and fecundity of Tetranychus urticae Koch and Neoseiulus californicus (McGregor) [Acari: Tetranychidae: Phytoseiidae]. In Acarologia, 43(3):255-260. 84 Cedola C, Polack A. 2011. First record of Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) from Argentina. Revista de la Sociedad Entomologica Argentina, Vol. 70 Issue 3-4, p375, 4 p. Chen X, Zhang Y, Ji J, Lin J. 2011. Experimental life table for population of Amblyseius swirskii (Athias-Henriot) fed on Tetranychus truncatus (Ehara). Fujian Journal of Agricultural Sciences, 3: 018. Chen C, Liu M, Jiang L, Liu X, Zhao J, Yan S, Yang S, Ren H, Liu R, & Zhang X (2014) Transcriptome profiling reveals roles of meristem regulators and polarity genes during fruit trichome development in cucumber (Cucumis sativus L.). J Exp Bot, 65: 4943–4958. doi: 10.1093/jxb/eru258 Doğramaci, M., Arthurs S., Mckenzie CL, Chen J, McKenzie C, Irrizary F, & Osborne, L. (2011). Management of chilli thrips Scirtothrips dorsalis (Thysanoptera: Thripidae) on peppers by Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) and Orius insidiosus (Hemiptera: Anthocoridae). Biological Contro, 59: 340-347. https://doi.org/10.1016/j.biocontrol.2011.09.008 Durmus, M., Yetgin, O., Abed, M., M., Haji1, E.,A., & Akcay, K. (2018). Domates Bitkisi, Besin İçeriği ve Sağlık Açısından Değerlendirmesi. International Journal of Life Sciences and Biotechnology, 1(2): p. 59-74. Easterbrook, M. A. (1992). The possibilities for control of two-spotted spider mite Tetranychus urticae on field-grown strawberries in the UK by predatory mites. Biocontrol Science and Technology, 2(3): 235-245. doi:10.1080/09583159209355237 EPPO (European and Mediterranean Plant Protection Organization). 2013. Commercially used biological control agents - Arachnida, Acarina. (09.03.2023) Erdogan, P., Yildirim A, & Sever B. 2012. Investigations on the effects of five different plant extracts on the two-spotted mite Tetranychus urticae Koch (Arachnida: Tetranychidae). Psyche: A Journal of Entomology, 1–5. doi: 10.1155/2012/125284 Fao Stat, 2021. Food and Agricultural Organization of the United Nations Statictics Division, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü İstatistik Bölümü https://www.fao.org/faostat/en/. [Erişim tarihi: 07.03.2023]. Fadaeia, E., Hakimitabara, M.,Seiedyb, M., Moaieric, H.S. (2018). Effects of different diets on biological parameters of the predatory mite Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae). International Journal of Acarology, Vol. 44, No. 7, 341–346. doi: 10.1080/01647954.2018.1525428 Farazmand, A., & Amir-Maafi, M. (2021). Use of Functional Response Modeling to Evaluate the Effect of Temperature on Predation of Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) Adults Preying on Tetranychus urticae (Acari: Tetranychidae) Nymphs. Journal of Economic Entomology, vol. 114 Issue 6, p2271, 6 p. https://doi.org/10.1093/jee/toab171 Fasulo, T. R. & Denmark, H. A (2000): Two-spotted spider mite, Tetranychus urticae Koch. UF/IFAS Featured Creatures EENY, 150. Fathipour, Y., Karimi, M., Farazmand, A., & Talebi, A., A. (2017). Age-specific functional response and predation rate of Amblyseius swirskii (Phytoseiidae) on two-spotted spider mite. Systematıc And Applied Acarology, 22, 2, p: 159- 169. doi: 10.11158/saa.22.2.1. Fathipour, Y., Maleknia, B., Bagheri, A., & Soufbaf, M. (2020). Functional and numerical responses, mutual interference, and resource switching 85 of Amblyseius swirskii on two-spotted spider mite. In Biological Control, 146. DOI: 10.1016/j.biocontrol.2020.104266. Fao Stat, 2021. Food and Agricultural Organization of the United Nations Statictics Division, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü İstatistik Bölümü https://www.fao.org/faostat/en/. [Erişim tarihi: 07.03.2023]. Farazmand, A., & Amir-Maafi, M. (2021). Use of Functional Response Modeling to Evaluate the Effect of Temperature on Predation of Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) Adults Preying on Tetranychus urticae (Acari: Tetranychidae) Nymphs. Journal of Economic Entomology, vol. 114 Issue 6, p2271, 6 p. https://doi.org/10.1093/jee/toab171 Fiedler, Ż., & Sosnowska, D. (2012). Biological control of the spider mite Tetranychus urticae and interaction between beneficial organisms on vegetable crops in greenhouses. Proceedings of the IOBC/WPRS Working Group "Integrated Control in Protected Crops, Mediterranean Climate", Catania, Sicily, Italy, 9 - 12 October. Gerson U, Smiley RL, & Ochoa R. 2003. Mites (Acari) for pest control. Oxford: Blackwell. p. 539. Gigon, V., Camps, C., & Corff, J. (2016). Biological control of Tetranychus urticae by Phytoseiulus macropilis and Macrolophus pygmaeus in tomato greenhouses. Experimental & Applied Acarology, 68(1):55-70. doi: 10.1007/s10493. Gök, N. (2023). Domates Pas Akarı Aculops Lycopersici (Massee), (Acarına: Erıophyıdae)’Nin Farklı Domates Çeşitleri İle Konukçu İlişkileri Ve Önemli Bir Avcı Phytoseııd Türü İle Biyolojik Savaşım Olanakları. (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi. Hance, T. & Van Impe, G. (1999): The influence of initial age structure on predator prey interaction. Ecol. Model., 144, 195–211. doi: 10.1016/S0304-3800(98)00148-3 Herrmann, I., Berenstein, M., Paz-Kagan, T., Sade, A., & Karnieli, A. (2017). Spectral assessment of two-spotted spider mite damage levels in the leaves of greenhouse-grown pepper and bean. In Biosystems Engineering, 157:72-85. doi: 10.1016/j.biosystemseng.2017.02.008. Herrmann, I., Berenstein, M., Sade, A., Karnieli, A., Bonfil, D. J., & Weintraub, P. G. (2012). Spectral monitoring of two-spotted spider mite damage to pepper leaves. In Remote Sensing Letters, 3(4):277. doi: 10.1080/01431161.2011.576709 Howe, R. W. (1953). The rapid determination of the intrinsic rate of increase of an insect population. Annals of Applied Biology, 40(1), 134-151. https://doi.org/10.1111/j.1744-7348.1953.tb02372.x Jarosik, V. (1990). Phytoseiulus persimilis and its prey Tetranychus urticae on glashouses cucumber and pepers: Key factor related to biological control efficiency. Acta Entomologica Bohemoslovaca, 8(7): 6. Jarosik, V., & Pliva, J. (1990): Efficient control of Two-spotted spider mite (Teteranychus urticae Koch.) by Phytoseiulus persimilis A.-H. on glashouses peppers. J. Appl. Entomol. 110(3): 270-274. https://doi.org/10.1111/j.1439-0418.1990.tb00122.x Kade N, Gueye-Ndiaye A, Duverney, C, & Moraes G. J. (2011). Phytoseiid mites (Acari: Phytoseiidae) from Senegal. Acarologia, 51: 133-138. https://doi.org/10.1051/acarologia/20112001 86 Kakimoto, K., Matsuhira, K., Inoue, H., & Ito, Y. (2017). Differences in Establishment and Population Growth of the Predatory Mite Amblyseius swirskii（Acari: Phytoseiidae） on Different Commercial Crops. In Japanese Journal of Applied Entomology & Zoology, 61(4):223-232. doi: 10.1303/jjaez.2017.223. Kamau, A. W., Mueke, J. M., & Khaemba, B. M. (1992). Resistance of tomato varieties to the tomato russet mite, Aculops lycopersici (Massee) (Acarina: Eriophyidae). International Journal of Tropical Insect Science, 13(3), 351- 356. doi: 10.3390/insects13121116 Kennedy, G.G., 2003. Tomato, pest, parasitoids, and predators: tritrophic interactions involving the genus Lycopersicon. Annual Review of Entomology, 48, 51–72. doi: 10.1146/annurev.ento.48.091801.112733 Keskin, N., & Kumral, N. A. (2015). Screening tomato varietal resistance against the two-spotted spider mite [Tetranychus urticae (Koch)]. International Journal of Acarology, 41(4), 300-309. Kumar, V., McKenzie, C., L., Avery, P., A. & Osborne, L:, S (2020). Suitability of Ornamental Pepper Cultivars as Banker Plants for the Establishment of Predatory Mite Amblyseius swirskii in Controlled Production. Sustainable Use of Biocontrol Agents, 12(19), 8031. https://doi.org/10.3390/su12198031 Lanzoni, A., Martelli, R., & Pezzi, F. (2017) Mechanical release of Phytoseiulus persimilis and Amblyseius swirskii on protected crops. Bulletin of Insectology, 70(2): 245-250. Lee, H., & Gillespie, D., R. (2011) Life tables and development of Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) at different temperatures. Exp Appl Acarol., 53:17–27. doi: 10.1007/s10493-010-9385-5 Leite, G. L., Picanço, M., Guedes, R. N., & Zanuncio, J. C. (1999). Influence of canopy height and fertilization levels on the resistance of Lycopersicon hirsutum to Aculops lycopersici (Acari: Eriophyidae). Experimental & Applied Acarology, 23(8), 633-642. https://doi.org/10.1023/A:1006201915292 Leite, G. L. D., Picanço, M., da Silva, F. M., Casali, V. W. D., Galvan, T., & Cavalcante, T. R. (2000). Distribution of Aculops lycopersici on Lycopersicon esculentum and Lycopersicon hirsutum dossels and leaves. Agro-Ciencia, 16(2), 259-263. Leite, G. L., Picanço, M., Zanuncio, J. C., & Marquini, F. (2003). Factors affecting mite herbivory on eggplants in Brazil. Experimental & Applied Acarology, 31(3), 243-252. https://doi.org/10.1023/B:APPA.0000010379.05878.2c Loginova, E., Atanassov, N., & Georgiev, G. (1987): Biological control of pests and diseases in glasshouses in Bulgaria today and in the future. – SROP/WPRS Bulletinon “ İntegrated control in glasshouses” Budapest (Hungary), 101. Madadi, H., Kharrazi-Pakdel, A., Ashouri, A., Enkegaard, A., Brodsgaard, H.F., & Mohaghegh (2007). Journal of Applied Entomology, 131(9-10):728-733. doi: 10.1111/j.1439-0418.2007.01206.x Madanlar, N., & Öncüer, C. (1994). İzmir'de sera zararlısı olarak Aculops lycopersici (Massee) (Acarina, Eriophyidae). Türkiye Entomoloji Dergisi, 18(4): 237- 240. McMurtry JA, & Croft BA (1997) Life-styles of phytoseiid mites and their roles in biological control. Annu Rev Entomol., 42: 291–321. doi: 10.1146/annurev.ento.42.1.291 87 McMurtry, J. A., De Moraes, G. J., & Sourassou, N. F. (2013). Revision of the lifestyles of phytoseiid mites (Acari: Phytoseiidae) and implications for biological control strategies. Systematic and Applied Acarology, 18(4): 297- 320. https://doi.org/10.11158/saa.18.4.1 Maleknia, B., Fathipour, Y. & Soufbaf, M. (2016). Intraguild predation among three phytoseiid species, Neoseiulus barkeri, Phytoseiulus persimilis and Amblyseius swirskii. Systematic & Applied Acarology, 21(4): 417–426. http://doi.org/10.11158/saa.21.4.4. Messelink GJ, Van Steenpaal EF, & Ramakers, PMJ. (2006). Evaluation of phytoseiid predators for control of western flower thrips on greenhouse cucumber. BioControl, 51: 753-768. doi: 10.1007/s10526-006-9013-9 Messelink, G., J., Van Maanen, R., Van, H., Renata, S., Maurice, W. & Janssen, A. (2010). Pest species diversity enhances control of spider mites and whiteflies by a generalist phytoseiid predator. BioControl: Journal of the International Organization for Biological Control, 55(3):387-398. doi: 10.1007/s10526-009-9258-1. Momen, F., M. & Elsaway, S., A. (1993). Biology and feeding behavior of the predatory mite, Amblyseius swirskii (Acari, Phytoseiidae). Acarologia, volume: 34 Issue: 3 pages: 199-204. Maroufpoor, M. & Moradi, F. (2021). The impact of temperature on predation rate of Amblyseius swirskii fed on Tetranychus urticae. Entomological Society of Iran, Vol. 41, no. 3 pp. 63 – 71. https://doi.org/10.52547/jesi.42.2.3. Mothes, U. & Seitz, K. A. (1982) Fine structural alterations of bean plant leaves by feeding injury of Tetranychus urticae Koch (Acari, Tetranychidae). In Acarologia, 1982 23(2):149-157. Najafabadi, S., S., M. (2019). Evaluation of cucumber cultivars for resistance to Tetranychus urticae Koch and Tetranychus turkestani Ugarov & Nikolski (Acari: Tetranychidae). Songklanakarin Journal of Science & Technology, Vol. 41 Issue 6, p1390-1395. Nasr, H., M. (2021). Developmental Stages and Life Table Parameters of the Two Spotted Spider Mite, Tetranychus urticae Koch (Acari: Tetranycidae) On Different Eggplant Genotypes Egyptian Academic Journal of Biological Sciences, vol.: 14, issue 3, p69-75. doi: 10.21608/EAJBSA.2021.193848. Onzo, A., Houedokoho, A. F., & Hanna, R. (2012). In Journal of Insect Science (Madison), 12(7): 24. doi: 10.1673/031.012.0701 Öncüer, C., Karsavuran, Y., Yoldaş, Z., & Durmuşoğlu, E. (1992). Sanayi domateslerinde görülen zararlılar, yayılış ve bulaşma oranları üzerinde araştırmalar. Türkiye Entomoloji Kongresi, Entomoloji Derneği Yayınları, 5, 705-713. Özgökçe, M.S., & Karaca, İ. (2010). Yaşam Çizelgesi: Temel Prensipler ve Uygulamalar. Türkiye Entomoloji Derneği 1. Çalıştayı, Ekoloji Çalışma Grubu, Isparta. Park, H., H., Shipp L, Buitenhuis R, & Ahn JJ. 2011. Life history parameters of a commercially available Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) fed on cattail (Typha latifolia) pollen and tomato russet mite (Aculops lycopersici). Journal of Asia-Pacific Entomology, 14: 497-501. Paspati, A.., Rambla Nebot, JL., López-Gresa, MP., Arbona, V., Gómez-Cadenas, A., Granell Richart, A., & González-Cabrera, J. (2021). Tomato trichomes are 88 deadly hurdles limiting the establishment of Amblyseius swirskii Athias- Henriot (Acari: Phytoseiidae). Biological Control., 157:1-9. https://doi.org/10.1016/j.biocontrol.2021.104572. Petanović, R., & Vidović, B. (2009). Spider mites (Tetranychoidea) pests of greenhouses. Biljni Lekar (Plant Doctor), 37(5), 553-562. RASFF, 2022. The Rapid Alert System for Food and Feed. [Erişim tarihi: 07.03.2023]. Renato, S., Degrande, P., E., Pontes de Melo, E., Bertoncello, T., F., Santos de Lima Junior, I., Kodama, C. (2012). Damage level of the two-spotted spider mite Tetranychus urticae Koch (acari: tetranychidae) in soybeans. Revista Ceres, Vol 59, Iss 1, Pp 77-81. https://doi.org/10.1590/S0034-737X2012000100011. Riahi, E., Fathipour, Y., Talebi, A., A., & Mehrabadi, M. (2017). Linking Life Table and Consumption Rate of Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) in Presence and Absence of Different Pollens. Annals of the Entomological Society of America, 110(2):244-253. doi: 10.1093/aesa/saw091. Roda, A., Nyrop, J., English-Loeb, G., & Dicke, M. (2001). Leaf pubescence and two- spotted spider mite webbing influence phytoseiid behavior and population density. In Oecologia, 129(4):551-560. doi: 10.1007/s004420100762. Royalty, R. N., & Per Ring, T. M. (1988). Morphological analysis of damage to tomato leaflets by tomato russet mite (Acari: Eriophyidae). Journal of Economic Entomology, 81(3), 816-820. https://doi.org/10.1093/jee/81.3.816 Royalty, R. N., & Perring, T. M. (1989). Reduction in photosynthesis of tomato leaflets caused by tomato russet mite (Acari: Eriophyidae). Environmental Entomology, 18(2), 256-260. https://doi.org/10.1093/ee/18.2.256 San, P., P.,, Tuda, M., Nakahira, K., & Takagi, M. (2020). Optimal rearing medium for the population growth of the predatory mite, Amblyseius swirskii (Athias-Henriot) (Acari: Phytoseiidae). Egyptian Journal of Biological Pest Control, vol. 30 Issue 1, p1-5. 5p. doi: 10.1186/s41938-020-00332-y. Sato Y, Mochizuki A. 2011. Risk assessment of non-target effects caused by releasing two exotic phytoseiid mites in Japan: can an indigenous psytoseiid mite become IG prey? Experimental and Applied Acarology, 54: 319-329. Savi, P. J., Moraes, G., J., & Andrade, D., J., (2021). Effect of tomato genotypes with varying levels of susceptibility to Tetranychus evansi on performance and predation capacity of Phytoseiulus longipes. In BioControl, 66(5):687-700. doi: 10.1007/s10526-021-10096-5. Sato, M., M., Moraes, G., J., Haddad, M., L., & Wekesa, V., W. (2011). Effect of trichomes on the predation of Tetranychus urticae (Acari: Tetranychidae) by Phytoseiulus macropilis (Acari: Phytoseiidae) on tomato, and the interference of webbing. In Experimental & Applied Acarology, 54(1):21-32. doi: 10.1007/s10493-011-9426-8. Shimaa, F., F., El-Saiedy, El S, M. (2021) Life table parameters of Amblyseius swirskii and Neoseiulus californicus (Acari: Phytoseiidae) reared on two strawberry cultivars. International Journal of Acarology, vol. 47, No: 7, 568–574. Shirvani, Z., Döker, I., Karut, K., & Kazak, C. (2023). Foraging behavior of Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) feed on the invasive pest Tetranychus evansi (Acari: Tetranychidae) on tomato. Systematic & Applied Acarology, vol. 28, Issue 2, p223-235. https://doi.org/10.11158/saa.28.2.6. 89 Simmons, A. T., & Gurr, G. M. 2005. Trichomes of Lycopersicon species and their hybrids: effects on pests and natural enemies. Agricultural and Forest Entomology, 7(4), 265-276. Soleymani, S., M. Hakimitabar, & M. Seiedy. 2016. Prey preference of predatory mite Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) on Tetranychus urticae (Acari: Tetranychidae) and Bemisia tabaci (Hemiptera: Aleyrodidae). Biocontrol Sci. Technol., 26: 562–569. doi: 10.1080/09583157.2015.1133808. Sonika, R., G., M., Arvind, M. (2017). Bioecological studies of Tetranychus urticae Koch (Acari: Tetranychidae): a review. In Annals of Biology, 33(2):231-237. Stansly, P. A., & Castillo, J. A. (2009). In Proceedings of the Florida State Horticultural Society, 122:253-257. Şekeroğlu, E., Özgür, A.F. (1984). A new tomato pest in Çukurova, Aculops lycopersici (Massee) (Acarina: Eriophyidae). Turkish Journal of Entomology, 8(4), 211-213. Thomas, R. F. & Denmark, H. A. (2009): Two spotted spider mite Tetranychus urticae Koch (Arachnida: Acari: Tetranychidae). Department of Agriculture and Consumer Services, University of Florida. Tuttle, D.M., & Baker, E.W., 1968. Spider mites of southwestern United States and a revision of the family Tetranychidae. Tucson, Usa, The University of Arizona Press: 143 p. UF, 2023a. University of Florida. https://entnemdept.ufl.edu/creatures/BENEFICIAL/swirksi_mite.htm#desc [Erişim tarihi: 07.03.2023]. UF, 2023b. University of Florida. https://edis ifas.ufl.edu/publication/IN307. [Erişim tarihi: 09.03.2023]. UF, 2023c. University of Florida. [Erişim tarihi: 09.03.2023]. Xiao, Y., Pasco, A., Jianjun, C., McKenzie, C., & Osborne, L. (2012) Ornamental pepper as banker plants for establishment of Amblyseius swirskii (Acari: Phytoseiidae) for biological control of multiple pests in greenhouse vegetable production. In Biological Control, 63(3): 279-286. doi: 10.1016/j.biocontrol.2012.09.007. Van Leeuwen, T., Vontas, J. Tsagkarakou, A., Dermauwa, W., & Tirry, L. 2010. Acaricide resistance mechanisms in the two-spotted spider mite Tetranychus urticae and other important Acari: A review. Insect Biochemistry and Molecular Biology, 40: 563-572. doi: 10.1016/j.ibmb.2010.05.008 Watson, T. (1964). Influence of host plant condition on population increase of Tetranychus telarius (Linnaeus) (Acarina: Tetranychidae). Hilgardia, 35(11), 273-322. Yaşarakıncı, N., & Hıncal, P. (1997). Determining the pests and beneficial species and their population densities on tomato, cucumber, pepper and lettuce greenhouses in İzmir. Bitki Koruma Bülteni, 37(1/2), 79-89. Yaşarakıncı, N., Hıncal, P. (1998). The development of pest populations and their beneficials over different growing periods in tomato greenhouses in the Aegean region of Turkey. International Symposium on Greenhouse Management for Better Yield and Quality in Mild Winter Climates, pp: 469- 474. Yao, Z., HaiHui, S., XingYuan, W., XiNan, Z.,KeWei, Z., XiuLing, C., JiaYin, L., JunYou, H., & AoXue, W. 2020. The Roles of Different Types of Trichomes 90 in Tomato Resistance to Cold, Drought, Whiteflies, and Botrytis. Agronomy, 10: 411. doi:10.3390/agronomy10030411 YongLak, P. & JoonHo, L. (2002). Leaf cell and tissue damage of cucumber caused by twospotted spider mite (Acari: Tetranychidae). In Journal of Economic Entomology, 95(5):952-957. doi: 10.1603/0022-0493-95.5.952 Zhang YN, Guo DD, Jiang JYQ, Zhang YJ, & Zhang, JP. 2016. Effects of host plant species on the development and reproduction of Neoseiulus bicaudus (Phytoseiidae) feeding on Tetranychus turkestani (Tetranychidae). Systematic and Applied Acarology., 21:647– 656. https://doi.org/10.11158/saa.21.5.6 91 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Pınar GÖKSEL Doğum Yeri ve Tarihi : Bursa/ 27.06.1985 Yabancı Dil : İngilizce Eğitim Durumu Lise : Bursa Erkek Lisesi - 2003 Lisans : Bursa Uludağ Üniversitesi - 2008 Yüksek Lisans : Bursa Uludağ Üniversitesi – 2011 Doktora : Bursa Uludağ Üniversitesi – 2023 Çalıştığı Kurum : Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü- 2011- Devam İletişim (e-posta) : hephizli3@hotmail.com 92