ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE BAL ARILARINDA YAVRU ÇÜRÜKLÜĞÜ VE KİREÇ HASTALIĞINA BAĞLI KOLONİ KAYIPLARI Colony Losses Linked to Foulbrood and Chalkbrood Diseases (Extended Abstract Can be Found at the end of the Article) Ebru BORUM1, İbrahim ÇAKMAK2, Selvinar SEVEN ÇAKMAK3 1 Balıkesir Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Balıkesir, ebruborum@balikesir.edu.tr 2 Uludağ Üniversitesi, Arıcılık Geliştirme-Uygulama ve Araştırma Merkezi (AGAM), Görükle Kampüsü, Bursa 3 Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Tandoğan, Ankara Geliş tarihi: 09.02.2017 Kabul Tarihi: 02.03.2017 ÖZ Bu çalışmanın amacı, Bursa bölgesinde 2011-2013 yıllarında yavru çürüklüğü ve kireç hastalığının koloni kayıpları üzerine etkisini araştırarak değerlendirilmesidir. Bu çalışma, Anadolu arısı (Apis mellifera anatoliaca) ile Uludağ Üniversitesi Arıcılık Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi, Görükle kampüsü Bursa’da ilkbahar, yaz ve sonbahar dönemlerinde 200 koloni ile yapılmıştır. Tüm koloniler 2009 yılı Eylül ayında Bursa ve ilçelerindeki sabit arıcılardan satın alınmıştır. Alınan örnekler yavru çürüklükleri ve mantar hastalıkları yönünden incelenmiş ve koloni kayıpları açısından özellikle kış ve ilkbahar dönemlerinde değerlendirilmiştir. Klinik ve laboratuvar bulguları ile yavru çürüklükleri ve mantar hastalıkları incelenmiştir. 2011-2012 kış sezonunda toplam sönen kolonilerin %12.90’ında yavru çürüklüğü, 2012-2013 kış sezonunda sönen kolonilerin ise %14’ünde yavru çürüklüğü hastalığı belirlenmiştir. Aynı dönemde kireç hastalığı bulunan kovanların ise %16.60’ı sönmüştür. Yavru çürüklüğü tespit edilip 2011-2012 yılı kış sezonunda sönen kolonilerin oranı %80.9, yaşayanların oranı ise %19.10 olarak saptanmıştır. Yavru çürüklüğü belirlenen kolonilerden elde edilen suni oğul veya bölmelerden toplam 13 koloniden 10’u kış sonrası sönmüştür. Yavru çürüğü saptanan kolonilerin ancak %20’sinin ertesi yıla kadar yaşayabildiği görülmüştür. Bu durum yavru çürüklüğünün bölünen kolonilerde devam ettiğini, bu kolonilerin daha sonra öldüğünü ve koloni kayıpları açısından ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Yavru çürüklüğü görülen analardan elde edilen ya da bölünen yeni kovanlarda da hastalık bulguları görülmüş ve bazı kovanlar sönmüştür. Sonuç olarak bu çalışma ile özellikle yavru çürüklüğünün tek başına ya da birlikte koloni kayıplarına sebep olduğu ve ana arının genetik yapısının da hastalık görülmesinde etkili olduğu düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Bal arısı, Apis mellifera anatoliaca, yavru çürüklüğü, kireç hastalığı, koloni kayıpları ABSTRACT The aim of this study was to investigate colony losses due to the foulbrood and chalkbrood diseases in Bursa province of Turkey in the years of 2011-2013. The totals of 200 Anatolian honey bee (Apis mellifera anatoliaca) colonies were used for the study in Gorukle campus of Uludag University Beekeeping Development Application and Research Center, Bursa. All these colonies were bought from stationary beekeepers in Bursa province and surrounding area in September of the year of Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2016,16(2):57- 66 / Uludag Bee Journal November 2016,16(2):57-66 57 ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE 2009.The samples were taken and cultured for identification of foulbrood and chalkbrood. The colonies were monitored for colony losses in winter and spring particularly. The samples for foulbrood and chalkbrood taken were examined by clinical and laboratory methods. Of colonies died in the years of 2011-2012 winter those diagnosed foulbrood about%12.90, and those of % 14 in the years of 2012-13 winter. Of those died colonies in the same years %16,60 died due to chalkbrood diseases. Of those diagnosed foulbrood diseases in the years of 2011-2012 winter season % 80,9 died and % 19.10 survived. The thirteen split colonies that were from foulbrood colonies ten of them died in winter. That is only 20 % of those colonies diagnosed foulbrood survived next year and 80 % died after winter in the spring. This means that foulbrood in the artifical swarms or splits from foulbrood colonies continued to show symptoms of foulbrood and then died. The artifical swarms or splits from foulbrood colonies originated from foulbrood queens continued to show symptoms of foulbrood and then died. As result foulbrood diseases alone or with other factors cause colony losses. Since bee colonies that have heritaged from foulbrood colonies continue to have foulbrood diseases. The result suggests here that foulbrood may have some genetic link. Key words: Honey bee, Apis mellifera anatoliaca, foulbrood, chalkbrood, colony losses GİRİŞ sayılabilir. Koloni kayıplarına bakteri, parazit, virüs, zirai ilaçların bilinçsiz kullanımı dışında su, hava ve Bal arılarının sadece bal ve arı ürünleri üretiminde çevre kirliliği ile olumsuz iklim değişimleri de sebep değil tozlaşmada da önemli katkıları olduğundan olmaktadır (Bailey ve Ball, 1991; Giray ve ark., hastalıklara bağlı koloni kayıpları oldukça önem 2007; Sammataro ve Yoder, 2012; Blacquière ve taşımaktadır. Çünkü koloni kayıpları aynı zamanda ark., 2012; Bryden ve ark.,2013; Karahan ve ark., bitkisel ve dolaylı olarak hayvansal üretimde de 2015; Çakmak ve Seven Çakmak 2016). Koloni ciddi üretim ve kalite kayıplarına yol açmaktadır. kayıpları çoğunlukla klinik olarak ciddi semptomlar Son yıllarda koloni kayıpları ve buna bağlı görünmeden seyretmekte, kayıplar 24 saat ekonomik kayıplar söz konusu olmasına karşın, içerisinde ya da birçok faktörlerin varlığına bağlı Avrupa’da tozlaşmanın ekonomik önemi konusunda olarak değişik sürelerde de gelişebilmektedir (Chen yapılan güncel bir çalışmada ki kazancın 22 milyar ve ark., 2006; Muz, 2008). avro olduğu rapor edilmiştir (Kandemir 2007; Gallai ve ark., 2009; Çakmak ve Seven Çakmak, 2016). Bakteriler tarafından meydana getirilen arı Bu yüzden ABD ve AB’ de son yıllarda büyük hastalıkları, özellikle de genç larvaları etkileyenler, bütçeli arıcılık projeleri yapılmaktadır. Ülkemizde önemli yer tutar. Bakteriyel hastalıklar içinde ise dünyadaki gelişmelerden farklı olarak Gıda, özellikle Amerikan Yavru Çürüklüğü (AYÇ) ve Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının son yıllardaki Avrupa Yavru Çürüklüğü (AvYÇ) etkenleri arıcılıkta teşvikleri ile koloni kayıpları, suni oğul ve doğal oğul önemli kayıplara yol açmakta, arıcılığa ve ile telafi edilmekte ve hatta her yıl yaklaşık 500,00 ekonomiye büyük zarar vermektedir (Bailey ve civarında koloni kaybı yaşanmaktadır. Fakat bu Ball 1991; Kaftanoğlu ve ark., 1995; Tutkun ve durum hâlihazırda mevcut koloni kayıplarının Boşgelmez, 2003; Ellis ve Munn, 2005). Hastalıklar seviyesinin görülememesine neden olmakla birlikte sonucu arı kayıpları genellikle kış ve ilkbahar koloni kayıplarının da arttığı gerçeğini aylarında görülür. İlkbahar aylarında özellikle yavru değiştirmemektedir. Yine de koloni başına üretimin yetiştirme faaliyetinin büyük hız kazanmış olması ve düşmesi bir fikir vermekte olup koloni başına üretim beklenmeyen soğuk ve yağışlı havalar bu kayıpların miktarı yaklaşık 18 kg dan 14 kg a düşmüştür artma sebebidir. Çünkü bu dönemde zayıf olan arı 0 (Anonim, 2016). kolonileri yavrulu alanda gerekli olan 35-36 C olan sabit sıcaklığı yeterli olmayan arı popülasyonu ile Ülkemizde koloni kayıpları bu teşvikler ile fazla fark sağlayamamaktadır (Winston, 1987; Muz 2008). edilmese de giderek artmaktadır. Başta arı hastalık ve parazitleri olmak üzere zararlılar, ana arı En yaygın hastalıklardan birisi olan yavru çürüklüğü kullanımı, besleme, koloni yönetimi, yeni nesil tarım hastalığı farklı şekillerde ortaya çıkabilmektedir. ilaçları gibi birçok faktör koloni kayıplarının nedeni Arıların yeterli sıcaklığı sağlayamaması durumunda 58 U. Arı Drg. Kasım 2016,16 (2): 57- 66 / U. Bee J. November 2016,16 (2):57-66 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE çoğu zaman adi yavru çürüklüğü olarak bilinen ve hastalık ilerler ve koloni kayıpları oluşur çevrede mevcut bakterilerin bu bakterilere karşı (Russenova ve Parvanov, 2005; Forsgren, 2010). hassas olan kolonilerde oluşturduğu hastalık ortaya Bal arılarındaki kireç hastalığının en yaygın etkeni çıkmaktadır. En yaygın olarak görülen adi yavru Ascosphaera apis’tir. İnfeksiyon nedeniyle arı çürüklüğü olsa da AvYÇ ve AYÇ’nin son yıllarda populasyonu azalır, bunun sonucu olarak bal önemli bir koloni kaybı etkeni olabileceği üretimi düşer, larvaların %80’ininden fazlası düşünülmektedir. Bunun dışında, son yıllarda etkilenebilir ve sonuçta infekte kovan söner. nedeni bilinmeyen ve genetik kaynaklı olduğu Zayıflamış koloni etkili bir tozlaşma sağlayamaz, düşünülen yavru çürüklüğü hastalığı rapor arılıklar arasında arı ürünleri, arılar ve ana arı, edilmektedir (VanEngelsdorp ve ark., 2013). kullanılmış kovan ve arıcılık ekipmanlarının Dünyanın her yerinde görülen AYÇ oldukça bulaşıcı hareketlerini kontrol altına alma zorunluluğu ortaya bir hastalık olup, diğer yavru arı hastalıkları içinde çıkar (Çakmak ve ark., 2003; Calderon ve ark., en tehlikeli olanıdır. Hastalığa yakalanmış koloni 2004). her geçen gün zayıflayarak söner (Morse ve Ancak bu hastalıkların dışında oldukça yaygın olan Nowogrodzki, 1990; Bailey ve Ball 1991; Kaftanoğlu ve arıcılar tarafından özellikle AYÇ ve AvYÇ ile ve ark.,1995; Shimanuki ve Knox 2000; Tutkun ve karıştırılan Adi Yavru Çürüklüğü vardır. Bu hastalık Boşgelmez, 2003). Bu hastalık yüksek derecede AYÇ ve AvYÇ ile aynı klinik bulguları göstermekte bulaşıcı bir hastalıktır ve tedavi edilmezse ciddi ve arıcılar arasında korku oluşturmaktadır. Bu koloni kayıplarına neden olabilir. Hastalık sadece hastalığın etkenleri çok çeşitlidir. Etkenler; insan, bireysel olarak larvalar için değil aynı zamanda tüm hayvan ve çevre orjinlidir. Bacillus spp., koloni için oldukça öldürücü ve tehlikelidir Corynebacterium spp., Stapylococcus spp. ve (Genersch, 2010). Yumurtanın mevcut olduğu her Streptococcus spp. en sık rastlanılan dönemde karşılaşılabilir. Ancak yumurtlamanın etkenlerdendir (Hutton, 2013). yoğun olduğu dönemde daha fazla görülür. Hastalık uzun yıllar kolonilerde kalabilir, petek ve bal ile Bu çalışmada koloni kayıplarına sebep olan yavru yıllarca yeni kolonilere bulaştırılabilir (Bailey ve Ball çürüklüğü, kireç hastalığı ve koloni kayıpları ilişkisi 1991; Tutkun ve Boşgelmez, 2003) incelenmiştir. Amerikan Yavru Çürüklüğü hastalığının etkeni Paenibacillus larvae ssp. Larvae olarak MATERYAL VE METOD bilinmektedir. Spor formu oldukça dayanıklıdır. Toprakta 60 yıl, kovanda 33 yıl, 100°C’de ısıtılmış Bu çalışma, Uludağ Üniversitesi Arıcılık Geliştirme balda 30 dakika, normal balda 1-10 yıl, temel Uygulama ve Araştırma Merkezinde 2011-2013 petekte 45 yıl, eritilmiş balmumunda 5 gün (72°C), yıllarında Görükle kampüsünde toplam 200 116°C’de ısıtılmış balmumunda 20 dakika Anadolu arı (Apis mellifera anatoliaca) kolonileri ile yaşayabilir. Sporlar ısıtma, soğutma ve yapılmıştır. Bu koloniler 2009 yılı eylül ayında Bursa kimyasallara oldukça dirençlidir, hem bal hem de ve civarındaki ilçelerdeki sabit arıcılardan satın poleni kontamine ederler (Alippi,1999; Shimanuki alınarak araştırma amacı ile kullanılmıştır. ve Knox 2000; Genersch, 2010). Koloni kayıp sebeplerinin incelenmesi için mantar Avrupa Yavru Çürüklüğünün etkeni Melissococcus ve yavru çürüklüğü şüpheli kovanlardan swap, plutonius'dur. Hastalıkta sekonder bakterilerde petek ve larva numuneleri alınmıştır (Borum ve ark., görülür. Fakat M. pluton, hastalıklarla ilgili diğer 2015). bakterilerin görülmesinden önce, hastalığın erken Mantar şüpheli koloniler ise incelenmiş ve mantar devresinde görülür. Sekonder bakteriler hastalığa izolasyonu için patates dekstroz agar kullanılmıştır. neden olmazlar fakat ölü larvanın kıvamı ve kokusu Alınan örnekler besiyerine inoküle edilerek 25ºC’de üzerinde etkili olurlar. Sekonder bakteriyel etkenler, 1-5 gün inkübe edilmiştir. Süre sonunda mantar Paenibacillus alvei (indikatör mikroorganizma), teşhisi, spor ölçümleri, koloni özellikleri incelenerek Achromobacter euridice, Brevibacillus laterosporus, yapılmıştır. Bakteriyolojik inceleme ile P.larvae Enterococcus faecalis ve Paenibacillus apiarius’dur. (AYÇ etkeni) ve M. plutonius (AvYÇ etkeni) ve diğer AvYÇ zamanında teşhis edilip mücadele edilmezse Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2016,16(2):57- 66 / Uludag Bee Journal November 2016,16(2):57-66 59 ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE bakteriyel etkenlerin izolasyonu için MYPGP agar, insan, çevre ve hayvan orjinli etkenlerin izole PLA agar ve Columbia Sheep Blood agar edilmesi, hijyenik koşullara uyularak çalışmanın kullanılmıştır. Şüpheli larva örnekleri 5 ml. distile su önemli olabileceği fikrini vermektedir. ile süspanse edilmiştir. Her numune için iki adet Özellikle izole edilen etkenler adi yavru çürüklüğü süspansiyon hazırlanmıştır. Birinci süspansiyon etkenleri olup ciddi koloni kayıplarına sebep örneği vejetatif bakterileri öldürmek için 80ºC’de 10 olmuştur. Bu etkenlerin izole edildiği koloniler dakika ısıtılmıştır. İkinci örnek ise ısıtılmamıştır. Her ilerleyen zamanlarda kayıplara uğrayarak bir süspansiyondan 200 µl ilgili besiyerlerine sönmüştür. İzole ve identifiye edilen etkenler inoküle edilmiştir. Bütün kültürler 37ºC’de aerobik Çizelge1’de verilmiştir. ve mikroaerofilik koşullarda 24-72 saat inkübe edilmiştir. İnkübasyon süresi sonunda besiyerindeki üremeler koloni morfolojisi, gram boyama ve Çizelge1. İzole ve identifiye edilen bakteriler biyokimyasal testler ile incelenmiştir (Alippi, 1999; Bakteri Türleri İzole edilme oranı Genersch, 2010). Hastalıkların kolonilerdeki Bacillus subtilis %62.5 dağılımı, hastalık tespit edilen kolonilerden yaşayan Staphylococcus epidermidis %50 ve sönenlerin değerlendirilmesinde aritmetik Bacillus cereus ortalama ve yüzde gibi temel istatistiksel Enterococcus faecalis işlemlerden yararlanılmış, sonuçlar çizelge ve sütün Corynebacterium jeikum %37.5 grafikleri halinde verilmiştir (Soysal, 1992). Paenibacillus alvei Bacillus licheniformis Corynebacterium renale Corynebacterium aquaticum %12.5 BULGULAR Corynebacterium bovis Micrococcus luteus 2011 yılında incelenen 199 kovanın kireç hastalığı Staphylococcus aureus şüpheli 10 kovanından Ascosphaera apis izole ve teşhis edilmiştir. Yavru çürüklüğü görülen kovanlardan 8 numune swaplar ile alınmıştır. Yavru çürüklüğü tespit edilip yaşayan ve sönen Bütün örneklerden 12 tür bakteri izole ve teşhis kovanlarda yavrulu çerçevelere baktığımızda genel edilmiştir. Bazı kovanlardan birden fazla bakteri türü olarak bir ayrım görülmemiştir. Yaşayan 4 kovanın izole ve teşhis edilmiş olup Staphylococcus 2’sinin 2 yavrulu çerçeveye, 2’sinin ise 3 yavrulu epidermidis, Bacillus subtilis, Bacillus cereus, çerçeveye sahip olduğu belirlenmiştir. Yavrulu Enterococcus faecalis gibi insan çevre ve hayvan çerçeve ortalamaları sönenler de 1.9 yaşayanlar da orjinli etkenlerdir. Hiçbir numunede Paenibacillus ise 2.5 olarak belirlenmiştir. Bu ortalamalar 2011 larvae ve Melissococcus plutonius üremesi ağustos kayıtlarına göre hesaplanmıştır. Yavru gerçekleşmemiştir. çürüklüğü tespit edilip 2011-2012 yılı kış sezonundan sonra sönen kovanların oranı %80.9, AvYÇ’nin sekonder etkeni Paenibacillus alvei yaşayanların oranı ise %19.10 olarak saptanmıştır kültürel yöntemle iki örnekte izole edilmiştir. Bu (Şekil 1). çalışmada, Bursa ve çevresinden alınan kolonilerde P.larvae ve M.plutonius varlığı saptanmamıştır. Çalışmada yavru çürüklüğü şüpheli kovanlardan 60 U. Arı Drg. Kasım 2016,16 (2): 57- 66 / U. Bee J. November 2016,16 (2):57-66 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE Şekil 1: Yavru çürüklüğü tespit edilenlerden yaşayan ve sönenlerin oranları 2011-2012 kış sezonunda 176 kovandan 132’si (%33.30) yavru çürüklüğü, 3’ünde (%16.60) ise (%75) sönmüştür. 2011-2012 kış sezonunda kireç hastalığı bulguları görülmüştür. Yavru sönmeyen 44 (%12.90) kovan ise 2012-2013 kış çürüklüğüne bağlı koloni kayıpları Şekil 2’de sezonunda sönmüştür. Bu kovanların 6’sında verilmiştir. Şekil-2: Yavru çürüklüğünün koloni kayıpları içindeki dağılımı Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2016,16(2):57- 66 / Uludag Bee Journal November 2016,16(2):57-66 61 ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE Yavru çürüklüğü görülen 13 kovandan bölünen 10 %12.90’ında yavru çürüklüğü görülmüştür. 2011- kovan (%76.90) 2011 kış sezonunda sönmüştür. 2012 kışında sönmeyen 44 kovanın 18 tanesinden 2012-2013 kış döneminde ise 94 kovan sönmüş, 6 tanesi (%33.3) yavru çürüklüğü, 3 tanesi (%16.6) bunlardan 13’ünde (%14) yavru çürüklüğü bulguları kireç hastalığı, 9 tanesi (%50) ise diğer nedenlerle görülmüştür. 2011-2012 kış sezonunda sönen 2012-2013 kış sezonunda sönmüştür (Şekil 3). kovanların %18.90’ında kireç hastalığı, Şekil 3. 2012-2013 sezonunda sönen kovanlar 2011’de yavru çürüklüğü görülen analardan elde bulguları görülmüş ve bu kolonilerin 10’u sönmüştür edilen ya da bölünen 13 yeni kovanda da hastalık (Şekil 4). Şekil 4.Yavru çürüklüğü görülen kovanlardan yapılan bölmelerden sönen kovan sayısı 62 U. Arı Drg. Kasım 2016,16 (2): 57- 66 / U. Bee J. November 2016,16 (2):57-66 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE TARTIŞMA nedenle laboratuarda etken izolasyon ve teşhis yapmadan elde edilen sonuçlar sağlıklı değildir. Türkiye’de koloni kayıplarına neden olan mantar ve bakteriyel hastalıklar arasındaki ilişki arasında Yapılan bu araştırmada yavru çürüklüğü saptanan yapılan çalışmalar oldukça sınırlıdır. Aynı zamanda kovanlardan yapılan bölmelerle elde edilen hastalık verileri çoğunlukla klinik bulgular ile sınırlı kolonilerde de koloni kayıpları olmuştur. Bu da ana kalmıştır. Asıl doğru olan etkenin izolasyon ve arının hastalıklara direnç ve genetik aktarımda teşhisi ile yapılmasıdır. Bu çalışmamızda koloni önemli olduğunun belirtisidir. Bu konuda bazı yeni kayıpları görülen koloniler ile bu kolonilerden araştırma sonuçları rapor edilmektedir (Van bölünen koloniler 2011-2013 yılları arasında takip Engelsdorp ve ark., 2013). edilmiş, şüpheli kovanlardaki etkenlerin izolasyon Son yıllarda yavru çürüklüğü hastalığının Marmara ve teşhisleri yapılmıştır. bölgesinde oldukça arttığı ve koloni kayıplarında Yapılan araştırmada koloni kayıplarından %14.00- önemli bir rol oynadığı görülmektedir (Borum ve %33.30 oranında yavru çürüklüğünün, %16.60- ark., 2015). Bu çalışmada her ne kadar AvYÇ ve %18.90 kireç hastalığının sorumlu olduğu AYÇ etkeni belirlenmemiş olsa bile AvYÇ ve AYÇ belirlenmiştir. İzole edilen yavru çürüklüğü etkenleri etkenlerinin yoğun gezginci arılık nedeni ile bölgede adi yavru çürüklüğü etkenleri olmasına rağmen yaygın olabileceği kuvvetli bir ihtimal olarak ciddi koloni kayıplarına neden olmuştur. görülmektedir. Bu nedenle bu kritik dönemde arıların özellikle yavru hastalıklarına karşı Trakya bölgesinde yapılan bir çalışmada kireç korunması için gerekli özen gösterilmelidir. hastalığı oranı %26.4, yavru çürüklüğü ise %5.4 olarak belirlenmiştir (Sıralı, 1993). Karadeniz Bakanlığın bir an önce bu konuda yeni tedbirler bölgesinde yapılan bir çalışmada, kolonilerin alarak bu hastalığın tedavisinin sağlanması %18.33’ünün yavru çürüklüğü hastalığı ve konusunda adımlar atmasının arıcılık için önemli %7.80’inin kireç hastalığı ile bulaşık olduğu olacağını belirtmekte yarar görülmektedir. Aksi saptanmıştır (Yaşar ve ark. 2002). Kış salkımının takdirde “tedavisinin olmadığı ve kolonilerin erken bozulduğu Hatay ve yöresindeki bir yakılması gerektiği” şeklindeki uygulamanın devam araştırmada 900 arı kolonisinin 72’sinde (%8) etmesi durumunda bu hastalığın giderek daha Amerikan Yavru Çürüklüğü etkeni saptanmıştır. yaygın hale geleceği açıktır. Bu yüzden son Sönen 180 koloninin 36’sında (%20) AYÇ etkeni yıllardaki yeni yöntem ve uygulamalar ile koloniler saptanırken, sönmeyen 36 (%5) kolonide de etken yakılmadan bu kolonilerin izole bir bölgeye taşınıp PCR ve kültürel metodlar ile belirlenmiştir (Muz ve öncelikle antibiyotik ile tedavisi, tüm infekte ark., 2012). Bingöl yöresinde %8.43 (Gül ve Kutlu; kovanların dezenfekte edilmesi, petekli çerçevelerin o 2009), Hatay ve yöresinde yapılan çalışmada ise arılar çıktıktan sonra yüksek sıcaklıkta (120 C) AYÇ şüpheli kolonilerde etkene %30 oranında eritilmesi ve ana arıların çürüklük olmayan rastlandığı bildirilmiştir (Yalçınkaya, 2008). kovanlardan yetiştirilip değiştirilmesi hastalığın yayılmasını önlemede ve azaltmada oldukça etkili Elazığ bölgesinde yapılan çalışmada rastgele olacağını belirtmekte yarar görülmektedir (Alippi, alınan 250 örneğin 8’inden (%3.2) P.alvei izolasyon 1999; Genersch, 2010) ve identifikasyonu yapılmıştır (Şimşek ve Özcan, 2001). Ege bölgesinde yapılan bir çalışmada ise Ülkemizde yavru çürüklüğü hastalığının giderek 394 arı işletmesinin 5 tanesinde (%1.27) AYÇ arttığı, arıcılardan gelen şikâyetler ve az da olsa etkeni tespit etmiştir (Beyazıt ve ark., 2012). yapılan araştırmalardan ortaya çıkmaktadır. Uzun mesafeli ve sınırsız gezginci arıcılık faaliyetlerinin Güney Marmara bölgesinde daha önce yapılan ülkemizde oldukça yaygın olması, ham peteklerin anket ve laboratuar çalışmalarında AYÇ’ne yeterince denetim ve analizlerinin yapılamaması ve rastlanmadığı bildirilmiştir (Aydın ve ark., 2003; yurtdışından son yıllarda balmumu ithal edilmesi Özakın ve ark.,. 2003). Aydın ve ark., (2003) gibi konuların yavru çürüklüğü hastalığı açısından tarafından yapılan anket çalışmasında ise Güney oldukça önemli olduğunu ve gerekli önlemlerin Marmara bölgesinde %14 yavru çürüklüğü, %11 ise alınmasını tavsiye ediyoruz. kireç hastalığına rastlandığı bildirilmiştir.. Bu sonuçlar bizimle sonuçlarımız ile uyumlu Sonuç olarak ülkemizde bal arısı koloni kayıpları ile görülmektedir. Diğer bölgelerden elde edilen bazı koloni kayıplarına sebep olan etkenlerin sonuçlar anket niteliğinde olabilmektedir. Bu incelenmesi konusunda yapılan çalışmalar oldukça Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2016,16(2):57- 66 / Uludag Bee Journal November 2016,16(2):57-66 63 ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE sınırlıdır. Ayrıca yavru çürüklüğü çıkan kovanlardan causes bee colony failure. Ecology Letters elde edilen yeni kovanların takibi ve hastalık 16:1463-1469. inceleme çalışmaları da oldukça sınırlıdır. Son Chen Y., Evans J., Feldlaufer M., 2006. Horizontal yıllarda giderek artan yavru çürüklüğü hastalığı and vertical transmission of viruses in the özellikle Güney Marmara bölgesinde her geçen gün honey bee (Apis mellifera). Journal of artan koloni kayıplarının en önemli nedenlerinden Invertebrate Pathology, 92:152–159. biri olabileceği için bu konudaki çalışmalara ağırlık Calderon, R.A., Rivera, G., Sanchez, L.A., Zamora, verilmesi ve Bakanlığın bir an önce yeni tedbirler L.G., 2004. Chalkbrood (A. apis) and some almasını tavsiye ediyoruz. other fungi associated with Africanized honey bees (apis mellifera) in Costa Rica. Journal of Apicultural Research, 43: 187-188. TEŞEKKÜR Çakmak, I., Aydın, L., Güleğen, E., 2003.Güney Bu çalışmaya mali destek sağlayan Gıda, Tarım ve Marmara bölgesinde bal arısı zararlıları ve Hayvancılık Bakanlığı adına TAGEM’ e (Proje no. hastalıkları. U. Arı Drg./ U. Bee J., 3: 33-35. 2009/10), kısmi desteğinden dolayı Civan Arıcılığa Çakmak, İ., Seven-Çakmak, S., 2016. Beekeeping ve çalışmada katkılarından dolayı Semih Selova ve and recent colony losses in Turkey. U. Arı Sami Mengilig’e teşekkür ederiz. Drg./ U. Bee J. 16(1): 31-48. Ellis, J.D., d Munn, P., 2005. The worldwide health KAYNAKLAR status of honey bees. Bee World 86: 88-101. Alippi, A.M, 1999. Bacterial diseases CIHEAM Forsgren E., 2010. European foulbrood in honey Options Mediterraneennes, Zaragoza. bees.Journal of Invertebrate Pathology, 103: Anonim, 2016. Gıda, Tarım ve Hayvancılık 5-9. Bakanlığı veritabanı. Gallai, D., Salles, J M., Settele, J., Vaissere, B E., http://www.tarim.gov.tr/HAYGEM. Erişim tarihi. 2009. Economic valuation of the vulnerability 15.11.2016 of world agriculture confronted with pollinator Aydın, L., Çakmak, İ., Güleğen, E., Korkut, M., decline. Ecol. Econom. 68 (3): 810-821, (2003). Güney Marmara Bölgesi’nde arı Doi:10.1016/j.ecolecon.2008.06.014 hastalık ve zararlıları anket sonuçları. Uludağ Genersch, E., 2010. American Foulbrood in Arıcılık Dergisi 3(1):38-41. honeybees and its causative agent, Bailey L., Ball B.V., 1991. Honey Bee Pathology. Paenibacillus larvae Journal of Invertebrate 2nd edition, Academic Press, London. Pathology. 103: 10–19. Beyazıt, A., Akkoca, N., Eskiizmirliler, S., Giray, T., Çakmak, İ., Aydın, L., Kandemir, İ., İnci, Albayrak,H., Özan, E., Özden, M., Selver, A., Oskay, D., Döke, M.A., Kence, M., Kence, M.M., Tunalıgil S, 2012. Ege Bölgesi İllerinde A 2007. Preliminary Survey Results On 2006– Önemli Arı Hastalıklarının Yaygınlığının 2007 “Colony Losses in Turkey’’. U. Arı Araştırılması Tarımsal Araştırmalar ve Derg./U. Bee J. 7, 101-107. Politikalar Genel Müdürlüğü, Antalya. Gül, A., Kutlu M.A., 2009. Bingöl ili ve ilçelerinde Blacquière T., Smagghe G., Vangestel C.A.M., görülen bal arısı hastalık ve zararlılarının Mommaerts V., 2012. Neonicotinoids in bees: belirlenmesi üzerine bir çalışma. 3. Bingöl a review on concentrations, side-effects and Sempozyumu Kitapçığı, Bingöl. risk assessment. Ecotoxicology 21: 973-992. Hutton, S., 2013. Foulbrood diseases of honeybees http://dx.doi.org/10.1007/s10646-012-0863-x and other common brood disorders. The Food Borum, A.E., Özakın, C., Güneş, E., Aydın, L., and Environment Research Agent (online), Ülgen, M., Çakmak, İ., 2015. The investigation http://secure.fera.defra.gov.uk › ... › Bee Pests, by PCR and culture methods of Foulbrood Diseases & Maps › Foulbrood, Accessed: diseases in honey bees in South Marmara 03.03.2014. region. Kafkas Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Kaftanoğlu, O., Yeninar, H., Kumova, U., Ozkok, Dergisi. 21(1): 95-99. D.,1995. Epidemiology and control of Bryden, J., Gill, R.J., Mitton R.A.A., Raine N.E., honeybee (Apis mellifera L.), diseases in Jansen V.A.A., 2013. Chronic sublethal stress Turkey. TUBİTAK Project No VHAG-925, 64 U. Arı Drg. Kasım 2016,16 (2): 57- 66 / U. Bee J. November 2016,16 (2):57-66 ARAŞTIRMA MAKALESİ / RESEARCH ARTICLE TUBİTAK Publication No: 92-0054, Final vanEngelsdorp, D., Tarpy, D.R., Lengerich, E.J., Report. 93 pp. Ankara., Pettis, J., 2013. Idiopathic brood disease Kandemir İ, 2007. Amerika Birleşik Devletlerin’de syndrome and queen events as precursors of toplu arı ölümleri ve koloni çökme bozukluğu colony mortality in migratory beekeeping üzerine bir derleme. U. Arı Drg./ U. Bee J, 7: operations in the eastern United States. 63-69. Preventive Veterinary Medicine. 108: 225-233. Karahan, A., Çakmak, İ., Hranitz, J., Karaca, İ., Winston, M., 1987. The Biology of the Honey bee. Wells, H., 2015. Sublethal imidacloprid effects Harvard University Press, Cambridge. on honey bee flower choices when foraging. Yalçınkaya, A., 2008. Hatay ve Adana yöresindeki Ecotoxicology. 24: 2017-2025, DOI bal arılarının (Apis mellifera L.) mikrobiyal ve 10.1007/s10646-015-1537-2. paraziter hastalıklar yönünden incelenmesi. Morse, R.A., Nowogrodzki R., 1990. Honey Bee Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniv. Fen Bil Pests, Predators and Diseases, Cornell Ens, Ankara. University Press, Ithaca and London. Yaşar, N., Güler, A., Yeşiltaş, H.B., Bulut, G., Muz, MN. 2008. Bal arılarında koloni sönmesi. Gökçe, M., 2002. Arıcılığın genel yapısının Türkiye Parazitoloji Dergisi. 32 (3): 271-275. belirlenmesi. Mellifera, 2-3: 47-56. Muz, M.N., Solmaz, H., Yaman, M., Karakavuk, M., 2012. Kış Salkımı Erken Bozulan Arı EXTENDED ABSTRACT Kolonilerinde Paraziter ve Bakteriyel Patojenler. YYU Veteriner Dergisi. 23 (3): 147- Introduction 150. The aim of this study was to investigate colony Özakın C., Aydın L., Çakmak İ., Güleğen E., 2003. losses due to the foulbrood and chalkbrood Hazır ve eski peteklerin bakteriyolojik mikolojik diseases in Bursa province of Turkey in the years of yönden incelenmesi. U. Arı Drg./ U. Bee J, 3 2011-2013. (1): 27-30. Materials and Methods Russenova, N.,Parvanov P., 2005. European Foulbrood Disease–Aetiology, Diagnostics and The total of 200 Anatolian bee (Apis mellifera Control. Trakia Journal of Sciences, 3(2):10- anatoliaca) colonies were used for the study in 16. Gorukle campus of Uludag University Beekeeping Development Application and Research Center, Sammataro D., Yoder J.A., 2012. Honeybee Bursa. All these colonies were bought from colony health. CRC Press, USA. stationary beekeepers in Bursa province and Sıralı, R., 1993. Trakya Bölgesi Arıcılığı, Sorunları surrounding area in September of the year of ve Çözüm Yolları Üzerine Araştırmalar 2009.The samples were taken and cultured for (Yüksek Lisans Tezi) Trakya Üniv. Fen identification of foulbrood and chalkbrood. The Bilimleri Enst. 65 sayfa. Tekirdağ. colonies were monitored for colony losses in winter Soysal, M. İ., 1992. Biyometrinin prensipleri. Trakya and spring particularly. The samples for foulbrood Üniv. Tekirdağ Ziraat Fak. Yay. No: 95. 257 and chalkbrood taken were examined by clinical sayfa. Tekirdağ. and laboratory methods. Şimsek, H., Özcan, C., 2001. Elazığ Yöresinde Results and Conclusion Bulunan Arı İşletmelerinde Avrupa Yavru Çürüklüğü Hastalığının Araştırılması. Of colonies died in the years of 2011-2012 winter Turk J Vet Anim Sci, 25 929-932. those diagnosed foulbrood about 12.90%, and those of % 16,60 in the years of 2012-13 winter. Of Shimanuki H., Knox D.A., 2000. Diagnosis of those died colonies in the same years 16,60% died Honey Bee Diseases, Agriculture Handbook, due to chalkbrood diseases. Of those diagnosed Department of Agriculture. foulbrood diseases in teh years of 2011-2012 Tutkun, E., Boşgelmez, A., 2003. Bal Arısı winter season 80,90% died and 19.10% survived. Zararlıları ve Hastalıkları Teşhis ve Tedavi The thirteen split colonies that were from foulbrood Yöntemleri, Bizim Büro Basımevi, Ankara. colonies ten of them died in winter. That is only 20% of those colonies diagnosed foulbrood Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2016,16(2):57- 66 / Uludag Bee Journal November 2016,16(2):57-66 65 ARAŞTIRMA MAKALESİ /RESEARCH ARTICLE survived next year and 80 % died after winter in the results honey bee diseases alone or with other spring. This means that foulbrood in the artifical factors cause colony losses. Since bee colonies swarms or splits from foulbrood colonies continued that have heritaged from foulbrood colonies to show symptoms of foulbrood and then died. The continue to have foulbrood diseases. The result artifical swarms or splits from foulbrood colonies suggests here that foulbrood may have some originated from foulbrood queens continued to genetic link. show symptoms of foulbrood and then died. As 66 U. Arı Drg. Kasım 2016,16 (2): 57- 66 / U. Bee J. November 2016,16 (2):57-66