Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, 2016                                    ARAŞTIRMA 
 
DOI:10.17482/uumfd.278146  
 
 
GIDA ENDÜSTRİSİ PROSES ATIKLARININ 
KOMPOSTLANMASINDA FARKLI KATKI MADDELERİ VE AŞI 
KULLANIMI 
 
 
Selnur UÇAROĞLU* 
Behice Gamze GÜMRAH* 
 
 
Alınma: 25.07.2016; düzeltme: 24.08.2016; kabul: 05.10.2016 
 
Öz: Bu çalıĢmada; gıda endüstrisi proses atıklarının geri kazanımı ve bertarafı için farklı katkı maddeleri 
kullanılarak kompostlanabilirliği ve aĢı olarak kullanılan arıtma çamurlarının kompostlamaya etkisinin 
belirlenmesi amaçlanmıĢtır. Proses atıklarına düzenleyici ve hacim arttırıcı katkı maddesi olarak ayçiçeği 
sapı ve mısır koçanı karıĢtırılmıĢtır. Gıda endüstrisi proses atıklarının kompostlanabilirliğini araĢtırmak 
amacıyla dört farklı kompost karıĢımı hazırlanmıĢtır. Birinci karıĢıma (M1) 3:2 oranında proses atığı ve 
ayçiçeği sapı, ikinci karıĢıma (M2) 3:1:2 oranında proses atığı, arıtma çamuru ve ayçiçeği sapı, üçüncü 
karıĢıma (M3) 3:1:2 oranında proses atığı, arıtma çamuru ve mısır koçanı, dördüncü karıĢıma (M4) ise 
3:1:3 oranında proses atığı, arıtma çamuru ve mısır koçanı karıĢtırılmıĢtır. M1 karıĢımı, aĢı ilave 
edilmeden kontrol karıĢımı olarak hazırlanmıĢtır. 28 günlük kompost denemeleri boyunca sıcaklık, kuru 
madde içeriği, organik madde kayıpları, C/N oranı, pH ve elektriksel iletkenlik parametreleri izlenmiĢtir. 
Proseste oluĢan en yüksek OM kaybı ve en yüksek sıcaklık M3 reaktöründe gözlenmiĢtir. Elde edilen 
sonuçlara göre proses atığının kompostlanmasında arıtma çamurunun aĢı ve mısır koçanının ise katkı 
maddesi olarak 3:1:2 oranında kullanılmasıyla verimli bir kompostlama süreci gerçekleĢtiği tespit 
edilmiĢtir. 
 
Anahtar Kelimeler: Arıtma çamuru, AĢı, Gıda endüstrisi proses atığı, Katkı maddesi, Kompostlama 
 
Use of Different Bulking Agents and Inoculation Agent in Composting of Food Industry Process 
Wastes 
 
Abstract: The aim of this study was to investigate the compostability of food industry process wastes 
with different bulking agents for disposal and recovery, and to determine the effect of treatment sludge 
which was used as inoculation agent. Sunflower stalk and corn cob were mixed to process wastes as 
bulking agents. Four different compost mixtures were prepared to investigate composting of process 
wastes. Process wastes and sunflower stalk to first mixture (M1) at ratio of 3:2; process wastes, treatment 
sludge and sunflower stalk to second mixture (M2) at ratio of 3:1:2; process wastes, treatment sludge and 
corn cob to third mixture (M3) at ratio of 3:1:2; process wastes, treatment sludge and corn cob to fourth 
mixture (M4) at ratio of 3:1:3 were added. M1 mixture was prepared without inoculation agent as control 
mixture.  Temperature, dry matter content, organic matter loss, C/N ratio, pH and electrical conductivity 
parameters were monitored during the composting process for 28 days. The highest organic matter losses 
and the highest temperature formed in the process were monitored in M3 reactor. According to the 
results, for the efficiently composting process; process wastes with treatment sludge as inoculation agent 
and corn cob as bulking agent at ratio of 3:1:2 were determined. 
 
Keywords: Treatment sludge, Inoculation Agent, Food industry process waste, Bulking agent, 
Composting 
 
 
* Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, 16059, Nilüfer/ BURSA 
ĠletiĢim Yazarı: Selnur UÇAROĞLU (selnur@uludag.edu.tr) 
 
403 
 
Uçaroğlu S.,Gümrah B.G.: Gıda Endüstrisi Pro. Atıklarının Komp. Farklı Katkı Maddeleri ve Aşı Kullanımı 
1. GİRİŞ 
Gıda atıkları dünyada birçok ülkede büyük miktarlarda oluĢtuğundan dolayı problem 
yaratan biyobozunur katı atıklardır. Yüksek oranda uçucu organik madde ve nem içeriği 
nedeniyle, düzensiz depolama, bertaraf, toplama ve taĢıma sırasında koku ve sızıntı suyu gibi 
ciddi çevresel problemlere neden olabilirler (Li ve diğ., 2013). Gıda fabrikalarında, proses 
sonucunda yan ürün olarak çok fazla miktarda gıda atıkları oluĢmakta ve bunların bir çoğu 
anında imha edilmekte ya da daha düĢük teknolojiler kullanılarak ekonomik değeri az olan 
ürünlere (hayvan yemi, gübre, vb.) dönüĢtürülmektedir. Gıda iĢleme sırasında ortaya çıkan 
atıkların etkili bir Ģekilde değerlendirilmesi, yalnız çevre kirliliğinin önlenmesi amacıyla değil, 
katma değer yaratılması ve ürünlerin çeĢitlendirilmesi amacıyla da önemlidir (Yağcı ve diğ., 
2006). Günümüzde, geliĢmekte olan ülkelerdeki nüfusun %15’i açlıkla beraber aĢırı gıda 
tüketimi, gıdadan kaynaklanan hastalıklar ve gıda atıklarının aĢırı üretimi ile uğraĢmaktadır. 
Besin zincirinin kaçınılmaz bir parçası olan ve kullanıldıktan sonra atık haline dönüĢen gıda 
ürünleri dünya genelinde bir endiĢe konusudur (Mirabella ve diğ., 2014). Bu nedenle atıkların 
toplanması ve bertarafı insan sağlığı, çevre kirliliği ve ülke ekonomisi açısından önem arz 
etmektedir. Bu atıkların bertarafı ve geri kazanımı içim kompostlama etkili bir yöntemdir. 
Günümüzde tarımsal alanları çevresel açıdan güvenli Ģekilde korumak amacıyla 
sürdürülebilir bir strateji olarak kompostlama iĢlemi kullanılmaktadır. Bu yöntem, karbon 
emisyonlarını azaltmak ve arazide kullanımını geliĢtirmek amacıyla uygun bulunmaktadır. Bu 
sayede farklı organik atıklar tarımda kullanılmak üzere ve uygun koĢullar sağlanarak geri 
dönüĢtürülebilir (Wang ve diğ., 2015). Kompostlama biyolojik parçalanabilir organik atıklardan 
organik gübre elde etmek için kullanılan çevre dostu bir yöntemdir (Choy ve diğ., 2015). Zengin 
organik içeriğe sahip gıda atıklarının kompostlaması konusunda birçok araĢtırmacı çalıĢma 
yapmıĢtır (Al-jabi ve diğ., 2008; Chang ve Chen, 2010; Cheung ve diğ., 2010). Kompostlama 
süresini kısaltmak ve ürün kalitesini arttırmak amacıyla kompostlama iĢleminde gıda atıkları ile 
birlikte çeĢitli katkı maddeleri kullanılır. Kullanılan katkı maddeleri hacim arttırıcı özellikte 
olup yüksek karbon içeriğine sahip olduklarından kompost için uygun C/N oranını da sağlar 
(Choy ve diğ., 2015). Bununla birlikte gıda atıklarının karakteristik özellikleri olan yüksek nem 
içeriği, asitlik, yüksek yağ ve tuzluluk oranı parçalanma sürecini geciktirebilir (Chan ve diğ., 
2016). Katkı maddeleri ile beraber aĢı ilavesi yapılarak da verim arttırılır ve kompostlama 
zamanı kısaltılabilir. Kompost karıĢımına ilave edilen aĢı ortamdaki yararlı mikroorganizma 
miktarını arttırır. Bu sayede biyolojik parçalanma iĢlemi hızlanır ve kompostlama zamanı 
kısaltılmıĢ olur (Cao ve diğ.,2013). Biyolojik ayrıĢma prosesi olan kompostlama için mikrobiyal 
aktiviteyi etkileyen kontrol parametreleri ve organik madde parçalanması önemli faktörlerdir. 
Mikrobiyal aktivite ve organik madde stabilizasyonu için uygun değerlerde tutulması gereken 
bu parametreler sıcaklık, pH, C/N oranı ve nem içeriğidir (Nikaeen ve diğ., 2015). 
Bu çalıĢmada gıda endüstrisi proses atıkları (PA), katkı maddesi olarak ayçiçeği sapı (AS) 
ve mısır koçanı (MK), aĢı olarak gıda endüstrisine ait arıtma çamuru (AÇ) ilavesi yapılarak 
kompostlama iĢlemine tabi tutulmuĢtur. Dört ayrı kompost reaktörü hazırlanan çalıĢmada, 
kimyasal ve fiziksel parametrelerin değiĢimi incelenerek kompostlama prosesine aĢı ve farklı 
katkı maddelerinin etkisini belirlemek amaçlanmıĢtır.  
 
2. MATERYAL VE YÖNTEM 
 
2.1. Ham Malzemeler ve Deney Düzeneği 
Gıda endüstrisi proses atığı, iki farklı katkı maddesi ile birlikte dört ayrı aerobik reaktörde 
kompostlanmıĢtır. ÇalıĢmada kompostlama prosesinin ana materyali olan PA, Bursa Ġl’inde 
faaliyet gösteren bir gıda iĢletmesinden alınmıĢtır. Gıda atıkları içeriğinde biber, domates, 
patlıcan, taze fasulye ve bamya bulunan, hasarlı ve bozulmuĢ olarak ayrılan atıklardır. AĢı 
maddesi olarak kullanılan AÇ, PA’nın temin edildiği gıda iĢleme fabrikasının atıksu arıtma 
404 
 
Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, 2016                                     
tesisinden alınmıĢtır. Kompost karıĢımının uygun nem ve C/N değerinin sağlanabilmesi için 
düzenleyici katkı maddesi olarak AS ve MK kullanılmıĢtır. Ayçiçeği sapı, Uludağ Üniversitesi 
Ziraat Fakültesi Çiftlikleri’nden temin edilmiĢtir. Mısır koçanı ise Bursa Ġl’inde bulunan mısır 
iĢleme tesisinden alınmıĢtır. Kullanılan AS ve MK, 0,5-1 cm boyutlarında öğütülmüĢtür. 
Havalı kompostlama iĢlemi kesikli reaktörde gerçekleĢtirilmiĢtir (ġekil 1). Reaktörlere hava, 
8 çıkıĢlı 1 adet akvaryum pompası vasıtasıyla, rotametreden geçirilip debisi ayarlanarak 
verilmiĢtir. Havalandırma, zaman ayarlayıcıya bağlı selenoid vana kullanılmak suretiyle 1 saatte 
15 dakika 600–700 ml/dk hava verecek Ģekilde yapılmıĢtır. Havanın karıĢımın içine homojen 
olarak dağılmasını sağlamak için, reaktör tabanından 5 cm yükseklikte ızgara yerleĢtirilmiĢtir. 
Reaktörlerdeki sıcaklık verileri, sıcaklık sensörü vasıtasıyla ölçülmüĢtür. Atık kütlesinin 
sıcaklığını korumak, çevreyle ısı alıĢveriĢini önlemek amacıyla reaktör yalıtım malzemesiyle 
kaplanmıĢtır. Reaktörler paslanmaz çelik malzemeden üretilmiĢ olup iç çap 300 mm, et kalınlığı 
10 mm ve yüksekliği 450 mm’dir. Faydalı hacmi ise 30 L’dir. 
 
 
 
Şekil 1: 
Kompost Sisteminin Şematik Gösterimi 
 
2.2. Yöntem 
Kompostlama iĢlemi, 4 ayrı reaktörde 28 gün süresince gerçekleĢtirilmiĢtir. M1 reaktörü PA 
ve katkı maddesi olarak AS, M2 reaktörü PA, aĢı olarak AÇ, katkı maddesi olarak AS, M3 ve 
M4 reaktörü farklı oranlarda PA, AÇ ve MK karıĢtırılarak hazırlanmıĢtır. Tablo 1’ de tüm 
reaktörlerin karıĢım reçeteleri verilmiĢtir. Tabloda belirtilen oranlarda M1 reaktörüne toplam 5 
kg, M2 reaktörüne 5,5 kg, M3 reaktörüne 10 kg ve M4 reaktörüne toplam 8,4 kg kompost 
malzemesi homojen bir Ģekilde karıĢtırılarak doldurulmuĢtur. 
 
Tablo 1. Kompost Reaktörleri için Karışım Reçeteleri 
KarıĢımlar Proses Arıtma Ayçiçeği Mısır 
Atığı* Çamuru* Sapı* Koçanı* 
(PA) (AÇ) (AS) (MK) 
M1 3 - 2 - 
M2 3 1 2 - 
M3 3 1 - 2 
M4 3 1 - 3 
            *Nemli ağırlık esas alınmıĢtır. 
405 
 
Uçaroğlu S.,Gümrah B.G.: Gıda Endüstrisi Pro. Atıklarının Komp. Farklı Katkı Maddeleri ve Aşı Kullanımı 
Kompost karıĢımlarının homojenliğini sağlamak ve havalandırmak için reaktörler gün aĢırı 
ve örnek alma günlerinde (0, 2, 7, 14, 21 ve 28. gün) manuel olarak karıĢtırılmıĢtır. 
Kompostlama prosesinde her dakikada 3 veri olacak Ģekilde sıcaklık ve hava değerleri SCADA 
programı ile 28 gün boyunca kaydedilmiĢtir. 
 
2.3. Analiz Yöntemleri 
Reaktörlere konulan karıĢımlardan 0, 2, 7, 14, 21 ve 28. günlerde örnekler alınmıĢ ve 
deneysel çalıĢmalar yapılmıĢtır. Kompost karıĢımlarından alınan örneklerdeki katı madde (KM) 
miktarı 105°C’de kurutulan örneklerdeki ağırlık kaybı, uçucu madde miktarı da 550°C’de 
yanma kaybı dikkate alınarak hesaplanmıĢtır (APHA, AWWA, WEF, 1998). KM miktarı 
100’den çıkartılarak nem miktarı hesaplanmıĢtır. Uçucu madde miktarı organik madde (OM) 
olarak kabul edilmiĢtir (Okalebo ve diğ., 1993; Diaz ve diğ. 2007; Khalil ve diğ., 2011). OM 
kayıpları, proses baĢlangıcı ve proses sonundaki OM içerikleri esas alınarak denklem (1) ile 
hesaplanmıĢtır (Haug, 1993); 
 
[(       )   ]
   
[   (       )] (1) 
                             
                       
 
Kompostlamada kullanılan ham malzemelerin ve kompost karıĢımlarının kolay okside 
olabilir organik karbon konsantrasyonları, örneklerin OM içerikleri baz alınarak 1,83 faktörü 
kullanılarak (%C = (100- %kül) / 1,83) hesaplanmıĢtır (Barrington ve diğ., 2002). Kompost 
karıĢımından alınan örneklerin pH ve elektriksel iletkenlik (EC) değerleri 1:10 saf su 
ekstraktında belirlenmiĢtir (Rhoades, 1982; Mc Lean, 1982). Amonyum ve nitrat azotu 
konsantrasyonunun belirlenmesi için örnekler 2M KCl ile ekstrakte edilmiĢ, esktraktlardaki 
konsantrasyonlar MgO ve devarda alaĢımı kullanılmak suretiyle su buharı destilasyonu ve 
titrasyon yoluyla ölçülmüĢtür (Keeney ve Nelson, 1982). Toplam azot içeriğinin belirlenmesi 
için Kjedahl yöntemiyle yakma yapılmıĢ ve toplam azot konsantrasyonu (TKN) su buharı 
destilasyonu ile belirlenmiĢtir (Bremner ve Mulvaney, 1982). 
 
3. BULGULAR VE TARTIŞMA 
 
3.1. Kompost Materyallerinin ve Başlangıç Kompost Karışımlarının Karakterizasyonu 
Aerobik kompost reaktörlerine yerleĢtirilen ham materyaller (PA, AÇ, AS, MK) ve kompost 
karıĢımlarının baĢlangıç özellikleri Tablo 2’de verilmiĢtir. Kompostlama iĢlemine tabi tutulacak 
olan PA, yüksek nem içeriğine (% 93,2) ve düĢük C/N oranına (14,8) sahiptir. Bu değerler 
verimli bir kompost prosesi yürütmek için uygun değildir (Uçaroğlu, 2014). Bu nedenle bu 
hammaddeden kompost elde edilebilmesi için nem ve C/N oranını düzenleyen katkı maddesi ile 
karıĢtırılması gerekli olmuĢtur. DüĢük nem ve yüksek karbon içeren katkı malzemeleri (AS ve 
MK) ile hazırlanan kompost karıĢımlarının (M1, M2, M3 ve M4) baĢlangıçtaki nem ve C/N 
değerleri literatürde belirtilen uygun değerlere getirilmiĢtir (Nikaeen ve diğ., 2015). Arıtma 
çamuru ise kompost karıĢımı içerisindeki parçalanmayı gerçekleĢtirecek olan 
mikroorganizmaları arttırmak amacıyla aĢı maddesi olarak karıĢtırılmıĢtır. Aynı zamanda AÇ, 
yüksek azot içeriğinden (%5,73) dolayı karıĢımların C/N oranlarını da ayarlamada rol 
oynamıĢtır. Hazırlanan kompost karıĢımlarının organik madde içerikleri (yaklaĢık %90) oldukça 
yüksektir. Reaktörlerdeki baĢlangıç nem seviyesi %57,2 ile %71,4 arasındadır.  
Tablo 2. Ham Materyal ve Kompost Karışımlarının Başlangıç Özellikleri 
406 
 
Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, 2016                                     
 Gıda Arıtma Ayçiçeği Mısır M1 M2 M3 M4 
Parametre Endüstrisi Çamuru Sapı Koçanı Kompost Kompost Kompost Kompost 
Proses (AÇ) (AS) (MK) Karışımı Karışımı Karışımı Karışımı 
Atığı (PA) 
pH (1:10, 
saf su 6,68±0,13 6,90±0,01 6,70±0,01 5,16±0,00 6,54±0,11 6,85±0,14 5,96±0,03 6,11±0,05 
ekstraktı) 
EC, mS/cm 
(1:10, saf 
4,02±0,04 3,83±0,00 0,20±0,00 3,08±0,01 2,55±0,10 2,67±0,12 2,04±0,04 1,69±0,08 
su 
ekstraktı) 
Kuru 
6,79±0,63 11,7±0,07 89,7±0,12 87,8±0,24 30,3±0,95 28,6±5,86 34,4±3,41 42,8±2,78 
Madde, % 
         
Nem, % 93,2±0,63 88,3±0,07 10,3±0,12 12,2±0,24 69,7±0,95 71,4±5,86 65,6±3,41 57,2±2,78 
         
OM, % 95,5±0,54 65,4±0,31 91,6±2,4 82,9±3,6 88,5±1,26 89,3±1,19 90,2±0,95 90,0±0,82 
         
TKN, % 3,53±0,57 5,73±0,11 0,48±0,04 0,50±0,02 1,01±0,19 1,02±0,03 1,11±0,57 0,87±1,10 
         
C/N Oranı 14,8 6,23 104,3 104,9 47,9 47,8 44,4 56,5 
 
3.2. Sıcaklık 
Reaktörlerdeki sıcaklık ve ortam sıcaklık değiĢimleri ġekil 2’de gösterilmiĢtir. Genel olarak 
dört reaktörde de sıcaklık, termofilik faz seviyelerine (> 40 °C) yükselmiĢtir. Sıcaklığın, AS’nın 
 
katkı maddesi olarak kullanıldığı M1 reaktöründe maksimum 44 °C’ye, katkı maddesi olan 
AS’nın yanında aĢı olarak AÇ’nun kullanıldığı M2 reaktöründe 52,6 °C’ye, MK’nın farklı 
oranlarda katkı maddesi olarak kullanıldığı aĢılı M3 ve M4 reaktörlerinde sırasıyla 67,3 °C ve 
66,7 °C’ ye ulaĢtığı gözlenmiĢtir. Kompost reaktörlerindeki sıcaklıklar, ortamda kompost 
substratlarının yeterli miktarda bulunması ve kompost karıĢımlarındaki organik maddelerin 
mikroorganizmalar tarafından parçalanmasıyla yükselmektedir (Haug, 1993). M1 ve M2 
reaktörü karĢılaĢtırıldığında, M2 reaktörüne aĢı ilavesi ile mikrobiyal aktivitenin arttırıldığı, bu 
sayede sıcaklığın daha fazla yükseldiği ve organik madde parçalanmasının arttırıldığı tespit 
edilmiĢtir (Adhikari ve diğ., 2009). AĢı ilavesinin kompostta olumlu etkisi tespit edildikten 
sonra, farklı bir katkı maddesi olan MK’nın kullanıldığı, aĢı ilaveli M3 ve M4 reaktörlerinde, 
sıcaklık önemli oranda yükselmiĢtir. Uçaroğlu ve Alkan (2016) tarafından yapılan arıtma 
çamurlarının kompostlanabilirliğinin araĢtırıldığı çalıĢmada da benzer Ģekilde MK’nın katkı 
maddesi olarak kullanıldığı kompost karıĢımında en yüksek sıcaklık elde edilmiĢtir. Kompost 
karıĢımlarındaki sıcaklık değiĢimlerini kontrol eden ana mekanizmanın kolay parçalanabilir 
organik madde miktarı ile ilgili olduğu söylenebilir. Bu çalıĢmada sıcaklık parametresi göz 
önünde tutulduğunda, M3 ve M4 reaktörlerinde kullanılan MK’nın, M1 ve M2 reaktörlerinde 
kullanılan AS’na göre daha kolay parçalanabilir organik madde içerdiği ve PA’nın 
kompostlanmasında MK’nın katkı maddesi olarak kullanımının kompost proses verimini daha 
fazla yükselttiği belirlenmiĢtir.  
Önemli oranda patojen kontrolü için atıklar reaktörde en az 5 gün 40 °C’nin üzerinde 
o
kalmalıdır ve bu süre içinde sıcaklık 4 saat boyunca 55 C’yi aĢmalıdır (USEPA, 1993). 
Ülkemizde, 5 Mart 2015 tarihinde 29286 tarihli Resmi Gazete’ de yayınlanan Kompost 
Tebliği’nde ise elde edilen kompost ürününün toprak iyileĢtirici malzeme olarak 
kullanılabilmesi için sıcaklık değeri kesintisiz 2 hafta 55 °C, 60 °C’de ise 1 hafta 
öngörülmektedir (KT, 2015). M1 reaktöründe sıcaklık 1 gün 40 °C’nin üzerinde kalmıĢtır, 
407 
 
Uçaroğlu S.,Gümrah B.G.: Gıda Endüstrisi Pro. Atıklarının Komp. Farklı Katkı Maddeleri ve Aşı Kullanımı 
ancak 55 °C’ye ulaĢamamıĢtır. M2 reaktöründe sıcaklık 3 gün 5 saat 40 °C’nin üzerinde 
kalmıĢtır, ancak bu reaktör de 55 °C’ye ulaĢamamıĢtır. M3 reaktöründe ise sıcaklık yaklaĢık 12 
gün 40 °C’nin üzerinde kalmıĢtır ve bu süre içinde 7 gün 4 saat 55 °C’yi aĢmıĢtır. Yine aynı 
süre içinde 2 gün 9 saat 60 °C’nin üzerinde kalmıĢtır. Benzer Ģekilde M4 reaktöründe ise 
sıcaklık 10 gün 18 saat 40 °C’ nin üzerinde kalmıĢtır ve bu süre içinde 3 gün 13 saat 55 °C’yi 
aĢmıĢtır. Aynı süre içinde 1 gün 14 saat 60 °C’nin üzerinde kalmıĢtır. Bu sonuçlar 
değerlendirildiğinde M3 ve M4 reaktörlerinden elde edilen kompostun EPA Kriterlerine göre 
toprak iyileĢtirici malzeme olarak kullanılabilmesi için önemli oranda patojen giderimi elde 
edilebilmiĢtir. Her iki reaktörde de Kompost Tebliği’nde hijyenizasyon ve patojen giderimi için 
belirtilen sıcaklık Ģartları sağlanamamıĢtır. Bu çalıĢma, laboratuvar ölçekli bir reaktörde 
gerçekleĢtirilmiĢ olup, reaktörler sınırlı miktarda substrat içermektedir. Büyük ölçekli kompost 
tesislerinde yeterli miktarda substrat olacağından dolayı M3 ve M4 karıĢımlarının Kompost 
Tebliği’ndeki sıcaklık değerlerine ulaĢabileceği düĢünülmektedir. M1 ve M2 reaktörleri için ise 
Kompost Tebliği ve EPA kriterleri göz önüne alındığında elde edilen kompostun toprak 
iyileĢtirici malzeme olarak kullanılabilmesi için gerekli hijyenizasyon her iki karıĢımda da elde 
edilememiĢtir.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şekil 2: 
Reaktörlerdeki Sıcaklık Değişimleri 
 
3.3. Aşı İlavesi ve Farklı Katkı Maddelerinin Fiziksel ve Kimyasal Parametrelerin 
Değişimi Üzerine Etkisi  
pH, kompost prosesini etkileyen önemli bir parametredir. Bu çalıĢmada kompost prosesi 
boyunca, pH değeri M1 reaktöründe 6,5 ile 9,5 arasında, M2 reaktöründe 6,9 ile 9,8 arasında, 
M3 reaktöründe 5,9 ile 7,8 arasında ve M4 reaktöründe 6,1 ile 7,6 arasında değiĢmiĢtir. ġekil 3a 
incelendiğinde tüm reaktörlerde pH değerinde artıĢ olduğu görülmektedir. pH değerinin, proses 
408 
 
Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, 2016                                     
baĢlangıcında nötr değere yakın olan M1 ve M2 reaktörlerinde artıĢ göstererek proses sonunda 
bazik değerlere yaklaĢtığı,  proses baĢlangıcında zayıf asidik değerlere yakın olan M3 ve M4 
reaktörlerinde ise proses sonunda nötr değerlerde olduğu gözlenmiĢtir. Reaktörlerin tümünde 
gerçekleĢen artıĢ proses sırasında oluĢan amonyağın suda çözünmesiyle alkali amonyum 
formlarına dönüĢmesi olarak açıklanabilir (Wang ve diğ., 2015; Choy ve diğ., 2015). M3 ve M4 
reaktörlerinde pH değerinin bir süre geçtikten sonra azalmaya baĢlamasının sebebi ise 
mikrobiyal aktivite sonucu organik asitlerin oluĢması ile açıklanmaktadır (Wang ve diğ., 2015). 
Yapılan bir çalıĢmada kompost ürünü için en uygun pH değerinin 7- 8 aralığında olduğu 
belirtilmiĢtir (Chan ve diğ., 2016). Ülkemizde Kompost Tebliği’nde verilen değer 5,5 ile 8,5 
aralığındadır. Bu çalıĢmada M1 ve M2 reaktörlerindeki kompost ürününün pH değeri standardın 
üzerinde bulunurken M3 ve M4 reaktörlerindeki kompost ürünün pH değerinin standarda uygun 
olduğu belirlenmiĢtir. 
Elektriksel iletkenlik çözünmüĢ tuz konsantrasyonunun göstergesi olduğundan dolayı 
kompostlama prosesi için önemli bir parametredir. Tüm reaktörlerin elektriksel iletkenliğinin 
zamana bağlı değiĢimi ġekil 3b’de gösterilmektedir. EC değerleri tüm reaktörlerde 1,4 ile 3,5 
arasında değiĢmiĢtir. Tüm reaktörlerde EC değeri artıĢ eğilimindedir. Bu artıĢın sebebi biyolojik 
parçalanma sonucunda kütle azalması ve mineral tuzlarının (örn. fosfat iyonları) daha fazla 
açığa çıkmasıdır (Kalemelawa ve diğ., 2012; Kumar ve diğ., 2010; Yu ve Huang, 2008). 
Yapılan bir çalıĢmada kompost ürününün EC değerinin 4 mS/cm değerinden yüksek olması 
durumunda toprakta olumsuz etki yaratacağı belirtilmiĢtir (Yang ve diğ., 2015). Bu çalıĢmada 
elde edilen kompost ürünlerinin EC değerleri toprak için uygun değerlerdir. 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şekil 3. 
Reaktörlerdeki pH ve EC Değişimleri 
Organik madde bozunması, direkt olarak mikrobiyal respirasyon ile ilgili olup organik 
madde kayıplarını oluĢturur (Paredes ve diğ., 2002). Biyobozunur organik madde kayıpları, 
kompost prosesi boyunca % 30 ile % 60 arasında gerçekleĢmektedir (Diaz ve diğ.,2007). 
Kompostlama prosesinde OM kayıpları sıcaklık artıĢıyla doğru orantılı olarak gerçekleĢir (Yang 
ve diğ., 2015). Reaktörlerin zamana bağlı organik madde değiĢimi ġekil 4a’da gösterilmektedir. 
ġekil 4a incelendiğinde tüm reaktörlerde organik madde içeriğinin azaldığı görülmektedir. 
Reaktörlerde gerçekleĢen OM kayıpları hesaplandığında M1 reaktöründe % 35,6, M2 
reaktöründe % 52,3, M3 reaktöründe % 64,3 ve M4 reaktöründe ise % 52,0 bulunmuĢtur. M3 
reaktöründe en fazla mikrobiyal faaliyetin gerçekleĢtiği ve diğer reaktörlere göre daha fazla OM 
kaybı meydana geldiği tespit edilmiĢtir. AĢı kullanılan M2 ve M4 reaktörlerinde de, aĢı 
kullanılmayan M1 reaktörüne göre oldukça fazla OM kaybı gerçekleĢmiĢtir. AĢı kullanımının ve 
409 
 
Uçaroğlu S.,Gümrah B.G.: Gıda Endüstrisi Pro. Atıklarının Komp. Farklı Katkı Maddeleri ve Aşı Kullanımı 
katkı maddesi olarak MK kullanımının AS kullanımına nazaran mikrobiyal aktiviteyi ve 
bununla beraber OM kayıplarını arttırdığı tespit edilmiĢtir. 
Kompostlama prosesinde kaliteli bir ürün elde edilebilmesi için önemli faktörlerden biri de 
organik atığın C/N oranıdır. Kompostlama sürecinde reaktörlerdeki C/N oranının zamana bağlı 
değiĢimi ġekil 4b’de gösterilmiĢtir. Reaktörlerdeki C/N oranının baĢlangıç değerleri M1 
reaktöründe 47,9, M2 reaktöründe 47,8, M3 reaktöründe 37,9 ve M4 reaktöründe ise 34,1’dur. 
M1, M2, M3 ve M4 reaktörleri için C/N değerleri proses sonunda sırasıyla % 2,1, % 30,2, % 
61,1 ve % 42,5 oranlarında azalarak, 46,8, 33,3, 14,7 ve 19,6 değerlerine düĢmüĢtür. Bu 
sonuçlar değerlendirildiğinde katkı maddesi olarak MK kullanılan ve aĢı ilavesi yapılan M3 
reaktöründe mikrobiyal aktivitenin hızlı gerçekleĢtiği tespit edilmiĢtir. Katkı maddesi olarak 
MK kullanımı ve aĢı ilavesiyle, organik madde parçalanması arttırılmıĢ olup C/N oranında daha 
fazla azalma meydana gelmiĢtir. En düĢük C/N azot azalması katkı maddesi olarak ayçiçeği sapı 
kullanılan ve aĢı ilavesi yapılmayan M1 reaktöründe gerçekleĢmiĢtir. Kompost Tebliği’ne göre 
kompost ürününün C/N oranı 10-30 aralığında olmalıdır. Bu çalıĢmada M1 ve M2 
reaktörlerinde proses sonunda, C/N oranı tebliğde istenilen değerlerin üzerinde olup M3 ve M4 
reaktörlerinde ulaĢılan C/N oranları, tebliğde istenilen değer aralığındadır.  
Bu çalıĢmada incelenen parametreler için, tüm kompost karıĢımlarının 28. günlerinde elde 
edilen değerlerinin Kompost Tebliği ile karĢılaĢtırmaları Tablo 3’te özetlenmiĢtir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şekil 4. 
Reaktörlerdeki OM içeriğinin ve C/N oranının zamana bağlı değişimi. 
 
4. SONUÇLAR 
Bu çalıĢmada gıda endüstrisi proses atıklarının kompostlanmasında farklı katkı maddeleri 
ve aĢının etkisi araĢtırılmıĢtır. Düzenleyici katkı maddesi olarak mısır koçanı ve ayçiçeği sapı 
kullanılmıĢ olup aĢı olarak gıda endüstrisi arıtma tesisinden kaynaklanan arıtma çamuru ilave 
edilmiĢtir. Bu çalıĢmanın sonuçları, mısır koçanı ve aĢı kullanılarak hazırlanan M3 ve M4 
 
reaktörlerinde en yüksek sıcaklıklara (67,3 °C ve 66,7 °C) ulaĢıldığını ve bunun sonucunda 
önemli mikrobiyal stabilizasyonun sağlandığını göstermiĢtir. Ayrıca, en yüksek OM kayıpları 
(%64,3 ve %52,0) ve en yüksek C/N azalması (%61,1 ve %42,5) bu reaktörlerde elde edilmiĢtir. 
Katkı maddesi olarak ayçiçeği sapı ile hazırlanan kompost karıĢımlarında, aĢı kullanılan M2 
reaktöründe, aĢı kullanılmayan M1 reaktörüne göre daha yüksek sıcaklık (52,6 °C’ye karĢı 44 
C°), daha yüksek OM kaybı (% 52,3’ ye karĢı % 35,6) ve daha fazla C/N oranında azalma 
(%30,2’ye karĢı %2,1) elde edilmiĢtir. Bu sonuç, kompost prosesinde aĢı kullanımının 
410 
 
Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, 2016                                     
mikrobiyal aktiviteyi ve verimliliği arttırdığını göstermiĢtir. Kullanılan katkı maddeleri içinde 
ise mısır koçanının kompostlama verimini önemli düzeyde arttırdığı tespit edilmiĢ ve iyi bir 
kompostun elde edilebilmesi için kullanımının uygun olduğu görülmüĢtür. Gıda endüstrisi 
proses atıklarının kompostlanmasında, en yüksek sıcaklık, OM kaybı ve C/N azalması elde 
edilen aĢı ve mısır koçanı kullanılan 3:1:2 oranında hazırlanan M3 reaktörünün, incelenen 
kompost kalite parametreleri göz önünde bulundurulduğunda, en uygun karıĢım olduğu tespit 
edilmiĢtir.  
 
 
 
Tablo 3. Tüm Reaktörlerde İncelen Parametrelerin Kompost Tebliği ile Karşılaştırılması  
 M1 M2 M3 M4 Kompost Tebliği 
Parametre Kompost Kompost Kompost Kompost (EK 2) 
Karışımı Karışımı Karışımı Karışımı 
Kesintisiz olarak 
55°C’de 2 hafta, 
60°C’de 1 hafta, 
Sıcaklık (°C) 44 52,6 67,3 66,7 
65°C’de 5 gün, 
70°C’de 1 saat, 
ĠĢlem görmüĢ olacaktır. 
pH (1:10, saf su 
9,54±0,03 9,79±0,02 7,81±0,01 7,61±0,01 5,5 – 8,5 
ekstraktı) 
      
C/N Oranı 46,8 33,3 14,7 19,6 10 - 30 
 
Gıda endüstrisine ait proses atıklarından mısır koçanı ve aĢı ilavesi ile toprak iyileĢtirici 
malzeme ve nütrient kaynağı olarak tarımda kullanılabilecek stabilize kompost ürünü elde 
edilmesi Kompost Tebliği’nde ki tüm parametrelerin kontrol edilmesi ile mümkün olabilir. Bu 
çalıĢma ile kompost teknolojisinin, Türkiye’de kontrolsüz imha edilen veya daha düĢük 
teknolojilerle ekonomik değeri az olan ürünlere (hayvan yemi, gübre vb.) dönüĢtürülen gıda 
endüstrisi proses atıklarının çevresel etkilerini en aza indirebilecek ve ekonomik değeri daha 
fazla olan kompost ürününe dönüĢtürebilecek bir teknoloji olduğu söylenebilir. 
 
TEŞEKKÜR 
Bu çalıĢmada, deneysel çalıĢmalardaki yardımlarından dolayı BarıĢ Köksal ve Ecem Özdemir’e 
teĢekkür ederiz. 
 
KAYNAKLAR 
 
1. Adhikari, B. K., Barrington, S., Martinez, J. and King, S. (2009) Effectiveness of three 
bulking agents for food waste composting, Waste Management, 29, 197–203. doi: 
10.1016/j.wasman.2008.04.001 
2. Al-jabi, L. F., Halalsheh, M. M. and Badarneh, D. M. (2008) Conservation of ammonia 
during food waste composting, Environmental Technology, 29, 1067–1073. 
doi:10.1080/09593330802175872 
3. APHA, AWWA, WPCF, (1998). Standart Methods for the Examination of Water and 
Wastewater, Copyright by American Public Health Association, 20th edition, Baltimore, 
USA, 1269. 
411 
 
Uçaroğlu S.,Gümrah B.G.: Gıda Endüstrisi Pro. Atıklarının Komp. Farklı Katkı Maddeleri ve Aşı Kullanımı 
4. Barrington, S., Choinière, D., Trigui, M., Knight, W. (2002) Effect of carbon source on 
compost nitrogen and carbon losses, Bioresource Technology, 83, 189–194. 
doi:10.1016/S0960-8524(01)00229-2 
5. Bremner, J. M. and Mulvaney, C. S. (1982) Nitrogen-total in Methods of Soil Analysis, Part 
2. Chemical and Microbiological Properties (ed A.L. Page), SSSA Book Series No 9, Soil 
Science Society of America and American Society of Agronomy, Madison, WI., 595-622. 
6. Cao, W., Xu, H., Zhang, H. (2013) Architecture and functional groups of biofilms during 
composting with and without inoculation, Process Biochemistry, 48, 1222–1226. 
doi:10.1016/j.procbio.2013.06.015 
7. Cheung, H. N. B., Huang, G. H., Yu, H. (2010) Microbial-growth inhibition during 
composting of food waste: effects of organic acids, Bioresource Technology, 101, 5925–
5934. doi:10.1016/j.biortech.2010.02.062 
8. Chang, J. I., Chen, Y. J. (2010) Effects of bulking agents on food waste composting, 
Bioresource Technology, 101, 5917–5924. doi:10.1016/j.biortech.2010.02.042 
9. Chan, M. T., Selwam, A., Wong, J. W. C. (2016) Reducing nitrogen loss and salinity during 
‘struvite’ food waste composting by zeolite amendment, Bioresource Technology, 200, 
838–844. doi:10.1016/j.biortech.2015.10.093 
10. Choy, S. Y., Wang, K., Qi W., Wang, B., Chen, C. L., Wang, J. Y. (2015) Co-composting 
of horticultural waste with fruit peels, food waste, and soybean residues, Environmental 
Technology, 36(11), 1448-1456. doi: 10.1080/09593330.2014.993728 
11. Diaz, L. F., Bertoldi, M., Bidlingmaier, W., Stentiford, E. (2007) Compost Science and 
Technology, Elsevier Publishers, Issn 1478-7482, 8(51). 
12. Haug, R.T. ( 1993) The Practical Handbook of Compost Engineering. CRC Publishers Ltd., 
Boca Raton, Florida, USA. 
13. Kalemelawa, F., Nishihara, E., Endo, T., Ahmad, Z., Yeasmin, R., Tenywa, M. M., 
Yamamoto, S. (2012) An Evaluation of Aerobic and Anaerobic Composting of Banana 
Peels Treated With Different Ġnoculums for Soil Nutrient Replenishment,  Bioresource 
Technology, 126, 375–382. doi:10.1016/j.biortech.2012.04.030 
14. Khalil, A. I, Hassouna, M. S, El-Ashqar, H. M. A., Fawzi, M. (2011) Changes in physical, 
chemical and microbial parameters during the composting of municipal sewage sludge, 
World Journal of Microbiology and Biotechnology, 27(10), 2359–2369. doi: 
10.1007/s11274-011-0704-8 
15. Keeney, D. R. and Nelson, D. W. (1982) Nitrogen-inorganic forms in Methods of Soil 
Analysis, Part 2. Chemical and Microbiological Properties, (ed A.L. Page), 643-693, SSSA 
Book Series No 9, Soil Science Society of America and American Society of Agronomy, 
Madison, WI. 
16. KT, (2015). Kompost Tebliği, T.C. Resmi Gazete, 29286, 5 Mart 2015. 
17. Kumar, M., Ou, Y. L., Lin, J. G. (2010) Co-composting of green waste and food waste at 
low C/N ratio, Waste Management, 30, 602–609. doi:10.1016/j.wasman.2009.11.023 
18. Li, S., Huang, G. H., An, C. J., Yu, H. (2013) Effect of different buffer agents on in-vessel 
composting of food waste: Performance analysis and comparative study, Journal 
Environmental Science and Health.Part A Toxic/Hazardous Substances &Environmental 
Engineering, 48 (7), 772-780. doi:10.1080/10934529.2013.744637 
412 
 
Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, 2016                                     
19. Mirabella, N., Valentina, C., Sala, S. (2014) Current options fort he valorization of food 
manufacturing waste: a review, Journal of Cleaner Production, 65, 28-41. doi: 
10.1016/j.jclepro.2013.10.051 
20. Mc Lean, E. O. (1982) Soil pH and Lime Requirement in Methods of Soil Analysis, Part 2. 
Chemical and Microbiological Properties, (A.L. Page, ed.), ASA-SSSA. Madison, 
Wisconsin, USA, 199-223. 
21. Nikaeen, M., Nafez, A. H., Bina, B., Nabavi, B. F., Hassanzadeh, A. (2015) Respiration and 
enzymatic activities as indicators of stabilization of sewage sludge composting, Waste 
Management, 39, 104–110. doi: 10.1016/j.wasman.2015.01.028 
22. Okalebo, J. R., Gathua, K. W., Woomer, P. L. (1993) Laboratory methods of soil and plant 
analysis: a working manual, TSBF programe, Soil Science Society of East Africa technical 
publication no. 1, UNESCO, Rosta, Kenya. 
23. Paredes, S. C., Bernal, M. P., Cegarra, J., Roig, A. (2002) Bio-degradation of Olive Mill 
Wastewater Sludge by its Co-Composting With Agriculturalwastes, Bioresource 
Technology, 85, 1-8. doi:10.1016/S0960-8524(02)00078-0 
24. Rhoades, J. D. (1982) Soluble Salts in Methods of Soil Analysis, Part 2, Chemical and 
Microbiological Properties, (A.L. Page, ed.), ASA-SSSA. Madison, Wisconsin, USA, 167-
178. 
25. Uçaroğlu, S. (2014) Use of Sunflower Stalks as a Bulking Agent in Sewage Sludge 
Composting, Fresenius Environmental Bulletin 23(6): 1302-1308. doi:10.3291/F-2013-
546pj2014 
26. Uçaroğlu S., Alkan S. (2016) Composting of wastewater treatment sludge with different 
bulking agents, Journal of the Air & Waste Management Association, 66(3), 288-295. 
doi:10.1080/10962247.2015.1131205 
27. USEPA, (1993). Standards for the Use and Disposal of Sewage, 40 CFR Parts 257, 403, and 
503 (FRO-4203-3), Final Rule, Fed. Register, 58, 9248, US Government Printing Office, 
Washington, DC. February 19.  
28. Wang, X., Cui, H., Shi, J., Zhao, X., Zhao, Y., Wei, Z. (2015) Relationship between 
bacterial diversity and environmental parameters during composting of different raw 
materials, Bioresource Technology, 198, 395–402. doi:10.1016/j.biortech.2015.09.041 
29. Yağcı, S., Altan, A., GöğüĢ, F., Maskan, M. (2006) Gıda Atıklarının Alternatif Kullanım 
Alanları, Türkiye 9. Gıda Kongresi, Bolu. 
30. Yu, H., Huang, G. H. (2009) Effects of sodium acetate as a pH control amendment on the 
composting of food waste, Bioresource Technology, 100, 2005-2011. 
doi:10.1016/j.biortech.2008.10.007 
31. Yang, F., Li, G., Shi, H., Wang, Y. (2015) Effects of phosphogypsum and superphosphate 
on compost maturity and gaseous emissions during kitchen waste composting, Waste 
Management, 36, 70–76. doi:10.1016/j.wasman.2014.11.012
413 
 
 
 
 
 
414