MAHALLE KİMLİĞİ KAVRAMININ KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJE YARIŞMALARI ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ Pınar TUĞCU T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MAHALLE KİMLİĞİ KAVRAMININ KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJE YARIŞMALARI ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ Pınar TUĞCU 0000-0003-2786-5912 Prof. Dr. Tülin VURAL ARSLAN 0000-0003-2072-4981 (Danışman) YÜKSEK LİSANS TEZİ MİMARLIK ANABİLİM DALI BURSA–2019 U.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında; − tez içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, − görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, − başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu, − atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi, − kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı, − ve bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversite veya başka bir üniversitede başka bir tez çalışması olarak sunmadığımı beyan ederim. 03/09/2019 Pınar TUĞCU ÖZET Yüksek Lisans Tezi MAHALLE KİMLİĞİ KAVRAMININ KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJE YARIŞMALARI ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ Pınar TUĞCU Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Tülin VURAL ARSLAN Küreselleşmenin etkileri, gelişen teknolojiye ayak uydurulması ile birlikte getirilen hızlı ve ekonomik çözümler hem insan yaşamında hem de kentsel mekânlarda tek tipleşmeyi beraberinde getirmekte ve bunun sonucunda yerel kimlik özelliklerinin sürdürülebilirliğini etkilemektedir. Bu durum dünyada da yerelliğin ön plana alındığı ve sürdürülmesinin önem kazandığı çalışmaların gerekliliğini ortaya koymaktadır. Ülkemizde de kapalı konut siteleri, alışveriş merkezleri gibi yeni mekânsal kurgular ile birlikte geleneksel yaşam biçimlerinden ve toplumsallıktan uzaklaşılarak bireysel odaklı yaşama dönüldüğü, komşuluk ilişkilerinin neredeyse yok olduğu ve mahalle kavramının eski anlamından koparak belirli bir yerleşim sınırını tanımlamada kullanıldığı görülmektedir. Kentlerdeki problemli alanlar için çözüm önerileri getiren kentsel dönüşüm uygulamaları son dönemde ülkemizde hız kazanmıştır. Ancak yapılan uygulamaların sonuçları hak kaybı, katılım eksikliği, kentsel üst ölçeği dikkate almayan parçacı uygulamalar, kimlik sorunu gibi konularda eleştirildiğinden bu konuların üzerinde çalışılması gerektiği anlaşılmaktadır. Kimlik sorunu da kentsel dönüşüm uygulamalarında daha detaylı olarak ele alınması gereken konulardan biri olup son dönemde mahalle ölçeğinde gerçekleştirilen kentsel dönüşüm uygulamalarında yerel kimliğin sürdürülmesine yönelik birtakım arayışlar başlamıştır. Bu kapsamda mahalle ölçeğinde yapılacak olan kentsel dönüşüm uygulamalarında alanın yerel kimlik özelliklerinin belirlenerek tasarıma yansıtılmasına yardımcı olacak bir rehber geliştirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı, kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik bir rehber oluşturulabilmesi için öncelikle mahalle kimliğinin anlaşılmasını sağlayacak bileşenleri belirlemek ve bu bileşenlerin kamu eliyle düzenlenen mahalle ölçekli kentsel dönüşüm yarışmalarında ödül alan projelerde hangi ölçüde dikkate alındıklarını tartışmaktadır. Çalışma kapsamında mahalle kimliğinin anlaşılmasını sağlayacak bileşenler literatür analizi ile belirlenmiştir. Daha sonra belirlenen mahalle kimliği bileşenleri ve “Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı (KENTGES)”, “Şehircilik Şûrası” ve “Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlke ve Kriterlerinin Geliştirilmesi Projesi” çalışmalarının sonuçlarından faydalanılarak hedef, gösterge ve yöntemlerden oluşan bir rehber oluşturulmuştur. Alan çalışması kapsamında Türkiye’nin yedi farklı bölgesinde farklı tasarımcılar tarafından çalışma yapıldığı TOKİ-Emlak Konut GYO A.Ş. tarafından düzenlenen “7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması” ve İller Bankası A.Ş. tarafından düzenlenen “Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması” sonucunda ödül alan kırk üç projedeki mahalle kurgusu yaklaşımları oluşturulan rehberdeki hedefler doğrultusunda değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kent kimliği, kentsel dönüşüm, yarışma projeleri 2019, viii +321 sayfa. i ABSTRACT MSc Thesis THE EVALUATION OF NEIGHBORHOOD IDENTITY CONCEPT BY URBAN REGENERATION PROJECT COMPETITIONS Pınar TUĞCU Bursa Uludağ University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Architecture Supervisor: Prof. Dr. Tülin VURAL ARSLAN The effects of globalization and the rapid and economic solutions brought with the adaptation of developing technology bring uniformity both in human life and in urban spaces and as a result it affects the sustainability of local identity characteristics. This situation reveals the necessity of the studies in which locality is taken into prominence and sustained in the world. In our country it is seen that, with the new spatial constructions such as closed housing estates and shopping malls, society moved away from traditional life styles and sociality and turned into an individual oriented life, the neighborhood relations are almost disappear and the concept of neighborhood is used to define a certain settlement boundary by breaking away from its old meaning. Urban transformation practices which provide solutions for problematic areas in cities, have accelerated in our country recently. However, as the results of these practices were criticized on issues such as loss of rights, lack of participation, fragmentary practices that do not take into account the urban upper scale and identity problem, it is understood that these issues should be studied. Identity problem is one of the issues that should be dealt with in more detail in urban regeneration practices, and a number of searches have been started to sustainment of local identity in the neighborhood scale urban regeneration practices. In this context, it is necessary to develop a guideline which helps to identify the local identity characteristics of the area and reflect it to the design in urban regeneration practices in the neighborhood scale. The aim of this study is to create a guideline for the sustainment of neighborhood identity through determining the components that will enable the comprehension of neighborhood identity by discussing the extent to which these componets are taken into consideration within award-winning projects in neighborhood scale urban regeneration competitions that are sponsored by the public. Within the scope of the study the components that provides understanding of neighborhood identity were specified by literature analysis. Upon this, a guideline consisting of targets, indicators and methods was improved by determined neighborhood identity components and taking the advantage of the results of “Integrated Urban Development Strategy and Action Plan (KENTGES)”, “City Planning Council” and “Project to Development of Planning Principles and Criteria in the Urban Regeneration Practices”. Within the scope of field study, neighborhood approaches of the forty-three projects that were awarded as a results of the “7 Climate 7 Region: Neighborhood National Architectural and Urban Design Idea Competition” organized by TOKI- EMLAK GYO A.Ş. and “Neighborhood Design Idea Competition” organized by Iller Bankası A.Ş. which were studied by different designers in seven regions of Turkey evaluated with the targets in the guideline. Key words: Urban Identity, urban regeneration, competition projects 2019, vii +321 pages. ii ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR Günümüzün en önemli kentsel müdahale aracı olan kentsel dönüşüm uygulamaları kapsamında gerçekleştirilen mahalle ölçekli uygulamaların sadece yıkıp yeniden yapmak anlayışı ile değil, toplumsal ve mekânsal kimlik özelliklerinin gözetilerek yere özgü uygulamalar olarak gerçekleştirilmesine yardımcı olacak bir rehber oluşturmayı hedefleyerek başladığım tez çalışmamda; Öncelikle yüksek lisans eğitimim boyunca ve tez çalışmamın her aşamasında bana yol gösteren, bilgi ve deneyimlerini paylaşarak beni yönlendiren sevgili tez danışmanım Prof. Dr. Tülin VURAL ARSLAN’a, Tez savunmasındaki katkıları için jürisi üyelerinden hocalarım Doç. Dr. Sibel POLAT ve Doç. Dr. Funda UZ’a, Hayatım boyunca her daim bana destek ve sevgilerini veren annem, babam ve kardeşime çok teşekkür ederim. Bu çalışma, Marmara Belediyeler Birliği Şehir Politikaları Merkezi 2018 Lisansüstü Tez Destek Programı kapsamında desteklenmiştir. Pınar TUĞCU 03/09/2019 iii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET ............................................................................................................................ i ABSTRACT ................................................................................................................. ii ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR ............................................................................................ iii SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ ................................................................... vi ŞEKİLLER DİZİNİ .................................................................................................... vii ÇİZELGELER DİZİNİ .............................................................................................. viii 1. GİRİŞ ................................................................................................................. 1 1.1. Problemin Tariflenmesi .......................................................................................... 1 1.2. Çalışmanın Amacı ve Kapsamı............................................................................... 9 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI: MAHALLE ÖLÇEĞİNDEKİ KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARINDA KİMLİK BİLEŞENLERİNİN BELİRLENMESİ ................ 13 2.1. Kimlik Kavramı ................................................................................................... 13 2.1.1. Kent kimliği ...................................................................................................... 13 2.1.2. Mahalle kimliği ................................................................................................. 16 2.1.3. Mahalle kimliği bileşenleri ................................................................................ 18 2.1.3.1. Fiziksel yapı ................................................................................................... 20 2.1.3.2. Sosyo-kültürel ve ekonomik yapı.................................................................... 28 2.1.3.3. Anlam ve algısal yapı ..................................................................................... 31 2.2. Kentsel Dönüşüm Kavramı .................................................................................. 39 2.2.1. Kentsel dönüşüm kavramı ve tanımı .................................................................. 39 2.2.2. Kentsel dönüşümde uygulanan yöntemler .......................................................... 41 2.2.3. Kentsel dönüşüm uygulamalarının tarihsel gelişimi ........................................... 43 2.2.3.1. Dünya’da kentsel dönüşüm uygulamalarının tarihsel gelişimi ......................... 43 2.2.3.2. Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamalarının tarihsel gelişimi ....................... 50 2.2.4. Kentsel dönüşüm uygulamalarının boyutları ...................................................... 64 2.2.4.1. Sosyal boyut ................................................................................................... 64 2.2.4.2. Ekonomik boyut ............................................................................................. 66 2.2.4.3. Fiziksel boyut ................................................................................................. 67 2.2.4.4. Yasal ve yönetsel boyut .................................................................................. 68 2.2.4.5. Kültürel boyut ................................................................................................ 69 2.2.5. Mahalle ölçeğindeki kentsel dönüşüm uygulamaları .......................................... 70 3. MATERYAL ve YÖNTEM .................................................................................... 74 3.1. Materyal: Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Kimlik Arayışı ........... 74 3.1.1. Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı (KENTGES) .................. 78 3.1.2. Kentsel Tasarım Rehberleri Hazırlanması Projesi .............................................. 80 3.1.3. Şehircilik Şûrası ................................................................................................ 83 3.1.4. Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlke ve Kriterlerinin Geliştirilmesi Projesi ............................................................................................................... 87 3.1.5. “Mahalle” temalı yarışma projeleri .................................................................... 90 3.2. Yöntem ............................................................................................................... 92 3.2.1. Kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedef, gösterge ve yöntemlerin belirlenmesi ................................................................ 92 3.2.2. “7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması” ve “Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması”nda ödül alan projelerin kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedefler ile değerlendirilmesi ...................................................................................................... 100 iv 4. BULGULAR ........................................................................................................ 102 5. TARTIŞMA ve SONUÇ ....................................................................................... 125 KAYNAKLAR ......................................................................................................... 129 EKLER ..................................................................................................................... 139 EK 1 ............................................................................................................. 140 EK 2 ............................................................................................................. 319 EK 3 ............................................................................................................. 320 ÖZGEÇMİŞ.............................................................................................................. 321 v SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ Simgeler Açıklama ha hektar m metre m2 metrekare Kısaltmalar Açıklama CBS Coğrafi Bilgi Sistemleri ÇŞB Çevre ve Şehircilik Bakanlığı DPT Devlet Planlama Teşkilatı ICOMOS International Council on Monuments and Sites KENTGES Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı MİA Merkezi İş Alanı MSGSÜ Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi STK Sivil Toplum Kuruluşları TOKİ Toplu Konut İdaresi Başkanlığı vi ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 2.1. Barselona’da kaldırım taşı örneği ................................................................ 27 Şekil 2.2. Berlin Duvarı’nın izleri ............................................................................... 34 Şekil 2.3. Bursa Tophane Surları ................................................................................. 35 Şekil 3.1. Denizli – Kurudere Gecekondu Dönüşüm Uygulaması ................................ 75 Şekil 3.2. Bursa-Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi ................................................. 75 Şekil 3.3. Nevşehir Gecekondu Dönüşüm Uygulaması ................................................ 75 Şekil 3.4. İzmir - Konak Kentsel Dönüşüm Uygulaması .............................................. 75 Şekil 4.1. Odunpazarı yerleşim şeması - önerilen yerleşim şeması / İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 2. Mansiyon ............................................................................................ 103 Şekil 4.2. Geleneksel ve öneri mahalle dokusu / Ege Bölgesi (Denizli) 2. Mansiyon . 104 Şekil 4.3. Kavramsal diyagram / Diyarbakır Eşdeğer Ödül ........................................ 104 Şekil 4.4. İç sokak şema gösterimi / Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Mansiyon) ...... 105 Şekil 4.5. Sokak perspektifi / Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Mansiyon ................. 105 Şekil 4.6. Üst plaka ve konut ilişkisi / Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Mansiyon .... 106 Şekil 4.7. Dar sokak ve abbara / Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 1. Mansiyon 106 Şekil 4.8. Siluet / Ege Bölgesi (Denizli) 3. Mansiyon ................................................ 107 Şekil 4.9. Siluet / İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 1. Mansiyon .................................. 107 Şekil 4.10. Ölçek / Ege Bölgesi (Denizli) 3. Mansiyon .............................................. 107 Şekil 4.11. Konut-sokak ilişkisi / Akdeniz Bölgesi (Hatay) 2. Mansiyon ................... 108 Şekil 4.12. Kent mobilyaları / Ege Bölgesi (Denizli) 2. Mansiyon ............................. 109 Şekil 4.13. Abbara yorumu / Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 1. Mansiyon ..... 110 Şekil 4.14. Revak yorumu / Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 1. Mansiyon ...... 110 Şekil 4.15. Makro serender kurgusu / Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 3. Ödül ......... 110 Şekil 4.16. Alt odak / Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Ödül ....................... 111 Şekil 4.17. Konut üniteleri ve etkileşim alanları / Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Ödül .. 112 Şekil 4.18. Konut alanı girift yerleşimi / Ege Bölgesi (Denizli) 1. Ödül ..................... 112 Şekil 4.19. Eyvan-sokak ilişkisi / Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Ödül ............... 112 Şekil 4.20. Konut-kamusal alan kurulum ilkeleri / Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Ödül.......................................................................................................................... 113 Şekil 4.21. Geleneksel mimarinin yorumlanması / Ege Bölgesi (Denizli) 2. Mansiyon ................................................................................................................................. 113 Şekil 4.22. Mahalle merkezi ve çayır / Bursa Eşdeğer Ödülü ..................................... 114 Şekil 4.23. Mahalle kurgusu / Bursa Eşdeğer Ödülü .................................................. 115 Şekil 4.24. Ortak alan kullanımları / Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Ödül ...................... 116 Şekil 4.25. Havuş kullanımı / Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Ödül ......................... 117 Şekil 4.26. Çardak altı / Ege Bölgesi (Denizli) 2. Ödül .............................................. 117 Şekil 4.27. Sokak-eyvan ilişkisi / Diyarbakır Eşdeğer Ödül ....................................... 117 Şekil 4.28. Kabaltı / Diyarbakır Eşdeğer Ödül ........................................................... 118 Şekil 4.29. Gezemek / Diyarbakır Eşdeğer Ödül........................................................ 118 Şekil 4.30. Teras çatı kullanımı / Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı .................................................................................................................. 119 Şekil 4.31. Ortak mutfak / Diyarbakır Eşdeğer Ödül tasarım yaklaşımı ..................... 119 Şekil 4.32. Çıkmaz sokak kurgusu-peyzaj bahçeleri / Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Ödül.......................................................................................................................... 123 vii ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 1.1. Sosyal boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları ............................................... 2 Çizelge 1.2. Kültürel boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları............................................. 3 Çizelge 1.3. Fiziksel boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları ............................................. 4 Çizelge 1.4. Yönetsel boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları ............................................ 5 Çizelge 1.5. Yasal boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları ................................................ 6 Çizelge 1.6. Ekonomik boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları ......................................... 6 Çizelge 2.1. Kent kimliği parametreleri ....................................................................... 19 Çizelge 2.2. Kültürün parçalara ayrılması ................................................................... 28 Çizelge 2.3. Kentsel dönüşümde hâkim paradigma ve yaklaşımları evrimi ................. 46 Çizelge 3.1. Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamalarında kimlik arayışı................... 78 Çizelge 3.2. Çalışma kapsamında belirlenen on iki ülkenin mahalle ölçeğinde planlama yaklaşımları ................................................................................................................ 82 Çizelge 3.3. Alt komisyonlar ve çalışma konuları ....................................................... 84 Çizelge 3.4. Mahalle kimliği bileşenleri ...................................................................... 94 Çizelge 3.5. Kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedef, gösterge ve yöntemler .......................................................................... 95 viii 1. GİRİŞ 1.1. Problemin Tariflenmesi Ülkemizde son dönemde hız kazanan kentsel dönüşüm uygulamaları genellikle kentsel yenileme yöntemi ile mevcut yerleşim yerlerinin yıkılıp yeniden yapılması yoluyla gerçekleştirilmektedir. Kentlerde farklı ölçeklerde gerçekleştirilen bu kentsel yenileme örnekleri kimi zaman mahalle ölçeğinde kimi zaman riskli olarak tespit edilen tekil bir yapının yerinde yenilenmesi şeklinde parsel ölçeğinde uygulanmaktadır. Ancak afet riski altındaki binaların yenilenmesi ya da çöküntü alanlarının ıslahı gibi problemlere çözüm getirilmesi hedeflenen kentsel dönüşüm uygulamalarının sonucunda yoğunluk artışı, rant kaygısının oluşması, hak kaybı, sosyal dışlanma, soylulaştırma gibi yeni problemler de meydana gelmektedir. Kimlik sorunu da yapılan dönüşüm projeleri sonucunda en fazla eleştiri alan noktalardan biridir. Kentsel dönüşüm konusu çok boyutlu bir kavram olup disiplinler arası birçok akademik alanda farklı konular ile ele alınmaktadır. Çalışma konusu belirlenirken daha önce kentsel dönüşüm ile ilgili çalışılan yüksek lisans ve doktora tezlerinde kavramın hangi konular ile çalışıldığına ilişkin ön araştırma yapılmıştır. Yapılan bu araştırmanın amacı Türkiye’de üretilmiş olan lisansüstü tezlerde kentsel dönüşümün hangi boyutlarının araştırıldığının ortaya konulması ve kimlik konusunun ne oranda araştırıldığının tespit edilmesidir. Bu kapsamda 1997-2017 yılları arasında Türkiye’deki üniversitelerde hazırlanan, başlığında “kentsel dönüşüm” ifadesi geçen 335 adet yüksek lisans ve doktora tez çalışması incelenmiştir. İncelenen tez çalışmalarında kentsel dönüşüm kavramının ele alındığı konulara göre sosyal, kültürel, fiziksel, yasal, yönetsel ve ekonomik boyutlar altında sınıflandırıldığı matrisler oluşturulmuş (Çizelge 1.1, Çizelge 1.2, Çizelge 1.3, Çizelge 1.4, Çizelge 1.5 ve Çizelge 1.6) ve sonrasında bu tezlerde çalışılan konular ile ilgili tespit edilen eksiklikler ve geliştirilen öneriler üzerine bir çalışma yapılmıştır. Yapılan ön çalışma sonucunda kentsel dönüşümde en fazla eleştiri alan konulardan biri olan kent kimliği konusunda yapılan çalışmaların sayıca az olduğu ve geliştirilmesi gerektiği görülmüştür. Bu nedenle kentsel dönüşüm kavramının “kimlik” konusu ile ele alınmasına karar verilmiştir. 1 Çizelge 1.1. Sosyal boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları (Tuğcu ve Vural Arslan 2018) KAVRAMLAR YÜKSEK LİSANS TEZLERİ DOKTORA TEZLERİ Kütük İnce E. (2006); Zeydanlı H. (2007); Eraslan İ.G. (2007); Aşık R. (2007); Kömürcüoğlu N. (2008); Elgin F. C. (2008); Aslan A. S.(2008); Küçüksaraç H. (2008); Çelik D. (2009); Yılmaz E. (2009); Ertürk F. (2009); Gümüşboğa B. (2009); Yılmaz M. (2010); Kayacan T. (2010); Ayyıldız İ. Aktörlerin Ergun C. (2011); Kaş M. (2010); Ayseli F. (2010); Kaban E. (2011); Tokay Katılımı (2014); Perçin S.Ş. (2017) F. (2011); Gül G. (2012); Gün T. (2013); Ceylan Ş. (2013); Yıldız G. S. (2013); Bilen Ö. H. (2013); Canan F.T. (2014); Çaptuğ M. (2014); Ataş M. (2015); Artuç D. (2016); Gülcüoğlu M. (2016); Ak (2016); Has Ö. (2016); Özcivan K. (2016); Kırpık E. (2017); Dağ M. (2017); Şen A. T. (2017) Arıkanlı M. (1999); Kütük İnce E. (2006); Burkay H.Ö. (2006); Sekmen S. (2007); Tolanlar M. (2007); İveynat N. (2008); Bal (2008); Demirkıran S. (2008); Karagüney F. (2009); Tokur (2009); Nurakova (2010); Yılmaz M. (2010); Kayacan T. (2010); Aksümer G. (2010); Nerse S. (2010); Alver Egercioğlu Y. (2008); Gecekondu Z. D. (2010); Özüdoğru İ. (2010); Poyraz U. Kahraman Z. E. (2008); Dönüşümü (2011); Mirioğlu G. (2013); Bilen Ö. H. (2013); Ergun C. (2011); Arık F. Demir M. (2013); Avcı E. (2013); Armağan V. (2017); Bektaş Y. (2017) (2014); Şahin M.R. (2014); Hardal S. (2014); Abuawad M. (2015); Ajazi G. (2015); Şahin B. (2016); Akın Sarp N. (2016); Gözözkut B. (2016); Aslan (2017); Angın M. (2017); Tamer Özer M. (2017); Aydın B.N.A. (2017) Arıkanlı M. (1999); Alnıaçık A. (2008); Arslan A.A Sadrı S. Z. (2008); Arslan H. Kent Hakkı (2011); Çolak Y. (2013); Dinçer B. (2014); Güneş (2011); Solmaz Y. (2013); S. (2014); Baba (2015); Cin (2016); Ak (2016) Metlioğlu S. Ö. (2017) Alver Z. D. (2010); Tokay F. (2011); Çivici S. Göç Kahraman Z. E. (2008) (2014); Abuawad M. (2015) Arıkanlı M. (1999); Yüksel Ö. (2007); Bülbül Ş. (2008); Aslan A. S.(2008); Uysal Ü. E. (2008); Toplumsal Ertürk F. (2009); Uzun H. (2009); Ata H. K. (2010); Ayrışma / Arslan H. (2011) Çiçek Z. (2010); Alver Z. D. (2010); Parker G. A. Dışlanma M. (2013); Armağan V. (2014); Şahin B. (2016); Haghrahmani S. (2017) Yüksel Ö. (2007); Aslan A. S. (2008); Uysal Ü. E .(2008); Demirkıran S. (2008); Ertürk F. (2009); Soylulaştırma Kadıoğlu Polat D. (2015) Alver Z. D. (2010); İnanlı F. (2013); Osterlund P. (2013); Açıkgöz A. T. (2015); Güneş S. (2014) Kullanıcı Sarpkaya A. (2011); Pestil M. Z. (2015) Memnuniyeti 2 SOSYAL BOYUT Çizelge 1.1. Sosyal boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları (Tuğcu ve Vural Arslan 2018) (devam) KAVRAMLAR YÜKSEK LİSANS TEZLERİ DOKTORA TEZLERİ Burkay H.Ö. (2006); Gümüşboğa B. (2009); Uzunçarşılıoğlu Baysal C. (2010); Çardak F. S. Sosyal Konut / (2011); Sarpkaya A. (2011); Eranıl Demirli M. Kaş M. (2014); Aksümer TOKİ (2011); Mirioğlu G. (2013); Ünal Topkaya Ö. Kaynarca G. (2016) (2014); Açıkgöz A. T. (2015); Kahya F. N. (2015); Tüter A. (2016); Şahinbaş U. (2017) Komşuluk Yılmazöz Ü. (2010); Demir M. (2013); Dur M. İlişkileri (2015); Angın M. (2017) Uyan A. (2008); Ay V. (2012); Ateş B. (2013); Çöküntü Alanları Korkma M. (2016) Tolanlar M. (2007); Balcı H. (2009); Safdari N. Sosyal Kimlik Çakır M. (2017) (2014) Sosyo-Ekonomik Selim E. (2011); Çatalbaş F. (2011); Ayik U. (2014); Polat Y. (2014); Mutlu Değişim Açıkgöz A. T. (2015) Kılıç E. (2016) Kentlilik Bilinci / Uzun H. (2009); Deringöz T. (2017) Mutlu Kılıç E. (2016) Aidiyet Kamusal Alan Okumuş D. E. (2014) Eğitim Aslan F. B. (2017) Bayhan Gür S. (2016) Suç Binay R. A. (2012) Direniş / Toplumsal Ban S. (2012) İngün Karkış Ö. (2015) Hareketler Çizelge 1.2. Kültürel boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları (Tuğcu ve Vural Arslan 2018) KAVRAMLAR YÜKSEK LİSANS TEZLERİ DOKTORA TEZLERİ Osmançavuşoğlu A. (2006); Kihtir Öztürk P. (2006); Gül M. (2008); Değirmenci İ. (2009); Yıldırım T. Yılmaz G. I. (2008); (2010); Çatalbaş F. (2011); Çubukcuoğlu B. (2013); Tarihi Kentler Ertuğrul A. (2011); Güner Küçük BrusadinViola A. H. (2014); VaezEslami S. Y. (2017) (2014); Demiröz M. (2015); İlyasoğlu T. (2016); Dayıoğlu B. (2017); Ismaelozaira A.A.M. (2017) Öztaş N. (2005); Niksarlıoğlu A. (2007); Akçakaya Kültür Odaklı Sadrı S. Z. (2008); İ. (2008); Ak D. (2012); Kahya F. N. (2015); Dönüşüm Mutman D. (2010) Doğrucan P. (2016); Omarova D. (2017) Demirsoy M. S. (2006); Banjaku Gökdemir O. (2009); Çubukcuoğlu B. (2013); Kara A. (2013); Kentsel Kimlik Safdari N. (2014); Keşoğlu M. (2014); Doğan Öztürk Arabulan S. (2015) R. (2016); Yeğenağa O. H. (2017); Dayıoğlu B. (2017) Kentsel Osmançavuşoğlu A. (2006); Aslan A.S. (2008); Gül Koruma M. (2008) Kültür Doğrucan P. (2016) Politikaları 3 KÜLTÜREL BOYUT SOSYAL BOYUT Çizelge 1.3. Fiziksel boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları (Tuğcu ve Vural Arslan 2018) KAVRAMLAR YÜKSEK LİSANS TEZLERİ DOKTORA TEZLERİ Kütük İnce E. (2006); Sekmen S. (2007); Üstün G. (2008); Yaman M. Öner Ş. (2007); Karaburun N. (2009); Bütüncül (2011); Kandaloğlu N. Başarır A. (2010); Ayyıldız İ. (2010); Ayseli Yaklaşım (2012); Ilıca Erzene Ş. F. (2010); Atabay İ. (2012); Bilen Ö. H. (2013); Arabulan S. (2015) (2013) Yorgancı M. (2011); Atabay İ. (2012); Kara A. (2013); Nami M. (2014); Hürol H. Y. (2014); Korkmaz C. (2015); Tatar H. (2015); Mutman D. (2010); Türker Sürdürülebilirlik Başkan B. (2015); Diker B. (2016); Tüter A. Devecigil P.A. (2003); (2016); Yıldız E. (2016); Işıkcevahir E. Çiftçi S. (2016) (2017); Yeniçeri B. (2017); Topçuoğlu D. (2017); Çinçin İ. (2017) Durmaz S. B. (2006); Eser N. (2009); Akdoğan İ. (2013); Dağtekin Üçüncü M. Afet Odaklı Polat H. İ. (2017); Kepenek (2014); Sarı Ü.H. (2014); Ataseven C. Dönüşüm E. (2016) (2015); Gürcan O. (2015); Doğan B. (2016); D. Şahin (2016); Vatan E. (2017) İveynat N. (2008); Şahin M. R. (2014); Kentsel Yaşam Yılmaz O. (2015); Yılmaz S. (2015); Alaş C. Gür M. (2014) Kalitesi (2016); Kışlal Aydınel H. (2017); Çinçin İ. (2017) Yenilenebilir Kiriçci H.A. (2017) Enerji Enerji Korunumu Arslankaya Ş. M. (2016) Binalarda Isı Anıl F. (2015); Akelci B. (2016) Yalıtımı Atıkların Geri Kartalkanat S. (2014); Akça K. R. (2014); Dönüşümü Kalem Z. (2015); Maçin K.E. (2017) AsbestMaruziyeti Konak Ö. (2017) Ceylan A. (2007); Gençay A. (2009); Öz A. Demircan N. (2010); Serdar (2009); Bogenç Ç. (2009); Bayulu E. (2009); Peyzaj Köknar A. B. (2012); Yazgı D. (2013); Çetinkaya D. M. (2013); Kalaycı Önaç A. (2017) Nami M. (2014); Cesur B. (2017) Yorgancı M. (2011); Çetinkaya D. M. Yeşil Alanlar (2013); Çinçin İ. (2017) Aksu A. (2007); Yağcı C. (2014); Özçatal H. CBS M. (2016); Aslan B. (2016) Tematik Harita Foto S. B. (2014) Kullanımı Kadastro Çağla H. (2007); Sonel E. (2014) Uzaktan Algılanmış Uslu A. (2007) Görüntüler Kentsel Entropi Özdemir B. (2015) Zemin Taşıma Kıyım E. (2015) Gücü Jeolojik Gürcan O. (2015) /Jeoteknik Deprem Yükü Ünlü H. (2015) 4 FİZİKSEL BOYUT Mühendisli Bilgi Sistemleri Yeşil Alanlar Enerji ve Çevre Sürdürülebilir Gelişme k Çizelge 1.3. Fiziksel boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları (Tuğcu ve Vural Arslan 2018) (devam) KAVRAMLAR YÜKSEK LİSANS TEZLERİ DOKTORA TEZLERİ Zemin İyileştirme Kalem Z. (2015) Olbak M. (2016); Ekici M. (2016); Statik Caymazer D. (2017) Yapı Yıkımı Ünal H. (2017) Su dağıtımı / Hassasiyet Çelik M. E. (2015) Analizi Tuçaltan G. (2008); Karakoç M. (2011); İmar Mevzuatı Gervan A. (2014); Şentürk T. (2014); Arınç Akkuş Ş. (2016) Karaburun N. (2009); Acar Y. (2011); Akulut M. R. (2004); Yılmaz G. Kent Planlama Çolak Y. (2013); Duman S. (2016); Şahin I. (2008); Budak F. (2013); M.A. (2016) Polat H. İ. (2017) Hibrit Planlama Gürsoy N. (2015) Sistemi Ulaşım Başkan B. (2015) Arazi Kullanımı Başkan B. (2015) Bozdağ A. (2015) Yeni konut Barka İ. (2006) Şahin K. (2016) alanları Sanayi ve Işıkkaya D. (2002); Öztaş N. (2005); Yılmaz G. I. (2008); Özkan Endüstri Kihtir Öztürk P. (2006); Tarkan B. Eren M. (2017) Bölgeleri (2007); Acar Y. (2011); İnançlı H. (2017) Transfer Merkezi İnanlı F. (2013) Mimari Baykal G. E. (2012) Güzeloğlu M. (2017) Yaklaşımlar Sayısal Tasarım Berkaya S. C. (2014) Yapı Bilgi Akkoyunlu T. (2015) Modelleme (BIM) Çizelge 1.4. Yönetsel boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları (Tuğcu ve Vural Arslan 2018) KAVRAMLAR YÜKSEK LİSANS TEZLERİ DOKTORA TEZLERİ Eraslan İ.G. (2007); Demirkıran S. (2008); Çelik D. Yerel ve Merkezi (2009); Güldüler E. S. (2010); Sakarya İ. (2010); Yönetimler Dengiz S. (2010); Durukan S. (2013); Dinar A. (2015); Tüfekçi Y. (2017); Şahinbaş U. (2017); Dinç C. (2017) Kütük İnce E. (2006); Kocamemi G. N. (2006); Süreç Yönetimi Eraslan İ.G. (2007); Binay R. A. (2007); Gül G. Ilıca Erzene Ş. (2013) (2012); Çaçtaş Ceylan (2014) Kütükcüoğlu A. G. Proje Yönetimi Çırakoğlu E. (2005); Çaçtaş Ceylan (2014) (2015) 5 YÖNETSEL BOYUT FİZİKSEL BOYUT Diğer Planlama Mühendislik Çizelge 1.5. Yasal boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları (Tuğcu ve Vural Arslan 2018) DOKTORA KAVRAMLAR YÜKSEK LİSANS TEZLERİ TEZLERİ Kütük İnce E. (2006); Binay R. A.(2007); Aşık R. (2007); Yılmaz E. (2009); Eser N. (2009); Arıkan F. S. (2010); Karabaş F. (2010); Güldüler E.S. (2010); Dengiz S. (2010); Ayyıldız İ. (2010); Özüdoğru İ. (2010); Uzunçarşılıoğlu Baysal C. (2010); Tokay F. (2011); Yılmaz M. (2011); Çakallı M. E. (2012); Gül Ergun C. (2011); Yasal Düzlem G. (2012); Dükkancı U. (2013); Saraç M. (2014); Çaptuğ M. Kömürcüoğlu M. (2014); Dinçer B. (2014); Tunç A. (2014); Tüzer M. (2014); (2012) Ayik U. (2014); Ataş M. (2015); Çevik M. (2016); Arınç Akkuş Ş. (2016); Beyazkılıç Y. (2016); Doğanay E. (2016); Demir E. (2016); Dirikoç A. (2016); Bilgehan R. (2016); Tüfekçi Y. (2017); Kırtay H. (2017) Gül G. (2012); Dükkancı U. (2013); Saraç M. (2014); Çaptuğ M. (2014); Dinçer B. (2014); Tunç A. (2014); Çivici S. (2014); 6306 sayılı Tüzer M. (2014); Derindere A. M. (2014); Çaçtaş Ceylan Polat H. İ. (2017); Kanun (2014); Ataseven C. (2015); Yılmaz O. (2015); Beyazkılıç Y. Sarı M. (2017) (2016); Dirikoç A. (2016); Yeniçeri B. (2017); Çınar Ö. F. (2007); Çınar S. (2017); Kaplan O. (2017) Araşan A. (2011); Ban B. (2012); Hayal S.(2013); Ajazi G. Siyasi Etki (2015); Bayralı Ö. G. (2016) Yetişkul E. (1999); Zeydanlı H. (2007); Çağla H. (2007); Esentürk M. (2009); Karagüney F. (2009); Arıkan F. S. (2010); Hak Sahipliği Kandaloğlu N. Özüdoğru İ. (2010); Tokay F. (2011); Arslan Z. (2014); Gervan ve Mülkiyet (2012);Sakaklı K. A. (2014); Tunç A. (2014); Derindere A. M. (2014); Büyükgöz Hakkı K. (2012) A. (2014); Sonel E. (2014); Durmaz Ö. (2016); Konbul Y. (2016) Çizelge 1.6. Ekonomik boyutla ilgili yapılan tez çalışmaları (Tuğcu ve Vural Arslan 2018) DOKTORA KAVRAMLAR YÜKSEK LİSANS TEZLERİ TEZLERİ Gayrimenkul Demircioğlu E. (2004); Çırakoğlu E. (2005); Ocak E. (2006); Daşkıran F. Piyasası / Yüksel Ö. (2007); Tarkan B. (2007); Uçar C. (2009); Karabaş (2016); Başeğmez Geliştirme F. (2010); Kılıç H. (2014); Durmuş (2016); Mutlu O. (2016) O. (2017) Tuçaltan G. (2008); Uslugil T. (2010); Yılmaz M. (2011); Kentsel Rant Avcı E. (2013); Kılıç H. (2014); İlyasoğlu T. (2016); Şahin D. (2016); Bülbül B. (2017); Cankurt İ. (2017) Çırakoğlu E. (2005); Eren F. (2006); Kocamemi G. N. (2006); Finansman Kütük İnce E. (2006); Zeydanlı H. (2007); Tarkan B. (2007); Sistemi / Aşık R. (2007); Akkoyun N. (2007); Kömürcüoğlu N. (2008); Doğaner A. (2017) Ortaklıklar Elgin F.C. (2008); Gün T. (2013); Ağırman Y. (2014); Tüzer M. (2014); Ataş M. (2015); Has Ö. (2016); Mutlu O. (2016) Çakır N. (2006); Özdaş G. (2007); Uysal Ü. E. (2008); Gümüş Küreselleşme N. A. (2010); Girit Mcdaniel G. (2010); Uzunçarşılıoğlu Ergun C. (2011) Baysal C. (2010); İnanduğçar E. (2013); Durukan S. (2013) Tüketici Konut Gül S. (2013) Tercihi 6 EKONOMİK BOYUT YASAL BOYUT Kentsel dönüşüm kavramı kimlik ile ele alındığında tarihi kent merkezleri, konut alanları, kültür yapıları, kültür odaklı dönüşüm müdahaleleri gibi kendi içerisinde farklı alan ve müdahale çeşitlerini yer aldığı görülmektedir. Konut alanlarındaki kentsel dönüşüm uygulamalarında hem mekânsal hem de toplumsal kimlik bileşenleri süreci etkilemektedir. Kent kimliğini oluşturan ana aktörler “toplum” ve “mekân” olup toplumsal özellikleri yansıtan sosyal unsurlar ile mekânın fiziksel boyutunun etkileşim halinde olması bu iki aktör arasındaki etkileşimin daha iyi ve ayrıntılı okunabileceği mahalle ölçeğinde ele alınması ihtiyacını ortaya koymaktadır. Bu nedenle çalışmanın kapsamı mahalle ölçeğinde daraltılarak, kimlik sorunu mahalle ölçeğinde ele alınmıştır. Kentlerin içinde bunduğu küreselleşme süreci teknolojik gelişmeler ile birlikte kentsel dönüşüm uygulamalarında geniş imkânlar sunmasına karşın doğru politikalar uygulanmadığında yerel kimlik özelliklerinin kaybolması ve mekânda tek tipleşme gibi sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda hızlı ve ekonomik çözümler ile yapılan kentsel dönüşüm uygulamalarında ortaya çıkan ürünlerin birbirine benzer olması kentler arasındaki kimlik farklılıklarını ortadan kaldırmaktadır. Kentsel dönüşüm yöntemleri kimliğin korunması ve sürdürülmesine yönelik bir araç olarak kullanılabilecekken, yapılan dönüşüm uygulamaları sonucunda hem fiziksel hem de sosyal boyutta kimlik kaybı ortaya çıkmaktadır. Buna ek olarak mahalle dokusu yerine kapalı konut sitelerinin getirilmesi ile yaşanan mekânsal çözülmeler bir yandan mekânsal ayrışmayı getirirken diğer yandan kimlik unsuruna sahip değerlerin kaybolmasına neden olmaktadır. Söz konusu çözülmeler sadece fiziksel çevre özellikleri olarak değil fiziksel çevre ile etkileşim halinde olan toplumsal ortak değerlerin de kaybolması şeklinde gerçekleşmektedir. Bu süreç insanların yaşam tarzlarını etkileyerek toplumsallıktan uzak bireysel odaklı yaşama doğru şekillenen bir yaşam tarzı ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle sahip olunan sosyal ve mekânsal kimlik değerlerinin kaybolması yerel kimlik özelliklerinin sürdürülmesinin önemi konusunda hassasiyet yaratmış ve kentsel dönüşüm uygulamalarında kimlik arayışı ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Küreselleşmenin etkisi altında olan mekânsal ve toplumsal dinamikler değişkenlerini ifade etmede yerelleşme olgusuna ihtiyaç duymaktadır. Yerellik kavramı toplumun katılım süreçlerinde yer almasını sağlamakta ve kendi yaşamlarını biçimlendirmelerinde tercih şansı vermektedir. Kente ait hizmetlerin yerel eliyle yerinde gerçekleştirilmesi ile 7 bu hizmetlerin en çabuk ve doğru şekilde yerel topluma ulaştırılması mümkün olmaktadır. Bu sistem içinde yerelin mekândaki en küçük örgütlenme birimi olarak “mahalle” kavramı öne çıkmaktadır. Bu bağlamda kentsel dönüşüm uygulamalarında var olan yerel değerlerin öne çıkarılması ve yerel kimlik üzerinden özgün yenileme stratejileri benimsenmesi önemli olup yapılan uygulamaları da değerli kılmaktadır (Özden 2008). Kentlerin problemlerini çözmeye yönelik geliştirilen yöntemler bütünü olarak tanımlanan kentsel dönüşüm kavramı kentlerdeki kötü yaşam şartlarının iyileştirilmesi amacıyla ortaya çıkmış olup 19. yüzyılın ikinci yarısından günümüze kadar olan süreçte gelişmeye devam etmiştir. Bu gelişim süreci içerisinde kentlerin problemleri ve ihtiyaçları, kentsel dönüşüm uygulamalarının konusunu ve yöntemini belirlemiştir. Son yıllarda küreselleşmenin dünya kentlerinde etkisini göstermesi üzerine kentsel dönüşüm uygulamalarının sürdürülebilirlik yaklaşımı ile ele alındığı ve “topluluk”, “yerellik”, “mahalle” gibi kavramların öne çıktığı görülmektedir. Bu kavramların ele alınmasının bir diğer önemli nedeni kentlerdeki çöküntü alanlarına “toplum” odaklı olarak yaklaşılmasıdır. Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamalarının hız kazanması 2000’li yıllarda kentsel dönüşüm konusunun yasalarda yer almaya başlamasına denk gelmektedir. Gecekondu mahalleleri ve tarihi kent merkezlerine yönelik başlatılan dönüşüm uygulamaları, 1999 Marmara Depreminin ardından “afet odaklı” olarak yeni bir yön çizmeye başlamıştır. Özellikle 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ile getirilen “riskli alan” kavramı, yapı veya zemin nedeniyle afet riski taşıyan bölgelerin kentsel dönüşüm alanı ilan edilebilmesini sağlamaktadır. Bu kapsamda ilan edilen riskli alanların sınırı genelde bir veya birden fazla mahalleyi kapsayan alanlardır ve bu alanlarda yapılan uygulamalar riskli yapı stokunun yenilenmesi amacıyla yıkıp yeniden yapma şeklinde gerçekleştirilen kentsel yenileme yöntemi ile yürütülmektedir. Bu alanlarda yapılan uygulamaların üst ölçekte bir kentsel dönüşüm politikasına bağlı olmaması, kamu veya özel sektör tarafından yürütülen planlama ve tasarım süreçlerinde her projeyi kendi içerisinde bağımsız kılmaktadır. Bu durumda hem kentsel dönüşüm uygulamalarında bir denetimin olmaması hem de kimlik kaybı nedeniyle olumsuz sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. 8 Diğer yandan Türkiye’de konut üretimi ve kentsel dönüşüm uygulamalarıyla ön planda olan Toplu Konut İdaresi (TOKİ) tarafından üretilen projelerin kentlerin kimlik bağlamlarından kopuk dokular ortaya çıkarması ve tek tip ürünler ortaya koyması kurum tarafından gerçekleştirilen projelerin hem fiziksel hem de sosyal kimlik açısından eleştirilmesine neden olmaktadır. Buna karşın TOKİ son dönemlerde “yatay mimari” ve “mahalle konsepti” söylemleri ile kimlik konusunda yeni arayışlara girildiğini göstermektedir. Düzenlemiş olduğu yarışma projeleri ile de bu söylemlerini destekleyerek uygulamaya geçirmeyi amaçlamaktadır. Bugün Türkiye’de riskli konutların dönüşümüyle hız kazanan süreç son dönemde yerel kimliğin korunmasına yönelik yaklaşımlar izlenmesini gerekli kılmaktadır. Yapılan uygulamalarda “kimlik” konusunda görülen eksiklikler ve küreselleşmenin etkileri ile kentlerin kimliksizleşme süreci kentsel dönüşüm uygulamalarında yerel kimliğin sürdürülmesi yaklaşımını beraberinde getirmektedir. Türkiye yüzleşmek durumunda olduğu riskli yapı stoku problemine bir çözüm olarak kentsel dönüşümü araç olarak kullanmaya devam etmek durumdadır. Kentlerdeki mevcut riskli yapı stoku göz önüne alındığında, Türkiye bu yolun henüz başlarındadır. Bu nedenle devam edecek olan süreçte kentsel dönüşüm kavramı donmuş bir araç olarak görülmemeli ve uygulama ve yöntemler de sorunlar ve ihtiyaçlar dahilinde geliştirilmelidir. Nitekim son dönemde kentsel dönüşüm ve kentsel dönüşümde kimlik sorununa yönelik yeni arayışlar mevcuttur. 1.2. Çalışmanın Amacı ve Kapsamı Konut alanlarında gerçekleştirilen kentsel dönüşüm uygulamalarında yerleşim yerlerinin kimlik değerlerinin göz ardı edilmesi sonucunda kimlik problemleri ortaya çıkmaktadır. Kamu ya da özel sektör eliyle gerçekleştirilen mahalle ölçekli kentsel dönüşüm uygulamalarında alanın fiziksel, sosyal ve ekonomik boyutlardaki potansiyellerinin dikkate alınması, planlama ve tasarım açısından yere özgü yaklaşım izlenmesi gerekmektedir. Bunu gerçekleştirmek için mahalle ölçeğindeki kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik bir rehber oluşturulması hedeflenmiştir. 9 Söz konusu rehberin oluşturulması için birkaç yöntem izlenmesi mümkün olup bu yöntemlerin geliştirilmesi ile daha kapsamlı bir sonuç elde edilmesi mümkündür. Tez çalışması kapsamında “mahalle kimliği bileşenleri”nin belirlenmesine ilişkin detaylı literatür araştırması yapılmış ve Türkiye’de kentsel dönüşümde kimlik arayışı kapsamında yapılan çalışmalar incelenmiştir. Sonraki aşamada elde edilen veriler sentezlenerek kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedef, gösterge ve yöntemlerden oluşan bir rehber geliştirilmiştir. Bu bağlamda tez çalışmasının amacı TOKİ-Emlak Konut GYO A.Ş. tarafından düzenlenen “7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması” ve İller Bankası A.Ş. tarafından düzenlenen “Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması”nda ödül alan projelerin tasarım yaklaşımlarının mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik geliştirilen rehber üzerinden değerlendirilmesi olarak belirlenmiştir. Çalışma kapsamında, kamu eliyle düzenlenen “mahalle” ölçekli yarışmalarda mahalle kimliği bileşenleri yazılı olarak belirlenmemesine rağmen zihinlerde mevcut olan bu bileşenlerin tasarım yaklaşımlarına yansıtılarak mahalle kurgusunun oluşturulduğu projelerin yarışmalarda ödül aldığı hipotezinden yola çıkılmıştır. Çalışmanın içeriğinde kaynak araştırmasının yer aldığı tezin ikinci bölümünde mahalle ölçeğindeki kentsel dönüşüm uygulamalarında kimlik bileşenlerinin belirlenmesine yönelik literatür analizi yapılmıştır. Mahalle kimliği konusunda yapılan literatür araştırmaları sonucunda mahalle kimliği bileşenleri fiziksel yapı, sosyo-kültürel ve ekonomik yapı, anlam ve algısal yapı olarak üç başlık altında sınıflandırılmıştır. Bu üç başlık altında yer alan mahalle kimliği bileşenlerinin birbirleriyle karşılıklı ilişki içinde olduğu ve kesin sınırlarla birbirlerinden ayrılmadığı tespit edilse de mahalle ölçeğinde kimlik unsurlarının daha kolay okunması ve anlaşılabilmesi amacıyla bir sınıflandırma yapılması uygun görülmüştür. Daha sonra kentsel dönüşüm kavramı ele alınarak; kentsel dönüşüm kavramı ve tanımı, kentsel dönüşümde uygulanan yöntemler, kentsel dönüşümün Dünya’daki ve Türkiye’deki gelişim süreçleri, kentsel dönüşüm uygulamalarının boyutları ve son dönemde Dünya’da ve Türkiye’de mahalle ölçeğindeki kentsel dönüşüm 10 uygulamalarındaki yaklaşımlar incelenmiştir. Bu bölümde kentsel dönüşüm kavramı “mahalle” ve “kimlik” perspektiflerinden ele alınmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde öncelikle Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamalarında kimlik sorunu ve bu soruna yönelik olarak geliştirilen kimlik arayışı yöntemleri incelenmiştir. Bu kapsamda “kentsel dönüşüm” ve “kimlik” konuları üzerinde çalışıldığı ve bu konular hakkında birtakım stratejilerin geliştirildiği T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülen Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı (2010-2023) ve Şehircilik Şûrası çalışmaları, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve İstanbul Teknik Üniversitesi arasındaki yapılan protokol kapsamında yürütülen Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlke ve Kriterlerin Geliştirilmesi Projesi, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi tarafından yürütülen “Kentsel Tasarım Rehberleri Hazırlanması Projesi” incelenmiştir. Kaynak araştırmasında elde edilen mahalle kimliği bileşenleri, materyal bölümünde incelenen çalışmalar ile sentezlenerek “Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Mahalle Kimliğinin Sürdürülmesine Yönelik Rehber” oluşturulmuştur. Oluşturulan rehberde ile mahalle ölçeğindeki kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedef, gösterge ve yöntemler belirlenmiştir. Dördüncü bölümde geleneksel mahalle bağlamını koruyarak günümüz ihtiyaçlarına cevap verebilecek mahalle kurgusunun oluşturulmasının amaçlandığı TOKİ-Emlak Konut GYO tarafından düzenlenen “7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması” ile İller Bankası A.Ş. tarafından düzenlenen “Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması”nın mahalle kimliği konusunda farklı tasarımcıların önerilerinin görülebileceği bir platform sağlaması ve mahalle ölçeğindeki uygulamalarda kimlik bileşenlerinin mekânsal kurguda nasıl ele alınacağı konusunda çeşitli örnekler sunması nedeniyle alan çalışması kapsamında bu yarışmaların sonucunda ödül alan projeler geliştirilen rehber ile incelenmiş ve elde edilen bulgular değerlendirilmiştir. “7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması” sonucunda ödül alan otuz beş proje ile “Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması” sonucunda ödül alan sekiz projenin her biri için proje bilgilerinin, tasarım yaklaşımlarının ve görsellerinin yer aldığı proje künyesi oluşturulmuş ve her biri “Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında 11 Mahalle Kimliğinin Sürdürülmesine Yönelik Rehber”de belirlenen hedefler doğrultusunda analiz edilmiştir. Analiz yapılırken ödüllü yarışma projelerinin sonuç raporlarından ve sunum paftalarından yararlanılmıştır. Sonuç raporlarındaki nesnel veriler ile sunum paftalarından elde edilen öznel yorumlar yorumlanarak Ek 1’de yer alan çizelgelere aktarılmıştır. 12 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI: MAHALLE ÖLÇEĞİNDEKİ KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARINDA KİMLİK BİLEŞENLERİNİN BELİRLENMESİ 2.1. Kimlik Kavramı Güvenç (1993) kimliği en yalın tanımı olarak “kişilerin, grupların, toplum veya toplulukların “kimsiniz, kimlerdensiniz? sorusuna verdikleri yanıtlar” olarak açıklarken, Ocakçı (2012) doğadaki herhangi bir varlığın başka varlıklardan ayrılan özelliklerinin ifadesi, kendine özgü olma durumu olarak tanımlamaktadır. Nasıl bir insan kendine özgü niteliklerle diğerlerinden farklı ve özel hale gelerek belirli bir kimse oluyorsa, bir yer ya da kent de kendisini diğer yerlerden farklı kılan nitelikleriyle algılanarak zihinlere yerleşir ve özel bir yer/kent olur (Oktay 2011). Bir kişinin, nesnenin ya da yerin ayırt edici özelliklerini ortaya koyan kimlik kavramı kentler ve mimari öğeler açısından ele alındığında, görsel boyutuyla ön plana çıksa da ayrıca doğal, coğrafi, kültürel ve sosyal yaşam normlarını da barındıran geniş bir tanıma sahiptir. Kentlerin sahip olduğu kimlik özellikleri uzun bir süreçte farklı boyutlardaki bileşenlerden oluşmaktadır (Ulu ve Karakoç 2004). Güvenç (1993) geleneksel topluluklarda töreler, gelenek ve görenekler kişilerin kimliğini belirlediğinden bir sorun olmadığını, ancak sosyal-kültürel değişmelerin artmasıyla birlikte kişilerin kimlik kavramı seçimi ya da özdeşiminin bir sorun olduğunu çünkü kimliğin bir kültür sorunu olduğunu belirtmektedir. Kent veya kent parçalarının kimlikleri küresel veya yerel ölçekteki ekonomik, politik, sosyo-kültürel değişimlerden etkilenerek değişmekte ve buna bağlı olarak mekânsal ve toplumsal boyutlarda kimlik sorunu ortaya çıkmaktadır. 2.1.1. Kent kimliği Lynch (1983) yer kimliğini bir kişinin bir yeri canlı, benzersiz veya en azından özel bir karaktere sahip olmasından dolayı diğerlerinden farklı olarak tanıma ya da hatırlama derecesi olarak tanımlar ve hissedilen, tanınabilen yerlerin kişisel anılar, duygular ve değerler ile yakından ilişkili olduğunu belirtir. 13 Kentsel çevre esasen inşa edilmiş bir çevredir, yalnızca insan davranışını ve deneyimini ifade etmekle kalmayıp aynı zamanda bu davranış ve tecrübeyi şekillendiren ve etkileyen yerleşik bir ortamdır (Proshansky 1978). Kentler taş, tuğla, beton, çelikle inşa edildiği kadar anılar, anlatılar, söylemler, karikatürler, resimler ve fotoğraflar gibi arkitektonik ve mekânsal olmayan pratiklerle inşa edilmektedir. Hatta mekânlara ilişkin anılar ve tarihsel bilgiler, mekânların fiziksel içeriğinden daha dayanıklıdır (Tanyeli 2014). Farklı zaman katmanlarının birikimi ile oluşan kent kimliği durağan değil süregelen bir yapıya sahiptir. Bu süreçte kent kimliğini oluşturan bileşenlerin özellikleri de değişmektedir. Bu nedenle bir yerin kimliğini analiz ederken bugünkü kimlik özelliklerinin tarihsel bağlamıyla ele alınması gerekmektedir. Zaman içerisinde biriken katmanlaşmış kimlik özellikleri yerin özgün kimliğini oluşturan önemli unsurlardır. Bir kentin kimliği yapıların mimari değeri ve doğal çevresinin özellikleri ile birlikte içinde geçirilen yaşam deneyimiyle tanımlanır ve bir anlam, değer kazanır. Kentte yaşayan kişilerin içinde yaşadıkları çevre, orada yaşayanlar için araçsal nitelikler dışında bir anlam ifade etmiyorsa bu yerin kimliğinden değil ancak kimliksizliğinden söz edilebilir. Çünkü kişiler yaşadıkları mekâna bir değer yükledikleri ve oraya bağlandıkları zaman bu değerler için gerektiğinde fedakârlıkta bulunmaya başladıklarında o yerin anlamlı bir kimliği bulunur. Bununla beraber kentin bir konut bölgesi, merkezi, sembol haline gelen bir anıt yapısı veya geçici nüfusa hizmet eden bir mahallesi gibi farklı parçalarında kimliğin oluşumunda çevre-insan etkinliklerinin tamamlayıcılığı farklı nitelikler kazanabilir. Bu da söz konusu farklı alanlarda insan etkinliklerinin katkısının farklı düzeyde, nitelikte ve yoğunlukta olmasına bağlıdır (Tekeli 2011). Yer kimliğini, “binaların ve manzaranın görünümleri gibi özneler arası amaçlar ve deneyimlerin bir fonksiyonudur ve sadece tekil yerlerin farklılığına değil aynı zamanda farklı yerler arasındaki aynılığa da atıfta bulunur” şeklinde açıklayan Relph’e (1976) göre önemli olan sadece bir yerin kimliği değil, aynı zamanda o yerle beraber bir kişinin ya da topluluğun kimliği, hatta kişilerin onu içeriden ya da dışarıdan tecrübe etmeleridir. Kent kimliği kişisel deneyimlerin sembolize edilmesidir (Lalli 1992) ve aidiyetlik, kentsel kimlik, mekânsal kimlik, mekânsal uyum, mekânsal harmoni, kent kişiliği, sembolik öğeler, kent simgesi, kültür, insanlar gibi pek çok kavramı kapsamaktadır 14 (Aydoğan 2001). Bu nedenle kent kimliğinin anlaşılması sadece fiziksel çevre ile değil orada yaşayan insanların kendi deneyimlerinin de anlaşılması ile mümkündür. Fiziksel, sosyal, ekonomik, tarihi ve kültürel boyutlarda mekânsal ve toplumsal özellikler bir araya gelerek kent kimliğini oluşturmaktadır. Kent kimliğinin anlaşılması için bu bileşenlerin tespit edilmesi ve birbirleriyle olan ilişkisinin çözümlenmesi gerekmektedir. Çözümleme yapılırken söz konusu bileşenlerin zaman boyutunda farklı katmanları ile birlikte ele alınması gerekmektedir. Bu nedenle dışarıdan bir gözlemci olarak değil, orada yaşayan insanların deneyimleri ve o yerin tarihselliğini de çözümlemek gerekmektedir. Tekeli (2011), tarihsel bir olgu olan kent kimliğinin zaman içinde oluştuğunu ve sürekli değişmekte olan toplum ve insan ilişkileri ile yeniden tanımlandığını ya da üretildiğini belirtmektedir. Sürekli bir oluşum ve yeniden tanımlama sürecindeki kimliğin ne kadar denetlenebileceği ve planlama ve tasarım konusu olabileceği konusunda iki uç tutumu şu şekilde açıklar; birincisi kimliğin bir oluşum olduğu ve hiçbir biçimde denetlenemeyeceğidir, ikinci tutum ise yaşanan fiziki çevrenin tasarımı ile bu kimliğin oluşturulabileceğidir. Kent yönetimleri açısından gerçekçi tutum bu ikisi arasında bir yerdedir. Bir kent yönetiminden kent imgesinin, kimliğinin yeterince oluşmadığı durumda kimliğin oluşmasına başlatıcı katkılar yapabilecek kritik noktalarda müdahalelerde bulunması beklenir. Beklenen etkinin yaratılabilmesi için iyi bir programlama ve tasarım gerekmektedir. Kent kimliğinin yalnızca fiziksel çevreden oluşmadığı, insan etkinlikleri ve yaşam biçiminin de buna katkısı olduğu kabul gördüğünden kent yönetiminin yaşam biçiminin oluşmasında ve eğer gerekirse kurulmasında rol alması beklenir. Kentsel dönüşüm projeleri kentlerin kimliğini de etkilemekte kimi zaman kent kimliğini de dönüştürmektedir. Yapılan uygulamalarda yerel kimlik özelliklerinin analiz edilmemesi, uygulama programına ve tasarıma dahil edilmemesi uygulamaların kimlik kaybı sorunu ile sonuçlanmasına neden olmaktadır. Relph (1976) fiziksel çevre, aktiviteler ve anlamın yer kimliğinin üç temel unsuru olduğunu ve fiziksel çevre ve aktivitelerin anlaşılmasının daha kolay, “anlam”ın ise kişinin o yer hakkındaki deneyimleriyle ilgili hissettiklerini ifade ettiğinden kavraması daha zor bir bileşen olduğunu belirtmektedir. Yer kimliğinin bu üç temel bileşeni bir diğerinin yerine indirgenemez, çünkü bu üç temel bileşen bizim yer deneyimlerimizde ayrılmaz bir biçimde iç içe geçmiş durumdadır. Oktay (2011) da kentsel kimliğin sadece 15 ayrımsanabilir ve anımsanabilir biçimsel özellikleriyle değil, bireylerin kente yüklediği anlamla birlikte oluştuğunu belirtmektedir. Lalli (1992) kent ile ilgili kimliğin ölçülebilir beş boyutunu şu şekilde açıklamaktadır: kişinin kendi yaşadığı kent ve diğerleri arasında algılanan farklılıkları ve özel karakteri değerlendirmesi; kentle ilgili kişisel deneyimlerini sembolize etmesini ifade eden süreklilik; ait olma ve köklülüğü ifade eden bağlılık; kentteki günlük deneyimlerin etkilerini kapsayan aşinalık ve kişinin o yerde kalmayı istemesi. Buradan hareketle yer kimliğin ölçülmesinde fiziksel verilerden çok bireylerin yer ile kurdukları ilişkilerin derinliğinin veri sağladığı anlaşılmaktadır. 2.1.2. Mahalle kimliği “Mahalle, geçmişten günümüze aktarılan kentsel ve kültürel bir miras olarak Türk toplumunun yaşam biçimlerinden ve aynı zamanda kent kurucu öğelerinden birisidir” (Özbek Eren 2012). Toplumsal kimlik özelliklerinin mekânda okunduğu en küçük birim olan mahalle hem fiziksel hem de sosyo-kültürel boyutlarıyla kentin ve kent kimliğinin bir parçasıdır. Kendi içinde bir kimliğe sahip olan mahalle birimlerinin bir araya gelmesiyle kent dokusu ortaya çıkmaktadır. Mahalle denildiğinde geleneksel anlamıyla, birbirini tanıyan, belirli ölçüde birbirlerinin tutum ve davranışlarından sorumlu, sosyal dayanışma içindeki kişilerin yaşamlarını geçirdikleri evlerin oluşturduğu, sınırları kesin çizgilerle ayrılmamış bir veya birkaç sokağı olan, camisi ya da mescidi bulunan bir alan anlaşılmaktadır (Çadırcı 1996). Alada (2001) yerel topluluklar aracısından mahalleyi gelişmiş bir iş bölümü içinde örgütlendirilmiş, paylaştırıcı toplumsal dayanışmanın hâkim olduğu ve insan ilişkilerinin gelenekselleşmiş “komşuluk hukuku” ile düzenlendiği ortak yaşam alanı, şeklinde tanımlamaktadır. Köklü bir geçmişe sahip mahalle yapısının Osmanlı Döneminden günümüze kadar değişimine bakıldığında, uzun bir zaman dilimini kaplayan Osmanlı Dönemi içerisinde 19. Yüzyıla kadar mahalle özelindeki konut bölgelerinin yapısında büyük bir değişim görülmemektedir (Özbek Eren 2012). 16 16. yüzyıla kadar kale içi ve dışı olarak iki bölümden oluşan kent yapısında kale içi asıl kent konumundayken, kale altı yerleşik olmayan ticari faaliyetlerin sürdürüldüğü bölge olarak kullanılmaktaydı. 16. yüzyılda Osmanlı kentlerinde nüfus artışı ve yerleşik tüccarların ortaya çıkması ile birlikte kent yapısında dönüşüm meydana gelmiş ve kale altında yer alan yerleşik olmayan ticari faaliyetler yerini bedestenlere bırakmıştır. Böylece kentin yapılaşması kale dışına taşarak yeni konut mahallelerinin oluşumunu başlatmıştır ve söz konusu konut mahalleleri toplumdaki dini ve etnik gruplara göre farklılık göstermiştir (Tekeli 1985). 17. ve 18. yüzyıllarda kent yapısında önemli bir değişim görülmezken 19. yüzyılda yeni kapitalist iş ilişkileri çerçevesinde bedesten çevresindeki merkez yetersiz kalmış ve bankalar, iş hanları, çeşitli devlet kuruluşlarının yer aldığı yeni bir merkezi iş alanı oluşmuştur. Konut alanlarının gelişiminde milletler arası farklılaşmanın yanında sınıfsal farklılaşmanın da etkisi olmuştur (Tekeli 1985). 1923 yılında yeni kurulan devlet ile birlikte yapılan kalkınma planlarına ilişkin altyapı çalışmaları ve bayındırlık faaliyetleri ön plana çıkmıştır, ancak 1950’lere kadar kent kurgusu içinde mahallenin organizasyon yapısına yansıyan önemli değişimler olmamıştır. 1950’lerle birlikte kentleşme süreci toplum, ekonomi ve sosyo-kültürel açıdan önemli bir değişim geçirmiştir. 1960’lı yıllarda kent yapısına apartmanlar, gecekondular ve toplu konutlar adı altında yeni konut tipleri eklenmiştir (Özbek Eren 2012). Kentsel gelişim şeması için idari, sosyo-kültürel ve mekânsal nitelikleriyle özgün yapısına kavuşan mahalle 1980’lere kadar ana strüktürünü devam ettirmiştir. 1980’lerden bu yana küresel boyuttaki ekonomik ve kültürel hareketler sosyal yapıda da etkisini göstermiş, komşuluk ve mahallenin anlamı yerel yönetim bağlamıyla sınırlanmıştır. 2000’lerden sonra yaşanan hızlı kentsel dönüşüm süreçleriyle farklı sosyal ve mekânsal yansımalar oluşmuştur. Kentsel dönüşüm süreçleri ile üretilen yeni mahalleler farklı deneyimleri getirdiği gibi mekânsal ve sosyal ayrışmalara neden olmuştur (Özbek Eren 2012). Bununla birlikte, Alver (2013) mahallenin kentin temeli ve özü olduğunu ve mahallenin temelinde ise “insan” ve “mekân”ın yer aldığını belirtmektedir. Mahalle insan ilişkilerinin estetik, mimari, kültürel, toplumsal ve hukuki düzlemidir. Ayrıca mahalleyi 17 “güçlü bir metafor”, “sembolik bir harita” olarak tanımlayan Alver (2013) mahalleyi sürekli hale getirenin bu sembolik öze sahip olması olarak açıklamaktadır. İnsanlar ve kentler gibi zaman içerisinde değişim gösterse de mahallenin öz değerleri tüm zamanlar için geçerlidir. Mahalle kimliğinin özü mahalle ritüellerinde ve pratiklerinde var olur ve bu ritüeller sayesinde süreklilik sağlar. Özbek Eren (2017) mahallenin toplumsal bir kod ve birikim olarak sosyal, mekânsal kimliğin şekillenmesinde belirleyici olduğunu söylemektedir. Kentte olduğu gibi mahalle de belirli kimlik özellikleriyle tanımlanmaktadır. Ancak mahalle, sosyal kodların okunabilmesi ve anlaşılmasında kente göre daha uygun bir ölçek sunmaktadır. Geleneksel dokuda kimlik özellikleri daha iyi okunabilirken, özellikle büyük kentlerde sınırlarının oldukça genişlemesi nedeniyle mahalleler daha çok fiziksel bir sınır olarak tanımlanmakta ve kimlik özelliklerinin okunabileceği bir mahalle ölçeğinden uzaklaşmaktadır. Ancak yine de belleklerde yer alan “mahalle” kavramı, mahallenin öz değerinin sürdürülebileceğini göstermektedir. Günümüzde yeni yapılacak uygulamalarda bu özün sürdürülerek, mahalle dokusunda yerel kimliğin vurgulandığı çalışmaların yapılması beklenilmektedir. 2.1.3. Mahalle kimliği bileşenleri Kentlerin küçük yapı taşları olan mahalle birimleri, hem kent ölçeğindeki kimlik bileşenleri ile hem de daha alt ölçekte özelleşmiş mekânlara sahip olması nedeniyle yer kimliği bileşenleri ile birlikte açıklanabilmektedir. Bu kapsamda mahalleyi oluşturan konut, sokak, park, meydan gibi mekânsal düzenlemeler ve mahallelinin sahip olduğu sosyo-ekonomik özellikleri ile sakinlerin mahalle ile kurdukları bağ incelenerek mahalle örüntüsünü oluşturan kimlik bileşenlerinin sınıflandırılması hedeflenmektedir. Galster (2001) mahalleyi oluşturan mekânsal özellikleri konut ve konut dışı binaların yapısal özellikleri (tip, ölçek, malzeme, tasarım, onarım durumu, yoğunluk, peyzaj vb.), altyapı özellikleri (yollar, kaldırımlar, caddeler, kamu hizmetleri, vb.), yerleşik nüfusun demografik özellikleri (yaş dağılımı, aile, ırksal, etnik ve dini tipler, vb.), yerleşik nüfusun sınıf durumu özellikleri (gelir, meslek ve eğitim durumu), vergi/kamu hizmeti özellikleri (değerlendirilen yerel vergiler ile ilgili olarak güvenlik, devlet okulları, kamu idaresi, 18 parklar ve rekreasyon, vb.), çevre özellikleri (arazi derecesi, hava, su ve ses kirliliği, topoğrafik özellikler, manzara vb.), yakınlık (önemli yerlere erişim), siyasi özellikler, sosyal etkileşim (yerel arkadaş ve akraba ağları, sosyalleşme, yerel temelli gönüllü derneklere katılım vb.) ve duyusal özellikler (mahallelinin yerle özdeşleşme duygusu, binaların veya bölgenin tarihi önemi vb.) olarak gruplandırmaktadır. Özbek Eren (2014a) Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi ile Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesini uygulama alanlarının önceki ve sonraki durumları üzerinden incelediği çalışmasında; kentsel dönüşüm uygulama alanlarının kent kimliği bileşenlerini fiziksel ölçütler, anlamsal ve algısal ölçütler ve sosyo-kültürel ve fonksiyonel ölçütler ile ele almıştır (Çizelge 2.1.) (Özbek Eren 2014a). Çizelge 2.1. Kent kimliği parametreleri (Özbek Eren 2014a) İklim ve bitki örtüsü Doğal Çevre Topografya Fiziksel Ölçütler Morfoloji (Ada, parsel, sokak) Yapılı Çevre Tipoloji (Tip, işlev, sirkülasyon) Topoğrafya (Geometrik form) Tarih Sosyal çevre, tarihi binalar, süreklilik Zemin şekli, topoğrafya, kentsel ilişki, Estetik ve Algısal Anlamsal ve Algısal kentsel yoğunluk, kentsel mekânda Özellikler Ölçütler kısmi bütünlük ilişkisi Kolektif hafıza, yaşam biçimi, aitlik, Anlam aşinalık Demografik Nüfus, okur-yazarlık, iş durumu Özellikler Sosyo-kültür ve Kurumsal Yasal, idari, ekonomik, dini Fonksiyonel Ölçütler Özellikler Davranışsal Süreklilik, sosyal ilişkiler, aktiviteler Özellikler Birik (2011) kentsel mekân kimliğini oluşturan nitelikleri doğal, yapısal ve kültürel nitelikler olarak tanımlamıştır. Birik (2011)’in çalışmasına göre doğal nitelikler; vadi, tepe, sırt, su yatağı, kıyı oluşumları vs. gibi doğal morfolojik yapının tanımladığı karakteristik oluşumlar ile orman, koruluk, ağaçlandırılmış alanlar, göl, gölet gibi kırsal ve kentsel peyzaja ait ekolojik bütünlüğü olan doğal ya da yapay sistemlerden meydana gelmektedir. Yapısal nitelikler; yol, köprü, tünel, yer altı ulaşım sistemleri ve bağlantılarından oluşan altyapı sistemleri, hava fotoğraflarından izlenebilen yapay 19 KRİTERLER sınırlayıcılar, tarım alanı sınırları, duvar, çit vs. ve parsel dokusunun oluşturduğu mülkiyet izleri ve yapısal elemanların oluşturduğu morfolojik bütün, volumetrik düzen, yapı adası, yapı, ölçek ve form ilişkisinin oluşturduğu kentsel morfolojik yapıdan oluşmaktadır. Kültürel nitelikler ise; sosyo-kültürel yapının göstergesi olan ve mekâna anlam kazandıran algıya dayalı izler, referansları kapsayan mekânsal referanslardır. Mahalle konut, sokak, bahçe, kapı önü, meydan, dini yapı, park, eğitim, sağlık hizmet birimleri, kafe, kahvehane, kültür ve çeşitli ticaret mekânlarından oluşurken, bu mekânlar yürüme, karşılaşma, selamlaşma, toplanma, dinlenme, oyun oynama, ibadet, alışveriş, iş, eğlenme, vakit geçirme, üretim gibi eylemlere karşılık gelmektedir. Söz konusu mekânlar ve bu mekânlara karşılık gelen eylemler karşılıklı ilişki içerisinde olup mahalle kurgusunun oluşumunda rol oynamaktadır. Bu doğrultuda çalışma kapsamında ele alınacak olan mahalle kimliği bileşenleri; fiziksel yapı, sosyo-kültürel ve ekonomik yapı; anlam ve algısal yapı başlıkları altında incelenecektir. 2.1.3.1. Fiziksel yapı Doğal çevre ve yapılı çevrenin birleşiminden meydana gelen fiziksel kimliği doğal yapı elemanları ve doğal çevre üzerine inşa edilen yapılı çevre elemanları oluşturmaktadır. Doğal çevre; topografya, iklim, bitki örtüsü, su ile ilişki vb. coğrafi oluşum ve şartlardan oluşmaktadır. Mahalle ölçeğinde yapılı çevre elemanlarını oluşturan bileşenler ise morfolojik yapı, ölçek, yapılı öğeler, mimari özellikler altında ele alınacaktır. Doğal ve yapılı çevre elemanları fiziksel boyut altında ele alındığı kadar sosyal boyut ve algısal yapı ile de ilişkidir. • Doğal çevre elemanları Yerleşim yerlerinin kimliğini belirleyen en etkili faktörlerden biri doğal yapıdır. Doğal yapı hem yapılı çevreyi hem de sosyo-kültürel yapıyı etkilemektedir. Topografya, iklim, coğrafi özellikler bir kentin kendine özgü bir imaj kazanmasını zorunlu olarak etkilemektedir (Çöl 1998). Vadi, tepe, dere, yamaç, ova, göl, nehir, deniz gibi coğrafik oluşumlar, bölgenin yağışlı ya da kurak olması gibi iklimsel özellikler, bitki örtüsü çeşidi 20 gibi doğal morfolojik yapıyı oluşturan unsurlar, yapılı çevrenin şekillendirilmesinde önemli etkiye sahiptir. Topografya yerleşim yerlerine yön verirken, ısı, ışık, yağış, rüzgârlar, güneş açıları gibi veriler yapıların konumlamasında ve dolayısıyla kent formunun oluşumu için alınan kararlarda önem taşır (Çöl 1998). Tasarımcı iklimsel veriler, arazinin konumu, hâkim rüzgâr, güneş ve gölgeli zamanları gibi parametreleri dikkate alarak tasarımını yapar (Ayan 1991). Geleneksel yerleşimlerde daha belirgin gözlemlenebilen yerleşim yerinin mimari tipolojisi, bina yapım türü, malzeme kullanımı gibi birçok yapılı eleman özelliklerini de doğal çevre unsurları etkilemekte ve fiziksel kimliğin belirlenmesine katkı sağlamaktadır. Örneğin Doğu Karadeniz Bölgesinde fazla yağışı tahliye etmek için dik eğimli çatılar tasarlanırken, Güneydoğu Anadolu Bölgesi gibi yağışın az olduğu sıcak bölgelerde teras çatılar gözlemlenmektedir. Yine Doğu Karadeniz Bölgesinde ormanların çok olması ahşap malzemesinin kullanımını arttırmış ve yöresel mimaride ahşap yapılar kentsel imaj oluşturmuştur. Doğal çevre sadece yerleşim şeklini değil, o yerin kültürünü, işlevini, ekonomisini de belirleyebilmektedir. Bir kent ya da bölgeden maden çıkartılıyorsa maden bölgesi/kenti olarak, denize kıyısı var ve ticaret yapılıyorsa liman bölgesi/kenti olarak veya doğal özelliklerine göre turizm bölgesi/kenti gibi kimlik özellikleri kazanabilmektedir. Ocakçı (2012) kentin sahip olduğu doğal çevreden kaynaklı kimlik öğelerinin çözümlenmesi, korunması, güçlendirilmesi ve öne çıkarılması ile kent kimliğinin korunması ve güçlendirilmesinin sağlanacağını ve aynı zamanda kentsel algılanabilirlik ve okunabilirliğin de güçlendirilmiş olacağını belirtmektedir. Bu nedenle yapılacak uygulamalarda doğal çevre özelliklerine saygılı, doğal verilerin tasarım ile ilişkilendirildiği, doğal verileri koruyan ve vurgulayan bir yaklaşım izlenmesi gerekmektedir. Doğal çevreyle kurulan bağlam yapılı çevre öğelerinin de özgün kimliğin bir parçası olmasını sağlayacaktır. • Yapılı çevre elemanları Yapılı çevre elemanları insan yapımı unsurların doğal çevre üzerine inşa edilmesi ile oluşmaktadır. Yapılı formlar, yapılı çevre özelliklerini ve dönüşüm süreçlerini 21 gösterirken, yapı tipolojisi toplumsal değer ve gereksinmelerin mekânda somutlaşmış halidir (Altaban 2013). Bina, parsel, yapı adası, sokak, açık alan gibi kentsel öğelerin ilişkisi derinlik, genişlik ve yükseklik ölçüleri ile boyut kazanarak kent dokusunu oluşturur. Yapılar ile boşlukların tipolojisi, topolojisi, bir araya geliş biçimleri, ilişkileri, formları, taşıdıkları anlam, dokunun oluştuğu dönemi de ifade eden, sosyo-kültürel çevrenin yansımalarıdır. Kolektif bir ürün olan kent dokusu, temsil ettiği dönemin morfolojik özelliklerini, yaşam şeklini, değerlerini gösteren kodları taşımaktadır (Ocakçı 2012). Sokak-meydan birlikteliğinden oluşan doku, sınırlayıcılar, malzeme-renk-doku birleşimi ve yeşille olan ilişkilerin tümü yapılı çevreyi oluşturur. Bu elemanların konumları, özellikleri, çevreyle ilişkileri, katkıları ve değişimleri kent kimliğini olumlu ya da olumsuz biçimde etkilemektedir (Çöl 1998). Biçim, strüktür, oran-orantı, doku, malzeme, simgesel özellikler, konum vb. faktörler de yapılı çevre elemanlarının kimlik bağlamında değerlendirilmesini sağlar (Kutlu ve ark. 2011). Morfoloji Kentsel morfoloji parseller, yapı adaları, yapı yüksekliği, yapılaşma düzeni ve sokak örüntüsünde gözlemlenebilen fiziksel biçimler ile ilgilenmektedir (Ayan 2010). Binaların ve sokakların oluşturduğu düzen morfolojiyi oluşturur. Kentin morfolojik yapısı kültüre, ekonomiye ve tiplere ve mekânsal tasarım arasındaki ayrılmaz bütünlüğe dayanan en uygun kimlik metnini okumayı sağlar. Kent parçaları şehri inşa eden sosyo-kültürel kodları da içermektedir. Kentsel mekâna ilişkin morfolojik işaretler mekânsal, sosyo- kültürel ve ekonomik hafızanın izleri ile oluşur (Özbek Eren 2014a). Sokaklar, kentin ve mahallenin damarı ve temel dokusunu oluşturmaktadır (Alver 2013). Fiziksel bir birim olmanın ötesinde sokak günlük yaşamın geçtiği önemli bir mekândır. Yoğun taşıt kullanımına geçmeden önce çocuklar için oyun alanı olan sokak, komşuluk ve esnaf ilişkilerinin geliştiği kamusal mekândır. Site duvarları arasında yer alan sokaklar fiziksel bir birimden öteye geçemezken, konutlarla ilişkili bir sokak yaşayan bir mekânı temsil eder. Sokağın kimliği konut, ticaret ya da karma kullanımlı olmasına göre 22 değişiklik gösterir. Sokak tipolojisi o yere ait mahremiyet, güven duygusu, canlılık, ölçek gibi özellikler hakkında bilgi vermektedir. Duvarlar, zemin eğimi, merdivenler, çıkmalar, kapılar ve konumları, çeşme öğesi, malzeme türü, doku, renk, yeşil ile ilişki, sınırlar, kent mobilyaları, ölçek, yoğunluk vb. öğeler sokağın fiziksel mekân öğeleridir. Mevcut bir sokağın kimlik öğelerini fiziksel öğeler ile orada bulunanların sokak yaşamı göstermektedir. Sokak yaşamının ve sokakta gerçekleştirilen eylemlerin anlaşılması için günün farklı zamanlarında gözlemler yapılarak orada hangi etkinliklerin gerçekleştiği, nerede gerçekleştiği, kimlerin katıldığı, katılanların cinsiyeti, yaş grubu ve sayısı, eylemlerin hangi koşullar altında gerçekleştiği ve nasıl süreklilik gösterdiği gözlemlenebilir (Çevik 1991). Geleneksel dokuda gözlemlenen çıkmaz sokak özel, mahrem, ortak kullanım alanı olan, komşuluğun sıkı yapıldığı bir mekândır. Oturmaya, muhabbete, sohbete, oyuna imkân tanıyan bu ortak mekân mahremiyet nedeniyle kapalıdır, geçişe izin vermez. Ancak günümüzde çıkmaz sokak sahip olduğu bu anlamların ötesinde bir engel olarak görülmektedir (Alver 2013). Sosyal yaşamdan uzaklaşan ve taşıtların kullanımına bırakılan sokaklarda çıkmaz sokak yapısı ulaşımı engellediğinden tercih edilmemektedir. Özbek Eren (2014b) kamusal bir mekân olarak meydanları “kentsel sürdürülebilirlik bağlamında, toplumsal belleği ve sosyal paylaşımı kuvvetlendirme, fiziksel-algısal ve sosyal gereksinimleri karşılama, erişilebilir olma, sosyo-kültürel ve sanatsal farkındalık yaratma, demokrasiye imkân tanıma, doğal çevre ve kentsel morfolojide dengeleyici olma gibi özellikleri ile yaşamsal önem sahip mekânlar” olarak ifade etmektedir. Kentin organik birer parçası olan sokaklar ve meydanlar insan hareketliliğinin izlenebildiği mekânlar olup, sosyal bir üretim olmaları, fiziksel, algısal ve sosyal gereksinimleri karşılamaları ve erişilebilirlik gibi özellikleri ile önem göstermektedir. Kentte nirengi noktası oluşturan meydanlar, kent imajına ve estetiğine vurgu yapmakla birlikte, aidiyet ve paylaşıma fırsat tanıyarak toplumsal bellek ve kent kimliği ile kurulacak etkileşimi geliştirmektedir. Mahalle ölçeğinde ele alındığında sokak ve meydan ilişkisi günlük yaşam pratiğinde sosyal aktivitelerin gerçekleştirilmesi için önemli mekânsal düzenlemelerdir. Morfolojik doku bazı sokakların yarı kamusal mekân olarak da kullanılmasına imkân 23 sağlayabilmektedir. Örneğin çıkmaz sokak veya arka sokak olarak adlandırılan sokaklar genel olarak birkaç konutun kullanımı için özelleşen mekânlar olmaktadır. Meydanlar ise genelde ticaret ve ibadet birimleri ile kurgulanmakta ve mahalle geneline hizmet eden mekânsal düzenlemeler olarak kurgulanmaktadır. Her iki mekânsal düzenlemede mahalle kimliğinin kurgulanması açısından insan ölçeğinde ele alınması gerekmektedir. Ölçek Kurtuluş (2006) kent, semt, mahalle gibi ölçekleri sadece fiziksel ve demografik olarak ölçülebilen sayısal bir büyüklük değil, belli bir tarihsel dönemde, belirli toplumsal sınıflar tarafından, belirli maliyetler ödenerek “sosyal olarak kurulmuş” ölçekler olarak tanımlamaktadır. Toplumumuzda bir geleneği temsil eden mahalle ölçeğinden bakıldığında günlük yaşantıda yoğun sosyal ilişkilerin yaşandığı mekân örüntüsü giderek kaybolmaktadır. Bazı uygulamalarda yerini duvarlar ardındaki kapalı yerleşim birimlerine bırakırken, bazılarında kamusal mekânların, komşuluk, paylaşım gibi değerlerin yok sayıldığı alanlara dönüşmektedir. Ölçek, bina yüksekliğinin sokak genişliğine oranının, bağıl mesafenin, geçirgenliğin ve ihtişam duygusunun veya mekânın yakınlığının bir birleşimidir ve yoğunlukla yakından ilgilidir (Montgomery 2007). Meegan ve Mitchell (2001) mahallenin günlük yaşam dünyasının inşasını ve işleyişini araştırmak için uygun bir mekânsal ölçek olarak görülebileceğini belirtmektedir. Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte ve nitelikte olması, insanlar arasındaki etkileşimi, bilgiyi, tanınmayı sağlayacağı gibi bunlarla birlikte toplumsal bellek, aidiyet ve sürdürülebilirliğin inşasına da yardımcı olmaktadır (Özbek Eren 2012). Bunun için mahalle yerleşiminin insanların çevreyi algılayabileceği ölçekte olması, mekân kurgularının insan odaklı olarak tasarlanması gerekmektedir. Sokaklar bireyler arasında etkileşime izin verecek bir şekilde tasarlanmalı, kat yükseklikleri insanlar üzerinde ezici bir etki oluşturmamalıdır. Yoğunluk/emsal artışının kentsel dönüşüm uygulamalarında bir finansman geliri olarak kullanılmasındansa yoğunluk ve yükseklik artışı yaratmayacak alternatif ekonomik dönüşüm modelleri geliştirilmesi önerilmelidir (ÇŞB 2017a). 24 Kentin gökle birleştiği ara kesiti yansıtan siluet, kentsel estetiğin değerlendirilmesinde ve kentsel bütüne ulaşmada önemli bir yol göstericidir. (ÇŞB 2017c, Sakıcı 2017). Mahalle ölçeğinde ele alındığında, kent siluetine uyumlu bir tasarım yerel kent kimliğinin vurgulanması açısından oldukça önemlidir. Aksi takdirde Bursa Doğanbey TOKİ kentsel dönüşüm uygulamasında olduğu gibi yakın çevre özelliklerinin dikkate alınmadığı mahalle ölçeğinde bir kentsel yenileme uygulaması tarihi kent siluetini olumsuz etkileyen bir sonuç verecektir. Bu nedenle kat yükseklikleri belirlenirken yakın çevre ve kent silueti bütününde düşünülmelidir. Yürüme eylemi ulaşım, rekreasyon, sosyalleşme, kamusal alana katılımı sağlarken, yürünebilir bir yerleşim birimi her kullanıcı için kapsayıcı ve kendilerini güvenli, rahat, elverişli hissedecekleri bir yer sunar (Yazıcıoğlu Halu 2010, Akkar Ercan ve Belge 2017). Sokak ve yapı adalarının uzunluğu, yapı adalarının tasarım özellikleri, kavşak ve çıkmaz sokak sayısı gibi özellikler bir yerin yürünebilir olmasını etkilemektedir. Bu nedenle yol ağlarının ilişkisi ve bağlanabilirliği önemlidir (Akkar Ercan ve Belge 2017). Sürdürülebilir kentlerin bir bileşeni olan yürünebilirlik, kimlik ile doğrudan ilişkili olarak görünmese de çevrenin algılanması, sosyalleşme imkânı tanıması ve güvenliği sağlaması açısından önem taşımaktadır. Mahalle kurgusu içinde ölçek yaklaşımı önemli olduğu gibi mahallenin de üst ölçeklerle ilişkisi bütünlük sağlayacak bir şekilde kurgulanmalıdır. Mahalle ölçeğindeki girişimler kentsel ve bölgesel bağlamından izole edilmeden ele alınmalıdır. Bu alanlarda yapılacak olan müdahaleler parçası olduğu bölge/kent ile arasındaki ilişkiyi güçlendirmek ve tamamlamak üzere planlanmalıdır. Aynı zamanda mahalle düzeyindeki girişimler ile daha kapsamlı kent ve bölge politikaları arasında uyum olması gerekmektedir (Turok 2005). Yapılı öğeler Ev, sokak, mescit, cami, çeşme, hamam, berber dükkânı, mezarlık, okul, kreş, pazar, çarşı, kahvehane, kafe, bakkal, market, atölye, fırın, park, internet kafe, spor salonu, fitness salonu, durak vb. mekânlar birbiriyle irtibatlı olarak mahalleyi oluşturmaktadır. Nasıl mahalle kentin bir parçası olup onunla ilişki içindeyse, sokaklar mahallenin, evler de sokağın bir parçası olarak bir ilişki ağı içinde yer almaktadır (Alver 2013). Söz konusu 25 mekânlar günlük hayatın geçtiği örüntünün bir parçası olarak fiziki, sosyal ve ekonomik yaşamın bütününü oluşturmaktadır. Kent belleğinde önemli yeri bulunan tarihi yapıların sosyo-ekonomik ve kültürel yapıya uyumlu bir şekilde korunmaları da sürdürülebilirlik için önem arz etmektedir (Oktay 2011). Kentlerde yer alan kalıcı ve temel unsurlar olarak anıtlar, kentlerin büyümesiyle diyalektik olarak ilişkilidir. Anıtlar kentsel yaşamın devamlılığı hakkında bir his sağlar ve köklü olma duygusunu geliştirir. Tarihi yapılar, anıtlar gibi kalıcı unsurlar köklü anlama sahiptirler ve yer kimliğinin yorumlanması açısından önemlidirler (Butina Watson ve Bentley 2007). Kent kimliğinin en önemli bileşenlerinden biri olan tarihi doku kentlerin geçmişinden parçalar ve izler taşıyarak günümüze ulaşmasını sağlar. Kentlerin geçmişi bu izler sayesinde tarihi dokuda süreklilik kazanır. İnsanlar o dönemlerde yaşamamış olsalar dahi çevrelerinde var olan tarihi yapılar onlar için bir anlam ifade eder ve kentle olan bağlarını güçlendirir. Kentleri tarihsel metinlere benzeten Rossi (1982), tarihe başvurmadan kentsel olguların incelenmesinin hayal edilemeyeceğini belirtmektedir. Dönüşüm uygulaması yapılacak alanlarda yer alan tarihi yapıların ve eserlerin korunması ve sağlıklaştırılması, algılanmasının sağlanması ve çevre düzenlemelerinin yapılması gerekmektedir. Özellikle kentlerin tarihi merkezinde ve yakın çevresinde yer alan mahallelerde yapılacak olan kentsel dönüşüm uygulamalarında tarihi dokuyu olumsuz etkilemeyecek tasarım yaklaşımlarının izlenmesi gerekmektedir. Bu bakımdan kentlerin tarihi merkezleri ve yeni gelişme alanları için kimlik koruma ve geliştirme yaklaşımları farklılaştırılmalıdır (ÇŞB 2017a). Uygulama yapılacak alanda olmasa dahi yakın çevresinde bir tarihi doku bulunuyorsa tasarım yaklaşımında mutlaka göz önüne alınmalıdır. Oturma elemanları, sokak lambaları, posta kutuları, çöp kutuları gibi kent mobilyaları; aydınlatma, çeşme, yol kaplamaları, sınır ve park elemanları gibi alt yapı elemanları ve bitki, havuz gibi peyzaj elemanları da donatı ölçeğindeki yapılı öğelerdir (Örer 1993). Donatı elemanları da bazı kentlerde kimlik öğesi haline gelmektedir. Örnek olarak Şekil 2.1’de Barselona kent merkezinde yer alan kaldırım taşları birer kimlik öğesidir. 26 Şekil 2.1. Barselona’da kaldırım taşı örneği (Anonim 2018) Mimari özellikler Bir yapının kimlik öğesi olarak ifade edilebilmesi için konturu, biçimi, dokusu, strüktürel yapısı, simgesel etkisi, oranları, malzemesi vb. açılardan oluşturduğu görünümü onu farklılaştırabilir ve özgün kılabilir (Ocakçı 2012). Bir kentsel dokuda, yapıların cephe öğeleri, çatı biçimleri, yapım teknikleri, kullanılan malzemelerin türü gibi özellikler mimari özellikler olarak yer almaktadır. Mimari özellikler mevcut dokudaki yapıların dönemleri ve oradaki yaşam tarzları hakkında ipucu verir. Bir yapının malzemesine, cephe elemanlarına, mimari tipolojisine bakılarak mimari biçimsel özelliklerinden hangi tarihsel döneme ait olduğu yorumlanabilir. Farklı dönemlere ait yapıların mimari özelliklerinin ya da yapı elemanlarının taklit şeklinde günümüzde yeniden yapılması çoğu zaman fonksiyonla dahi ilişki kurmayan cephe görünümünden öteye gidememekte ve tarihsel bağlamda bir şey ifade etmemektedir. Bu nedenle bir yerin kimliğinin sürdürülmesinde mevcut mimari öğelerin taklit edilmesi yerine bu kimlik öğelerinin günümüz şartlarına göre yorumlanması beklenilmektedir. Kentsel tasarımda yöreye özgü malzemelerin kullanılması hem çevreye duyarlılık ve ekonomik olma açısından hem de yöresel mimari kimliğin vurgulaması açısından önemlidir. Tasarımlarda geçmiş kopyalanmadan da bulunulan yörenin malzemeleri ile mimari kimliğin vurgulanması söz konusudur. Tasarımda mahremiyeti sağlama, ışık ve gölge gerekliliklerini yerine getirme, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi gerekmektedir (Ocakçı ve ark. 2017). 27 2.1.3.2. Sosyo-kültürel ve ekonomik yapı Mahalleyi oluşturan sosyal bileşenlerin kaynağında insan yani “mahalleli” yer almaktadır. Toplumsal statüsü, etnik kökeni, cinsiyeti, ekonomik durumu, entelektüel seviyesi ne olursa olsun, mahallede yaşayan, ikamet eden herkes mahallelidir (Alver 2010). Mahalleli ile ilgili sosyo-kültürel ve ekonomik boyutlar altındaki kodlar da mahalle kimliğinin bir parçasıdır. Rapoport (2004) son derece genel ve soyut bir kavram olan kültürün parçalanması sonucunda elde edilen somut ve gözlenebilir sosyal ifadeler ile anlaşılır hale getirileceğini belirtmektedir. Araştırmada ve tasarımda kültürden faydalanabilmek için kavramın parçalanması gerekmektedir. Kültürün altında yer alan daha özel bir grup “dünya görüşleri” ile tanımlandığında, bu dünya görüşlerinin bir yönü “değerler”i yansıtmaktadır. Değerler de genellikle idealler, imgeler, şemalar, anlamlar ve vb. kavramlarla ifade edilirken belirli normları, standartları, beklentileri ve kuralları ortaya çıkartmaktadır. Çevrelerin gelişiminde önemli rol oynayan bu kavramlar değerler ile birlikte yaşam tarzını oluştururlar ve yaşam tarzı da bizi eylemlere götürür. Kültürün en somut ifadeleri diyebileceğimiz bu kavramlar çevrelerin çözümlenmesinde ve tasarlanmasında yardımcı olurlar (Çizelge 2.2.) (Rapoport 2004). Çizelge 2.2. Kültürün parçalara ayrılması (Rapoport 2004) idealler, normlar imgeler standartlar şemalar kurallar anlamlar vb. beklentiler vb. dünya kültür değerler görüşleri yaşam tarzı eylem sistemleri Mahalle kültürünü oluşturan da mahallelinin hayatını sürdürme esasları ve bu esasların biçimleridir. Mahalledeki yaşantının hangi değerler, kaideler, ritüeller, inançlar, adetler, töreler, gelenek ve görenekler etrafında biçimlendiği mahalle kültürünün parçalarını oluşturmaktadır (Alver 2013). Kamusal alan kültürel boyutun kent içinde tüm kesimlere görünür kılındığı ve kent kimliğine yansıdığı yer olup toplumsal iletişimi destekleyen fiziksel boyuta ve burada 28 gerçekleşen etkinliklerin oluşturduğu sosyal boyuta sahiptir. Cadde ve sokaklar, meydanlar, parklardan oluşan kamusal alanların niteliği ve korunması sosyo-kültürel boyutun sürdürülebilirliği açısından önemlidir (Oktay 2011). Mekânı, deneyimlenebilen yer olarak tanımlayan Certau (1984), kentsel planlamada geometrik olarak tanımlanan sokağın orada yürüyen yayalar tarafından mekâna dönüştürüldüğünü söylemektedir. Bu durum sadece sokak özelinde değil, mahalle kurgusunu oluşturan diğer mekânlar için de geçerlidir. Daha önce fiziksel yapı altında ifade edilen bileşenler orada yaşayan insanların deneyimleri ile birlikte anlam kazanarak sosyal mahalle örüntüsünü oluşturmaktadır. Mahallede sosyal, kültürel, ekonomik çeşitlilik; paylaşım, bilgi edinme, yüz yüze iletişim gibi sosyal donatı ve değerler ile birlikte mekânsal boyutta sokak-bina-insan ilişkisinin iletişime imkân sağlaması, yaya ulaşımı, servislere erişim olanağı gibi özelliklerin kuvvetli olması komşuluk ve mahalleli olma durumunu devam ettirmektedir (Özbek Eren 2012). Mahalledeki hayattan bahsederken; tanıdık, bildik simaların yüz yüze gelmelerini sağlayan karşılaşma ve buluşma eylemleri ön plana çıkmaktadır (Alver 2013). Mahalle komşuluğa dayalı olarak bu ilişkilerin yoğun olarak gerçekleştiği bir ortam sunmaktadır. Sokaklar ve küçük meydanlar insanların yüz yüze gelmelerini sağlayan ve komşuluk ilişkilerini destekleyen mekânlardır. Kapı önleri, portikler gibi fiziksel çevre kurguları komşuluk ilişkilerinin artmasına olanak sağlamaktadır (Wilkerson ve ark. 2011). Mekânsal olarak ikametin yakınlığı ile oluşan komşuluk, insanlar arasında iletişim, bakış, iş birliği veya dedikodu yoluyla kurulan sosyal ilişkiler üzerinde bir bilinç sağlar. Komşuluk kişisel yaşam alanı olarak bilişsel ve işlevsel boyutlara sahip olup yaşa, zamana ve mekâna, kişisel ilişkilere, coğrafi bağlamı olan temel eylemlere, güvenlik ve sosyal statü gibi niteliklere bağlı olarak değişen anlamlara sahiptir. Mahalle ve komşuluk ilişkileri sosyal bir ağ üzerinden inşa ediliyor olsa da yüz yüze ilişkileri etkileyen ve karşılaşma olanağı yaratan mesafeler ya da konut-sokak-insan ilişkilerinde etkili olan bina yükseklikleri gibi yapılı çevre de bu ilişkileri etkilemektedir (Özbek Eren 2017). Daha önce ölçek başlığında da bahsedildiği üzere mahalle kurgusunun deneyimlenebilir ölçekte olması komşuluk ilişkilerini fiziksel ortamda desteklemektedir. 29 Komşuların birlikte hareket ettiği mahalle düzeyindeki örgütlenmeler hem aidiyeti hem de yerel olanı güçlendirme bağlamında önemli toplumsal potansiyel taşımaktadır (Alada 1989). 1990’lı yıllarda İstanbul’da Arnavutköy Mahallesinde 3. Boğaz Köprüsü tartışmaları nedeniyle mahalledeki komşular arasında görülen örgütlenme veya son yıllarda kentsel dönüşüm uygulamaları sürecinde mahalle sakinleri arasında görülen sivil dayanışma örnekleri “mahalleli olma” bilincini ve aidiyet duygusunu hatırlatmıştır (Özbek Eren 2017). Mahalle ile ilgili çalışmalarda bölge sakinleriyle birlikte katılımcı sürecin izlenmesi geleneksel mahallede var olan ancak günümüzde zayıfladığı görülen toplumsal dayanışma, yardımlaşma, paylaşma gibi eylemlerin güncel yorumlarla canlandırılmasıyla gerçekleştirilebilir. Bu tür paylaşımlarla suni bir güvenlik yerine gerçek güven ortamı sağlanabilir. Komşular arasında tanınmayı kuvvetlendiren mahalle mekânları da buna yardımcı olmaktadır (Özbek Eren 2017). Kurtuluş’un (2006) da belirttiği üzere kentsel dönüşüm projeleri, belli tarihsel dönemde sosyal, ekonomik, kültürel olarak örülmüş, maliyetleri toplumsal sınıflar tarafından ödenmiş sosyo-mekânsal ölçekler üzerinde gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle toplum temelli bu mekânsal oluşumda yer alan kimlik öğelerinin ve toplumsal sınıfların dışlanmadan sürece dahil edilmesi gerekmektedir. Kentsel dönüşüm uygulamalarının sosyal boyutu altında dikkat çekilen katılım kavramının bu noktada bir kez daha vurgulanarak, mahalle ölçeğindeki dönüşüm uygulamalarında mahallelinin de yer aldığı bir süreç izlenmesi gerektiği belirtilmelidir. Mahallede yaşayan sakinlerin deneyimleri, paylaşımları, komşuluk ilişkileri, aidiyet duyguları mahalle kimliğinin belirleyici unsurlarıdır. Mahalleliyi ortak bir mekânda, ortak değerler etrafında, ortak eylemlerde bir araya getiren mahalle etkinlikleri, mahallenin kendine özgü bir kültür yaratma ortamını sağlamaktadır. Mahalle bilincinin oluşmasına katkı sağlayan bu etkinlikler geleneksel olabileceği gibi günümüz ruhuna uygun yeni etkinlik biçimlerinin üretilmesi de mümkündür. Düğünler, cenazeler, kutlamalar, bayramlar, ramazan etkinlikleri, festivaller, kermesler gibi çeşitli etkinlikler mahalle kültüründe önemli bir yere sahiptir. Bu durumda mahalle kurgusu 30 içinde çeşitli etkinliklerin düzenlenebileceği mekânların tasarlanması ihtiyacı ortaya çıkmaktadır (Alver 2013). Mahalle çarşısını oluşturan esnaf, kişiler, ilişkiler ve mekânlar mahallenin köklü, sürekli ve etkili olmasını sağlamaktadır. Çarşı, meydan vb. mekânlar da mahallenin nirengi noktalarını belirlemektedir (Alver 2013). Esnaf mahallede yerel ekonomik kültürü devam ettirmektedir. Yerel ekonomik kültür hem yere özgü üretimin devamlılığını sağlamakta hem de istihdam oluşturmaktadır. Yere özgü tarım, turizm ya da zanaat türlerine göre esnaf kültürü oluşmakta ve dolayısıyla mekânsal organizasyon da ona göre şekillenmektedir. Ekonomik işlevler kentin fiziksel mekânı, sosyal yapısı ve kültürel yapısı üzerinde etkilidir. Kent yaşamının hemen her noktasında yer alan ekonomik boyut kimlik oluşumunu da doğrudan etkiler. Ekonomik aktivitelerin yoğun yaşandığı kentler bir adım önde olurken, kimliklerini de çeşitli şekillerde vurgulamaktadırlar (Demirsoy 2006). Bu nedenle yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik politikalarla bütünleşme sağlanması, yerel geleneksel ekonomide istihdam alanlarının ve sektörlerinin desteklenmesi gerekmektedir (ÇŞB 2017a). Mahalle dokusunda yer alan sanat ve zanaat türlerinin desteklenmesi de hem yerel ekonomiye hem de yerel kimliğe katkı sağlayacaktır. 2.1.3.3. Anlam ve algısal yapı Yer, anlam yüklenen mekâna işaret ederken; kültür de insanların davranış ve değerlerini güçlü bir şekilde etkileyerek mekâna anlam katmalarında ve biçimlendirmelerinde etkili bir rol oynamaktadır (Altman ve Low1992, Tuan 1997). “Mekân, deneyimler, algı ve bellek yoluyla insanda bir yer izlenimi yaratır” ve mahalledeki yaşamın esası da insan deneyimi, aidiyet, bellek ve değerler gibi manevi unsurların etrafında örüntülenen mekân ile bütünselliğine dayanmaktadır. Geleneksel anlamdaki bu bütünselliğin parçalanmasıyla tekilleşen insan, estetik, anlam, bellek, değer gibi kavramlar, bugün mekânın yeniden yorumlanması sürecinde yeniden sorgulanmaktadır (Özbek Eren 2017). 31 Aidiyet, genel anlamıyla insanlar ve belirli yerler arasında duygusal bir bağ veya bağlantı olarak tanımlanmaktadır (Hidalgo ve Hernandez 2001). Norberg-Schulz (1980) aidiyet hissinin temelini kimliğin oluşturduğunu ifade etmektedir. Ölçek, yüz yüze ilişkiler ve zamana bağlı komşuluk ilişkileri aidiyeti pekiştiren unsurlardır (Özbek Eren 2017) Renk, biçim, hareket, koku, ses, dokunma gibi ipuçları bir yerin algılanmasına yardımcı olmaktadır. Kent okunaklı olduğunda, tanımlanabilir sembollerle bir doku oluşturarak görsel olarak kavranabilir. Anlık duygular ve geçmiş deneyimlerin bir ürünü olan çevresel imge, grup iletişimini olanaklı kılan kolektif hafıza ve sembollerin oluşmasına zemin hazırlar. İyi bir çevresel imge, deneyimlerin derinliğini ve yoğunluğunu arttırırken duyusal olarak güven de sağlar. İmge, bireyler tarafından bireysel olarak oluşur ve taşınır ancak belirli bir grubun üyeleri arasında da tutarlı bir uzlaşma vardır (Lynch 1960). Bu uzlaşmayı ortaya çıkaran imgeler kolektif bilinç ve kimliğin somut yönlerini yansıtmaktadır. Mahallede yaşamak bir aidiyet ortamına dâhil olma anlamına gelir, çünkü mahallenin kendisi bir kimlik ve aidiyet sunmaktadır. Çocuklukta zihinde oluşan “bizim mahalle” algısı, aidiyet duygusunu temsil eder. Bütün mahalleyi kuşatan bir duygu olmasa da kolektif bir algıdır, orayı sahiplenmeyi, oraya bağlanmayı ifade eder (Alver 2013). Yaşadığı çevrede söz sahibi olan insanlar aidiyet ve aidiyete bağlı sorumluluklar geliştirmektedir (Özbek Eren 2017). Bu bağlamda kentsel dönüşüm süreci itibariyle mahalle planlamasına karar verme süreci için mahalle komiteleri, mahalle dernekleri gibi sivil örgütlenmeler ile katılım mekanizmaları geliştirilmesi önem kazanmaktadır (ÇŞB 2017a). Kente ait kolektif bellek, kentlinin birbirleriyle ve kentle olan etkileşimlerinin bir ürünü olup kentin ve kentlinin kimlik inşasında rol oynamaktadır (Al 2011). Kent dokusundaki bellek alanlarının muhafaza edilmesi sadece anlam yüklü geçmişe saygı göstermek için değil, bugünün kolektif deneyimini sürdürmek için de gereklidir (Neill 1977). Tanıdıklık, bilinirlik gibi bağlılık getiren unsurlara ek olarak yer isimleri de güçlü bir aidiyet duygusu oluşturmaktadır. Mahalle ve sokak adları bir zihniyetin, görüşün, düşünce tarzının, dönem algısının ya da hayata bakış açısının iz düşümüdür (Alver 2013). 32 Birey çevresini gözlemlerken bir mekân-zaman algısı geliştirir ve resmedilen görüntüleri zihninde belirli bir düzen ve alakaya göre sıralayarak bir imge oluşturur. Zaman-mekân algısı bireyin bulunduğu bağlama ait verileri belleğinde tutarak aidiyet hissi geliştirmesine yardımcı olur. Kentsel imgeler fiziki görünümün ötesinde yaşanmışlık duygusu ile toplum belleğinde yer alır. Kentlileri bir araya getiren ve kentin gündelik hayatıyla şekillenen kent mekânlarının toplum bireylerinin kullanımından çekilmesi ve kendi tarihsel bağlamından koparılması zihinlerdeki anlamının değişmesine neden olur. Ayrıca kentlinin kent ile kurduğu bağ ve kenti yeniden üretme sürecinde kullandığı referansların zamanla yok olması anlamına gelir. Mekâna ait kodların sürekliliği bozularak üzerine yeni bağımsız kodların yüklenmesi kolektif bellekte yer tutan imgelerin silikleşmesine ve zamanla yok olmasına neden olur (Al 2011). Bu noktada kent belleğinin korunması için eskinin izleriyle var olması istenilenin bir arada olabileceği palimpsest yaklaşımı izlenebilir. Eski zamanlarda kullanılan bir çeşit parşömen olan palimpsestte, üzerine yazılan yazıların bir sonraki kullanım için silindiğinde, eski yazının izlerinin de kaldığı görülmektedir. Yani palimpsest eskinin tam olarak silinmediği ve yeninin eskiden kalanların üzerine bindirildiği bir katmanlar bütünüdür. Farklı zamanlardaki izler birbirinin üzerine oturur, böylece izlerin birbirine karışması ve bir yanılsama yaşatması kaçınılmaz olur. Bir kentin kendi geçmişinden gelen özellikleri ile günün koşullarına göre değişen gereksinimleri uygun fiziksel koşullarda kaynaştırılmadığında tarihsel ve kültürel süreklilik zedelenir ve kimlik kaybı ortaya çıkar. Bu durumda dönüşüm adı altındaki uygulamalar ile sokakların ve sokağa yüklenen sosyal anlamların yitirilmesi kolektif belleği oluşturan tarihsel özelliklerin ortadan kalkmasıyla sonuçlanabilmektedir (Al 2011). Kent kimliğinin “geçmişten geleceğe” bir süreklilik olarak kavranması gerektiğini belirten Güvenç (1991) bunun için; tarihi-geçmişi yıkmadan yenileşme ve gelişmeyi/yenileşmeyi durdurmayacak, engellemeyecek bir korumanın iki temel kural olduğunu belirtmektedir. Bu bağlamda geçmişin yaşatılmasının sadece yapılar ve anıtlar ile değil, geçmişi canlandıran ve geleceğe bağlayan festivaller, bayramlar, törenler, toplantılar, şenlikler, yarışmalar ile birlikte mümkün olduğunu belirtmektedir. 33 Kentsel dönüşüm uygulaması yapılacak alanların tabula rasa anlayışıyla tamamen yıkılıp yeniden yapılmasındansa kolektif hafızada yer alan izlerin sürdürüldüğü bir yenileme anlayışı bireyler için anlam ifade eden bellek unsurların sürekliliğini sağlayacaktır. Böylece kent kimliğinin hem fiziksel hem de sosyo-kültürel boyuttaki katmanları sürdürülecek ve palimpsestte olduğu gibi izlerin üst üste okunabildiği katmanlardan oluşan kent dokuları ile özgün bir kimlik oluşturulacaktır. Kolektif bellek, mekânsal bir çevrede gelişir. Bireyleri çevreleyen maddi ortam muhafaza edilmediğinde hafızalardaki hatıraların korunması da zorlaşmaktadır. Herhangi bir hatıranın canlanmasında içinde bulunulan, sık sık geçilen, daima erişimin olduğu, hayal gücü ve düşünce ile oluşturulan mekânın etkisi büyüktür (Halbwachs 2018). Örneğin korunması konusunda tartışmalar yaşanan, kentin geçmişinde acı verici ve tedirgin edici olaylar ile bağlantılı olan Berlin Duvarı’nın kalıntıları ve izleri bugün kent peyzajının önemli bir öğesi olarak varlığını sürdürmektedir. Duvarın yıkılan bölümlerinin izleri geçtiği sınırın zemininde malzeme farklılığı oluşturularak sürdürülmeye devam etmektedir (Şekil 2.2.) (Bilge ve Güler 2016). Benzer şekilde kentliye Bursa surlarının geçmiş dönemdeki devamlılığını gösteren izler de döşemede malzeme farklılığı ile sürdürülmektedir (Şekil 2.3.) Şekil 2.2. Berlin Duvarı’nın izleri (Bilge ve Güler 2016) 34 Şekil 2.3. Bursa Tophane Surları (Tuğcu 2019) Yerel alışkanlıklar onları dönüştürme eğiliminde olan güçler karşısında direnç gösterir. Bu direnç toplumda kolektif belleğin mekânsal imgelerden ne kadar destek aldığının bir göstergesidir. Yere bağlı olan topluluk geleneklerinden aldığı kuvvetle direniş gösterir. Yeni koşullarda eski dengesini arar ve eskiden ona ait olan ama artık ona göre inşa edilmiş olmayan bir mahalle ya da sokakta tutunmaya ya da kendini yeniden şekillendirmeye çalışır (Halbwachs 2018). “Yere bağlılık, insanların mekânlarla etkileşimlerinde genel olarak paylaştıkları bir eğilimi ve mekâna yönelik yaşadıkları duygusal bağı ifade etmektedir” (Göregenli ve ark. 2014). Çocukluk deneyimleri ile ortaya çıkan yere bağlılık süreci, yaşanılan odaya, mahalleye, kente ilişkin deneyimlerin oluştuğu bir bellek sürecidir. Çocuklukta öncelikle anne-babaya duyulan bağlılık, olgunlaşma ve yaşanılan çevreye alışma ile birlikte akrabalara ve komşulara olan bağlılık olarak gelişmektedir. Semboller, belirli bir yerin kolektif olarak seçili kodlarına işaret eder, nitelik ve durumları genelleştirir. Bireysel bağlılıkların mekânla ilişkisi de sembollerin ve duygulanımların ifade edilmesiyle oluşur (Göregenli 2018). 35 Göregenli ve ark. (2014) mahalleye bağlılığın daha çok mahalle ve mahalleli ile kurulan ilişkiden kaynaklandığını belirtirken; mahalleye bağlılık düzeyini en iyi şekilde açıklayan değişkenleri; mahallede yaşamdan memnuniyet, mahallede yaşama süresi, mahalle sakinleriyle ilişkilerden memnuniyet ve sokaktaki yaşamdan memnuniyet düzeyleri olduğunu belirtmektedirler. İnsanların fiziksel çevreyi nasıl algıladıkları ve şekillendirdiklerinin anlaşılması, çevre- insan ilişkilerinin daha iyi anlaşılmasını ve insanlar için daha temsil edilebilir ve yaşanılabilir mekânlar üretilmesini sağlayabilir. Zihinsel (bilişsel, psikolojik) haritalar çevre-insan etkileşimi sonucu oluşan algıları anlamayı amaçlar. İnsanların gözlemleri sonucu çevreye ilişkin oluşturdukları kodlar, algılarının imgeye dönüştüğü zihinsel haritalar, onların zihinlerindeki simge ve anlamların tümüdür (Göregenli 2018). Bu nedenle kentsel müdahalelerde alınacak kararlarda katılımın bir ayağı orada yaşayan halk olmalıdır. Bir yerde var olan anlamın anlaşılabilmesi orada mevcut yaşayanlar için ne ifade ettiğinin, neler hissettirdiğinin çözümlenmesi ile gerçekleştirilebilir. Özellikle kentsel dönüşüm projelerinde mevcut düzendeki sosyo-psikolojik ve kültürel analizlerin yapılması ve mahallelinin temsilcileri ile birlikte katılımcı bir yol izlenmesi önemlidir. Güvenç (1991) kent kimliği sorununa çözümün kentte yaşayanlara, kente gelip yerleşenlere, kentlileşenlere “kentlilik bilinci” kazandırılarak çözüleceğini belirtmektedir. Kenti sadece çalışma, kazanma, ulaşma, tüketme, yerleşme mekânı görmek yerine kentin yaşama ve yaşatma eğitim ve kültür merkezine dönüştürülmesi ile insanların doğal olarak üyesi bulundukları yerlere sahip çıkmalarını ve korumalarını sağlayacaktır. Bu nedenle mahallelerin yenilenmesinde de mahalle bilincinin kazandırılmasına ve sürdürülmesine yönelik olarak kentlilik/mahalle bilinci farkındalık eğitim programları hazırlanması ve sosyal etkinlikler düzenlenmesi gerçekleştirilebilir (Anonim 2010). Ruhsal bir fonksiyon olan anlam, tanılamaya dayanır ve “ait olma” hissini ifade eder. Yerin ruhu (genius loci) da “anlam” ve “strüktür”den oluşur (Norberg-Schulz 1980). Relph (1976) fiziksel görünüm, aktiviteler ve anlamların yer kimliğinin ham maddesi olduğunu ve aralarındaki diyalektik bağların bu kimliğin temel yapısal ilişkileri olduğunu belirtmektedir. Bu bileşenlerden daha soyut olarak yerin ruhunu/duygusunu (spirit of 36 place/sense of place/genius of place) onları bağlayan ve kapsayan bir kavram olarak açıklamaktadır. Bir yerin temel kimlik bileşenleri üzerinde derin değişiklikler yapılmasına rağmen yerin ruhu devam edebilir. Yerin ruhu kavramsal olarak kolayca analiz edilmez; ancak mekân deneyiminde mekânların bireyselliğini ve benzersizliğini oluşturur (Relph 1976). Rossi (1982) kentin tarihini, municipium1’un duvarındaki işareti, kentin kendine özgü ve belirli karakterini ve hafızasını kentin ruhu olarak tanımlarken kentin, kentlinin ortak hafızası olduğunu belirtmektedir. Kısaca kent, kolektif hafızanın yeridir. Yer ile kentli arasındaki bu ilişki daha sonra hem mimari hem de peyzaj olarak kentin baskın imajı haline gelir ve bazı eserler hafızasının bir parçası haline geldiğinde yeni alanlar ortaya çıkar (Rossi 1982). Roma mitolojisinde bir yerin koruyucu ruhu anlamına gelen “yerin ruhu” kavramı, çağdaş kullanımda bir yerin kendine özgü atmosferi anlamına gelmektedir. Somut olmayan kültür (öyküler, sanat, el sanatları, hatıralar, inançlar) ile birlikte bir yerin dokusunda (anıtlar, sınırlar, nehirler, ormanlar, mimari, yollar, bakış açıları vb.) ve ayrıca aile, arkadaşlar, toplumlar ve benzerleri gibi kişilerarası taraflarda temel alan bir kavramdır (LeBlanc 2019). Yerin ruhu yere anlam, değer, duygu ve gizem yükleyen maddi (binalar, bölgeleri manzaralar, yollar, nesneler vb.) ve manevi (anılar, anlatılar, yazılı belgeler, ritüeller, festivaller, geleneksel bilgiler, değerler, dokular, renkler, kokular vb.) unsurlarla tanımlanmaktadır. Yerin ruhu çeşitli sosyal aktörler, mimarlar, yöneticiler ve aynı zamanda aktif ve eşzamanlı olarak yere anlam vermeye katkıda bulunan kullanıcılar tarafından kurulur. Yerin ruhu bir şekilde pratik olarak dünyanın bütün kültürlerinde var olur ve insanlar tarafından toplumsal ihtiyaçlara cevap olarak inşa edilir (ICOMOS 2008). Yerin ruhunun korunmasında özellikle manevi unsurların da kültürel mirasla ilgili mevzuatlarda ve yapılan koruma ve restorasyon projelerinde yer alması gerekmektedir. Konusunda uzman ve yerel topluluklardan kişilerce yerin ruhunun korunması ve geliştirilmesi için eğitim programları ve politikaların geliştirileceği forum ve istişarelerin kurulması, yer ruhuna ilişkin belgelerin çeşitliliğini ve sürekli olarak yenilenmesinin kolaylaştırmak üzere modern teknolojiler aracılığı ile (veri tabanları, web siteleri vb.) 1 Municipium: Latince taşra kenti, kasaba (Kabaağaç ve Alova 1995). 37 kültürel mirasın maddi ve manevi unsurlarını birleştiren multimedya envanterlerinin geliştirilmesi tavsiye edilmektedir (ICOMOS 2008). Yerin ruhu esasında insanlar aracılığı ile iletilmekte olup bu iletişim yerin ruhunun korunmasının önemli bir parçasıdır. Söz konusu iletişimin sağlanmasında örgün olmayan (anlatılar, ritüeller, performanslar, geleneksel deneyim, uygulamalar vb) ve örgün (eğitim programları, dijital veri tabanları, web siteleri, pedagojik araçlar, multimedya sunumları vb.) aktarım araçları teşvik edilmelidir. Ayrıca nesiller arası bir iletişim söz konusu olduğundan yerin ruhunun korunması ve sürdürülmesine ilişkin politika geliştirilmesinde alana ilişkin farklı sosyal grupların yanı sıra genç kuşakların katılımı da önerilmektedir (ICOMOS 2008). Kentsel çevrenin nasıl bir süreç izlediğinin anlaşılması “yer duygusu”nun oluşturulmasında ya da güçlendirilmesinde esas olup kent kimliğinin güçlendirilmesine de katkıda bulunmaktadır (Derya 2011). Ölçülmesi zor bir kavram olan yer duygusu, mahalleleri ve yer topluluklarını sosyal kimlikleri olan sosyal yapılar olarak anlamada öneme sahiptir (Meegan ve Mitchell 2001). 38 2.2. Kentsel Dönüşüm Kavramı 2.2.1. Kentsel dönüşüm kavramı ve tanımı Kentler kuruluşlarından bu yana küresel ve yerel gelişmelerin etkisinde kalarak farklı gelişim süreçlerinden geçmektedirler. Bir yandan ekonomik ve teknolojik gelişmelere paralel olarak artan nüfus ile birlikte büyürken, diğer yandan da savaş, göç, ekonomik kriz gibi olayların olumsuz etkileri altında kalmışlardır. Kentlerin geçirdiği bu değişim süreçleri bugün kentsel dönüşüm olarak adlandırılan kentsel müdahaleleri beraberinde getirmiştir. Bugün Türkiye’de yapılmakta olan farklı ölçekteki kentsel müdahalelerin başında da kentsel dönüşüm uygulamaları gelmektedir. Gecekondu ve çöküntü alanlarının ıslah edilmesi, afet riski taşıyan alanların dönüştürülmesi, eski sanayi bölgelerinin temizlenmesi vb. birçok farklı müdahale örneği kentsel dönüşüm adı altında sürdürülmektedir. Kapsamlı bir konu olması nedeniyle toplumsal, ekonomik, çevresel, politik birçok etken sürece etki etmekte ve bu süreçten etkilenmektedir. Yapılan kimi uygulamalar özellikle sosyal boyutta çözüm üretmek yerine yeni problemlerin doğmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle yapılacak uygulamalar öncesinde kentsel dönüşümün tüm boyutlarıyla bir kavram olarak iyi anlaşılması ve tüm boyutlarının bütüncül olarak birlikte ele alınması gerekmektedir. “Kentsel dönüşüm”, Türkiye’de gerçekleştirilen uygulamalar için kullanılan bir ifadeyken, batı dillerinde gerçekleştirilen çeşitli uygulamalar için birçok farklı kavram kullanılmaktadır. Kavramlar arasındaki farklılıklar ve çeşitlilik ülkelerde gerçekleşen deneyimlerin derinlik ve zenginlik farklılıklarını göstermektedir. Ülkeye, kültüre ve yere göre değişen yaklaşımlar “kentsel dönüşüm (urban regeneration)” kavramına hangi boyutlardan yaklaşıldığının da bir göstergesidir. Örneğin “kentsel yenileme (urban renewal)” kavramı Amerika Birleşik Devletleri’nde son yıllarda yeşil ve enerji verimliliğine dayalı bir dönüşümü içerirken, Avrupa’daki örneklerine bakıldığında çok işlevli ve kentin hizmet sektörü dönüşümünün gerçekleştirilmesine yönelik uygulamalar şeklinde gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de ise “kentsel dönüşüm” kavramı içerisinde farklı müdahaleleri barındıran bir şemsiye kavram niteliğindedir (Şahin 2015). Roberts (2000) kentsel dönüşümü en genel anlamıyla “değişime uğramış bir kentsel alanın ekonomik, fiziksel, sosyal ve çevresel koşullarında kalıcı iyileşmeyi amaçlayan 39 kapsamlı ve bütünleşik vizyon ve eylemler” olarak tanımlamaktadır. Bu tanımda da açıklandığı üzere kentsel dönüşüm bütüncül bir yaklaşımla farklı boyutlarda uzmanlık gerektiren farklı ölçekteki kentsel müdahale eylemlerini kapsamaktadır. Roberts (2000) tarihsel süreçte kentsel problemler ve fırsatlar ile şekillenen kentsel dönüşümün temellerinin beş temadan geldiğini belirtmektedir. Bunları fiziksel koşullar ile sosyal yansımanın arasındaki ilişki; kentsel dokunun birçok unsurunun fiziksel olarak değiştirilmesi ihtiyacı; ekonomik başarının kentsel refah ve yaşam kalitesi için bir dayanak olarak önemi; kentsel arazinin en iyi şekilde kullanılması ve gereksiz yayılmadan kaçınılması; kentsel politikaların günümüzdeki egemen sosyal sözleşmeleri ve siyasi güçleri yansıtması olarak sıralarken sürdürülebilir kalkınmayı da yeni bir tema olarak eklemektedir. Turok (2005) kentsel dönüşümü tanımlamanın bir yöntemi olarak üç ayırt edici özelliğini şu şekilde açıklamaktadır: 1- Bir ‘yer’in (mekânın) doğasını değiştirmeyi ve yerleşik halk ile söz konusu yerin geleceğinde söz hakkı bulunan diğer aktörleri sürece dahil etmeyi amaçlar. 2- Bölgenin özel sorunlarına ve potansiyeline bağlı olarak devletin temel işlevsel sorumlulukları ile kesişen çok çeşitli hedefleri ve faaliyetleri içerir. 3- Ortaklığın özel kurumsal yapısı değişkenlik gösterse de, genellikle, farklı paydaşlar (ortaklar) arasında işleyen bir ortaklık yapısı içerir. Aldemir ve Doğan (2015) kentsel dönüşüm uygulamalarında ideal olanın kentlerin fiziksel koşulları ile toplumsal problemler arasında doğrudan bir ilişki kurulması olduğunu belirtmektedir. Temelde toplumsal bozulmaların nedenleri araştırılmalı ve bu bozulmaları önleyecek önlemler geliştirilmelidir. Özellikle çöküntü alanlarında sürecin bir nedeni olan ekonomik boyutta ekonomik canlılığın yeniden geliştirileceği stratejiler sunulmalı, farklı boyutlarda kent dokusunu oluşturan birçok öğenin sürekli değişim ihtiyacına da cevap verilmelidir. Değişen, bozulan kent parçalarının yenilenmesi ya da yeniden geliştirilmesi sağlanırken fiziksel, ekonomik, toplumsal ve çevresel ihtiyaçlar ile birlikte kentlerde sürdürülebilirlik, dayanıklılık, sosyal adalet, kent hakları gibi konuların da gözetilmesi gerekmektedir. 40 Erden (2003) kentsel yenileşme sürecinin dört kriteri yerine getirmeyi amaçladığını belirtmektedir. Bu kriterlerin birincisi tarihi kent merkezlerinde, gecekondu alanlarında ya da terk edilmiş kent alanlarında yaşanan fiziksel çöküşün durdurularak, sürdürülebilir ve bütüncül bir yaklaşımla iyileştirilmesidir. İkincisi fiziksel ve sosyal çöküntü alanların yeniden canlandırılması için yerel ekonominin canlandırılmasıdır. Çöküntü alanlarında yerel ticaret ve üretim faaliyetlerini harekete geçirecek mekânsal veya örgütsel kurgu oluşturulması, terk edilen alanların yeniden işlevlendirilmesi, küresel ölçekte uluslararası finansı bölgeye çekme çalışmaları gibi ekonomiyi kullanarak bir itici güç oluşturulması hedeflenmektedir. Üçüncü kriter fiziksel çevrenin iyileştirilmesi ve yerel ekonominin canlandırılması ile kentsel yaşam kalitesinin arttırılması ve yerel kültüre bağlı dinamiklerin harekete geçirilmesidir. Son olarak da fiziksel, ekonomik ve sosyal sorunların çözülmesinde yukarıdan aşağıya izlenen karar süreçleri ile aşağıdan yukarıya doğru katılımın birleştirilmesi sağlanmasıdır. Her ölçekte katılımın sağlanarak uygulama sürecinde geri bildirimlerin alınması ve karar mercileri ile iş birliği içinde olunması amaçlanmaktadır. Fiziksel, sosyal, ekonomik, kültürel, yasal ve yönetsel boyutları kapsayan ve uygulamada çok yönlü stratejiler geliştirilmesi vurgulanan kentsel dönüşüm uygulamalarının Türkiye’de gerçekleştirilen örneklerinin ele alındığı akademik çalışmalar “katılım”, “bütüncül yaklaşım”, “sürdürülebilirlik”, “hak kaybı”, “kimlik” gibi önemli konuların zayıf kaldığını göstermektedir. Dönüşüm uygulamalarının yalnızca fiziksel şartların değişimi şeklinde gerçekleştirilmesi var olan sosyal, ekonomik problemlere yanıt vermemekle birlikte bazı durumlarda sosyal problemlerin başka alanlara taşınarak yer değiştirmesi ile sonuçlanmaktadır. 2.2.2. Kentsel dönüşümde uygulanan yöntemler 19. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle küresel ölçekte gerçekleşen siyasal, sosyal, ekonomik ve teknolojik gelişmeler ile daha yerel ölçekteki değişimler kentlerin gelişimlerinde kırılma noktaları oluşturarak bugün dilimizde kentsel dönüşüm olarak adlandırılan farklı müdahale türlerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Kentsel yenileme, koruma, yeniden geliştirme, kentsel canlandırma, soylulaştırma, yeniden üretim, alansal temizleme, gecekondu tasfiyesi, sağlıklaştırma, boşlukları doldurarak geliştirme, kentsel bezeme gibi 41 farklı ölçekli, yıkıp yeniden yapma ya da minimum müdahale ile gerçekleştirilen kentsel dönüşüm yöntemleri bu süreçte kentsel sorunlara bir çözüm olarak geliştirilmiştir. Kentsel yenileme (urban renewal), kentte istenmeyen, sorunlu görülen ya da yaşanabilirlik, barınma hakkı gibi sorunlar nedeniyle yenilenmesi gerektiği ortaya koyulan eski kent dokusu ya da çöküntü bölgeleri gibi alanların daha çok fiziksel olarak (yıkılıp yeniden inşa edilmesi) yeniden yapılandırılmasını ifade etmektedir (Şahin 2015). Koruma (conversation), tarihsel, mimari ve kültürel değer taşıyan bölgelerin ve içinde yer alan genellikle işlevlerini yerine getirebilen yapıların birlikte korunmasının sağlanması için plansızlığın denetlenmesi ve nüfus birikiminin önlenmesini kapsamaktadır (Keleş 2017). Yeniden geliştirme (redevelopment), belirli kentsel alanların ve bu alanlarda yer alan yapıların farklı planlama anlayışı ve yapılaşma koşulları ile yitirdikleri ekonomik ve toplumsal değerleriyle fiziksel standartlarına yeniden kavuşturulmasını amaçlamaktadır (Şahin 2003, Keleş 2017). Kentsel canlandırma (revitalisation), ekonomik, sosyal veya fiziksel olarak çöküntü süreci yaşayan ya da bu süreç sonucunda terk edilen kent parçalarının özellikle tarihi kent dokusu ve kent merkezlerinin çöküntü sürecinin kaynağı olan faktörlerin ortadan kaldırılması ya da değiştirilmesiyle yeniden canlılık kazanmalarının sağlanmasını amaçlamaktadır (Şahin 2003, Özden 2008). Soylulaştırma (gentrification), sosyal boyutta çöküntü, deformasyon yaşayan kent parçalarında, konut piyasasında ıslahı sağlayabilmek ve sağlıklı kentsel gelişimi kentsel yenileme ilkeleri ile gerçekleştirebilmek için müdahale edilecek alanın sosyal dokusunun değiştirilmesi, yeni ve daha nitelikli bir sosyal tabakanın alanda gelişiminin sağlanmasıdır (Özden 2008). Bu süreçte orta ve üst gelir grubu bu alanlara yerleşirken alt gelir grubu ve yoksullar bölgeden ayrılmak zorunda kalmaktadır ve bu süreç diğer kentsel dönüşüm uygulamaları sonucunda da gerçekleşebilmektedir (Şahin 2015). Kentsel yeniden yapılanmanın bir süreci ve aynı zamanda sonucu olan soylulaştırma, getirdiği sonuçlar itibariyle mekânsal ve toplumsal ayrışma ile toplumsal eşitsizlik yaratan bir etkiye sahiptir (Şen 2005). 42 Yeniden üretim (regeneration), yok olmuş, bozulmuş, çöküntüye uğramış anlarda yeni bir doku oluşturulmasıdır. Bu süreçte ıslah edilebilecek alanların da yeni dokuya kazandırılması yeniden üretim sürecinin bir parçasıdır. Dilimizde yaygın olarak kullanılan kentsel dönüşüm kavramının da karşılığına gelmektedir (Özden 2008). Alansal temizleme (clearence), çöküntüye uğramış kentsel alan parçasındaki fiziksel dokunun tamamen ya da kısmen yıkılarak yerine yeni bir doku getirilmesi yöntemidir (Özden 2008). Daha özelleşmiş olarak gecekondu tasfiyesi (slum clearence), kentte sorun teşkil eden ve sakinlerinin yaşama koşullarının kötü durumda olduğu gecekondu alanlarının yıkılıp yeniden yapılmasını ifade eder (Şahin 2015). Sağlıklaştırma, esenleştirme (renovation), kentin belli bir yerindeki potansiyelleri açığa çıkarmaya yönelik kısmi yeniden inşa ve eskiyi ihya etme hareketlerini içeren önlemleri kapsar (Şahin 2015). Bu yöntem ile kentsel alanın özgün dokusuna aykırı tüm oluşumlar ayıklanır. Üst ölçekli kentsel alanlar için zor bir yöntem olmasına karşın alt ölçekli uygulamalarda başarılı sonuçlar verebilecek bir yöntemdir (Özden 2008). Boşlukları doldurarak geliştirme (infill development), mevcut dokudaki kentsel boşlukların yeni aktivite ve binaların eklenmesiyle yeniden yapılandırılmasıdır (Polat ve Dostoğlu). Kentsel bezeme (urban refurbishment), kentte yer alan yapı ve sokakların görünümlerini iyileştirmeye yönelik uygulamalarla canlılığın tetiklendiği yöntem şeklidir (Şahin 2015). Yukarıda sayılan birçok kentsel dönüşüm uygulama yöntemi dönem içerisinde giderilmeye çalışılan kentsel problemlere yönelik olarak geliştirilmiş olup bu kavramların bugüne kadar geçen süreçte hangi aşamalardan geçtiği bir sonraki bölümde kentsel dönüşüm süreci ve gelişimi başlığı altında ele alınacaktır. 2.2.3. Kentsel dönüşüm uygulamalarının tarihsel gelişimi 2.2.3.1. Dünya’da kentsel dönüşüm uygulamalarının tarihsel gelişimi 19. yüzyılın son on yılında kontrolsüz kentsel büyümenin tanınması kentsel fiziksel koşullar ile sosyal müdahale arasındaki ilişkiyi ortaya koyarak bugünkü kentsel dönüşüm uygulamalarında iletilen mesajlardan birini de açığa çıkartmıştır. Dönemin zayıf fiziksel 43 koşulları ile sosyal yoksulluk arasındaki bağlantının kabul edilmesinin ardından, kent sakinlerinin yaşam koşullarının iyileştirilmesi için hastalıkların temizlenmesi, yeterli barınmanın sağlanması, su temini, açık alanların tasarlanması gibi bir dizi müdahale uygulamalarını ortaya çıkartmıştır (Roberts 2000). Dünya deneyiminde kentsel dönüşüm kavramının temelleri Avrupa kentlerinde sanayi devrimi sonrasında işçi sınıfının içinde bulunduğu kötü koşulların iyileştirilmesine yönelik fikirlerin ortaya çıkmasına dayanmaktadır. 19. Yüzyılda kentsel nüfusun artışı ve sanayi devriminin etkilerinin kent sağlığı problemlerini meydana getirmesi ve işçi sınıfının içinde bulunduğu insanlık dışı koşullar kentlerin daha iyi ve yaşanabilir hale dönüşmeleri üzerine tartışmalar başlatmıştır. Bu tartışmalar dönemin şehir plancıları tarafından ütopik yaklaşımlar geliştirilmesini sağlamıştır. Ebenezer Howar’ın “Bahçe Şehirleri” ya da Tony Garnier’in “Endüstri Kenti” fikirlerinde fiziksel dönüşüm aracılığıyla sosyo-ekonomik, kültürel ve siyasal boyutlarda bütünsel bir dönüşüm hedeflenmektedir. Bu ütopik yaklaşımlar kentsel dönüşümün temellerini oluşturmuş ve 2. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa kentlerinin yeniden inşası ile kentsel dönüşüm kavramını ütopyacı bağlamından uygulama ağırlıklı bir çerçeveye taşımıştır (LeGates ve Stout 1996, Şahin 2003 ve Şahin 2015). Endüstri kentlerindeki dehşet ve toplumsal yerinden edilmelere verilen ilk tepkiler olarak ütopyacı vizyonlar sosyal ve çevresel kent reformlarında önemli rol oynamıştır. Kenti ve kırsal bölgeyi yeniden bütünleştirmek isteyen Ebenezer Howard’ın Bahçe Şehir Planı 19. yüzyıl kent ütopyaları arasında, hem kentsel gelişim konularını bütünleşik olarak ele alan bir vizyon olarak hem de bir meslek ve teori bakımından modern şehir planlamasının ortaya çıkışı ve biçimlendiricisi olarak açık ara en önemlisi sayılmaktadır (LeGates ve Stout 1996). Hall (1988), Ebenezer Howard’ın Bahçe Şehir anlayışıyla Letchworth (1903) ve Welwyn Bahçe Şehri (1920) gibi sınırlı sayıda bahçe şehri inşa edilmiş olsa da 1945 sonrası inşa edilen yeni kent uygulamalarının özünü Howard’ın vizyonunun oluşturduğunu belirtmektedir (Roberts 2000). Kentsel dönüşüm uygulamaları 19. Yüzyıl Avrupası’nda kentsel büyüme hareketleri sonucu kentsel yenileme yöntemi olan yıkıp yeniden yapma yaklaşımı ile başlamıştır. Bu 44 süreçte İngiltere’de sosyal konut programları ve iyileştirme projeleri gerçekleştirilmesi stratejisine sahip olan Konut Kanunu (1851) ile 1851-1873 yılları arasında Fransa’da kamulaştırma, geniş alanlar açma, yeniden yapma gibi kentsel gelişim müdahaleleri gerçekleştiren Haussmann Operasyonları dönüşüm uygulamalarının temelini oluşturmuştur (Gürler 2003). Bu uygulamalar ile hem çevre hem de trafikte iyileştirmeler sağlanmış aynı zamanda kent merkezi ve çevresindeki aşırı kalabalık azaltılmıştır (Akkar 2006). 1. Dünya Savaşı (1914-1918) sonrasında Avrupa kentlerinde Fordist ekonomi sistemi doğrultusunda modern hareket yönelimli “kentsel yenileme yaklaşımı”nın sürdürüldüğü görülmüştür. 1910’larda Güzel Kent Kavramı ile kentlerde meydanlar, bulvarlar, açık kamusal alanlar ve yeşil alanların dönüştürülmesi anlayışı ile tek merkezli ideal kentlere yönelik stratejiler geliştirilmiştir. 1920’lerde modernist imaj yönelimli kentsel yenileme yaklaşımı ile modern şehirlerin planlanması yaklaşımı vurgulanmıştır. 1930’larda ise CIAM tarihi miras yönelimli kentsel yenileme yaklaşımı ile kent içi tarihi bölgelerin dönüşümü sağlanmıştır (Gürler 2003). Kentleşmenin hızla kent dışına doğru geliştiği 1919-1939 yılları arasında İngiltere’de “slum clearence” yaklaşımının uygulandığı görülmektedir. Bu dönemde düşük gelirli insanlar için kiralık konut üretimine başlanmıştır (Keskin ve ark. 2003). 2. Dünya Savaşı (1939-1945) sonrasında kapitalist ekonomi sistemi doğrultusunda bölgesel endüstriyel kentsel gelişim nedeniyle boşalan kent merkezlerindeki endüstri alanlarının rehabilitasyonu dönemin kentsel dönüşüm müdahale biçimi olmuştur. 1940’lı yıllarda endüstriyel modernist imaj ile kentsel rehabilitasyon yaklaşımı kent içi endüstri alanlarında sosyal konut programlarının önemini vurgulamıştır (Gürler 2003). Savaş dönemi sonrasında kentlerin yeniden inşasında modernist hareket etkili olmuş, savaş nedeniyle oluşan büyük yıkımlar, kentlerin yeniden inşası (urban reconstruction) yaklaşımını gündeme getirmiştir. 1940 ve 1950’li yılların kent politikası olarak yeni kentsel kullanımların eskilerin yerine gelmesi ve geçmişten gelen fiziksel sorunların çözümüne yönelik kentlerin yeniden inşa edilmesi öngörülmüştür. 1940’ların ikici yarısı itibariyle kentsel gelişim (urban development) stratejisi uygulanmaya başlanmıştır. Bu 45 dönemde batı kentlerinde kentsel gelişimin çeperlere sıçraması ile banliyölerin oluştuğu görülmektedir (Akkar 2006). 1940’ların sonunda İngiltere’de düşük standartlı konutların yer aldığı kent-içi mahallelerin okul, açık alan, ticaret ve sosyal donatı alanlarının bulunduğu mahallelere dönüşümü için yıkıp yeniden yapmaya dayalı ilk mahalle yenileme örneği gerçekleştirilmiştir (Keskin ve ark. 2003). 1950’lerde kapitalist endüstri yönelimli kentsel rehabilitasyon yaklaşımı, kapitalist endüstri şehirlerinde MİA ve çevresine yönelik yeniden geliştirme programlarının önemini vurgulamıştır (Gürler 2003). Çizelge 2.3. Kentsel dönüşümde hâkim paradigma ve yaklaşımları evrimi (Hall 2006) Hâkim 1950’ler 1960’lar 1970’ler 1980’ler 1990’lardan Kentsel Yıkıp Yeniden Yeniden Yenileme Yeniden sonra Dönüşüm Yapma Canlandırma Geliştirme Kentsel Yeniden Yöntemi Yapılandırma Ana Strateji Kentlerin eski 1950’li Çeperde, Büyük ve Bütünsel ve ve Yönelim kısımlarının yıllardaki yerinde ve sembolik bütüncül yenilenmesi ya yaklaşımın mahalle arazi siyasalara ve da devamı, banliyö odaklı geliştirme uygulamalara banliyöleşme ve çeper yenileme projeleri, yönelim ile gelişimi, bazı kentin genişletilmesi rehabilitasyon dışına denemeleri çıkılması Aktör ve Merkezi ve Kamu ve özel Özel Özel sektör İş birliklerinin Paydaşlar yerel sektör arasında sektörün ve bazı yeni baskın olması yönetimler, denge arayışı rolünün kurumlara, özel sektör artması ve iş aktörleri, yerelleşme birliklerine taşeronlar odaklanma Faaliyetlerin Yerel ve proje Bölgesel Başlangıçta Başlangıçta Stratejik yaklaşım Mekânsal ölçeği faaliyetlerin bölgesel ve proje daha ve bölgeselliğin Ölçeği belirmesi yerel ölçek sonra yerel yükselmesi daha sonra ölçek yerel ölçek 1950’lerde ABD’de gerçekleştirilen New Heaven Kentsel Yenileme uygulamasında kent merkezi bütünü ile kent içerisinde dağınık olarak yer alan birçok çöküntü alan dönüştürülerek yeniden inşa edilmiştir. Uygulama kent planları, siyasalar ve projeler belediye eliyle gerçekleştirilmiştir. Kent plancıları, mimarlar ve mühendislerden oluşan bir profesyoneller ekibi ve üniversitelerin desteği bütüncül ve kapsamlı bir dönüşümle çöküntü alanlarındaki sorunların çözüleceği düşünülmüştür. Ancak 1967 yazında New 46 Heaven kent merkezinde başlayan sokak isyanları bu programın başarısızlığı olarak yorumlanmıştır (Şahin 2003). 1960’larda Post-Fordist Ekonomi sistemi ile post modern hareket yönelimli kentsel- yeniden canlandırma yaklaşımı görülmüştür. Bu dönemde hâkim kentsel dönüşüm müdahale biçimi terk edilmiş kentsel alanların yeniden canlandırılmasıdır. Aynı zamanda tarihi ve kentsel koruma programlarının önemi vurgulanmıştır. 1970’lerde yıpranmış kentsel alanların turizm endüstrisi ile iyileştirilmesinin önemi vurgulanmıştır (Gürler 2003). 1970’lerin sonlarında art arda yaşanan dünya petrol krizleri devlet- toplum-sermaye- emek ilişkilerini yeniden belirlerken kentsel dönüşüm kavramını da etkilemiştir. Kaynak sıkıntısı nedeniyle devletin kamusal alanı özel aktörler ve sivil toplum örgütleriyle paylaşma gerekliliği doğmuştur. Yine kentsel dönüşüm için yeterli kaynak bulunamaması bütüncül uygulamalar yerine parçacı uygulama alternatiflerinin getirilmesine neden olmuştur. Bu süreçte yerel yönetimler hizmet sektörünü kentsel dönüşümü teşvik edici bir unsur olarak ele almış ve bununla birlikte kentsel dönüşüm kamu yararı kapsamından ticarileşmeye ve kâra doğru kaymıştır (Şahin 2003). 1980’li yıllara gelindiğinde endüstri sonrası gelişim ve küresel sürece entegrasyon yönelimli ekonomi hâkimdir. Kentsel rönesans yaklaşımı ile çökmüş kent içi alanlara yönelik yeniden yapılandırma programlarının önemi vurgulanmıştır (Gürler 2003). Bu dönemde merkezi devletin kentsel dönüşüm için gerekli tüm kaynakları sağlaması fikrinden uzaklaşılarak “ortaklık” anlayışına vurgu yapılmıştır (Roberts 2000). 1980’lerin başlarında yaşanan ekonomik durgunluk, işsizliğin artması yenileşme uygulamalarının piyasa şartları altında şekillenmesine neden olmuştur. Kamu harcamalarının düşürülmesi için yerel yönetim kaynakları ve güçlerinin azaltılarak merkezde toplanması görülürken, özelleştirmeler artmıştır (Keskin ve ark. 2003). 1980 dönemi öncesindeki kentsel dönüşüm yaklaşımları ile 1980 sonrası yaklaşımlarının kendi içerisinde farklı dallara ayrıldığını belirten Şahin (2015), bu ayrımların yanında, her bir kentsel dönüşüm örneğinde yere ve ulusa özgü koşulların ve yere özgü yenilikçi yaklaşımların gelişmekte olduğunu eklemektedir. 1980’lerde gerçekleştirilen kentsel dönüşüm uygulamalarının ortak özelliği ekonomik kriz sonrasında yerele sermaye akışını 47 sağlayacak alanların oluşturulmasıdır. Bu nedenle dönüştürülen alanlara turistik misyon yüklenmesi, yeni bir kimlik ve marka yaratma çabaları görülmüştür. Kentlerin pazarlanması ile birlikte anılmakta olan dönüşüm uygulamalarının çoğunda kamu-özel sektör ortaklıkları ve kamu öncülüğünde kurulan özel örgütlenmeler ve ajanslar yer almıştır (Şahin 2015). Kentsel yeniden yapılandırma (urban redevelopment) stratejisinin ön planda olduğu bu dönemde ekonomik canlandırmayı sağlamak amacıyla gerçekleştirilen öncü projeler dikkat çekmektedir. İngiltere’de Birmingham Senfoni Sarayı ve Kültür Merkezi, Londra Canary Warf Projesi, Liverpool Albert Dock Projesi, Rotterdam’da Rotterdam Waterstad Projesi ve Rotterdam The Cultural Triangle Projesi, New York’ta New York Battery Park Projesi ve New York South Street Seaport Projeleri kentsel işlev çeşitliliği içeren, kamu yararından çok yatırımcısının karını ön planda tutan, yarattıkları yeni imajlarla bulundukları kentlerin pazarlanmasında kullanılan öncü projelerdendir (Akkar 2006). 1990’larda kentsel politikalar ve işleyişinde birçok değişiklik yapılırken “sürdürülebilir kalkınma” hedefine uygun politikalar geliştirilmesi gündeme gelmiştir (Roberts 2000) Çok aktörlü, çok sektörlü iş birlikleri yapılırken özel sektörün yanında sivil toplum kuruluşları ve toplumun değişik kesimlerinin de süreçte yer alması vurgulanmıştır (Akkar 2006). Bu dönemde ortaya çıkan kentsel yeniden yapılandırma (regeneration) ile sivil toplum örgütleri de sürece dâhil edilmeye çalışılmış, kentsel dönüşüm uygulamaları toplumsal mutabakat aracı olarak algılanmaya başlanmıştır (Şahin 2015). 1980’lerde kentsel dönüşümün fiziksel ve ekonomik boyutlarına vurgu yapılırken, 1990’lardan itibaren mekânın fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları kentsel dönüşümün yasal, kurumsal, örgütlenme, izleme ve değerlendirme süreçleriyle birlikte bütüncül olarak ele alınması gerektiğine vurgu yapılmıştır (Akkar 2006). 1990’lardan sonra genel olarak kentlerin pazarlanması, kentler arası rekabet ve yarış unsurlarının devam etmesiyle birlikte tarihi ve kültürel mirasın korunması, ekonomik darboğazların aşılması, kültürel çeşitliliğin sürdürülmesi, çevresel iyileştirme gibi çoklu amaçlar bütüncül ve bilinçli biçimde ortaya konulmaya başlanmıştır (Şahin 2015). İngiltere’de Avrupa Topluluğu Komisyonu’nun çabaları ve hazırlanan raporların etkisiyle, birçok yerel yönetim, kent merkezlerini geliştirici öneriler ve yatırım stratejileri 48 ile planlama politikaları üretilmiştir. Bu doğrultuda merkezi hükümet tarafından hazırlanan kılavuzlar doğrudan ya da dolaylı olarak kentsel yenilemeye ilişkin düzenlemeleri bünyesinde barındırmaktadır (Özden 2008). Hızlı küresel ekonomik yapılanmaların ardından bozulmaya başlayan kentsel alanlarda artık sadece bina ve altyapıya yapılan fiziksel yatırımlar değil, aynı zamanda ekonomik kalkınmayı ve toplumsal kapsayıcılığı teşvik etmek için süreçleri ve faaliyetleri birleştiren bölgesel müdahalelerin, Alan Tabanlı Girişimlerin (ABI) geliştirilmesi gerekli görülmüştür (Larsen 2009). 2000’lerden sonra İngiltere’de takip edilen kentsel dönüşüm politikaları ikiye ayrılmaktadır: İlki sosyal dışlanma ve ilgili kentsel sorunlar bağlamında geleneksel konutların yer aldığı alanlarda mahalle ve toplumun yenilenmesine odaklanan politikalar kapsamındadır. İkincisi de şehir merkezleri ve daha önce endüstri ve ticaret kullanım ağırlıklı bölgeleri yenilemeye dayanan politikalardır (Tallon 2010). Son otuz yıldaki deneyimlerden sonra şu anda İngiltere’deki kentsel dönüşüm deneyimlerinde üç yaklaşımın görülmektedir. Birincisi “sosyal açıdan bütünleşme (social inclusion)” olup yoksul mahallelerdeki koşullara odaklanmaktadır. Bu yaklaşım, toplumun yoksul kesimlerindeki sosyal koşullar, psikolojik ihtiyaçlar ve kişiler arası ilişkilerle ilgilenmektedir. Mahalle ve toplumun yenilenmesini sağlamak için sosyal sermayenin ve toplumun katılımını teşvik etmektedir. “Kentsel rönesans (urban renaissance)” olarak adlandırılan ikinci yaklaşım sürdürülebilir topluluklar kapsamında daha çok kentlerin merkez alanlarındaki fiziksel ve çevresel koşullarla ilgilenmektedir. Üçüncü yaklaşım ise “ekonomik rekabet (economic competitiveness)”tir. Ekonomik rekabet, üretimi, üretkenliği ve yerelliği arttırmak ve kentlerdeki ekonomik ve istihdama dayalı koşulları iyileştirmek ile ilgilenmektedir. Üç farklı yaklaşım olmasının nedeni kısmen mekânsal ölçekten kaynaklanmaktadır. Ekonomik büyüme kent geneli düzeyi ile ilgilenirken, sosyal açıdan bütünleşme özellikle yoksulluğun yaygın olduğu mahalle düzeyindeki uygulamalar için geçerlidir (Turok 2005). İngiltere’de yürütülen kentsel dönüşüm politikalarında katılımın teşvik edilmesi ve alan odaklı kentsel dönüşüm stratejilerinin sunulması son dönemlerdeki önemli stratejiler arasında yer almaktadır. Bu kapsamda Yerelcilik Yasası (2011) ile toplulukların katılımı 49 için yeni fırsatlar sunulması hedeflenmiştir. Yerelcilik Yasası bölge sakinlerinin ve işletmelerin mahalle konseyleri oluşturmasına ilişkin ve mahalle planlarının hazırlanması konusunda hükümler içermektedir (Bailey 2009). Bailey (2009) katılımın sağlanmasının karar alma sürecinde ele alınabilecek bir süreç olarak değil, yönetişimin doğal bir yönü olarak görülmesinin muhtemel olduğunu belirtmektedir. Son dönemde kentsel dönüşüm söyleminde “sosyal boyut” ve “yerellik” yaklaşımlarının yer aldığı görülmektedir. Ayrıca birçok ülkede ulusal ve yerel yönetimlerin “mahalle dönüşüm” stratejilerinin kentlerin ekonomik ve mekânsal stratejileri içindeki yerini daha yakından incelemeye başladıkları görülmektedir (Turok 2010). 2.2.3.2. Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamalarının tarihsel gelişimi Türkiye’de kentlerin gelişimi tüm Dünya’da kırılma etkisi yaratan küresel değişimler ile Cumhuriyetin ilanı, çok partili sisteme geçiş, yeni ekonomi politikaları, sanayi kentleri ve sanayileşme süreci sonucunda oluşan göçler, planlı döneme geçiş gibi ulusal düzeyde gerçekleşen olaylar ile şekillenmiştir. Türkiye on dokuzuncu yüzyılda başlayan sanayileşme-kentleşme sürecine geç girmiş ve bu süreç sonucunda geç sanayileşme ve geç modernleşme sorunları yaşamıştır. 1950- 1980 döneminde ithal ikameci sanayileşme modeli çerçevesinde kırdan kente hızlı ve büyük bir göçle şekillenen kentleşme sürecinde gecekondulaşma ve kat mülkiyetinin tesisi ile apartmanlaşma, kente uyum/kentlileşememe, bölgesel eşitsizlikler, azman kente dayalı kentsel sistem gibi sorunlar ortaya çıkmış ve bu şehirleşme bağlamı 1980 sonrasında dönüşüme uğramıştır (Duman ve Coşkun 2015). 1980’lerde uygulamaya koyulan liberal ekonomik politikalar, kentleşme ve planlama süreçlerinde yeniden yapılanmayı zorunluluk olarak sunmuştur. Uygulamaya koyulan serbest piyasa ekonomisi ile kentler şekillenmeye başlamış, gecekondu alanları başta olmak üzere pek çok kentsel alanda dönüşüm süreci başlamıştır (Özdemir Sönmez 2006). 1980’li yıllarda siyasetin rolü daha pasif olup gelişmelere göz yumulması nedeniyle yasadışı bir kent mekânı örüntüsü görülmüştür. 2000’li yıllardan sonra ise siyaset kent için önemli bir ağırlık noktası haline gelmiştir ve kentsel dönüşüm yasalarda yer almaya başlamıştır. Bu dönemde küreselleşme ve Avrupa Birliği dış unsurlar olarak kent 50 politikalarına yön verirken, 1999 Marmara Depremi de kent yönetiminde değişim ihtiyacının en temel dayanaklarından biri olarak sürece etki etmiştir (Özden 2010). Türkiye’deki kent planlama sisteminde kentsel dönüşümün bir kentsel yenileme stratejisi olarak en yaygın uygulaması özellikle kent merkezlerinde ve yakın çevresinde kalmış gecekondu alanlarının yeniden kazanımı ve yeniden yapılandırılması arayışlarıdır (Dündar 2003). Gecekonduların ortaya çıkışı, gelişimi ve dönüşüm süreçleri Türkiye’de kent planlama ve kentsel dönüşüm uygulamalarının en önemli konusu olmuştur. 1923-1950 dönemi Cumhuriyetin ilanı ile birlikte bir ulus devlet olan Türkiye’de modernleşme projesi mekân organizasyonunda da değişim etkilerini göstermiştir. Tek partili bir rejim döneminin sürdüğü bu dönemde izlenen mekânsal stratejinin üç önemli öğesinin en önemlisi uzun dönem üç imparatorluğa başkentlik yapmış olan İstanbul’un bırakılarak bir Anadolu şehri olan Ankara’nın başkent ilan edilmesidir. İkinci öğe ülkenin değişik bölgelerini, etkisi altında olduğu küresel gücün ekonomisiyle bütünleştirmek amacıyla demiryolu sisteminin geliştirilmesidir. Demiryolu sistemi, yabancı şirketler eliyle gelişmesi nedeniyle kopuk hatlar halinde de olsa ülkeyi baştanbaşa sarmasıyla hem iç pazarın bütünlüğünü sağlamış hem de başkentin ülke üzerindeki denetimini güçlendirmiştir. İzlenen stratejinin üçüncü öğesi olarak da 1929 krizi sonrasında gelişen devletçilik politikasıyla birlikte sanayi planlarında yapılması öngörülen fabrikaların yerleri demiryolu güzergâhı üzerinde yer alan küçük Anadolu şehirlerinden seçilmiştir (Tekeli 1998). Ankara’nın başkent olması kentte yapılmak istenen ulusalcı çizgide kent planlaması konusunu da beraberinde getirmiştir. Planlama konusunda bir birikimin olmayışı nedeniyle bu dönemde uluslararası üç plancı arasında sınırlı olan bir yarışma açılmıştır. 1928 yılında düzenlenen bu yarışma sonucu Herman Jansen tüm kenti kapsayan bir plan hazırlamıştır, ancak hızla büyüyen bir kentte plan uygulamanın zorlukları ilk kez Ankara örneği sayesinde anlaşılmaya başlamıştır. Bu süreç ile birlikte 1930 ve 1935 yılları arasında bir takım yasal düzenlemeler getirilerek oluşturulan sistem 1980’li yıllara ve hatta daha sonrasına kadar süren kent yönetimi ve kent planlaması konusundaki yaklaşımı belirlemiş ve belli büyüklükteki kentlere planlama zorunluluğu getirilmiştir. Kentin 51 tümünün planlanması “güzel kent” anlayışının Türkiye’de yayılmaya başlamasının da bir sonucu olmuştur. Yine batıda gelişen “bahçe kent” ütopyasının bir yansıması olarak yeni kurulan bölgelerde bahçeli evler düzeni önerildiği görülmektedir (Tekeli 1998). 1930’lu yıllarda fabrikaların kurulduğu sanayi kentlerindeki işçi konutlarının ardından, Ankara’da Saracoğlu Mahallesi ve İstanbul’da Birinci Levent Mahallesi gibi yapılan ilk toplu konut örnekleri görülmektedir (Sey 2005). Planlama ve mimarisi ile Cumhuriyet Döneminin özgün eserlerinden olan Saracoğlu Mahallesi Ankara’da Bakanlıklarda çalışan memurların konut sorununu azaltmak için gerçekleştirilmiştir (Altaban 2005). Türkiye’de en önemli konut sorunu olan gecekondu olgusu, 1930’lu yıllarda Ankara’da “baraka” olarak adlandırılan evlerin meydana çıkmasıyla başlamıştır. Ancak gecekonduların sayılarının artarak kitlesel olarak mekânda görünür hale gelmeleri İstanbul’un önemli bir sanayi gelişimine sahne olduğu 1950’li yıllara denk gelmektedir (Türkün ve ark 2014). 1950-1980 dönemi İkinci Dünya Savaşı sonrasında tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Türkiye’nin dünyada yeni kurulan düzen içerisinde saygın bir konum alabilmesi için yeni oluşan kurumlar benimsenmiş, bunlar içinde yer almış ve bu gelişmelerle paralel olarak tek partili siyasi rejimden çok partili siyasi rejime geçilmiştir. Bu dönemde, savaş öncesinde iç pazara bağlı olan ülke ekonomisinde, özellikle tarıma ağırlık verilerek dışa açılma süreci başlamıştır (Tekeli 1998). İthal ikameci sanayileşme ile birlikte tarımda yaşanan çözülme ile kentlere kitlesel göçler başlamıştır. Kırdan sanayi kentlerine gerçekleşen göçler hızlı kentleşmeyi de beraberinde getirmiştir (Ataöv ve Osmay 2007). 1950’lerde kırdan kentlere olan yoğun göç sonucu dar gelirlilerin barınma ihtiyacını karşılamaya yönelik oluşan gecekondu alanları gelişmeye başlamıştır. Gecekondular genelde iş merkezi ve yerleşik bölgelere yakın ancak eğim, sel yatağı, heyelan bölgesi gibi topografik eşiklerdeki yerleşmeye açılmamış alanlarda ve ana yollara en yakın noktalarda kümelenmeye başlamıştır. Zamanla bu gecekondu kümelerinin içleri yoğunlaşmış ve kümeler bitişmeye başlamıştır. Gecekondu alanlarının hedefi kent 52 yönetiminin yasal bir parçası olmaya ve teknik altyapı, eğitim, sağlık ve iletişim hizmetlerinden faydalanabilmeye yönelik mahalle statüsünü elde etmek olmuştur (Şenyapılı 1996). Bu dönemin ön plana çıkan sorunu savaş sonrası dönemde ülkedeki konut yapımının duraksamış olmasının yanında savaş sonrasında yaşanan hızlı kentleşmenin getirdiği büyük konut açığı olmuştur. Hızlı artan talebin karşısında yetersiz kalan konut arzındaki bu tıkanıklığın aşılması ise zaman içinde oluşan gecekondu ve yapsatçılık ile gerçekleşmiştir (Tekeli 1998). Metropoliten kentlerde yeni iş merkezleri oluşurken, yeni konut biçimleri görülmeye başlamıştır. Kent çeperlerinde gecekondulaşma süreci devam ederken, kent içinde apartmanlaşma süreci hızlanmıştır. Ayrıca süreç içinde bazı gecekondular da çok katlı apartmanlara ve toplu konutlara dönüşmeye başlamıştır (Ataöv ve Osmay 2007). İlk Beş Yıllık Planlamaların yapılmaya başlandığı, planlı dönemin başlangıcı sayılan 1960 yılında Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) kurulmuş ve 1. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967) hazırlanmıştır. İmar Planı hazırlama yetkisi Belediyelere verilirken, bu planları uygulama yetkisi İmar ve İskân Bakanlığında toplanmıştır (DPT 1963). Bu dönemde konut sorunları ilk kez bir bütün olarak ele alınırken, kalkınma programı ile ilişkilendirilmiştir (Keleş 2017). 1965 yılında çıkarılan 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu gecekonduların yıkılarak yerlerine yüksek apartmanların yapılması sürecini başlatmıştır (Keleş 2017). Bu dönemde kentsel bozulma ve çöküntü süreçleri belirginleşirken ülkemizde yerel yönetimlerin Amerika ve Avrupa ülkelerinin aksine “kentsel yenileme” kavramına uzak kaldıkları görülmektedir (Özden 2008). Bu kentsel bozulma ve çöküntü süreçleri müdahalesiz kalmış ve sonuç olarak kontrolsüz büyüme ve saçaklanmalar azman kent dokularını oluşturmuştur (Ataöv ve Osmay 2007). Bir yandan kent içinde yer alan ruhsatlı konut stokları çok katlı apartman konutlarına dönüşürken, diğer yandan gecekonduları yasallaştıran 1966 tarihli ve 775 sayılı Gecekondu Yasası gibi af süreçleri ruhsatsız apartman yapımını tetiklemiştir (Ataöv ve 53 Osmay 2007) Gecekondu yapımı ticarileşerek, toplumun bu kısmı için barınak olmanın dışına çıkarak bir yatırım aracına dönüşmüştür (Tekeli 1998). Ataöv ve Osmay (2007) 1950-1980 yılları arasında yaşanan kentsel dönüşüm süreçlerini dörde ayırmıştır. Bunlardan birincisi Menderes İmarı uygulamaları gibi merkeziyetçi ve büyük ölçekli dönüşüm projeleridir. Bu uygulamalar eskinin yıkılarak yeniden inşa edildiği kentsel yenileme (urban renewal) örneğini oluşturmuştur. Diğer üç uygulama ruhsatsız konut alanlarına yönelik olarak gerçekleştirilmiş olup, ikinci kentsel dönüşüm uygulaması gecekondu alanlarına altyapı hizmetlerinin götürülmesi ve yeni kurulacak gecekondu alanları için gecekondu ıslah alanlarının planlanması şeklinde mahalle ölçeğinde gerçekleştirilen sağlıklaştırma (upgrading) uygulamalarıdır. Üçüncü uygulama örneği kent çeperinde yer alan gecekonduların kendi olanaklarıyla çok katlı binalar üretmesi ve taşınmasıyla gerçekleşen yeniden yapılandırma (redevelopment) sürecidir. Son olarak da gecekonduluların bedel karşılığında kentin diğer alanlarına gitmelerinin sağlanması ve bu alanların büyük inşaat firmaları tarafından geliştirilmesi ile özel sektör girişimiyle gerçekleştirilen kentsel yenileme (urban renewal) süreci izlenmiştir (Ataöv ve Osmay 2007). Menderes İmarı uygulamaları sürecinde İstanbul’da eski kent dokusunda yapılan yıkımlarla apartmanlaşma başlatılmış ve yeni taşıt yollarının açılması gerçekleştirilirken tarihi yapılar ortadan kaldırılmıştır (Şahin 2003). Bu dönemde konut sorununa çözüm olarak gelişen gecekondu, yapsatçılık ya da konut kooperatif sunum biçimi uygulamalarından hiçbiri yaşam kalitesini arttıran, nitelikçi çevreler oluşturan sunum biçimleri olmamıştır. 1970’lerin ortasına kadar kentler yağ lekesi formunda büyümüşlerdir. Kent merkezlerindeki yık-yap süreçleri tarihi ve kültürel dokunun tahrip edilmesine, sürekli bir yoğunluk artışına, sosyal altyapının yetersiz kalmasına neden olmuştur. 1970’li yılların ikinci yarısından sonra toplu konut sunum biçimleri gelişmiş, küçük sanayi siteleri ve organize sanayi bölgelerinin sayıları artmıştır. Toplu iş yeri yaptırma kooperatifleri, yükseköğretim kuruluşları, sağlık hizmeti kuruluşları, özel sektör kuruluşlarına ait hizmet binaları inşa edilmeye başlamıştır. Bu gelişmeler sonucunda kente tek tek eklenen yapılar şeklindeki büyüme biçiminden, kente büyük parçaların eklenmesiyle gelişen bir büyüme biçimine geçilmiştir. Sonuç olarak 54 metropolleşen bir yapıdan çok azmanlaşmış sanayi kentleri ortaya çıkmıştır (Tekeli 1998). Bu dönemde kentsel dönüşüm uygulamaları planlı bir süreç olmak yerine spontan çözümlerle gerçekleştirilmiştir. Bunun sonucu olarak, büyük kentlerin etrafında gecekondu oluşumları görülmüştür, kentlerde hızlı büyüme sonucu altyapı yetersizlikleri ortaya çıkmış ve kent içi ulaşım sistemleri yetersiz kalmıştır. Bunlarla birlikte kentin modernleşme süreciyle gelişen kısımları ile kendiliğinden gelişen kısımları arasında ayrışma yaşanmıştır (Tekeli 1998). 1950’lerden 1980’lere, gecekondu mahalleleri en düşük gelirli göçmen emekli sınıflarına yönelik yerleşim alanları olmaktan çıkarak, düşük gelirli kentli orta sınıflar için standart yerleşim alanlarına dönüşmeye başlamıştır. Bu yerleşim alanları biçimsel ve oluşum süreci açısından modern kent banliyölerinden farklı olsa da içerik ve fonksiyon açısından benzerlik göstermişlerdir (Kurtuluş 2006). 1980-2000 dönemi 1980 sonrası dönemde üç önemli tercih Türkiye’nin küreselleşme sürecinde yer almasında etkili olmuştur. Bunların birincisi 1980’lere kadar devam eden iç piyasaya dönük kalkınma modelinin, dışa açık ihracata yönelik bir kalkınma modeline dönüşmesidir. Bu durum Türkiye’nin de dünya pazarlarıyla entegrasyonunu ve küreselleşme sürecinde yer almasını gerektirmekteydi. İkinci tercih bu durumun sağlanması için gerekli olan altyapı politikalarında telekomünikasyon yatırımlarına öncelik verilmesidir. Bu iki strateji aynı zamanda birbirini desteklemiştir. Üçüncü olarak da küresel ekonominin gerektirdiği sermaye piyasalarının, serbest ticaret ve üretim bölgelerinin kurulması, bankacılık sektöründe önemli reformların yapılması gibi değişikliklerin gerçekleştirilmesidir (Tekeli 1998). 1980 öncesi dönemde getirilen yasal düzenlemeler ile gecekonduların yasallaşmaya başlaması ve pazarlanabilir hale gelmesi, gecekonduların organize bir şekilde üretilmesinin temelini hazırlamış ve bu dönemin sosyo-ekonomik yapısını etkilemiştir. Ruhsatsız yapı üretimi bu dönemde de devam ederken, kent içinde yer alan gecekondular çok katlı binalara dönüşerek apartmanlaşmıştır (Ataöv ve Osmay 2007). 55 Bu dönemde konut alanında yapılan en önemli düzenlemelerden birisi günümüzde de inşaat sektörünün önemli aktörlerinden olan Toplu Konut İdaresinin kurulmasıdır. 1980 sonrası dönemde toplu konut uygulamalarında merkezi yönetim etkinlik kazanmıştır (Türkün ve ark. 2014). 1984 yılında çıkartılan 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu ile toplu konut projelerinin gerçekleştirilmesi için gecekondu alanlarının dönüştürülmesi ve tarihi konut stokunun iyileştirilmesi öngörülmüştür. Ayrıca belediyelerin konut üretimi uygulamalarını teşvik etmek üzere toplu konut fonundan yararlanmaları için imkân sağlanmıştır. Bu yasa doğrultusunda yapılan uygulamalar ile kent çeperlerinde yeni konut alanlarının oluşturulması, kırsal alanların yapılanması ve eski gecekondu mahallelerinin yıkılıp yeni konut alanlarına dönüştürülmesine olanak verilmiştir (Ataöv ve Osmay 2007). 1985 yılında 3194 sayılı İmar Kanunu çıkartılmıştır. İmar Kanunu kentsel dönüşüm uygulamaları konusunda doğrudan bir düzenlemeye sahip olmasa da arazi ve arsa düzenlemesini açıklayan 18. Maddesi kentsel dönüşüm uygulamalarında bir araç olarak kabul edilmektedir (Özden 2008). 1983-1988 yılları arasında çıkartılan birbiriyle ilişkili beş af yasası ile gecekondu alanlarının mülkiyet sorunlarının çözülerek bu alanlara yasal statü kazandırılması ve bu yapıların düzenli apartman türü konutlara dönüştürülmesi amaçlanmıştır (Şenyapılı 1998). Aynı zamanda bu af yasaları ile gecekondularla birlikte diğer kaçak yapılar da af kapsamına sokulmuştur (Türkün 2015). 1990’lı yılların başında tek bina ölçeği yerine yapı adası ya da alansal ölçekte kentsel dönüşüm yaklaşımı ortaya çıkmıştır. Ankara’daki Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Tasarım Projesi ve Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi bu dönemdeki alansal ölçekli kentsel dönüşüm projelerinin en temel örnekleridir (Ocakçı ve ark. 2017). Bu iki örnek Türkiye’deki belediyeler için kentsel dönüşüm uygulamalarına yönelik önemli bir model oluşturmuştur (Güzey 2009). Türkiye 1996 yılında uluslararası bir organizasyon olan Habitat II Konferansına ev sahipliği yapmıştır. Bu süreçte hazırlanan Türkiye Ulusal Raporu Habitat II’nin ana teması olan sürdürülebilir yerleşme ve herkese yeterli konut konusunda, toplumla birlikte ilgili aktörlerin duyarlılığını arttırmaya odaklı katılımcı bir süreçle hazırlanmıştır 56 (Anonim 1996). Hazırlanan Türkiye Ulusal Raporu ve Eylem Planı ile konut üretiminin çok boyutluluğu, ödenebilir konut sunum biçimleri, herkes için eşit erişim, ilgili aktörlerin katılımı ve ortaklıklar üzerinde durulmuş, söz konusu gelişmenin ekonomik kalkınma, sosyal gelişim ve çevre konularıyla birlikte ele alınması gerekliliği vurgulanmıştır. Ancak devam eden yıllarda yapılan uygulamalar bu taahhütlerin; karar alma, uygulama, izleme ve değerlendirme sürecinde yer alacak kurumlara ve mali kaynaklara açıkça yer verilmemesi, sürecin genel olarak tek aktörlü olarak yürütülmesi, etkilenen grupların katılım yöntemlerinin belirsizliği, esnek ve sürdürülebilir yaklaşım eksikliği gibi planlama sürecinde yaşanan kurumsal ve yasal düzenlemeler nedeniyle etkili bir biçimde hayata geçirilmediğini göstermektedir (Ataöv ve Osmay). Bu dönemde değişen ekonomi politikaları ve siyaset biçimi yeni bir sermaye birikim modeli ve sermaye kesimi oluşturmuştur. Üretimi temsil eden emek kesiminin gecekonduları yanında, tüketimi temsil eden, sermaye birikimi, eğitim, mesleki uzmanlaşma ve gelir düzeyi yoluyla bölünmüş orta ve üst sınıflara göre tasarlanmış planlı alt kentler ortaya çıkmıştır. Bu süreçte yeniden biçimlenen kent makro formunda yeni kent örüntüleri ortaya çıkmıştır. Oluşan bu yeni kent oluşumları toplumsal ayrışmaya dayalı ve kentin göreceli olarak birbiri ile temas halindeki toplumsal sınıfların temasını ortadan kaldıracak biçimde tasarlanmıştır. Bu süreç aynı zamanda imara açılan geniş arazilerin çevresinde gecekondulaşmayı hızlandırmıştır (Kurtuluş 2005a). 1980’lerin sonunda küreselleşmenin etkileri mekânda görülmeye başlamıştır ve 1990’lı yıllarda kentsel mekân ve yaşam biçimleri değişmeye başlamıştır. Kent mekânının değerli hale gelmesiyle, uydu kentler, yeni siteler gibi kent içinde kent oluşumları yer almaya başlarken gecekondu ve kaçak yapılaşma gibi niteliksiz yapılaşmalar önceki dönemlere göre fazla görülmemiştir (Özden 2008). Kamuya kapalı, kendi içinde bir yönetime sahip, kentsel alandan özelleştirilmiş arazi üzerine inşa edilmeye başlanan bu yeni adacıklar modern kent planlaması açısından radikal bir dönüşüm süreci başlatmıştır. Mekânın sert bir biçimde sınıflara ayrılmasına neden olan kapalı yerleşmeler “güvenlik” nedeninden çok küresel tüketim kültürü ile bütünleşmenin yaşam tarzı yoluyla ifade edilmesi ihtiyacından kaynaklanmıştır. 1980’lerde birkaç tane ile başlayan bu süreç 2000’li yılların başında yeni ulaşım aksları ile hızla çoğalmıştır (Kurtuluş 2005b). Bu süreç apartman 57 mahallelerine etki etmeye başlamıştır. Mahalleler içinde güvenlikli apartman siteleri ortaya çıkmış ve mahallelerin sosyal ve fiziksel dokusu değişmeye başlamıştır. “Yeni orta sınıfın” ortaya çıktığı bu dönemde bir toplumsal dönüşüm süreci başlamıştır. Özellikle İstanbul’da daha önce gayri Müslimlerin bulunduğu, tarihsel birikime sahip ve merkezi iş alanlarına yakın semt ve mahallelerde farklı soylulaştırma süreçleri yaşanmıştır. İstanbul’da Ortaköy, Cihangir, Galata, Fener - Balat ile eski boğaz köyleri olan Kuzguncuk ve Arnavutköy semtlerinde görülen bu süreçte rantın artmaya başlaması ile mülkler el değiştirmeye ve yenilenerek dönüşmeye başlamıştır (Şen 2005). 2000 sonrası dönem 2000’li yıllarda kentsel dönüşüm kavramı yasalarda yer almaya başlamıştır. Bu dönemde konut talebinin çok üstünde konut üretilmesi dikkat çekmektedir. Belediyeler tarafından oluşturulan toplu konut kooperatifleri artmış, deprem riski olan alanlarda devlet kredisiyle afet konutları üretilmiştir. Özel sektör eliyle kent dışında lüks konut siteleri yapılmıştır. Kent merkezlerinde yer alan tarihi konut stoku, konut ve iş yeri olarak kullanılmaya devam edilmiştir (Ataöv ve Osmay 2007). 2000 sonrası dönemde küreselleşmenin etkileri iyice hissedilirken sürdürülebilirlik, eşitlik, demokrasi kavramları öne çıkmış ve Avrupa Birliği’ne uyum süreci, uluslararası ortaklıklar kapsamında gerçekleşen uygulamalar, kamuda özelleşmenin artması, göçler ve yerleşim alanlarında görülen kutuplaşmanın artması gibi etkenler kentsel dönüşümün gerekçeleri olmuştur (Ataöv ve Osmay 2007). Özellikle 1999’da gerçekleşen ve büyük can ve mal kaybına yol açan Marmara Depremi’nin ardından Amerika ve Avrupa örneklerinden farklı olarak kentsel dönüşüm konusu afet riski boyutuyla ele alınmış böylece mevzuat ve örgütlenme yapılanmasında yeni arayışlar ortaya çıkmıştır. 2003 yılında TMMOB Şehir Plancıları Odası tarafından düzenlenen Uluslararası Kentsel Dönüşüm Sempozyumunda ve 2004 yılında Küçükçekmece Belediyesi tarafından düzenlenen Uluslararası Kentsel Dönüşüm Sempozyumunda kentsel dönüşümün deprem riski altında bulunan yerleşim alanları için bir zorunluluk olduğu dile getirilmiştir, ancak ulusal bir kentsel dönüşüm mevzuatının henüz olmayışı bu konuda eyleme geçmede engel oluşturmuştur (Özden 2008). 58 5216 sayılı Büyükşehir Kanunu, 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ve 5393 sayılı Belediye Kanunu ile belediyelerin kentsel dönüşüm konusundaki görev ve yükümlülükleri belirlenirken belediyeler kentsel yenileme ve dönüşüm uygulamalarının yerel uygulayıcıları olmuştur. 2004 yılında Toplu Konut İdaresinin yetkileri genişletilmiş ve merkez uygulayıcı kurum olmuştur. 2012 yılında ise 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Kurulması sonucunda kentsel dönüşüm uygulamalarında merkezileşme süreci başlamıştır (Özden 2008). 2004 yılında kabul olunan 5226 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile tarihi kent alanlarının dönüştürülmesinin önü açılmıştır. Aynı yıl yürürlüğe giren 5104 sayılı Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Kanunu ile Kuzey Ankara girişi ve çevresini kapsayan alanlarda gerçekleştirilen uygulamalarda fiziksel durumun ve çevre görüntüsünün geliştirilmesi, güzelleştirilmesi ve daha sağlıklı bir yerleşim düzeni ile kentsel yaşan düzeyinin yükseltilmesi amaçlanmıştır (Keleş 2017). 2005 yılında kabul olunan 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun sadece sit alanlarında yürütülecek olan dönüşüm uygulamalarının düzenlenmesine yönelik olarak çıkartılmıştır. Yasanın ardından yürürlüğe giren Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Yönetmelik ile Toplu Konut İdaresi bu alanlarda yenileme projelerinin uygulanmasında yetkili kılınmıştır. 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun kapsamında sit alanlarında ilan edilen yenileme alanlarına ilişkin yürütülen uygulamalarda, özgünlük ve kimlik kaygıları ortaya çıkmıştır. Mevcut kullanıcıların başka bir alana ötelenmeleri özgünlük ve kimlik unsurlarının bir diğer önemli boyutu olan sosyal yapının yeterince dikkate alınmadığını göstermiştir. Bununla birlikte fiziksel boyutta kısmen sürdürülebilirlik sağlansa da sosyal boyutta sürdürülebilirlik sağlanamamıştır (Özden 2010). Tarlabaşı, Sulukule, Süleymaniye, Yenikapı, Fener-Balat bölgeleri 5366 sayılı Kanun kapsamında yenileme alanı olarak ilan edilmiştir. 59 2005 yılında Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5393 sayılı Belediye Kanunu ile belediyelerin kendi sınırları içerisinde kalan alanlarda var olan ya da gelişen kentsel sorunların çözümlenmesinden sorumlu oldukları bu kanunla hükme bağlanmıştır. Kentlerin sağlıksız, düzensiz ve kötü görüntülerinin giderilmesi belediyelerin görev ve sorumlulukları arasında sayılmıştır (Aldemir ve Doğan 2015). 5393 sayılı Kanunun Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Alanı başlığı altında yer alan 73. Maddesinde (Değişik: 17/6/2010-5998/1 md.); “Belediye, belediye meclisi kararıyla; konut alanları, sanayi alanları, ticaret alanları, teknoloji parkları, kamu hizmeti alanları, rekreasyon alanları ve her türlü sosyal donatı alanları oluşturmak, eskiyen kent kısımlarını yeniden inşa ve restore etmek, kentin tarihi ve kültürel dokusunu korumak veya deprem riskine karşı tedbirler almak amacıyla kentsel dönüşüm ve gelişim projeleri uygulayabilir. Bir alanın kentsel dönüşüm ve gelişim alanı olarak ilan edilebilmesi için yukarıda sayılan hususlardan birinin veya birkaçının gerçekleşmesi ve bu alanın belediye veya mücavir alan sınırları içerisinde bulunması şarttır. Ancak, kamunun mülkiyetinde veya kullanımında olan yerlerde kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanı ilan edilebilmesi ve uygulama yapılabilmesi için ilgili belediyenin talebi ve Cumhurbaşkanınca bu yönde karar alınması şarttır.” şeklinde ifade edilmekte olup devamında kentsel dönüşüm ve gelişim alanı ilan edilecek alan kriterleri; üzerinde yapı olan veya olmayan imarlı ya da imarsız alanlar olması, yapı yükseklik ve yoğunluğun belirlenmesi, alan büyüklüğünün en az 5 en çok 500 hektar büyüklüğünde olması gerektiği gibi belirsiz tanımlarla ifade edilmiştir (Anonim 2005). Aynı yıl kentsel dönüşümle ilgili olarak sit alanlarında yer alan ve yıkılma tehlikesi altındaki tarihi yapıların sorunlarına çözüm getirilmesi ve çöküntü alanı haline gelen sit alanlarının yenilenmesi amacıyla 05.07.2005 tarih ve 25866 sayılı Resmi Gazete ile yürürlüğe giren 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun yürürlüğe girmiştir (Aldemir ve Doğan 2015). Sadece sit alanlarında yürütülecek olan kentsel dönüşüm uygulamalarına yönelik çıkartılan 5366 sayılı Kanun bütüncül planlama anlayışını reddedişi, yenileme alanlarının sosyo-ekonomik boyutunu göz ardı edişi, parçacı/noktasal çözümleri teşvik edişi, “Kentsel Yenileme Alanı” ilanının bilimsel kriterlere dayanmayışı ve istismar edilmeye açık olması nedeniyle birtakım sakıncaları beraberinde getirmiştir. Öte yandan yenileme alanındaki uygulamalarda her türlü vergi, resim, harç ve ücretlerden 60 muaf tutulması mülk sahiplerinin yapacağı uygulamayı teşvik etmesi açısından olumlu bir düzenleme olarak görülmüştür (Özden 2010). Türkiye’de konut üretimini teşvik ederek artan konut talebinin planlı bir şekilde karşılanması amacıyla kurulan Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’nın yetkileri 05.05.2004 tarihinde kabul edilen ve 5162 sayılı Yasa’nın 4’üncü maddesi ile 2985 sayılı Toplu Konut Yasası’na eklenen Ek 7’nci madde ile; gecekondu alanlarında yapılacak olan kentsel dönüşüm uygulamaları için genişletilmiştir. Buna göre gecekondu alanlarında yapılacak olan kentsel dönüşüm projelerinin doğrudan TOKİ tarafından geliştirilmesi, inşaat uygulamaları ve finansman düzenlemelerinin yapılmasının önü açılmıştır. Daha sonra 16.06.2005 tarihinde kabul edilen 5366 sayılı Yasa ile sit alanlarındaki yenileme projelerinin uygulamasına yönelik yeni roller edinmiştir. Bu kapsamda Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi gerçekleştirilmiştir. 24.07.2008 tarihinde 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu’nun Ek 7’nci maddesine eklenen “Başkanlık, yukarıda belirtilen hükümler kıyas yoluyla uygulanmak suretiyle depremle ilgili dönüşüm projeleri de gerçekleştirebilir. Bu projelere dair işlemlerin usul ve esaslarını belirlemeye Başkanlık yetkilidir” fıkrası ile TOKİ’nin yetkileri arasına depremle ilgili dönüşüm uygulamaları da eklenmiştir. Bu noktada TOKİ’nin yapmış olduğu kentsel dönüşüm uygulamalarında 2000’li yılların ortalarına kadar gecekondu ve kaçak yapılaşma sorunlarının arka planında yatan sosyo- ekonomik parametreler yer alırken, 2010’ların başında deprem riski odaklı bir yaklaşım izlendiği görülmektedir (Demirdizen 2015). Bugün TOKİ’nin konut programında; sosyal konutlar, afet konutları, kentsel dönüşüm ve gelişim projeleri, idare konut uygulamaları, alt gelir grubu, tarım köy gibi uygulamalar yer almaktadır (TOKİ 2018b). 2012 yılında “Afet riski altındaki alanlar ile bu alanlar dışındaki riskli yapıların bulunduğu arsa ve arazilerde, fen ve sanat norm ve standartlarına uygun, sağlıklı ve güvenli yaşama çevrelerini teşkil etmek üzere iyileştirme, tasfiye ve yenilemelere dair usul ve esasları belirlemek” amacıyla çıkartılan 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun 31.05.2012 tarih ve 28309 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir (T.C. Resmi Gazete 2012). 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi’nin ardından afet riskli kapsamında kentsel dönüşüm uygulamalarına yönelik olarak çıkartılan 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların 61 Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ile Türkiye’nin hemen her ilinde kentsel dönüşüm uygulamaları ivme kazanmıştır. Söz konusu Kanun ile birlikte riskli alan, rezerv yapı alanı ve riskli yapı kavramları ile ilgili uygulama yöntemleri belirlenmiştir. Kanun kapsamında parsel, ada ya da mahalle ölçeğinde kentsel dönüşüm uygulaması yapılabilmektedir. Özetle ekonomik ve fiziksel ömrünü tamamlamış yapı ya da yapıların yıkılıp yeniden yapılmasına yönelik “kentsel yenileme” uygulamaları gerçekleştirilmektedir. 6306 sayılı Kanunun 2. Maddesinde Tanımlar başlığı altında; Rezerv yapı alanı: Bu kanun uyarınca gerçekleştirilecek uygulamalarda yeni yerleşim alanı olarak kullanılmak üzere, TOKİ’nin veya İdarenin talebine bağlı olarak veya resen Maliye Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenen alanları, Riskli alan: Zemin Yapısı veya üzerindeki yapılaşma sebebiyle can ve mal kaybına yol açma riski taşıyan, Cumhurbaşkanınca kararlaştırılan alanı, Riskli yapı: Riskli alan içinde veya dışında olup ekonomik ömrünü tamamlamış olan ya da yıkılma veya ağır hasar görme riski taşıdığı ilmi ve teknik verilere dayanılarak tespit edilen yapıyı ifade eder, şeklinde belirtilmektedir. Riskli yapı kapsamında yürütülen uygulamalarda yapıların yıkılıp yerinde yapılması kullanıcıların yerinde kalmasına olanak sağlarken, üst ölçekte çevresel ve altyapı konularında bütüncül planlamaya imkân sağlamadığı görülmektedir. Bu da bütüncül uygulamalar yerine parçacı uygulamaları meydana getirmektedir. Riskli yapıların dönüştürülmesi süreci maliklerin başvurusu ile başlatılmakta olsa da daha özel sektörün talebi ile gerçekleşmektedir. Riskli alanlar, zemin yapısı veya üzerindeki yapılaşma nedeniyle can ve mal kaybına yol açma riskli bulunan alanlarda gerçekleştirilen kentsel yenileme uygulamalarını kapsamaktadır. 6306 sayılı Kanunun Uygulama Yönetmeliği’nin 5. Maddesinde TOKİ veya İdarenin (Belediye ve mücavir alan sınırları içinde belediyeleri, bu sınırlar dışında il özel idarelerini, büyükşehirlerde büyükşehir belediyelerini, Bakanlık tarafından yetkilendirilmesi hâlinde büyükşehir belediyesi sınırları içindeki ilçe belediyeleri) riskli 62 alan belirlenmesine ilişkin bilgi ve belgeleri içeren dosya ile T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığından riskli alan tespitine ilişkin talepte bulunabilecekleri belirtilmektedir. Bakanlıkça uygun görülen talepler Cumhurbaşkanına sunulmakta ve uygun görüldüğünde riskli alan ilanı yapılmaktadır. İstanbul’da Esenler Havaalanı Mahallesi, Beyoğlu Örnektepe-Sütlüce Mahalleleri, Pendik Batı Mahallesi, Bursa’da Yıldırım İlçesinde yer alan Mevlâna, Ulus, Arabayatağı, Yunusemre, Şirinevler Mahalleleri, Demirkapı Mahallesi, Kestel Vani Mehmet Mahallesi; İzmir’de Kemalpaşa İlçesinde Atatürk ve Soğukpınar Mahalleleri sınırları için belirli alanlar 6306 sayılı Kanun kapsamında ilan edilen riskli alanlardan bazılarıdır. Afet odaklı olarak ilan edilen riskli alanlarda yapılan uygulamalar talepte bulunan TOKİ ve belediyeler tarafından gerçekleştirilmekte olup üst ölçekte bir denetim mekanizmasına sahip değildir. Yapılan uygulamalar sonucunda görülen eksikliklerin temel nedenlerinden biri de sürecin izlenebileceği bir denetimin olmaması ve yapılan uygulamalardan geri dönüşler alınmamasıdır. Yapılacak uygulamaların yere özgü olarak gerçekleştirilmesi gerekmekle birlikte üst ölçekte bağlı kalınacak kriterler ile kentsel dönüşümün sosyal, fiziksel, kültürel, ekonomik, yasal ve yönetsel boyutları ile ilgili dikkate alınması gereken başlıca kriterler sistematik olarak ele alınmalı ve süreç denetime tabi tutulmalıdır. Kentsel dönüşüm kavramının da kentler gibi durağan bir olgu olmaması nedeniyle oluşturulacak denetim mekanizmaları ile yapılan uygulamalardan geri dönüşler alınması oluşturulan sistemin geliştirilmesi için kullanılmalıdır. Son otuz yıl boyunca art arda yürürlüğe giren kentsel dönüşüm mevzuatı fiziksel dönüşüm üzerine güçlü bir vurgu yapmıştır. Bu süreçte bütüncül bir yaklaşım yerine proje tabanlı bir yaklaşım izlenmiştir. Yoksul mahallelerde yapılan kentsel dönüşüm uygulamalarında fiziksel bozulmalar iyileştirilirken, bu alanların sosyal yapısının güçlendirilmesi dikkate alınmamış ve yapılan uygulamalar orada yaşamakta olan zayıf toplulukların yerlerinden uzaklaşması ile sonuçlanmıştır (Akkar Ercan 2013). Sulukule Mahallesi örneğinde olduğu gibi soylulaştırma ile sonuçlanan bu tür uygulamalar, alanın sosyal kimliğinin kaybolması ile sonuçlanmaktadır. Bu nedenle sadece fiziksel dönüşüm ile tam anlamıyla bir kentsel dönüşüm uygulaması gerçekleştirilmediği kabul edilerek, yapılacak olan uygulamalar kentsel dönüşümün tüm boyutları ile birlikte ele alınmalıdır. 63 2.2.4. Kentsel dönüşüm uygulamalarının boyutları Kentsel dönüşüm kavramı her ne kadar ülkemizde fiziksel dönüşüm olarak algılansa da farklı boyutlarla ilgilenen ve tüm boyutlarıyla ele alınması gereken bir kavramdır. Kentler fiziksel bir mekân olmanın ötesinde toplumla etkileşim halinde olan karmaşık ve değişken bir yapıya sahiptir. Bireylerin yaşam biçimi, ekonomik düzenleri, yasal yönetsel yaklaşımlar, planlama ve tasarım gibi birçok etken kentsel dönüşümü ilgilendirmektedir. Bu nedenle sosyal boyut, ekonomik boyut, fiziksel boyut, yasal-yönetsel boyut, planlama ve tasarım boyutları, kültürel boyut kendi alt bileşenleri ile birlikte kentsel dönüşüm uygulamalarında çok yönlü düşünülmesi gereken unsurlardır. Her alanın problemleri ve potansiyelleri dahilinde alana özgü kentsel dönüşüm yaklaşımları izlenmeli ve bu süreçte kentsel dönüşümün farklı boyutlarındaki temel kriterler göz önüne alınmalıdır. 2.2.4.1. Sosyal boyut İnsan ve toplumla ilgilenen sosyal boyut, bulunulan coğrafi koşullar ile birlikte bir kentin ayırt edilebilir özelliklerinin oluşmasında en önemli etkendir. Kentler toplumun taşıdığı tüm sosyal bileşenlerin mekâna yansımasıdır. Bu nedenle toplumsal sorunlara çözüm getirilmesi, sosyal dışlanma ve toplumsal ayrışmanın ortadan kaldırılması, yaşam kalitesinin yükseltilmesi, eğitim seviyesinin ve gelir düzeyinin arttırılması gibi sosyal müdahaleler kentsel dönüşümün öncelikli konuları olmuştur. Yerel halkın geldiği yer, eğitim durumu, kültürel özellikleri, gelenek ve görenekler gibi toplumsal verileri, yöreden hoşnutluk, mülk sahipliği ve kullanıcı türünün çeşitliliği, ekonomik durum gibi faktörler kentsel dönüşüm uygulamalarında alınacak kararları etkiler ve yönlendirir. Dönüşüm yapılacak alanda toplumsal verilerin analiz edilmesi hem alandaki sosyal problemlerin çözümü için, hem de sosyal kimliğin sürdürülmesi açısından önemlidir. Toplumsal kimliği ve karakteri ortaya çıkarırken toplumsal karakterin olumlu yönleri öne çıkarılmalı, olumsuz yönlerini iyileştirmeye yönelik strateji geliştirilmelidir (Özden 2008). Bu unsurların kentsel dönüşümü yönlendirmesinin sağlanması alanın toplumsal verilerinin analiz edilmesi ve yerel halkın katılımcı olarak süreçte yer almasıyla mümkündür. Kentsel dönüşümde uygulama alanında yer alan sakinlerin yerlerinden edilmemesi ve orada yaşamlarını sürdürebilecekleri şekilde bir uygulama yapılması 64 sosyal boyutun en önemli anahtar kavramı olan katılımın sağlanmasını gerektirmektedir. Sosyal çöküntü alanları için bir uygulama gerçekleştirilirken problemlerin ve ihtiyaçların belirlenmesinde yerel halkın sürece dahil olması çöküntüye sebep olan sorunların belirlenmesi açısından önemlidir. Kentsel dönüşümün katılımcı yapısı, dönüşüm gerçekleştirilecek alanda hak iddia eden her kentlinin karar verme sürecine katılmasını öngörür. Bunun sağlanması için dönüşümün gerçekleştirileceği mahallede yerel halkın toplumsal değişimini gerçekleştirmek üzere sürece katılımları sağlanarak, ihtiyaç ve önerilerinin alınabileceği demokratik bir örgütlenme yapısı kurulabilir. Bu süreç aynı zamanda kolektif tartışmalara ve fikir alışverişine dayalı güçlü bir toplumsal öğrenme ortamı sunar (Ataöv ve Osmay 2007). Güçlü bir sosyal boyutun olduğu kentsel dönüşüm süreçlerinde katılımın yoğun olması muhtemeldir. Çünkü yerel ihtiyaçlara uygun strateji ile sonucundaki faaliyetler konusunda “sahiplenme” olgusunun oluşması sağlanacaktır. Özel programlar ve projeler dahilinde yerel halkın strateji hakkında karar vermesi ve uygulamaya etkin bir biçimde dahil olması sağlanabilir. Böylece toplum bireyleri aktif bir şekilde rol aldığı kentsel dönüşüm uygulamalarına meşruiyet, güvenilirlik, yerel bilgi, aidiyet katabilir ve sürece sahip çıkmaları sağlanır (Turok 2005). Kentsel dönüşüm uygulamalarında sosyal boyutta, uygulama yapılacak alanda yaşayan aile sayısı, mahalledeki değişim algısı, komşuluk ilişkileri ve düzeyi, gelenekler ve kültürel değişim, mahalledeki iletişim ağlarının varlığı, sosyal sermaye düzeyi, karşılıklı güven algı düzeylerinin bilinmesi önemlidir. Diğer yandan sosyal boyutun göz ardı edildiği durumlarda yapılan uygulama sonrasında yakın çevre ile mekânsal ve sosyal ayrışmanın oluşması ve kentsel dönüşüm sonrasında sosyal yapının değişmesi nedeniyle, alana geri dönen eski mahalle sakinlerinin alana ilişkin aidiyet hisleri de azalmaktadır (Ocakçı ve ark. 2017). Türkiye’de yapılan kentsel dönüşüm uygulamalarında, pratikte sosyal boyutun ihmal edildiği görülmektedir. Kentsel dönüşümün sosyal problemler odaklı olarak gerçekleştirildiği durumlarda sorunların yerinde çözülmesine yönelik bir program izlenmesi bu problemlerin kentsel dönüşüm uygulamaları sonucunda yer değiştirmesini 65 engelleyecek ve yerel halkın aitlik hissini güçlendirerek yapılan uygulamalara sahip çıkmasına yardımcı olacaktır. 2.2.4.2. Ekonomik boyut Ekonomik boyut kentsel dönüşüm uygulamalarının finansman ayağı, ortaklık biçimi ve gayrimenkul piyasası gibi konularıyla ilgilenmektedir. Üretim ve tüketim ilişkileri, iyelik, hane halkı hareketliliği, gayrimenkullerin değeri ve dağılımı, gelir durumu, sosyal statü, çalışan iş gücü dağılımı, hizmet sektöründeki farklılaşma ve mekânsal dağılımı ile son dönemde rant kaygısıyla gündeme gelen merkezi ve yerel yönetim stratejileri ekonomik boyut kapsamında ele alınmaktadır (ÇŞB 2017a). Ekonomik boyut her şeyden önce iş imkanları ve gelirle ilgilenmektedir. Uygulama yapılacak alanın içinde veya çevresinde istihdam olanaklarının nitelik veya nicelik bakımından arttırılması ve daha geniş yerel emek piyasasında rekabet edebilmeleri için yerel halkın becerilerini ve işe kabul edilebilirliğini arttırılması amaçlanır (Turok 2005). Kentsel dönüşüm projelerinde yerel seviyede istihdam yaratılması ve yerel çevrenin gelişmesine katkıda bulunan ekonomik aktivitelerin sağlanması gerekmektedir. Bu aktivitelerin mahalleye ve yerel koşullara uygunluğunun gözetilmesi projenin mahalleli tarafından kabullenilmesini de kolaylaştırmaktadır. Bu nedenle kentsel dönüşümde ekonomik aktiviteler yeterli miktarda ve çeşitlilikte belirlenmeli ve istihdam alternatifleri sağlanmalıdır (Ocakçı ve ark. 2017). Türkiye’de yapılan kentsel dönüşüm uygulamalarında ekonomik boyut genelde inşaatın inşaatla finans edilmesi üzerine kurulu olmakta ve üst gelir gruplarına yönelik yapılan uygulamalar bölgenin eski sakinlerinin bölgeden ayrılması ile sonuçlanmaktadır. Bu nedenle yerel halkın yerinde istihdam edilmesini sağlayacak alternatif finansman sistemlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Kentsel dönüşüm uygulamalarının bir amacı olan ekonomik canlılığın sağlanması, çöküntü alanları gibi kent parçalarında bölgenin refah ve yaşam kalitesini arttırmaktadır (Karagöl 2013). Bu nedenle çöküntü alanlarının dönüştürülmesinde ekonomik canlılığın sağlanması önemli bir araç olarak görülmekte olup ekonomik boyut finansman ayağıyla olduğu kadar sosyal boyutta dönüşümün sağlanmasına da yardımcı olmaktadır. 66 2.2.4.3. Fiziksel boyut Kentsel dönüşüm uygulamalarının fiziksel boyutu, sürdürülebilir gelişme, planlama, tasarım, mühendislik, bilgi sistemleri, enerji ve çevre ile yeşil alanlar gibi uygulamaları kapsamaktadır. Fiziksel boyut denildiğinde genel olarak binaların durumu akla gelse de fiziksel boyut bileşenleri daha geniş bir kapsamı içine alır ve tüm bu bileşenlerin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu bileşenler; binalar, arazi ve alanlar, kentsel alanlar, açık mekânlar ve su, kamu hizmetleri, telekomünikasyon, ulaşım altyapısı ve çevre kalitesi olarak sıralanabilir (Jeffrey ve Pounder 2000). Planlamada bütüncül yaklaşım ile kentsel dönüşüm projelerinde uygulama yapılacak alan sadece kendi içerisinde değil, kent içindeki yeri ve bağlamı ile birlikte de düşünülmelidir. Ulaşım ve diğer hizmetlerle üst ölçeklerle uyum sağlanmalıdır. Alan içerisinde yaya odaklı tasarım anlayışı benimsenirken engelliler, yaşlı ve çocuklar da düşünülmelidir. Özden (2008) kentsel yenileme uygulamalarında tasarıma yönelik hedefleri şu şekilde sıralamaktadır: • Kentsel projeler yapılar, açık alanlar, caddeler ve kamusal alanları kapsayan bütüncül bir tasarım fikrinin benimsemesi, • Faydacıl tasarım anlayışı ile otobüs-durak cephelerinden sokak yüzeylerine, yaya kaldırımlarından kenar taşlarına, işaretlere kadar her şeyi içine alması ve kaliteli bir çevre kurgusunun amaçlanması, • Kentsel yenileme uygulamalarının olabildiğince genç, yaşlı, aile ve engellilerin gereksinmelerini mekânsal tasarımda karşılayabilmesi, • Araçlar, bisikletliler, yayalar, bebek arabalı anneler, engelliler gibi farklı kullanıcılara yönelik yol ve park alanlarının temin edilmesi, • Su yolları, eski şapeller gibi terk edilmiş yapıların dönüştürülerek yeniden kullanılması ve mümkün olan yerlerde atölye, iş alanları ve kurslar düzenlenmesi, • Kötü hava koşullarına yönelik gerekli tedbirlerin alınması (kemerler, kubbeler vb.), polis karakolları ve gece aktiviteleri için güvenlik sağlanması, • Nirengi ve manzara noktalarından faydalanılması, devamlılığı sağlayan yeni manzaralar, semt parklarının kurgulanması, 67 • Heykel, sergi alanları ve müzeler aracılığıyla tarihi çevreye ve yerel kimliğe saygılı olunması, • Rijit cadde şemaları, sokak mobilyaları ve kaldırım taşları gibi standart çözümlemelerden kaçınılması, • Yerel bayramlar, festival ve kutlamalarda kullanılmak üzere açık ve kapalı kamusal alanlar kurgulanması ya da mevcut alanların arttırılması, • Sürdürülebilirliği kolay, dayanıklı ve doğal malzemeler tercih edilmesi, ile kentlerin yenilenmesinde, planlama ve tasarımın bütüncüllüğü, sürdürülebilirliği, yaşam kalitesini arttırıcı tedbirlerin alınması ve özgünlüğün korunması ilkeleri yer almaktadır. 2.2.4.4. Yasal ve yönetsel boyut Kentsel dönüşüm projelerinin uygulama yöntem ve esaslarını belirleyen yasal düzlemdeki kanun ve yönetmeliklerdir. Bununla birlikte yönetsel boyutta uygulayıcı ya da denetim mekanizması olarak yerel ve merkezi yönetimlerin görev ve sorumlulukları oldukça önemlidir. Yerel karar verme mekanizmasının yapısı, yerel halkla ilişkiler, diğer grup ve çıkarların katılımı ve liderliğin özelliği ve türü de yönetsel boyutun ilgilendiği alanlardır (Turok 2005). Yasal ve yönetsel boyut kentsel dönüşüm uygulamalarında en çok sorunun kaynaklandığı alanlardan biridir. Temelde her ülkenin kentsel yenilemeyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili yasaları mevcuttur. Yenileme uygulamalarının hayata geçirilmesinde mevcut yasa ve düzenlemelerin birbiriyle uyumlu ve tamamlar durumda olması önemlidir (Özden 2008). Türkiye’de kentsel dönüşüm konusunda yapılan yasal düzenlemeler 2000’li yıllardan sonra hız kazanmıştır. 2012 yılında çıkartılan ve uygulama yönetmeliğinin de bulunduğu 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun bugüne kadar kentsel dönüşüm konusunda çıkartılan en kapsamlı kanun olup, günümüzde yapılan dönüşüm uygulamalarının birçoğunun da yasal dayanağını oluşturmaktadır. Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamalarında yasal yönetsel boyut ile ilgili daha önce yapılmış olan tez çalışmalarında üzerinde durulan eleştirilere bakıldığında hak sahipliği, 68 mülkiyet konuları ve özellikle 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ile ilgili olduğu görülmektedir. 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ile ilgili olarak; denetleme mekanizmasının eksikliği (Dükkancı 2013), yetkinin yerel yönetimlere devredilmesi ve denetimin sağlanamaması nedeniyle rant elde etme amacının ön plana çıkması (Tüzer 2014), 3194 sayılı İmar Kanunu ile arasında imar ve planlama konusunda ikili yapının oluşması ve bu nedenle planın tekliği ilkesin zarar görmesi (Çaptuğ 2014), üst ölçekli ilkesel kararlara bağlı olmaması (Derindere 2014), tekil yapıların dönüşümlerinin parçacı çözümler getirmesi nedeniyle bunların depreme dayanıklı konut stokunun arttırılması yanında kentsel yaşam kalitesinin arttırılmasına yönelik ölçütler ile birlikte ilişkilendirilmesi gerektiği (Yılmaz 2015) ve hak ve özgürlüklere müdahale eden bir kanunda yer alan “yapabilir”, “yapılabilir”, “isteyebilir”, “verilebilir” gibi muğlak ifadeler yerine daha açık ve net ifadelerin yer alması (Dirikoç 2016) gerektiği belirtilmektedir. 2.2.4.5. Kültürel boyut Özünde kimlikle ilgilenen kültürel boyut hem sosyal hem de fiziksel boyutla ilişkilidir. Kentlerin ve toplumların kimlikleri şekillenirken birbiri ile yoğrulmakta ve bir bütün oluşturmaktadır. Küresel rekabetin içinde kentler de bir meta olarak pazarda yerini alırken onları bu yarışa hazırlayacak en önemli unsur kimlikleridir. Bu nedenle son dönemde kent kimliklerinin ön plana çıkartılması veya yeni kimlik temalarının oluşturulması kentsel dönüşüm uygulamalarının bir amacı olmuştur. Kentsel dönüşüm projeleri kaybolan kimlik öğelerinin yeniden kazandırılması veya var olan kimlik öğelerinin sürdürülmesi için bir araçtır. Ancak bazı durumlarda kimliğin sürdürülmesi için bir araç olmaktan çıkıp kentlerin kimliksizleşmesine neden olmaktadır. Günümüzde tüm dünyanın etkilendiği küreselleşmenin etkileri hem toplumların yaşam biçimlerini hem de kent mekânlarını belirli standartlara yöneltmektedir. Bu süreçte dünyanın birbirlerinden farklı kimliklere sahip bölgelerinde aynı kimlik özelliğini gösteren mekânların üretimi söz konusudur. Karma kullanımlı rezidans, alışveriş merkezi, otel, iş merkezi gibi konsept projeler bulundukları yerin bağlamından kopuk yapı grupları olarak kent kimliklerini olumsuz etkilemektedir. 69 Görgülü (2009) Türkiye’de üretilen kentsel dönüşüm projelerinin özellikle kullanıcı gereksinimleri uygunluğu ve kentlerin kimliği ile olan tutarlılığı açısından tartışma yarattığını belirtirken, uygulanan pratiğin yalnızca gayrimenkule odaklı fiziksel mekân düzenlemesi olarak algılanması ve bu düzenlemelerin mimari ve kentsel kimlikten referans almadan üretilmesi sonucu üretilen yeni mekânların kentin ruhuna ve mekânına yabancılaşması konusunda kritik edilmesi gerektiğini belirtmektedir. Türkiye’de TOKİ tarafından üretilen toplu konut ve kentsel dönüşüm projelerinde bölgesel kimlik özelliklerinin referans alınmaması ve sonuçlarının kentsel mekânları birbirine benzetmeye başlaması olumsuz eleştirileri beraberinde getirmektedir. Özden (2010) Türkiye’de yapılan uygulamalarda hemen her ilde gerçekleştirilen tek tip toplu konut projelerinin kentsel dönüşümün kentlerdeki yüzü haline geldiğini belirtmektedir. Ancak son dönemde TOKİ ve diğer kamu kurumları tarafından düzenlenen yarışmalarda yerel kimliğin vurgulanması yerel kimlik arayışına ve sürdürülmesine yönelik olumlu bir adım olmuştur. 2.2.5. Mahalle ölçeğindeki kentsel dönüşüm uygulamaları Kentlerin çekirdek birimleri olan mahalleler kendi içinde kimlik özelliklerine sahip oldukları gibi kent ölçeğinde de ortak kimlik özelliklerine sahiptirler ve mahallelerde yapılan dönüşüm uygulamaları kent kimliğini de etkilemektedir. Kentler bütün olarak dönüşemeyecek olduğundan, dönüşüm uygulamaları mahalle ölçeği gibi kent parçaları üzerinden gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle hem kendi içerisinde bir kurguya sahip olması hem de kentsel üst ölçeğe bağlı olması nedeniyle konut alanlarında yürütülen kentsel müdahalelerin genellikle mahalle ölçeğinde gerçekleştirilen uygulamalar olduğu görülmektedir. Avrupa’da ilk deneyimlerde problemli mahallelerin yıkılıp yeniden yapılması şeklinde gerçekleşen bu süreç, sosyal boyutta yetersiz görüldüğünden yeni yaklaşımlara yönelmiştir. Bailey (2005) mahalle ölçeğindeki kentsel dönüşüm projelerine ilişkin farklı görüşlerin olduğunu belirtmektedir. Bu görüşlerden biri, dönüşümün konu olan “yer” e odaklanması ve esas olarak mahallenin fiziksel koşullar itibariyle iyileştirilmesiyle ilgilenmektedir. Bu uygulamalarda sorun alanları genellikle standardın altında kalan konut alanlarının yoğun olduğu bölgelerden seçilmekte olup uygulamanın başarısı söz konusu konut stokunun 70 fiziksel özellikleri üzerinden ölçülmektedir. Diğer bir alternatif görüş bu alanlarda yaşayan insanlar (yerel halk) üzerine odaklanmaktadır. Bu görüşe göre yenilemenin amacı bu insan topluluğunun yaşam koşullarının iyileştirilmesidir. Başarı yerel halkın zaman içerisinde sağlıklı ve mutlu bir şekilde yaşama olanaklarındaki iyileştirmelerle ölçülebilir. Üçüncü bir bakış açısında ise söz konusu alanların iyileştirilmesinden sonra düşük gelir gruplarının o mahallede yaşama maliyetlerini karşılamaya devam edip edemeyeceklerine ilişkin alanın uzun vadede nasıl geliştiğine yönelik başarı ölçütleri üzerinde durmaktadır. Son dönemde İngiltere’deki kentsel dönüşüm deneyimlerinde mahalle ölçekli yaklaşımların ele alındığı görülmektedir. İngiliz hükümeti birbirinden bağımsız alan özelindeki girişimlerin çoğalmasının ardından 2001 yılında bu uygulamaları tek bir strateji altında toplayacak “Mahalle Yenilemeye Yönelik Ulusal Strateji”yi (National Strategy for Neighbourhood Renewal) başlatmıştır. Bu strateji altında temel öncelik en yoksul mahallelerdeki işsizlik, suç, yetersiz sağlık, yetersiz beceriler ve standart altı konut ve fiziksel çevre olarak belirlenmiştir (Turok 2005). Bu kapsamda hazırlanan Ulusal Strateji Eylem Planı (National Strategy Action Plan) ile mahalle yenilemede yerel stratejilerin belirlenmesi için 5 adım önerilmiştir (Social Exclusion Unit 2001): 1- Öncelikli mahallelerin belirlenmesi 2- Sorunlarının ve sakinleri üzerindeki farklı etkilerinin anlaşılması 3- Bu mahallelere giden kaynakların haritalandırılması 4- Daha fazla yapılması gerekenler konusunda anlaşılması 5- Kararlaştırılan eylemlerin uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi. İngiltere hükümetinin son dönemde planlama ve konut konusundaki yaklaşımı “sürdürülebilir toplum” temasına odaklanmıştır (Hague 2005). “Sürdürülebilir toplum” konusunda uzmanlar tarafından hazırlanan rapora göre sürdürülebilir toplumun yedi bileşeni bulunmaktadır. Bu bileşenler altında toplumsal kimlik, aidiyet duygusu, mahalle içi yardımlaşma, mekân duygusunun yaratılması, yerel özgünlük, özgün yerel karaktere uygun ölçek, yoğunluk, tasarım ve düzende iyi tasarlanmış yapılı çevre, yerel ölçekte güvenli yürüyüş gibi sürdürülebilir toplumun özellikleri belirlenmiştir. Bu yaklaşım ile fiziksel dönüşüm haricinde konut alanlarındaki mevcut sakinlere odaklanıldığı görülmektedir. Sosyal odaklı yaklaşımın izlendiği Glosgow (İsoçya) örneğinde büyük 71 oranla halkın oluşturduğu bir kurul tarafından yönetilen ve merkezi yönetim tarafından desteklenen konut birliklerinin kent içinde birçok mahalledeki dönüşüm üzerinde olumlu etkiye sahip olduğu görülmüştür (Bailey 2005). Kanada’da da mahallelerde örgütlenen sosyal gruplar kentsel planlama ve sosyal dönüşümde planlama sürecine girdi sağlayan önemli aktörler olarak görülmektedir. Düşük gelir gruplarına ait konut dokusunun yer aldığı ve sosyal sorunların yaşandığı Regent Park Mahallesi’nde bu yaklaşım ile kentsel dönüşüm uygulaması gerçekleştirilmiştir. Toronto’da yer alan Regent Park Kentsel Dönüşüm Projesi 69 hektarlık bir alanı kaplayan projenin 5 etapla 15-20 yılı kapsayacak süreçte tamamlanması planlanmıştır. Proje esasında bölgede yaşayanların dönüşüm ve yenileme talepleriyle başlamıştır. Süreçte, herkesin uygulama bittikten sonra alanda yaşamaya devam edecekleri ve alanda yaşayan sosyal grupların temsilcileriyle iş birliği yapılarak mahallelinin taleplerinin projeye aktarılması prensip olarak belirlenmiştir. Projeye ilişkin 2005 yılında Regent Park Kentsel Tasarım Kılavuzu Raporu yayımlanmıştır. Raporda yeni mahallenin çevre mahallelere entegre edilmesi, daha fazla kentsel kullanım oluşturulması, yaya dostu sokak dokuları oluşturulması, sürdürülebilir tasarım öğelerinin alana ve binalara yansıtılması gibi ilkeler belirlenmiştir (Ünlü 2015). Türkiye’de “mahalle” kavramı tarihsel ve kültürel bağlamda diğer ülke kentlerinden daha farklı bir anlama sahiptir. Fakat diğer ülke deneyimlerinde yer verilen “sürdürülebilir toplum”, “yerellik” gibi söylemler Türkiye’de yapılmakta olan kentsel dönüşüm uygulamalarını da ilgilendirmektedir. Özellikle tez çalışmasının da kapsamını oluşturan “kimlik” boyutunun kentsel dönüşüm uygulamalarında önemle ele alınması gerekmektedir. En bilinen örnekleriyle İstanbul’da gerçekleştirilen Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi ile Bursa’daki Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi uygulamalarında sonucunda ortaya kimlik problemleri, bu tür uygulamalarda yeni yaklaşımların izlenmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Neslişah ve Hatice Sultan Mahallelerini kapsayan Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi, alanın kimliğinde belirleyici etkiye sahip olan kent sakinlerinin proje dışında bırakılması sonucunda sosyo-kültürel kimliğin kaybolması ile sonuçlanmıştır. Bursa’nın tarihi kent merkezine çok yakın bir alanda konumlanan Doğanbey Kentsel Dönüşüm projesi ise çevresel bağlamdan ve kimlik verilerinden kopuk 72 bir şekilde ele alınarak kentin özgün siluetinin bozulmasına ve tarihi kent merkezi kimliğinin olumsuz etkilenmesine neden olmuştur. Mahalle ölçeğinde gerçekleştirilen kentsel dönüşüm uygulamalarında hem kendi içinde hem de çevresi ile olan bağlamın sosyal, çevresel ve ekonomik boyutlarda analiz edilerek planlamaya yansıtılması gerekmektedir. Aksi durumda yapılan uygulamalar mevcut alanların tarihsel, sosyal, kültürel, coğrafi bağlamlarından kopuk bir şekilde gerçekleşmekte ve süreç kimlik kaybı ile sonuçlanmaktadır. Mevcut sakinlerin yerinden edilmesi, toplumsal ayrışma gibi problemlerin önüne geçmek ve yerel kimliği sürdürmek için karar alma süreçlerinde katılımcı bir yaklaşımın benimsenmesi gerekmektedir. 73 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Materyal: Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Kimlik Arayışı Kimlik, sözlük anlamıyla “Herhangi bir nesneyi belirlemeye yarayan özelliklerin bütünü.” olarak ifade edilmektedir (TDK 2019). Kentler de geçmişten günümüze kimliklerini belirleyen katmanlardan oluşmaktadır ve günümüz koşullarında toplumsal, ekonomik, teknolojik, siyasal nedenler ve ihtiyaçlar doğrultusunda şekillenmeye devam etmektedir. İçinde bulunduğumuz son otuz yıllık süre zarfında küreselleşmenin etkileri ile kentlerde meydana gelen değişimler sonucu kentlerin benzer kimlik özelliklerine sahip hale gelmesi kimlik sorunlarına dikkat çekmekte ve yerelleşme konusuna vurgu yapılmaktadır. Çok uluslu perakendecilerin yükselişi kentlerde yapılı çevrenin yenilenmesinde önemli bir unsur olurken, küreselleşme bu eğilimin arkasındaki itici güç olmuştur. Kentlerde yer alan binalar ve mekânlar giderek küresel firmaların işaretlerini taşımaya başlamıştır. Bu durum aynı zamanda yerel kimlik duygusunu yeniden oluşturma çalışmaları için girişimlere yol açmıştır (Tallon 2010). Türkiye son yıllarda hızlı bir kentsel dönüşüm sürecine girmiştir; ancak bu süreç sonucunda üretilen konut alanlarının bulundukları kentlerin bağlamlarından kopuk oldukları hatta kent kimliğinin sürdürülebilmesi ile ilgili tehdit oluşturan yapılar grubu haline geldikleri görülmektedir. Bunun nedenlerinden biri kentsel dönüşümün genel olarak fiziksel dönüşüm olarak algılanarak uygulamaların bu doğrultuda yapılmasıdır. Oysaki hem kentsel dönüşüm uygulamaları hem de kent kimliği kavramı fiziksel boyutun yanında sosyal, kültürel ve ekonomik boyutlar ile de ilgilenmektedir. Türkiye’de kentsel dönüşüm denildiği zaman akla ilk gelen örneklerden biri özellikle kent kimliği konusunda eleştiri alan TOKİ uygulamalarıdır. TOKİ tarafından gerçekleştirilen bu projelerin kimlik konusunda eleştiri alma nedeni uygulandığı bölgenin iklimsel, kültürel, sosyal özellikleri farklı olmasına rağmen genelde tek tip konutlar üretilmesidir (Şekil 3.1, Şekil 3.2, Şekil 3.3 ve Şekil 3.4). 74 Şekil 3.1. Denizli – Kurudere Şekil 3.2. Bursa-Doğanbey Gecekondu Dönüşüm Kentsel Dönüşüm Projesi Uygulaması (TOKİ 2018a) (Tuğcu 2018) Şekil 3.3. Nevşehir Gecekondu Şekil 3.4. İzmir - Konak Dönüşüm Uygulaması (TOKİ Kentsel Dönüşüm Uygulaması 2018a) (TOKİ 2018a) Daha önce kentsel dönüşüm ve kimlik konularında yapılan tez çalışmaları incelendiğinde; Demirsoy (2006) kentsel dönüşüm projelerinde küreselleşme ile birlikte gelen bütüncül bakış açısının da her zaman yeterli olmadığını, bu durumda taklit ile oluşturulan kentsel dönüşüm projelerinin de birbirine benzeyen sonuçlar verdiğini ve kimliksizleşmeye yol açtığını söylerken bu globalleşme durumuna tepki olarak ortaya çıkan glokalleşme kavramı ile kentsel dönüşümde özgün sonuçlar elde edilebileceğini belirtmektedir. Kara (2013), Trabzon Belediyesi ve TOKİ iş birliği ile Kentsel Dönüşüm Alanı ilan edilen Trabzon Zağnos Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi’ni ele aldığı tez çalışmasında kimlik sorunu üzerine çalışma yapmıştır. Tez kapsamında mahalle sakinleri ile yapılan anket çalışması ile mahallelinin sosyo-kültürel anlamda eski alışkanlıklarının azaldığı, komşuluk bağlarının kaybolduğu, TOKİ konutlarına yerleşenlerin sosyal ilişki kuramadıkları, alanın tarihi değerlerinin göz önüne alınmadığı sonuçlarına ulaşılmıştır. Bu nedenle katılımın sağlanması, tarihi değerlerin göz önüne alınması gerektiği belirtilmiş ve uygulama öncesinde kimlik analizleri yapılarak tasarıma yön verilmesi gerektiğine vurgu yapılmıştır. 75 Çubukçuoğlu’nun (2013) Bursa Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi’nin tarihi kent kimliği ve kullanıcılar üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini araştırılması üzerine yapmış olduğu çalışmasında; tarihi kent merkezine yakınlığı ve içerisinde tescilli yapıların bulunması ile önem teşkil eden alanda ortaya koyulan çok katlı yapılaşma ile hem tarihi kent siluetinin hem de kullanıcı kimliğinin hiçe sayıldığı belirtilmiştir. Atik (2014), Sulukule Mahallesi’ndeki kentsel dönüşüm projesini incelediği çalışmasında kentsel dönüşüm sonrasında alanın mimari kimliğinin yanı sıra kullanıcı değişimine bağlı olarak mekânın da özgünlüğünü kaybettiğini belirtmektedir. Uygulanan proje mahalle sakinleri gözetilerek tasarlanmadığı için yaşam şekilleri ve birbirleriyle etkileşimlerine dayalı özgün mekân kimliğinin de kaybolduğu görülmüştür. Safdari (2014) çalışmasında Sukulule Mahallesi’nde gerçekleştirilen kentsel dönüşüm uygulamasında mahalle sakinlerinin orada yaşamasını sağlayacak iş olanaklarının sağlanması, tarihin ve kimliğin yaşatılarak sanat, eğlence, dans kültürlerini ve sosyal ilişkilerini muhafaza edecek şekilde tasarım yapılması gerektiğini belirtmiştir. Özbek Eren (2014a), sosyal kimliğin kaybolduğu Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi ile kentsel imaj kaybı ile sonuçlanan Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesi’ni incelediği makale çalışmasında, başarılı yerler yaratan ve kentsel yenileme sürecinde kimliğin sürdürülebilirliğini sorgulayan kent kimliğinin önemine vurgu yaparken, bir kentsel dönüşüm sürecinde bölgedeki kent kültürü ve mekânı vurgulayan tüm kodların analiz edilmesinin esas olduğunu belirtmektedir. Sürekli olarak değişen ve dönüşen kent mekânında yapılan müdahalelerde yerel kimlik özelliklerinin korunması ülkeler tarafından geliştirilen kent planlamalarına konu olmaktadır. Oluşturulan kent politikalarında ve kentsel tasarım rehberlerinde kimlik boyutu ile ilgili stratejiler geliştirilmektedir. İngiltere deneyiminde daha sistematik olarak ele alınan kentsel tasarım konusunda Türkiye’de de özellikle son yıllarda T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın üniversiteler, diğer kamu kurumları, odalar ve özel sektörden paydaşlar ile gerçekleştirdiği çalışmalar dikkat çekmektedir. Türkiye’de kentsel yerleşmelerdeki mekânsal yaşam kalitesinin arttırılması, ekonomik ve toplumsal yapının güçlenmesi, mekânsal planlama sisteminin yeniden yapılandırılması 76 ihtiyacından hareketle 2010-2012 Orta Vadeli Programda “Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı” hazırlanması öngörülmüştür (T.C. Resmi Gazete 2009). Bununla birlikte 2010 yılında Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmıştır. 2014-2018 yılını kapsayan ve yaşanabilir mekânlar ile sürdürülebilir çevreyi hedefleyen Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planında “Mekânsal Gelişme ve Planlama” başlığı altında yapılan durum analizinde; aşırı değer artışı beklentisi ile yeni alanların imara açılması ve mevcut imar haklarının artırılmasına yönelik taleplerin imar planlama süreçlerini olumsuz etkilediği ve bu durumun yoğun, dayanıksız, yaşam kalitesi düşük ve afet riski yüksek şehir dokularının ortaya çıkmasına, şehirlerin özgün kimliklerinin bozulmasına ve ulaşımın, altyapının ve ortak kullanım alanlarının yetersiz kalmasına neden olduğu ve özellikle Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) tarafından yürütülen büyük ölçekli konut projelerinin yer seçimi ve tasarım kriterlerinin şehirlerin kimliği, dokusu ve yoğunluğu ile uyumunun güçlendirilmesi ihtiyacı olduğu belirtilmiştir (DPT 2013). Bu bağlamda “Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı (KENTGES)” çalışmasını izleyen yıllarda 2016 yılında T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi arasında yapılan protokol ile “Kentsel Tasarım Rehberleri Hazırlanması Projesi” gerçekleştirilmiştir. 2017 yılında T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, kamu kurum kuruluşları, yerel yönetimler, üniversiteler, meslek odaları, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör temsilcilerinden oluşan paydaşlar ile birlikte “Şehircilik Şûrası” çalışması tamamlanmıştır. Aynı yıl T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve İstanbul Teknik Üniversitesi arasında yapılan protokol ile “Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlkeleri ve Kriterlerinin Geliştirilmesi Projesi” başlatılmıştır. Kamu eli ile gerçekleştirilen bu projelerin yanında, TOKİ ve Emlak G.Y.O ile İller Bankası A.Ş. tarafından ileride uygulamaya geçirilmek üzere “mahalle” temalı yarışma projeleri düzenlenmiştir (Çizelge 3.1) 77 Çizelge 3.1. Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamalarında kimlik arayışı KENTGES - Kentsel Tasarım Rehberleri Kentsel Dönüşüm Bütünleşik Kentsel Hazırlanması Projesi T.C. Çevre Uygulamalarında Gelişme Stratejisi ve Şehircilik Bakanlığı ve Planlama İlke ve ve Eylem Planı MSGSÜ Kriterlerin (2010-2023) Şehircilik Şûrası Geliştirilmesi Projesi Bayındırlık ve T.C. Çevre ve T.C. Çevre ve Şehircilik İskân Bakanlığı Şehircilik Bakanlığı Bakanlığı ve İTÜ 28.05.2014 15.03.2017 05.06.2017 04.11.2010 12.11.2015 27.01.2017 22.05.2017 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Tasarımı 7 İklim 7 Bölge: Geçmişten Geleceğe Fikir Yarışması Mahalle Ulusal Ulusal Mimari ve (İller Bankası A.Ş.) Mimari ve Kentsel Kentsel Tasarım Tasarım Fikir Fikir Yarışması Yarışması (TOKİ-Emlak Konut (TOKİ-Emlak GYO A.Ş.) Konut GYO A.Ş.) 3.1.1. Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı (KENTGES) Birinci aşaması 30 Mayıs 2008 - 4 Mayıs 2009 tarihleri arasında istişare toplantıları, Kentleşme Şûrası Komisyonları ve Genel Kurul Çalışmaları ile tamamlanan, ikinci aşaması 3 Mart 2010 tarihinde deklare edilerek sonuçlandırılan Sürdürülebilir Kentsel Gelişme İçin Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı Hazırlama Projesinin sonuç dokümanı olan KENTGES “Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı (2010-2023)” 4 Kasım 2010 tarih ve 27749 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır (ÇŞB 2018). T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve ilgili kamu kurumlarının temsilcilerinden oluşan “İzleme ve Yönlendirme Kurulu” tarafından yürütülmekte ve izlenmekte olan KENTGES aracılığı ile kentleşme ve imar konularında merkezi ve yerel idareler için bir yol haritası oluşturulması ve ulaşım, altyapı, konut ve arsa sunumu, afetlere hazırlık, koruma, iklim değişikliği, yaşam kalitesi, sosyal politikalar ve katılım konularında merkezi ve yerel düzeyde yapılacak iş ve işlemlerin belirlenmesi amaçlanmıştır (ÇŞB 2018). KENTGES’in hazırlanmasında Kentleşme Şûrasın Komisyon Raporları ve Sonuç Bildirgesi, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından yürütülen Sürdürülebilir Kalkınmanın Sektörel Politikalara Entegrasyonu Projesinde yer alan Türkiye’de kentleşmeye ilişkin tespit ve değerlendirmeler, kentleşme alanında sürdürülebilirlik 78 çerçevesi, yaklaşım ve modeller, Dokuzuncu Kalkınma Planı, Orta Vadeli Program, Yıllık Programlar, Özel İhtisas Komisyonu Raporları, Ulusal Strateji Belgeleri, BM’nin Habitat, Mekânsal Planlama Rehberi, Gündem-21 ve ilgili strateji ve eylem planları, Avrupa Kentsel Şartı, Avrupa’nın Mekânsal Gelişmesi için Rehber İlkeler, Avrupa Mekânsal Gelişme Perspektifi gibi belgeler dikkate alınarak; Hedefler, Stratejiler ve 100 Eylem belirlenmiştir (Anonim 2010). Kentleşme Şûrası kapsamında aşağıda yer alan 10 komisyonda çalışmalar yürütülmüş ve üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler, meslek örgütleri, özel sektör ve STK’lardan oluşan toplam 151 kuruluştan 296 katılımcının çalışmaları sonucunda tespit edilen 437 sorun alanında, 700 strateji ve 1200 eylem önerisi geliştirilmiştir. Bu komisyon çalışmalarından gelen önerilerin katılımcı yöntemlerle sadeleştirilmesi, bütünleştirilmesi ve geliştirilmesi KENTGES belgesinin hazırlanmasında esas alınmıştır (Anonim 2010). Kentleşme Şûrası Komisyonları; 1. Mekânsal Planlama Sistemi ve Kurumsal Yapılanma 2. Kentsel Teknik Altyapı ve Ulaşım 3. Kentsel Dönüşüm, Konut ve Arsa Politikaları 4. Afetlere Hazırlık ve Kentsel Risk Yönetimi 5. Kentsel Miras, Mekân Kalitesi ve Kentsel Tasarım 6. İklim Değişikliği, Doğal Kaynaklar, Ekolojik Denge, Enerji Verimliliği ve Kentleşme 7. Kentsel Yoksulluk, Göç ve Sosyal Politikalar 8. Bölgesel Eşitsizlik, Yerel Kalkınma ve Rekabet Edebilir Bölgeler/Kentler 9. Kentlilik Bilinci, Kültür ve Eğitim 10. Yerel Yönetimler, Katılımcılık ve Kentsel Yönetim Kent kimliği ile ilgili olarak KENTGES eylem planında; kent kimliğinin korunması ve geliştirilmesine yönelik olarak özgün tasarım ve kent rehberlerinin hazırlanması; kent kültürü, kentlilik bilinci, aidiyet duygusunun geliştirilmesi ve kentli hakları konusunda farkındalık oluşturulması; sosyal, kültürel ve ekonomik boyutlarla bütünleşik kentsel yenileme ve dönüşüm sağlanması, mekânsal planlama süreç ve kararlarında katılım ve denetim sağlanması çalışmalarına yer verilmiştir (Anonim 2010). 79 3.1.2. Kentsel Tasarım Rehberleri Hazırlanması Projesi Kentsel Tasarım Projeleri, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde (Kararname Numarası:1) tanımlı alanlar ile 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ve Uygulama Yönetmeliği’nde belirlenen uygulama alanları için hazırlanarak T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunulmaktadır. Gürler’in (2003) de belirttiği üzere “her kentsel yeniden-üretim süreci, kentleşmeye yönelik politik ve ekonomik güdünün mekânsal görünüşüne/ yönüne bağlı olarak, spesifik/özgül kentsel tasarım yaklaşımına sahiptir.” Kentlerin mimari, doku, mekânsal özellikleri ile kent kimliğinin tespit edilmesi, özgün mimari ve mekânsal zenginliklerinin korunarak kent kimliklerinin geliştirilmesi için kentsel tasarım rehberleri ve tasarım standartlarının belirlenmesi önem taşımaktadır. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Kentsel Tasarım Araştırma ve Uygulama Merkezi arasında yürütülmüş olan “Kentsel Tasarım Rehberleri Hazırlanması Projesi” çalışmasına 12 Kasım 2015 tarihinde başlanılmıştır. Çalışma kapsamında Türkiye’de kentsel tasarım rehberlerinin hazırlanması ve uygulanmasına dair önerilerin geliştirilmesi için gerekli altyapının sağlanarak, ilgili idarelere tasarım rehberi hazırlama yönteminin öğretilmesi amaçlanmıştır. Yapılan çalışma ile Kentsel Tasarım ve Planlama ilişkisi Kentsel Tasarım Rehberlerine konu olarak ele alınarak Türkiye’ye özgü bir Model oluşturulması amaçlanmıştır. Kentsel tasarım, tanımlanmış kimlikli mahalleler, mimari eserler, kamusal mekânlar, yeşil alanlar, nirengiler, odaklar ve insan ölçeğinde kent mobilyalarını içeren bir bütün olarak kent mekânını kurgulamayı hedeflemektedir. Projelerde ve uygulamalarda yol gösterici olarak kamu alanının elindeki en önemli araçlardan biri olan kentsel tasarım rehberlerin hazırlanmasında, kentsel yenileşme, kentsel dönüşüm ya da yeni proje alanlarına yönelik farklı müdahale biçimleri, araçları ve yaklaşımları izlenmesi mümkün olup bu araç yardımı ile sosyal, ekonomik ve çevresel boyutta alınan kararlar somutlaştırılarak uygulanmaktadır (ÇŞB ve MSGSÜ 2016a). Kentlerin yere özgü, farklılaşan kimlikleri kentsel tasarım rehberlerinde kullanılacak en önemli değerlerdir. Kimlik tanımlaması ile var olan mekânı zenginleştirmek ve sürekli kılmayı sağlamak hedef olarak belirlenmelidir. Kentsel tasarım rehberlerinin kuramsal 80 olarak ele alındığı projenin araştırma kısmında; kamusal alanların sokak ya da mahalle ölçeğinde ve kentsel sistemlerle ilişki içinde ele alındığı ve kentsel tasarımın insan ve mekânlar arasındaki ilişkileri ele aldığı belirtilmektedir. Kimlikli mekân üretilememesi, tasarımların tek tip ya da benzer şemalar üzerinden yapılmasının parsele dayalı proje yaklaşımlarının kentsel mekân ve yaşam kalitesini sağlamak konusunda çözüm oluşturmadığı sonucunu ortaya koyduğu belirtilmektedir. Kentsel tasarım rehberleri, kentsel tasarımın katılımın boyutuna da katkı sağlamaktadır. Kentsel mekânda gerçekleştirilen projelerin planlama ve tasarım süreçlerinde bu rehberler aracılığı ile konuların paylaşılarak sorunları anlama, yerel odaklı bir sistem ile doğru stratejilerin kurgulanmasının mümkün olduğu belirtilmektedir (ÇŞB ve MSGSÜ 2016a). Kentsel Tasarım Rehberi Hazırlanması Projesi kapsamında dört farklı planlama yaklaşımını temsil eden on iki ülkenin Mekânsal Planlama sistemleri incelenmiştir. Söz konusu on iki ülkenin belirlenmesinde farklı coğrafyalarda yer almaları, güçlü ve yerleşik planlama sistemine dahil olmaları, kurumsal yapı ve deneyimlerinin güçlü olması, planlamada ölçekler arası ilişkilerin kurulmuş olması, farklı ekonomik ve sosyal dinamiklere sahip olmaları, kentsel tasarım konusunda iyi örneklerin bulunması, katılım konusunun planlama ve tasarımda etkin olması gibi kriterlere dikkat edilmiştir. Bu bağlamda Avustralya, Fransa, Japonya, Yunanistan, İspanya, Hong Kong, Almanya, Hollanda, Güney Afrika, İngiltere, Yeni Zelanda ve ABD’nin mekânsal planlama sistemleri ülke, bölge, kent, mahalle, sokak, yapı ölçeği ve tematik çalışma ölçekleri olarak yedi temel ölçekte ele alınmıştır. İncelenen on iki ülkenin “mahalle” ölçeğindeki planlama yaklaşımları Çizelge 3.2’de aktarılmıştır. İncelenen örneklerde on iki ülkede ülke, bölge, kent, mahalle, sokak, yapı gibi farklı ölçeklerde mekânsal planlama sistemlerinin oluşturulduğu görülmektedir. Hazırlanan planlama sistemleri yapılacak olan kentsel dönüşüm ya da yeni uygulamalar için rehber olmaktadır. Bu rehberlerin oluşturulmasında temel amaç ortak karar üretmede birlikteliğin kurallarının önceden konulması ve kaliteye yönelik sistemin yönlendirilmesidir. Oluşturulan rehberlerin, üst ölçekte organik bütünlüğü sağlayacak kadar katı ve detayda ise çeşitliliğe, yaratıcılığa olanak sağlayacak kadar esnek olması önemlidir (ÇŞB ve MSGSÜ 2016a). Yapılan çalışmada ülkesel bir kentsel tasarım ve kent kimliği sürecinin başlatılması temel ilke olarak belirtilmiştir. Bu kapsamda üst düzey destekli projelerin örnek edilerek bu 81 örneklerin kentsel dönüşüm ve kentsel ölçekli konut ve mahalleler için önerilmesi ve çoğaltılması tavsiye edilmektedir (ÇŞB ve MSGSÜ 2016b). Çalışmada mahalle ölçeğinde gerçekleştirilen kentsel dönüşüm uygulamalarında kimlik özelliklerinin sürdürülmesi ve planlama yaklaşımında ele alınmasına yönelik, yere özgü uygulamaların yapılmasına yardımcı araç olacak bir rehber oluşturulması hedeflenmektedir. Çizelge 3.2. Çalışma kapsamında belirlenen on iki ülkenin mahalle ölçeğinde planlama yaklaşımları (ÇŞB ve MSGSÜ 2016a) Amaç/Hedefler Politikalar Stratejiler Araçlar Fiziksel vizyon politika ve hedefler için yerel Yeni kentsel gelişme Mahalle planları; yerel Avustralya plan içinde özel alan ve alanlarına yönelik tasarım gelişme düzeni, kentsel sitler veya rehberlerdeki çerçevesi tasarım rehberleri detaylı çalışmalar Eko mahalle girişimi; Yerel planlama şemaları – Proje planlama safhası PLU; Tutarlı geliştirme ve yerel çevre ve Sürdürülebilir arazi planları – SCOT; Fransa kullanıma bağlı kullanımı; Eko mahalle Dayanışma ve Kentsel detayların ve servislerin projelerinin uygulanması. Yenileme Kanunu – SRU; oluşturulması; İklimsel Renk kullanım rehberleri. değişimlere adaptasyon. Yenileme Teşvik Alanları Yerel koşulların gelecek Kompakt ve karma Tanımlanmış Blok Sistemi vizyonuna yansıtılması kullanımlı, yürünebilir TAKS transferi Etkin Arazi ve kullanım, inşaat gibi formları, iyi tasarlanmış, İşlevlendirme Bölgesi Japonya detaylara yönelik yüksek yoğunluklu konut, Kentsel Rönesans Afet düzenlemelerin Enerji ve kaynak etkinliği ve Önleme Blok İyileştirme tanımlanması. bütünleşik kent planlaması. Mahalle Planı Kırsal Mahalle Planları Bakımsız yapılaşma Farklı özelliklere sahip Farklı tiplerde kasaba alanlarının iyileştirilmesi, alanlar arasında planları, Uygulama ve arazi Yunanistan sosyal dışlanma olan entegrasyonun katkısı planları, Alan bölgelerin iyileştirilmesi ve sağlanması. Kullanım Düzenlemeleri. kente entegre edilmesi. Sosyal entegrasyona ve çöküntü alanlarının iyileştirilmesine dair Kentsel yenileme ve Mahalle planları, hassas İspanya fiziksel vizyon, politika iyileştirme projelerinin mahalle katalogları ve hedefler için yerel hazırlanması plan içinde belirtilen mahalleler Etkin mahalleler tasarlanması, bina Arazi kullanımı, bina yüksekliklerinin Hong Kong Kentsel yoğunluğu ve gelişme düzenlenmesi, rüzgâr Tasarım Rehberi, Mahalle Hong Kong karakteristiklerinin koridorlarının korunması, Planları, Bölgesel Gelişme düzenlenmesi ve etkin yaya dolaşımı, etkin Stratejileri. rehberlik sağlanması toplu taşıma, uygun sokak mobilyaları, engelli bireylerle iş birliği. 82 Şehircilik Anlayışı Ağırlıklı Planlama Bölgesel-Ekonomik Tabanlı Planlama Çizelge 3.2. Çalışma kapsamında belirlenen on iki ülkenin mahalle ölçeğinde planlama yaklaşımları (devam) (ÇŞB ve MSGSÜ 2016a) Amaç/Hedefler Politikalar Stratejiler Araçlar Ekolojik prensiplere Uygun tasarım yapılması, yüksek Bağlayıcı yerel arazi konut yerleşimlerinin İnsan ölçeği, kimlik, sosyal kullanım planı, Yapı Almanya yoğunlaşmasının strüktür, altyapı, ulaşım, Yasası, (Rieselfeld için önlenmesi, mahallelinin ekoloji, toplum katılımı. bir Kentsel Mahalle yaşadığı sosyal Tasarımı.) problemlerin üstesinden gelinmesi. Rekabeti karşılayacak Mahalle planları, karma kullanım, Mekânsal çekicilik ve Destekleyici ek plan Hollanda kompakt yerleşmeler kaliteye yönelik kalkınma dokümanları ve desteklenirken kentsel stratejileri. plan/tasarım rehberler peyzajın gözetilmesi. Bütünleşik gelişme planı, Arazi kullanım yönetim Arazi kullanım yönetim planı, kent planlama planı (eski strüktür planı Güney Arazi kullanımının şemaları, bölgeleme ve kent planlama Afrika yönetimi. haritaları, izin gerektiren ve şemaları yerine), Kentsel gerektirmeyen aktiviteler. tasarım çerçevesi, mekânsal gelişme planı. Tasarım rehberleri, Yerel Vizyon için yerel plan gelişme çerçeveleri, Master plan, Gelişme ile entegre olmuş Mahalle planları, Yerel İngiltere çerçeveleri, Tasarım kaliteli tasarım ve gelişme planları, Ek plan politikaları. planlama. dokümanları, Ek plan rehberleri. Mahallelerin daha canlı Canlı bir yaşam için orta ve yaşanılır hale yoğunluk, karma kullanım, Yeni gelmesi, sosyal ortak mekânlar, yaya ve Mahalle planları. Zelanda sorunların azaltılması, toplu taşıma, yerel mekân kalitesinin kültürler, yerel istihdam, artırılması. katılım, ticari canlılık. Arazi kullanımı, kompakt Farklı topluluklar için topluluklar ve mahalle daha sürdürülebilir bir ABD merkezleri üzerinden Özel Alan Planları gelişme dokusu güçlendirme ve yeni oluşturulması. gelişimin sağlanması. 3.1.3. Şehircilik Şûrası Kentleşme Şûrası çalışmaları sonrasında, 2016 yılında T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından “Şehircilikte Yeni Vizyon” teması ile düzenlenen Şehircilik Şûrası’nın temel amacı; Türkiye’nin yeni şehirleşme vizyonunun, gelişen ve değişen koşullar çerçevesinde katılımcı bir şekilde belirlenmesidir. Bu amaç doğrultusunda dört ayrı komisyon oluşturulmuştur. Bu komisyonlar ve çalışma konuları; 83 Arazi Kullanımı/ Doğa İlişkili Planlama Geniş Kapsamlı/Bütünleşik Sistem 1. Komisyon: Şehirlerimizde Kimlik, Planlama ve Tasarım 2. Komisyon: Kentsel Dönüşüm 3. Komisyon: Şehirleşme, Göç ve Uyum 4. Komisyon: Şehirleşmenin Yeni Vizyonunda Yerel Yönetimlerin Rolü olarak belirlenmiş ve kamu kurum kuruluşları, yerel yönetimler, üniversiteler, meslek odaları, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör temsilcilerinden oluşan paydaşlar ile birlikte dokuz ay süren çalışmalar sonucunda her konu başlığı altında belirlenen sorun alanları ile ilgili tavsiye kararlarının yer aldığı bir rapor hazırlanmıştır (ÇŞB 2017a). Çizelge 3.3. Alt komisyonlar ve çalışma konuları (ÇŞB 2017a) Alt Komisyonlar Çalışma Konuları Vizyon ve yaklaşım 1.1. Genel Mevzuat / Tavsiye Kararları-Mevzuat Önerileri Kimlikli Şehirler Kentin Kültürel Kimliği/Kimlik-Mekân İlişkisi Geçmişten Geleceğe Uzanan Değerler/ Kültür/Milli ve Manevi Değerler 1.2. Kimlik/Planlama Yaklaşımı/Aktarım Soyut ve Somut Kültür Varlıkları Mekânsal ve Toplumsal Bellek Kimlik Bunalımı Mahalle Kültürü Yaşam ve Mekân Kalitesi Yaya Üstün-Yaya Öncelikli Mekân/Araç-Yaya İlişkisi- Yaya Erişilebilirliği 1.3. İnsan Odaklılık/Ölçek Hiyerarşisi Kentlilik, Sosyal Yaşam Canlılık-Yaşanabilirlik Yoğunluk-Çeşitlilik-Süreklilik İnsan ölçeği Planlama Sistemi/Planlamaya Bütüncül Yaklaşım/Kent Ölçeğinde Stratejik Planlamaya Geçiş Planlama-Tasarım İlişkisi 1.4. Şehir Planlama ve Kentsel Tasarım Şehir Silueti/Kent Görünümü/Kentsel Estetik Kentsel Peyzaj Mimari Ögeler/Anıtlar/Sivil Mimarlık Örneği Yapılar/Kentsel Sit Mekân Kalitesi ve Kentsel Tasarım 84 Çizelge 3.3. Alt komisyonlar ve çalışma konuları (ÇŞB 2017a) (devam) Alt Komisyonlar Çalışma Konuları Kırsal ve Kentsel Tasarım Rehberi 1.4. Şehir Planlama ve Kentsel Tasarım (devam) Kadim Değerlerin Adaptasyonu Yeşil Ağ Dokuları-Süreklilik 1.5. İlkeler: Sürdürülebilirlik ve Doğa Odaklılık Eko-akıllı Kentler/Kendine Yeter Kentler “Şehirlerimizde Kimlik, Planlama ve Tasarım” komisyonu beklenen çıktılar doğrultusunda alt komisyon konularını belirledikten sonra mevcut durum değerlendirmesi yaparak sorunların tespiti ve sorunlar doğrultusunda tavsiye kararlarının üretilmesi şeklinde bir yol izlemiştir (Çizelge 3.3.) (ÇŞB 2017a). 21. yüzyılda küreselleşme etkileri ile yeniden biçimlenen kentler artan nüfus boyutu ile politik, ekonomik, kültürel boyutlarla güçlenmiş ve birbirleriyle yarışmaya başlamışlardır. Küreselleşmenin getirdiği mekânsızlaşmanın hızlı bir şekilde kent kimliğini yok etme süreci sıradanlaşan kentlerin yeniden biçimlendirilmesini gündeme getirmiştir. “Yersizlik” kavramı küreselleşme sürecinin bir bileşeni olarak kentlerin yerellik boyutuyla yeniden ele alınmasını gündeme getirmiştir (ÇŞB 2017a). Değerli kentsel alanlarda rant beklentilerinin öncülük ettiği dönüşüm uygulamalarının hızlı bir şekilde hayata geçirilmesi sonucu mekânsal ve toplumsal bellek tahrip edilmekte ve kent mekânlarının kültürel kimliğine ilişkin bağlamı yitirilmektedir. Kentlerde cami, çeşme, kahvehane, okul gibi alanlar, bir çınarın etrafında gelişen meydanlar, komşuların sohbet ettiği sokaklar mekânsal ve toplumsal belleğin bir parçası olup bu alanların toplum için anlamı ve önemi göz ardı edilerek değiştirilmektedir. Toplumsal bellekte yer edinen sokak, cadde, mahalle, meydan, park, köprü isimleri belediye meclis kararlarıyla kolaylıkla değiştirilmektedir. Kendi döneminin sivil mimari özelliklerini taşıyan yapılar, kamusal açık alanlar koruma kurullarının yetkisi dışında kaldığından korunamamakta ve hızlı planlama kararları sonucu yok edilmektedir. Bu durum mekânsal ve toplumsal belleğin yok olmasıyla sonuçlanmaktadır. Değişen yaşam koşulları, araç sahipliğinin artması, kent çeperlerinde yüksek katlı konut tercihleri gibi nedenlerle mahalle kültürünün aidiyet, dayanışma ve yardımlaşma duyguları yerini bireyselleşmeye bırakmaktadır. Güçlü bir aidiyet için sosyal yapıyla etkileşim gerektiğinden bu 85 duyguların azalması bireylerin kente ve kent kimliğine sahip çıkmalarını zorlaştırmaktadır. Toplumsal, ekonomik ve kültürel nedenlerle sosyal etkileşimin azaldığı durumlarda toplumsal ayrışma ve dışlanma problemleri oluşmaktadır (ÇŞB 2017a). Zaman içinde değişen yaşam koşulları araç sahipliğini arttırmış, yüksek katlı, güvenlikli yapılarda barınma tercihini getirmiştir. Bu süreçte mahalle kültürünü oluşturan aidiyet, yardımlaşma ve dayanışma gibi toplumsal duygular yerini bireyselleşmeye bırakmaktadır. Toplumsal birlikteliği sağlayan bu duyguların yoksunluğu, aidiyetlik duygusunun azalmasına neden olmakta ve dolayısıyla bireylerin kent ve kent kimliğine sahip çıkmalarını zorlaştırarak ayrışma ve dışlanma problemlerini beraberinde getirebilmektedir (ÇŞB 2017a). Şehircilik Şûrası çalışmaları kapsamında “Şehirlerimizde Kimlik, Planlama ve Tasarım” komisyonunun ele alınan bu sorunlar üzerinden “kimlik” ile ilgili olarak; • Sürdürülebilir planlama yaklaşımı, • Kent silueti, kent peyzajı, kent görünümü ve kent imgesi kavramlarının kentsel tasarım projelerinde yer alması, • Kent kimliğinin korunması ve geliştirilmesi amacıyla kentsel tasarım rehberleri hazırlanması, • İnsan ölçeğinde kentsel planlama ve tasarım yapılması, alternatif yaşam ve konut üretim modelleri belirlenmesi, • Kentsel tasarımın yere özgü kimlik değerlerinin vurgulaması, • Bölgeler arası ekonomik ve sosyo-kültürel gelişmişlik düzey farklılıklarının giderilmesinde kent kimliği ve yaşam kalitesinin araç olarak kullanılması, • Kentsel yenileme alanları için yoğunluk ve kat yüksekliği artışı yaratmayacak ekonomik dönüşüm modelleri getirilmesi, • Yerel geleneksel ekonomik istihdam alanlarının ve sektörlerin desteklenmesi, • Planlama ve tasarım sürecinde yere özgü kimlik bileşenlerinin saptanması, • Doğal ve ekolojik değerlerin kent kimliğindeki öneminin vurgulanması, • Mahalle, aile ve komşuluk kültürüne ait öğelerin katılımcı anlayış ile tespit edilmesi ve kent planlarına aktarılması, 86 • Kentsel bellekte yer alan mekânların, sembollerin ve yer adlarının korunması, • Mimari mirasın izlerinin sürdürülmesi, • Tarihi kent merkezleri için kimlik koruma ve geliştirme yaklaşımlarının farklılaştırılması, • Mahallenin mekânsal kurgusunda kamusal, yarı kamusal mekânlar oluşturulması ve aralarında geçişkenlik sağlanması, • İnsan odaklı ve yaya öncelikli mekân tasarımına öncelik verilmesi, • Kent kimliğini yansıtan kent mobilyalarının kullanılması, • Plan, projelendirme, yapılaşma süreçlerine ilişkin denetimin bütüncül olarak sağlanması, • Yerel özelliklere uygun yapı malzemesi üretilmesi ve kullanılması, • Kent kimliğinin korunması ve geliştirilmesi süreçlerine ilişkin katılım modelleri belirlenmesi, • Kamusal mekânda toplumsal ayrışmayı önleyici programlar düzenlenmesi, konularında tavsiye kararları belirlenmiştir (ÇŞB 2017a). 3.1.4. Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlke ve Kriterlerinin Geliştirilmesi Projesi Türkiye’de 2012 yılında yürürlüğe giren 6306 sayılı Afet Riskli Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun kapsamında yapılan kentsel dönüşüm uygulamalarının daha nitelikli bir şekilde gerçekleştirilmesi amacıyla müdahalelerin sonucunda daha sağlıklı, yaşanabilir, insan ölçeğinde, sosyal ve mekânsal bütünlüğü tanımlayan “mahalle”ler olarak ele alınmasını sağlamak üzere bu uygulamaları yönlendirecek belirli planlama ilkelerinin ortaya koyulması ve bu ilkelere bağlı tanımlayıcı kriterlerin geliştirilmesi için bir proje yürütülmesine karar verilmiş ve T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile İstanbul Teknik Üniversitesi arasında 22.05.2017 tarihinde imzalanan protokolle “6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun” kapsamında yürütülen çalışmalara yönelik olarak planlama usul ve esaslarının belirlenmesi amacıyla "Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlkeleri ve Kriterlerinin Geliştirilmesi Projesi” başlatılmıştır. Bu kapsamda Türkiye’de yapılan kentsel dönüşüm uygulamalarında doğal kaynakların korunması, enerji tasarrufu, insan ölçeğinde mekân tasarımı, sosyal doku hassasiyetleri, iklime uyum, yöreye özgü tasarım 87 ve mimari ve sürdürülebilir ulaşımı konularının ön planda tutulduğu bir dizi planlama ilke ve normlarının geliştirilmesi amaçlanmıştır (ÇŞB 2017b). Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlkeleri ve Kriterlerinin Geliştirilmesi Projesi kapsamında İstanbul (Beyoğlu İlçesi Örnektepe ve Sütlüce Mahalleleri, Esentepe İlçesi Havaalanı Mahallesi), İzmir (Kemalpaşa İlçesi Atatürk ve Soğukpınar Mahalleleri) ve Bursa’da (Yıldırım İlçesi Mevlana, Ulus, Yavuzselim, Arabayatağı, Çınarönü, Hacivat Mahalleleri, Kestel İlçesi Vani Mehmet Mahallesi) kentsel dönüşüm alanı ilan edilen altı örneklem alanı üzerinde çalışılmıştır. Örneklem alanlar öncelikle merkezi yönetim ve yerel yönetimlerden alınan veriler ve literatür taraması ile analiz edilmiş, sonrasında gözlemsel saha araştırmaları, hak sahipleri ile yapılan anket çalışmaları, aktör ve paydaşlarla yapılan odak grup toplantıları şeklinde katılımcı bir yaklaşım ile bu alanlardaki aktör ve paydaşların karşılaştığı sorunlar belirlenmiş ve devamında ortaya koyulan bu sorunların çözümüne yönelik hedef ve stratejiler geliştirilmiştir (Ocakçı ve ark. 2017). Alan çalışmaları öncesinde kentsel dönüşüme ilişkin sorunların ele alındığı kentsel dönüşüme ilişkin kavramsal çerçevede “kimlik” konusu ile ilgili olarak; kentsel dönüşüm proje alanlarında konut alanlarının tek tipleşmesi ve yerel özgünlüğün kaybolması, mekânsal kimlik sorununun doğması, üretilen kentsel dokunun mevcut dokuyla uyumsuz olması, yörenin karakteristik özelliklerini yansıtan ve kültürel özellikleriyle uyumlu mekân üretiminin göz ardı edilmesi, kentsel dönüşüm uygulamaları sonucunda bölge ve gündelik yaşam pratiklerinin kaybolması, sosyal dokunun değişmesi, mahalle sakinlerinin alana ilişkin aidiyet hissinin kaybolması, yakın çevrede olan mekânsal ve sosyal ayrışmanın keskinleşmesi sorunlarına değinilmiştir. Daha sonra örnek alanlarda gerçekleştirilen araştırma bulguları değerlendirilmiş ve ‘kimlik’ ile ilgili olarak yörenin karakteristik özelliklerini yansıtan ve kültürel özellikleri ile uyumlu mekânlar üretilmemesi (topoğrafyanın yeterli bir şekilde analiz edilmemesi, tasarımda kotların etkin kullanılmaması, kent siluetine yönelik analizlerin eksikliği), tasarımda konut, konfor koşulları, mahremiyet, ışık, hava sirkülasyonu gibi iklimsel etkilerin göz ardı edilmesi, mahalle sakinlerinin alana ilişkin aidiyet hissinin kaybolması (yerele yönelik üretilen istihdamın sınırlı olması, yerel iş gücünden yeterince faydalanılmaması, kentsel dönüşüm sonrasında belirlenen ekonomik aktivitelerin yeterli miktar ve çeşitlilikte 88 olmaması), kentsel dönüşüm projelerinin yaya odaklı tasarım anlayışından uzak olması gibi sonuçlar elde edilmiştir (Ocakçı ve ark. 2017). Yapılan çalışmada kentsel dönüşüm kavramı bütün boyutları ile alınarak, bu boyutlarda karşılaşılan sorunlara yönelik çözüm getirmeyi hedefleyen kriterler belirlenmiştir. Aynı zamanda kentsel dönüşümün neden mahalle ölçeğinde ele alınması gerektiğine de açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Genellikle kent bütününe yönelik bütüncül planlamadan ayrı olarak kendi sınırları içerisinde planlanan riskli alanlar farklı büyüklükte olabilmektedir; ancak her kentsel dönüşüm alanı sosyal ve teknik altyapı alanları, kamusal alanlar, ticaret alanları bakımından kendine yeterli büyüklükte olamamaktadır. Kendi kendine yetmeyen yapıdaki kentsel dönüşüm uygulamaları yoğunluk artışı nedeniyle mevcut sosyal ve teknik altyapı alanları, kamusal alanlar ve ulaşım üzerinden kentlere ilave yük getirebilmektedir. Ayrıca bu durum sosyal doku üzerinde de değişikliklere sebep olmakta ve sosyal dokunun korunması, tasarımın yöreye özgün ve insan ölçeğini göz önüne alan bir yaklaşımla ele alınmasını gerekli kılmaktadır. Bu nedenle kentsel dönüşüm uygulamalarının kendi kendine yetebilen en küçük planlama ünitesi olan “mahalle” ölçeğinde ele alınması ile sosyal ve teknik altyapı, açık alanlar, ticaret alanları için kapasitenin üzerinde ihtiyaç oluşturulmayarak ait olduğu bölgeye yük getirilmesi engellenecektir. Bu nedenle kentsel dönüşüm uygulamalarının en az bir mahalle büyüklüğüne göre belirlenmesi ve uygulamanın bu alan içinde etaplar halinde yapılmasının uygulama açısından daha pratik görüldüğü belirtilmektedir (Ocakçı ve ark. 2017). Konut alanlarının dönüştürülmesine yönelik bileşenler; 1. Konum ve Çevresel Entegrasyon 2. Doğal Yapı ve Kaynaklarda Sürdürülebilirlik 3. Başedebilirlik 4. Arazi Kullanımı 5. Kompakt Yerleşme ve Yoğunluk 6. Yerleşme Düzeni ve Konut Çeşitliliği 7. Merkez Oluşturma 8. İnsan Ölçeği 9. Kamusal Açık Alan Kullanımı ve Tasarımı 89 10. Ulaşım ve Erişilebilirlik 11. Altyapı 12. Teknoloji 13. Sosyal Yapı ve Yaşanabilirlik 14. Yerel Kimlik 15. Ekonomi Oluşturma ve Finansal Sürdürülebilirlik 16. Yönetişim ve Bakım, olarak belirlenmiş olup; bu 16 bileşen altında kimlik konusuyla ilgili olarak 50 planlama ilkesi ve 197 planlama kriterleri geliştirilmiştir (Ocakçı ve ark. 2017). 3.1.5. “Mahalle” temalı yarışma projeleri Türkiye’de kentsel boyutta yerelleşmenin vurgulandığı çalışma örneklerinden biri de son dönemde düzenlenen “mahalle” temalı yarışma projeleri olmuştur. Konut üretimi ile ön planda olan TOKİ- Emlak Konut GYO A.Ş. tarafından düzenlenen 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması ve İller Bankası A.Ş. tarafından düzenlenen Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması bu kapsamda ele alınmıştır. 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması TOKİ- Emlak Konut GYO A.Ş. tarafından düzenlenen ve 05.06.2017 tarihinde başlayan “7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması” ile hızlı nüfus artışı ve yoğun göç yaşayan kentlerde görülen plansız ve kimliksiz yapılaşma ve değişen yaşam koşulları sonucu mimari, kültür, gelenek ve birikimin yansıması olan mahallelerin özgün mekânsal ve sosyal dokularının bozulması problemine çözüm getirilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda yarışmacılardan sosyal, kültürel, ekonomik ve ekolojik boyutlar ile ele alınan; kent kimliğini ve sürdürülebilir gelişimini destekleyen; güvenli, yaya dostu ve erişilebilir olan; çevresel veriler, yöresel mimari, geleneksel değerlerin dikkate alındığı; insan odaklı yaşam alanlarını teşvik eden; geleneksel değerlerin yanında ekolojik kent, akıllı kent gibi yeni şehircilik akımlarını da destekleyen; mahalle sakini ile mahalle arasındaki etkileşimi sağlamaya yönelik planlama ve kentsel tasarım ilkelerini geliştirecekleri bir mahalle tasarımı yapılması beklenilmiştir. Yarışma alanlarının TOKİ’nin ileriki dönemlerde uygulama yapmayı planladığı alanlar arasından seçildiği belirtilmiştir. Buna göre yarışma alanları; Akdeniz Bölgesi (Hatay Dörtyol), 90 Doğu Anadolu Bölgesi (Muş Merkez Kepenek), Ege Bölgesi (Denizli Pamukkale), Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin Artuklu), İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir Odunpazarı), Karadeniz Bölgesi (Kastamonu Merkez Örencik), Marmara Bölgesi (Tekirdağ Çorlu) olarak belirlenmiştir (Anonim 2017a). Yarışma sonucunda yedi bölge için ayrı derecelendirilme yapılmış olup her bölge için birincilik, ikincilik, üçüncülük ödülü ve birincilik, ikincilik, üçüncülük mansiyon derecesi belirlenmiştir. Toplamda otuz beş proje derece alırken, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde birinci ödül ve üçüncü mansiyon, İç Anadolu Bölgesinde birinci, ikinci ve üçüncülük ödülleri ile Marmara Bölgesinde birinci ve ikincilik ödülleri verilmemiştir (Anonim 2017b). Daha önce 2014 yılında TOKİ ve Emlak Konut GYO A.Ş. tarafından “gelenekten geleceğe” teması ile düzenlenen “7 İklim 7 Bölge Gelenekten Geleceğe Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması” düzenlenmiş olup yarışma sonucunda ödül alan projelerin bazıları çalışılan bölgede ya da uygun konut alanlarında uygulamaya geçirilmiştir (Anonim 2017b). TOKİ ve Emlak Konut GYO A.Ş. tarafından düzenlenen “mahalle” temalı yarışma sonucunda ödül alan projelerin de benzer şekilde hayata geçirilmesi hedeflenmektedir. Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması İller Bankası A.Ş. tarafından düzenlenen ve 15.03.2017 tarihinde ilan edilen Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması sosyal, ekonomik ve kültürel değişimlerden kaynaklanan hızlı kentleşme ve nüfus artışı sonucu gerekli çözümlerin üretilememesi, ihtiyaçların doğru algılanamaması ve talebin yönlendirilememesi gibi nedenlerle kimliğini ve ruhunu kaybetme riski ile karşı karşıya gelen kentlerde, kentsel dokudaki eskimişlik ve deprem riskli gibi etmenlerle yenilenmesi zorunlu hale gelen mahalleler için günümüz ihtiyaçlarıyla özgün mekânsal çözümlerin getirilmesini amaçlamıştır. Yarışmacılardan kaybolmaya yüz tutmuş sosyal işlev ve ilişkilerin günümüz koşullarında yeniden canlandırılması; sosyal etkileşimin sağlanacağı mekânların kurgulanması; kent imgesine, kimliğine katkı sağlayacak; özgün, açık, yarı açık ve kapalı alanların yer aldığı; insan ölçeğinde, yaya erişimi ve karma kullanımın sağlandığı; geleneksel değerlere ait yaşam tecrübesi sunan; farklı grupların bir arada yaşadığı; topluluk duygusunun öne çıkarıldığı; 91 kentsel dokuya ait izlerin, özgün mimari ve kent dinamiklerinin esas alındığı; sosyal ilişkilerin günümüzün gereklilikleri ve teknolojisine göre yeniden ele alındığı mahalle ölçeğinde sosyal ve kültürel mekânların kurgulandığı; tarihi ve doğal yapıyla uyum sağlayan; çevreyi koruyan ve sürdürülebilirliği temel alan yaklaşımlar beklenilmiştir. Belirlenen hedef ve beklentiler doğrultusunda, göç alan, sanayi, kıyı veya üniversite kenti, kentleşme oranı ve ulaşım potansiyeli yüksek, özgün tarihsel ve kültürel değerlere sahip olması gibi kriterler gözetilerek farklı coğrafi bölgelerden seçilen; Bursa, Çanakkale, Adana, Aydın, Kayseri, Konya, Erzurum, Samsun, Rize, Gaziantep ve Diyarbakır illeri arasından yarışmacıların çalışacakları alanları kendilerinin belirlemesi beklenilmiştir (İller Bankası A.Ş. 2017). “Mahalle Tasarımı Fikir Yarışmasında” Bursa, Adana ve Diyarbakır illerinde çalışan üç proje eşdeğer ödül alırken; ikisi Gaziantep’te diğerleri Rize, Bursa ve Aydın’da çalışılan beş proje eşdeğer mansiyon ödülü almıştır. 3.2. Yöntem 3.2.1. Kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedef, gösterge ve yöntemlerin belirlenmesi Mahalle ölçeğinde yapılan kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin anlaşılmasına yönelik tespit edilen mahalle kimliği bileşenleri fiziksel yapı, sosyo- kültürel ve ekonomik yapı, anlam ve algısal yapı altında sınıflandırılmıştır. Mekânsal ve toplumsal boyutta mahalle kimliğini oluşturan bu bileşenler aynı zamanda farklı zaman dilimlerine ait olduklarından oluşturulan şemada zaman kavramı ile değiştikleri ve katmanlar oluşturdukları ifade edilmiştir (Çizelge 3.4.). Sonuç olarak bir şema altında toplanılan bu bileşenlerin alt kavramlarının birbirleri ile ilişkili olarak mahalle kimliğini oluşturdukları görülmüştür. Roberts’ın (2000) da ifade ettiği üzere kimliği oluşturan bu bileşenler insanların yer deneyimlerinde ayrılmaz bir biçimde iç içe geçmiş durumda olup birbirlerini tamamlamaktadır. Tez çalışması kapsamında kentsel dönüşüm uygulaması yapılacak olan mahallelerde yere özgü uygulama yapılabilmesine yönelik yerel kimlik özelliklerinin belirlenmesi için bir rehber oluşturulması hedeflenmiştir. Bu rehberin oluşturulmasında mahalle kimliği bileşenlerinin sürdürülmesine yönelik olarak fiziksel yapı, sosyo-kültürel ve ekonomik 92 yapı, anlam ve algısal yapı altında toplam 30 hedef belirlenmiştir. Göstergeler ile ifade edilen 30 hedefe yönelik izlenebilecek yöntemler de bileşenlerin karşılarına yazılmıştır. Bu hedef ve yöntemler mahalle ölçeğindeki kentsel dönüşüm uygulamalarında kimlik bileşenlerinin belirlenmesine yönelik yapılan literatür analizi ve materyal kısmında Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamalarında kimlik boyutunun ele alındığı KENTGES, Kentsel Tasarım Rehberleri Hazırlanması Projesi, Şehircilik Şûrası ve Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlke ve Kriterlerinin Geliştirilmesi Projesi çalışmalarının sonuçlarında çıkarılan verilerin sentezlenmesi ile elde edilmiştir. Sonuç olarak “Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Mahalle Kimliğinin Sürdürülmesine Yönelik Hedef, Gösterge ve Yöntemler”den oluşan bir rehber oluşturulmuştur (Çizelge 3.5.). 93 Çizelge 3.4. Mahalle kimliği bileşenleri Mahalle Kimliği Fiziksel Yapı Sosyo-kültürel ve Anlam ve Ekonomik Yapı Algısal Yapı Doğal Çevre Elemanları Sosyal ilişkiler için kamusal Aidiyet mekânlar (sosyalleşme, Yere bağlılık Topografya dayanışma, yardımlaşma, Algı Bitki Örtüsü buluşma, ihtiyaçlar vs.) Aşinalık İklimsel özellikler Komşuluk Kolektif bellek Su ile ilişki Etkileşim Semboller Kültürel Çeşitlilik/özellikler Mahalle bilinci Yapılı Çevre Elemanları Değerler Mahalle kültürü Morfoloji İdealler Yer duygusu İmgeler Yerin ruhu Ada-parsel-sokak Anlamlar Odak Noktası (meydan, çarşı Normlar vs.) Standartlar Yapılaşma düzeni Kurallar Sınırlar (bahçe duvarları, Beklentiler peyzaj öğeleri vd.) Ritüeller Sokak tipolojisi Gelenekler Görenekler Ölçek Yaşam tarzı Siluet Eylemler / aktiviteler Kat yüksekliği Etnik gruplar İnsan/yaya ölçeği Demografik özellikler Yürüme mesafesi İnançlar Politika Yapılı Öğeler Ekonomi Üretim Yapılar (Konutlar, ticaret, Tarihi doku dini, kültürel vd.) İşlevsel yapı Tescilli yapılar Meslek grupları Anıtlar Alan kullanımı Altyapı elemanları (aydınlatma, çöp toplama vd.) Peyzaj elemanları Mimari Özellikler Mimari tipoloji Malzeme Yapım tekniği Cephe öğeleri Çatı biçimi Zaman 94 Çizelge 3.5. Kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedef, gösterge ve yöntemler BİLEŞEN HEDEFLER GÖSTERGELER YÖNTEMLER 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) -Uygulama yapılacak alanda ve yakın çevresinde yer alan -Topografya doğal çevre karakterini oluşturan verilerinin belirlenmesi ve 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde -Bitki örtüsü haritalandırılması yer alan arazi kullanımı ile uyumlu olarak -İklimsel özellikler -Doğal kimlik bilincinin arttırılması ve korunmasına yönelik planlanması ve yakın çevresinde yer alan doğal -Su ile ilişki yaklaşım izlenmesi ve eğitim verilmesi ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) -Ada-parsel-sokak 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının izleri ve sokak ağlarının oluşturduğu önemli odak -Yapılaşma düzeni noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda -Odak noktaları -Morfolojik doku (sokak, meydan, çıkmaz sokak vd.) analizi dikkate alınması -Sınırlar (bahçe ve haritalandırılması duvarları, peyzaj -Mevcut haritalar üzerinden doluluk-boşluk analizi yapılması 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre elemanları) sokak tipolojisinin belirlenmesi -Sokak tipolojisi -Konut giriş düzeni 5.Kentin korunması gereken siluetini -Yürüyebilirlik ve erişilebilirlik mesafelerinin belirlenmesi bozmayacak şekilde yapılaşmanın tasarımda (Topografik koşullara bağlı olarak yürüme mesafeleri dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) -Siluet ölçülerinde, kompakt formda tasarımın desteklenmesi) 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte -İnsan ölçeği (Ocakçı ve ark. 2017) -Yürüme mesafeleri -Kent ölçeğinde siluet analizi yapılarak mahallenin konumuna olması (Özbek Eren 2012) ve yerleşimin insan -Kat yükseklikleri ve siluetine ilişkin veriler elde edilmesi ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması -Mevcut kat yüksekliği analizi yapılması (Ocakçı ve ark. 2017) -Sokak düzeninin anlaşılması için kesit çalışmaları yapılması 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel -Mevcut dokuda var olan insan-doku-konut ilişkisinin tespiti süreklilik ve uyumun aranması -Mevcut yoğunluk kapasitesinin belirlenmesi FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Ölçek Morfoloji Elemanları 95 Çizelge 3.5. Kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedef, gösterge ve yöntemler (devam) BİLEŞEN HEDEFLER GÖSTERGELER YÖNTEMLER 8.Kent belleğinde önemli yere sahip tarihi -Tescilli yapıların tespit edilmesi, alanda tespit ve tescili yapıların ve anıtların, sosyo-ekonomik ve yapılamayan sivil mimarlık örneklerinin olup olmadığının kültürel yapıya uyumlu bir şekilde korunmaları sorgulanması (ÇŞB 2017a) ve sürdürülmeleri (Butina Watson ve Bentley -Özel mülkiyette bulunan sivil mimarlık örneklerinin 2007, Oktay 2011) korunup yaşatılmasına yönelik teşvik unsurlarının geliştirilmesi (ÇŞB 2017a) -Yapılar (konutlar, 9.Farklı dönemlere ait yapıların, eserlerin -Farklı dönemlere ait haritalardan yararlanarak izlerin ve ticaret birimleri, dini algılanmasının sağlanması ve çevre katmanlaşmanın tespit edilmesi (Antik çağ, Orta Çağ, yapılar, kültürel düzenlemelerinin yapılması Selçuklu Dönemi, Osmanlı Dönemi, Cumhuriyet Dönemi) yapılar) -Simgesel yapıların ve odak noktalarının haritalandırılması -Tescilli yapılar -Kent mobilyaları, ilan tabelaları, kamusal mekân ve bina 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı -Anıtlar ışıklandırmaları gibi öğelerin yere özgü özelliklere göre donatılarının yer üstü uzantıları için kent -Altyapı Elemanları tasarlanması ve belirli standartlar/kurallar getirilmesi dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün -Peyzaj Elemanları (ÇŞB 2017a) oluşturacak ürün ve malzemelerin tercih -Yörenin karakterine, bitki ve iklimsel özelliklerine uygun edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) peyzaj elemanlarının belirlenmesi -Kent/mahalle kimliğine girdi oluşturacak yapılı çevre 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının elemanlarının ve özelliklerinin envanterlerinin çıkarılması mahalle kimliğine ve dokusuna uyumlu olarak (ÇŞB 2017a) tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Yapılı Öğeler 96 Çizelge 3.5. Kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedef, gösterge ve yöntemler (devam) BİLEŞEN HEDEFLER GÖSTERGELER YÖNTEMLER 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi (ÇŞB 2017a) -Mimari tipoloji 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve -Malzeme -Yöreye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım türlerinin geleneksel mimarisine saygılı ancak onları -Yapım tekniği tespit edilmesi kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik -Cephe öğeleri -Var olan cephe hareketlerinin analiz edilmesi edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) (çıkma, eli böğründe, -Bulunulan alanın hâkim iklim özelliklerine yönelik açıklıklar) tasarım kriterlerinin belirlenmesi, 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları -Çatı biçimi -Bina ve blokların uygun yerleşimi için gün ışığı (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge -İklimsel özellikler kullanımının analiz edilmesi gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, -Yöresel yaşam -Yöre halkının konut ölçeğindeki sosyo-kültürel yaşam manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate pratikleri pratiklerinin ve ihtiyaçlarının belirlenmesi alınması ve yöre halkının sosyo-kültürel yaşam -Sosyo-demografik -Alanın sosyo-demografik özelliklerinin belirlenmesi pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki durum kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) 15.Mevcut dokuda yer alan cephelerdeki kütle hareketlerinin/ritmin sürdürülmesi FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Mimari Özellikler 97 Çizelge 3.5. Kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedef, gösterge ve yöntemler (devam) B. HEDEFLER GÖSTERGELER YÖNTEMLER 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak -Toplumsal belleğe ait soyut kimlik değerlerinin, simge ve kamusal mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, sembollerin tespit edilmesine yönelik katılımcı bir anlayışla gençlik merkezleri, semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, çalıştaylar düzenlenmesi pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve yarı kamusal -Komşuluk ilişkilerinin belirlenmesine yönelik anket ve yüz mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması -Kamusal mekânlar yüze görüşme çalışmaları yapılması (ÇŞB 2017a) -Sosyal ilişkiler -Kamusal alanlara yönelik mahallelinin ihtiyaçlarının -Komşuluk belirlenmesi 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin -Etkileşim -Yoksulluğun azaltılmasına ve sosyal yenilikçi yaklaşımların sürdürülmesi ve komşuluk ilişkilerini güçlendirecek -Kültürel çeşitlilik teşvik edilmesine yönelik olarak sosyal sorumluluk mekânlar tasarlanması -Sembolik öğeler projelerinin geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) 18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik -Tarih -Kültürel mirasın maddi ve manevi unsurlarının özelliklerini yansıtan mekânlar üretilmesi -Aktiviteler envanterlerinin (veri tabanları, web siteleri) oluşturulması -Eylemler (ICOMOS 2008) 19.Kültürel çeşitliliğe yönelik sosyal yaşamın -Yaşam tarzı -Kentsel dönüşüm uygulaması yapılan mahallelerde yaşayan desteklenmesi (Ocakçı ve ark. 2017) -Değerler ve çalışan insanların hayatlarında meydana gelebilecek 20.Toplumsal ve mekânsal ayrışmanın önlenmesi -Ritüeller değişimlerin öngörülmesi, olumsuzlukların tespit edilmesi ve -Gelenek ve görenekler çözüm yollarının teminini sağlayan sosyal programların 21.Mahallede var olan aktivitelerin, sanat ve zanaat -İnançlar oluşturulması (Ocakçı ve ark. 2017) türlerinin desteklenmesi ve sürdürülmesi -Ekonomi -Mahallede var olan aktivitelerin ve zanaat türlerinin 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin -Üretim sürdürülmesine yönelik mekân tasarımı yapılması devamlılığının sağlanması/korunması -Meslek grupları -Yerel ve özgün kimlik ile ön plana çıkan sektörlerin bölgeyi -Alan kullanımı çekim merkezi yapması için stratejilerin geliştirilmesi 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için -Alan kullanımı ve sektör analizinin yapılması ekonomik politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB -Yerel geleneksel ya da yaratıcı endüstrilere yönelik 2017a) ekonomik istihdam alanlarının desteklenmesi ve farklı 24.Alan kullanımı açısından çeşitliliğin sağlanması sektörlere ilişkin eğitimlerin verilmesi (ÇŞB 2017a) SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI 98 Çizelge 3.5. Kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedef, gösterge ve yöntemler (devam) B. HEDEFLER GÖSTERGELER YÖNTEMLER 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) -Kentsel dönüşüm süreci itibariyle mahalle planlamasına karar verme süreci için katılım mekanizmaları geliştirilmesi 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi (mahalle komiteleri, mahalle dernekleri vb. sivil hedefleyen insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel örgütlenmeler) (ÇŞB 2017a) mekânların tasarlanması (ÇŞB 2017a) -Mahalleli ile görüşmeler yapılarak beklentilerinin -Aidiyet belirlenmesi -Yere bağlılık 27.Topluluk duygusunun ve kentlilik bilincinin -Mahalle kültürüne ait özgün öğelerin katılımcı mekanizmalar -Algı desteklenmesi ile tespit edilmesi ve kent planlarına aktarılması (ÇŞB 2017a) -Kolektif bellek -Mahallelinin çevreye ilişkin oluşturduğu kodların anlaşılması -Semboller 28.Toplumsal belleğe ait soyut kimlik değerlerinin, için zihinsel harita çalışmaları yapılması (Göregenli 2005) -Aşinalık simge ve sembollerin korunması ve gelecek kuşaklara -Kentlilik/mahalle bilinci farkındalık eğitim programları -Mahalle kültürü aktarılması hazırlanması ve sosyal etkinlikler düzenlenmesi (Anonim -Kentlilik/ mahalle 2010) bilinci 29.Kent belleğinin korunması için tarihin izlerinin -Yerel kültürel dokunun yeniden keşfedilerek/ kullanılarak, -Yer duygusu sürdürülmesi ve katmanlaşmanın mahalle dokusunda köklü, ayrımsanabilir bir topluluk duyusunun desteklenmesi -Yerin ruhu okunabilmesi (Oktay 2011) -Daha çok insanlar aracılığı ile aktarılan yerin ruhu 30.Kentsel belleği sürekli hale getiren yapıların ve duygusunun sürdürülmesi için farklı sosyal grupların yanı sıra mekânların (nirengi noktaları) korunması, mekânsal genç kuşakların da katılımının sağlanarak nesiller arası kimliğin önemli bileşenleri olan sokak, cadde, mahalle, iletişimin sağlanması (ICOMOS 2008) park, meydan, mescit vb. isimlerinin değiştirilmemesi (ÇŞB 2017a) ANLAM VE ALGISAL YAPI 99 3.2.2. “7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması” ve “Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması”nda ödül alan projelerin kentsel dönüşüm uygulamalarında mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedefler ile değerlendirilmesi TOKİ - Emlak Konut GYO tarafından düzenlenen “7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması” ile İller Bankası Anonim Şirketi tarafından düzenlenen “Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması”nda Türkiye’nin doğal kimlik verileri, mimarisi, kültürü, yaşam biçimleri, gelenek ve göreneklerinin çeşitlilik gösterdiği farklı bölgelerindeki illerde (7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması’nda: Hatay, Muş, Denizli, Mardin, Eskişehir, Kastamonu ve Tekirdağ, Mahalle Tasarımı Fikir Yarışmasında: Bursa, Rize, Diyarbakır, Aydın, Adana ve Gaziantep) mahalle kurgusu yapılmış ve iki yarışma sonucunda toplam 43 proje ödül almıştır. Geleneksel mahalle bağlamını koruyarak günümüz ihtiyaçlarına cevap verebilecek mahalle kurgusunun oluşturulmasının amaçlandığı “7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması” ile “Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması” özellikle mahalle kimliği konusunda farklı tasarımcıların önerilerinin görülebileceği bir platform sağlarken mahalle ölçeğindeki uygulamalarda kimlik bileşenlerinin mekânsal kurguda nasıl ele alınacağı konusunda örnekler sunmaktadır. Bu bağlamda alan çalışmasının yapılacağı bu bölümde söz konusu yarışmalar sonucunda ödül alan projelerde geliştirilen mahalle kurgularının, tez kapsamında oluşturulan “Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Mahalle Kimliğinin Sürdürülmesine Yönelik Hedef, Gösterge ve Yöntemler”e göre incelenerek, geliştirilen hedeflerin tasarım kurgularında ele alınıp alınmadığı, alındıysa ne şekilde bir yaklaşım izlendiğinin görülmesi amaçlanmaktadır. Bu nedenle “7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması”nda derece alan otuz beş proje ile “Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması”nda derece alan sekiz projenin raporları ve sunum paftaları üzerinden mahalle kurgusunun fiziksel, sosyo-kültürel ve ekonomik ile anlam ve algısal boyutlarda nasıl ele alındığı incelenmiştir. 100 Kırk üç yarışma projesinin proje raporları ve paftaları “Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Mahalle Kimliğinin Sürdürülmesine Yönelik Rehber”de yer alan hedefler doğrultusunda incelenmiştir. Öncelikle her bir proje için proje ve ekip bilgilerinin ve mahalle kurgusuna ilişkin tasarım yaklaşımlarının yer aldığı bir çizelge hazırlanmıştır. Mahallenin vaziyet planına ve tasarım yaklaşımlarının yansıtıldığı görsellere yer verilmiştir. Daha sonra yarışmacıların mahalle kurgularındaki tasarım yaklaşımlarının “Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Mahalle Kimliğinin Sürdürülmesine Yönelik Rehber”de yer alan hedefler ile değerlendirildiği ikinci çizelgeler hazırlanmıştır (Bkz. Ek 1). Söz konusu projeler sonuç raporlarından ve sunum paftalarından yararlanılarak incelenmiştir. Sonuç raporlarındaki nesnel veriler ile sunum paftalarından elde edilen öznel yorumlar çizelgelere aktarılmıştır. Yarışma sonuçlarında ödül alan 43 proje yukarıda belirtildiği şekilde incelendikten sonra her bir projede hangi hedeflere dair tasarım yaklaşımı izlendiğini gösterir bir matris elde oluşturulmuştur (Bkz. Ek 2). 101 4. BULGULAR Kentlerin ayırt edici ve özgün niteliklerini ortaya koyan kimlik kavramı fiziksel, sosyal ve ekonomik boyutlar altında yer alan bileşenlerden meydana gelmekte ve anlam boyutuyla derinlik kazanmaktadır. Kimlik bileşenleri coğrafyanın farklı bölgelerinde değişiklik gösterdiği gibi aynı kentte yer alan ayrı iki mahallenin kimlik özellikleri de birbirinden farklılık gösterebilmektedir. Çalışma kapsamında ele alınan TOKİ - Emlak Konut GYO tarafından düzenlenen “7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması” ile İller Bankası Anonim Şirketi tarafından düzenlenen “Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması”nda Türkiye’nin doğal kimlik verileri, mimarisi, kültürü, yaşam biçimleri, gelenek ve göreneklerinin çeşitlilik gösterdiği farklı bölgelerindeki illerde (7 İklim 7 Bölge: Mahalle yarışmasında: Hatay, Muş, Denizli, Mardin, Eskişehir, Kastamonu ve Tekirdağ, Mahalle Tasarımı Fikir Yarışmasında: Bursa, Rize, Diyarbakır, Aydın, Adana ve Gaziantep) mahalle kurgusu tasarlanmıştır. Farklı tasarımcılar tarafından çalışılan yarışmalardaki tasarım yaklaşımları “Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Mahalle Kimliğinin Sürdürülmesine Yönelik Rehber”de yer alan hedeflere göre değerlendirildiğinde, önerilen tasarım yaklaşımlarının belirlenen mahalle kimliği bileşenleri ile paralellik gösterdiği tespit edilmiştir. İncelenen her bir projede rehberde yer alan tüm hedeflere ilişkin tasarım yaklaşımları belirlenmese de tüm proje sonuçlarından çıkarılan tasarım yaklaşımlarının rehberde yer alan hedefleri karşıladıkları görülmektedir. İncelenen kırk üç ödüllü projeden elde edilen veriler özetlendiğinde; • Fiziksel Yapı – Doğal Çevre Elemanları; “1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre edilmesi ve vurgulanması” hedefine ilişkin 43 projenin tamamında tasarım yaklaşımı geliştirilmiştir. Hemen her projede iklim verileri, bitki örtüsü, hâkim rüzgâr yönü, güneş yönü, hâkim manzara yönü gibi veriler ve mevcut doğal yapı öğeleri tasarımda girdi olarak kullanılmıştır. “2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan doğal ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması 102 (Ocakçı ve ark. 2017)” hedefi 43 projeden 19’unda ele alınmıştır. Yakın çevrede yer alan doğal ve açık alanlar kimi zaman proje kurgusuna dâhil edilmiş, kimi zaman da doğal sınırları oluşturmuştur. • Fiziksel Yapı – Yapılı Çevre Elemanları –Morfoloji; “3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda dikkate alınması” hedefine ilişkin 43 projenin tamamında tasarım yaklaşımı geliştirilmiştir. Mahallenin morfolojik yapısının belirlenmesinde topografya ana yönlendirici öğe olurken, sokak-parsel-meydan-avlu ilişkileri kurulmuştur. Eğimin olmadığı ya da çok az olduğu alanlarda ızgara plan tipi gibi geleneksel kent dokusundaki hâkim morfoloji referans alınmıştır. İncelenen projelerin neredeyse tamamında tarihi dokudan referans alınan “avlu”lu konut biçimlenişi hâkimdir. Konut yerleşimlerindeki avlulu konut sistemi ile sosyal etkileşimi yüksek alanlar oluşturulmuştur (Şekil 4.1, Şekil 4.2 ve Şekil 4.3). Şekil 4.1. Odunpazarı yerleşim şeması- önerilen yerleşim şeması / İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 2. Mansiyon (Aydınoğlu ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.48) 103 Şekil 4.2. Geleneksel ve öneri mahalle dokusu / Ege Bölgesi (Denizli) 2. Mansiyon (Kasal ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.34) Şekil 4.3. Kavramsal diyagram / Diyarbakır Eşdeğer Ödül (Gürsoy ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.76) “4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin belirlenmesi” hedefine ilişkin 43 projeden 23’ünde tasarım yaklaşımı geliştirildiği tespit edilmiştir. Mahalle kurgusunun en önemli elemanlarından olan sokak tipolojisinin belirlenmesinde topografya ve iklimsel özellikler etkili olmuştur. Bazı proje yaklaşımlarında sosyal boyutta insanlar arasındaki ilişkileri güçlendirmek için deneyimlenebilir ölçek kurgusu ve sıcak iklim koşullarında gölgelik alanlar oluşturulması için dar sokak tipi tercih 104 edilmiştir. Sokak aynı zamanda çocuklar için güvenli oyun alanları olarak tasarlanmıştır. Kimi durumlarda sokak tamamen yayalaştırılarak acil durumlar dışında araç girişlerine izin verilmemiştir. Bazı projelerde sosyal etkileşim mekânı olarak çıkmaz sokak kurgularına yer verilmiştir. Sokaklarda sosyal etkileşimi arttıracak cepler, köşe başları, kapı önleri gibi mikro kamusal alanlar oluşturulmuş ve kullanıcının algısını arttırmaya yönelik farklı perspektifler sunulmuştur (Şekil 4.4, Şekil 4.5, Şekil 4.6 ve Şekil 4.7). Şekil 4.4. İç sokak şema gösterimi / Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Mansiyon (Ruhlukürkçü ve ark. 2017b) (Bkz. Çizelge Ek 1.20) Şekil 4.5. Sokak perspektifi / Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Mansiyon (Fil ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.22) 105 Şekil 4.6. Üst plaka ve konut ilişkisi / Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Mansiyon (Fil ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.22) Şekil 4.7. Dar sokak ve abbara / Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 1. Mansiyon (Barış ve ark. 2017b) (Bkz. Çizelge Ek 1.42) • Fiziksel Yapı – Yapılı Çevre Elemanları –Siluet; “5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017)” hedefi ile ilgili olarak 43 projenin 14’ünde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Mahalle siluetinin belirlenmesinde proje alanının yakın çevresindeki yapılaşmaların kat yükseklikleri dikkate alınmıştır. Topografya ile uyumlu siluet oluşumu belirgin çatı tipolojileriyle desteklenmiştir (Şekil 4.8 ve Şekil 4.9) 106 Şekil 4.8. Siluet / Ege Bölgesi (Denizli) 3. Mansiyon (Çelik ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.36) Şekil 4.9. Siluet / İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 1. Mansiyon (Yıldız ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.46) • Fiziksel Yapı – Yapılı Çevre Elemanları – Ölçek; “6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı ve ark. 2017)” hedefi ile ilgili olarak 43 projeden 35’inde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Mahalle kurgusunun tasarlanmasında ele alınan en önemli bileşenlerden biri insan odaklı mekânsal ölçek kurgusu olmuştur. Yaya ölçeği, kesintisiz yaya ulaşımı, kolay erişim ve kamusal alanlara yürünebilirlik tasarım kriterleri olarak yer almıştır. Kütlelerin büyüklüğüne karar verilirken göz seviyesinde mekân algısına dikkat edilmiştir. Donatı alanları nüfus yoğunluğu ile birlikte düşünülmüştür (Şekil 4.10 ve Şekil 4.11). Şekil 4.10. Ölçek / Ege Bölgesi (Denizli) 3. Mansiyon (Çelik ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.36) 107 Şekil 4.11. Konut-sokak ilişkisi / Akdeniz Bölgesi (Hatay) 2. Mansiyon (Şahin ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.10) “7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun aranması” hedefi ile ilgili olarak 43 projeden 26’sında tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Yakın çevrede mevcut olan ulaşım aksları, konut dokusu, kamu yapıları, parklar, kültürel yapılar alanla ilişkilendirilmiştir. Yakın çevreyle sosyal ve ekonomik etkileşim sağlanması amaçlanmıştır. • Fiziksel Yapı – Yapılı Çevre Elemanları –Yapılı Öğeler; “8. Kent belleğinde önemli yere sahip tarihi yapıların ve anıtların, sosyo-ekonomik ve kültürel yapıya uyumlu bir şekilde korunmaları ve sürdürülmeleri (Butina Watson ve Bentley 2007, Oktay 2011)” ve “9.Farklı dönemlere ait yapıların, eserlerin algılanmasının sağlanması ve çevre düzenlemelerinin yapılması” hedefleri ile ilgili olarak, proje alanı olarak belirlenen alanlarda mevcut yerleşim ve yapılı öğelerin olmaması nedeniyle tarihi yapılar, anıtlar ve bunların çevre düzenlemeleri ile ilgili hedeflerin tam olarak karşılığı verilememiştir. Bununla birlikte 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması’nda İç Anadolu Bölgesi’nde 1. Mansiyon alan projede, tasarım ilkeleri belirlenirken tarihi izlerin belirlenmesi hedeflenmiştir. Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması’nda Bursa’da yapılan çalışma ile eşdeğer ödül alan projede tasarım ilkeleri belirlenirken tarihsel değerlerin tasarıma dâhil edilmesi önerilmiştir. “10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün oluşturacak ürün ve malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017)” hedefine ilişkin 43 projeden 14’ünde tasarım yaklaşımı geliştirilmiştir. Çeşme, gölgeleme elemanları, oturma elemanları, çöp kutusu, geri 108 dönüşüm kutuları, saksı, bisiklet parkı, araç park yerleri, bilgilendirme panosu, aydınlatma elemanları, ağaç altı ızgarası, tretuvar, zemin kaplamaları, kuş evleri gibi kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatıları mahalle kurgusunda kimlik öğeleri olarak önerilmiştir (Şekil 4.12). Şekil 4.12. Kent mobilyaları / Ege Bölgesi (Denizli) 2. Mansiyon (Kasal ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.34) “11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi” hedefi ile ilgili olarak 43 projeden 39’unda tasarım yaklaşımı geliştirilmiştir. Peyzaj öğeleri proje alanının iklim ve bitki örtüsüne uyumlu olarak seçilmiştir. Peyzaj alanları mahalle dokusu ile bütünleştirilmiştir. Ekolojik yaklaşımda arazi ve yağmur suyu depolama ve sulama sistemleri, gri su kullanımı ve güneş panelleri önerilmiştir. • Fiziksel Yapı – Yapılı Çevre Elemanları –Mimari Özellikler; “12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi (Anonim 2017a)” hedefine ilişkin 43 projeden 31’inde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Yerel kimlik öğelerinin sürdürülmesi ve kullanıcı aşinalığının sağlanması amacıyla yerel malzeme seçimine dikkat edilmiştir. Bölgedeki karakteristik yapı öğeleri (cumba, sofa, avlu, taşlık, havuş, arkad, revak, eyvan, abbara, çatı formu, yapı kabuğu, pencere oranları vb.) ve yapım teknikleri günümüz kullanımlarına göre yeniden yorumlanmıştır (Şekil 4.13, Şekil 4.14, Şekil 4.15). 109 Şekil 4.13. Abbara yorumu / Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 1. Mansiyon (Barış ve ark. 2017a) (Bkz. Çizelge Ek 1.42) Şekil 4.14. Revak yorumu / Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 1. Mansiyon (Barış ve ark. 2017a) (Bkz. Çizelge Ek 1.42) Şekil 4.15. Makro serender kurgusu / Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 3. Ödül (Türkkan ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.56) “13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel mimarisine saygılı ancak onları kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017)” hedefine ilişkin 43 projeden 11’inde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Geleneksel doku ve ev tipleri referans alınarak tasarıma dâhil edilmiştir. Geleneksel dokudaki öğelerin referans alınmasının temelinde bu öğelerin yörenin iklimsel ve topografik verilerine göre daha 110 önce belirlenmiş kabuller olduğu görülmektedir. Bu nedenle daha önce iklim ve topografya şartları için üretilen çözümler günümüz imkânlarıyla yeniden ele alınmıştır (Şekil 4.16). Şekil 4.16. Alt odak / Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Ödül (Koloğlu ve ark. 2017b) (Bkz. Çizelge Ek 1.38) “14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017)” hedefine ilişkin 43 projeden 41’inde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Konut blokları tasarlanırken topografya, iklimsel veriler, manzara yönelimi, mahremiyet gibi unsurlar dikkate alınmış ve hava sirkülâsyonunun sağlanması, doğal aydınlatma, doğal iklimlendirme gibi tasarım kriterleri mahalle kurgusuna dâhil edilmiştir. Farklı hane büyüklüğü ve gelir gruplarına göre konut tipleri tasarlanmıştır. Avlu, eyvan, hayat, bahçe, sofa, taşlık gibi birimler yeniden yorumlanmış ve konut tipolojilerinin ve konumlanmalarının belirlenmesinde etkili olmuştur (Şekil 4.17, Şekil 4.18, Şekil 4.19 ve Şekil 4.20). “15.Mevcut dokuda yer alan cephelerdeki kütle hareketlerinin/ritmin sürdürülmesi” hedefine ilişkin 43 projeden 6’sında tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Geleneksel cephe düzenleri, cephe ritimleri tasarıma yansıtılmıştır (Şekil 4.21). 111 Şekil 4.17. Konut üniteleri ve etkileşim alanları / Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Ödül (Polat ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.6) Şekil 4.18. Konut alanı girift yerleşimi / Ege Bölgesi (Denizli) 1. Ödül (Yardımcı ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.26) Şekil 4.19. Eyvan-sokak ilişkisi / Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Ödül (Erdim ve ark. 2017a) (Bkz. Çizelge Ek 1.52) 112 Şekil 4.20. Konut-kamusal alan kurulum ilkeleri / Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Ödül (Kara ve ark. 2017b) (Bkz. Çizelge Ek 1.54) Şekil 4.21. Geleneksel mimarinin yorumlanması / Ege Bölgesi (Denizli) 2. Mansiyon (Kasal ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.34) 113 • Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Yapı; “16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (Anonim 2017a)” hedefine ilişkin 43 projenin tamamında tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Mahalle kurgusunda önemli bileşenler arasında yer alan kamusal mekânlar kurgulanırken özel, yarı özel ve kamusal mekân hiyerarşisine dikkat edilmiştir. Mekânlar arasındaki hiyerarşik kurgu ile aidiyet duygusunun hissedilmesi amaçlanmıştır. Açık, yarı açık ve kapalı mekân kurguları ile ortak yaşam alanları çeşitlendirilmiştir. Kamusal alanlar bazen mahalleyi boydan boya geçen bir omurga şeklinde, bazen meydanlar ile bazen de alan içerisine dağıtılarak farklı yaklaşımlarla ele alınmıştır. Genel olarak kamusal alanların proje alanının her bölgesine eşit mesafede olmasına ve erişilebilirliklerinin yüksek olmasına dikkat edilmiştir (Şekil 4.22 ve Şekil 4.23). Şekil 4.22. Mahalle merkezi ve çayır / Bursa Eşdeğer Ödülü (Kaya ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.72) 114 Şekil 4.23. Mahalle kurgusu / Bursa Eşdeğer Ödülü (Kaya ve ark. 2017) “17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması” hedefine ilişkin 43 projeden 28’inde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Komşuluk ilişkilerini güçlendirmek için karşılaşma, buluşma, temas etme mekânlarının oluşturulması amaçlanmıştır. Bunun için yaya sokakları, avlular, bahçeler, havuş, tandırlık, bahçe, revak, açık merdivenler, rampalar, kapı önü portikleri, sofa, dam, kabaltı, gezemek, eyvan vb. mekân kurguları mahallelinin buralarda birlikte vakit geçirebileceği şekilde düzenlenmiştir. Bunun için bu alanlarda gölgelik alanlar oluşturulmuş ve oturma birimlerine yer verilmiştir (Şekil 4.24, Şekil 4.25, Şekil 4.26, Şekil 4.27, Şekil 4.28 ve Şekil 4.29). 115 Şekil 4.24. Ortak alan kullanımları / Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Ödül (Polat ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.6) 116 Şekil 4.25. Havuş kullanımı / Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Ödül (Keskin ve ark. 2017b) (Bkz. Çizelge Ek 1.14) Şekil 4.26. Çardak altı / Ege Bölgesi (Denizli) 2. Ödül (Gündüz ve ark. 2017a) (Bkz. Çizelge Ek 1.28) Şekil 4.27. Sokak-eyvan ilişkisi / Diyarbakır Eşdeğer Ödül (Gürsoy ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.76) 117 Şekil 4.28. Kabaltı / Diyarbakır Eşdeğer Ödül (Gürsoy ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.76) Şekil 4.29. Gezemek / Diyarbakır Eşdeğer Ödül (Gürsoy ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.76) “18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik özelliklerini yansıtan mekânlar üretilmesi” hedefine ilişkin 43 projeden 10’unda tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Bölgedeki mevcut kültürel özelliklerin sürdürülebileceği mekânlar üretilmesi amaçlanmıştır. Yöresel özellik ve ihtiyaçlar doğrultusunda; hamam, bahçe (kendine yetebilecek ürünü sağlama), kışlık ürünlerin kurutulabileceği alanlar, kuş yetiştiriciliği, salça, reçel, zeytinyağı yapımı için ortak alanlar, mevlit, taziye, düğün, etkinlik gibi toplanmalar için ortak alanlar tasarlanmıştır (Şekil 4.30 ve Şekil 4.31). Çeşitli etkinlikler 118 için dam, teras, ortak mutfak kullanımına yer verilmiştir. Farklı din mensuplarının olduğu bölgelerde mahalle kurgusuna ilgili ibadethane yapısının eklenilmesi önerilmiştir. Şekil 4.30. Teras çatı kullanımı / Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Hattapoğlu ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.24) Şekil 4.31. Ortak mutfak / Diyarbakır Eşdeğer Ödül tasarım yaklaşımı (Gürsoy ve ark. 2017) (Bkz. Çizelge Ek 1.76) “19.Kültürel çeşitliliğe yönelik sosyal yaşamın desteklenmesi (Ocakçı ve ark. 2017)” hedefine ilişkin 43 projeden 4’ünde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Farklı sosyo- ekonomik grupların bir arada olması ve kültürel çeşitliliğin desteklenmesi hedeflenmiştir. “20.Toplumsal ve mekânsal ayrışmanın önlenmesi” hedefine ilişkin 43 projeden 7’sinde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Toplumsal ve mekânsal ayrışmanın önlenmesine yönelik olarak farklı kültür, inanç, yaş, meslek ve gelir gruplarının bir arada yaşaması kurgulanarak topluluk duygusunun ön planda tutulması önerilmiştir. Bunu destekleyecek 119 mahalle anneliği gibi bir programa, mahalle yaşam merkezi gibi bir birime yer verilmesi önerilmiştir. “21.Mahallede var olan aktivitelerin, sanat ve zanaat türlerinin desteklenmesi ve sürdürülmesi” hedefine ilişkin 43 projeden 8’inde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Yörede var olan kutlama, düğün, bayram, ağaç dikimi, kuş yetiştiriciliği gibi aktivitelerin; kilimcilik, el işleri, reçel yapımı, bağcılık, metal-ahşap işleri, ayakkabıcılık, telkari, taş, bakır, dokuma, yerel mutfak, mobilyacılık gibi zanaat ve atölye işlerinin sürdürülmesi hedeflenerek mekânsal kurguya yansıtılmıştır. “22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının sağlanması/korunması” hedefine ilişkin 43 projeden 13’ünde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Mevcut sektörlerin devamlılığı için küçük esnafın mevcudiyetinin sağlanmasına önem verilmiştir. Bu bağlamda çarşı ve ticaret alanlarının kurgusu küçük esnaf dikkate alınarak tasarlanmıştır. Tarıma bağlı üretimin ve diğer yerel üretim faaliyetlerinin sürdürülmesi amaçlanmıştır. Başta tarım olmak üzere üretim kavramı geliştirilerek hem ekonomik gelişme düşünülmüş hem de mahallelinin yer ile olan bağının arttırılması hedeflenmiştir. “23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik politikalarla bütünleşme sağlanması (Anonim 2017a)” hedefine ilişkin 43 projeden 15’inde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Kooperatif örgütlenmeleri, küçük ölçekli girişimler aracılığı ile yerel esnaf ve yerel üretimin desteklenmesi ve bölgede yaşayanlar için kısmi istihdam sağlanması önerilmiştir. Ekonomik gelişim ve yerel kalkınmayı destekleyici yöresel üretim atölyelerine yer verilmiştir. Permakültür uygulaması ile yerel üretim yapılması ve üretilen ürünlerin mahalle içinde satılması önerilmiştir. Tarım faaliyetleri yürütülen bölgelerde tohum geliştirme merkezi gibi tarımsal üretimi destekleyici ve geliştirici birimler önerilmiştir. Turizm potansiyeli olan yerler için küçük ölçekli turizm işletmeleri önerilmiştir. “24.Alan kullanımı açısından çeşitliliğin sağlanması” hedefine ilişkin 43 projeden 6’sında tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Proje alanlarının sahip olduğu potansiyellere göre tarım, turizm, zanaat gibi alansal kullanımlara yer verilmiştir. 120 • Anlam ve Algısal Yapı; “25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017)” hedefine ilişkin 43 projeden 12’sinde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Geleneksel yapılaşma dokusu, yapı öğeleri ve malzeme kullanımları teşvik edilerek yerel kimliğin sürdürülmesi önerilmiştir. Böylece kullanıcılar için aşinalık sağlanarak aidiyet duygusunun geliştirildiği sosyal bağları yüksek, algılanabilir mekân tasarımları önerilmiştir. Avlulu konut sistemi aidiyet duygusunun geliştirilebileceği bir mekânsal kurgu olarak ele alınmıştır. Yöresel üretim atölyeleri, festival, sergi gibi yöresel etkinlikler düzenlenebilecek mekân kurgusu düzenlenmesi ve mahremiyet/kamusallık hiyerarşisi ile aidiyet duygusunun geliştirilmesi önerilmiştir. “26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi hedefleyen insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların tasarlanması (Anonim 2017a)” hedefine ilişkin 43 projeden 13’ünde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeye yönelik olarak kendilerinin şekillendirebilecekleri, sosyal ilişkiler kurabilecekleri, insan ölçeğine saygılı yaklaşımlar izlenmiştir. Yoğun yaya kullanımı ile mekânların hissedilmesi ve sahiplenilmesi amaçlanmıştır. Mahalle sakinlerinin mahallede alınacak kararlar hakkında söz sahibi olabilecekleri muhtarlık işlevinin yanında mahalle meclisi, STK ofis alanları ve mahalle meselelerini tartışabilecekleri açık toplanma alanları gibi mekânlar önerilmiştir. Esnaf kültürünün de bu konuda destek sağlayacağı ve insanların etkileşimini arttıracağı ön görülmüştür. “27.Topluluk duygusunun ve kentlilik bilincinin desteklenmesi” hedefine ilişkin 43 projeden 7’sinde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Topluluk duygusu ve kentlilik bilincinin desteklenmesine yönelik olarak mahalledeki üretim faaliyetleri aracılığı ile kolektif bilincin artması ve mahallelinin kendi alanlarının bakımından sorumlu olmaları düşünülmüştür. Mahalle anneliği gibi sosyal programlar aracılığıyla toplumsal kaynaşmanın sağlanması ve topluluk duygusunun geliştirilmesi önerilmiştir. Belediye evi önerisi ile her yaştan mahallelinin çeşitli konular ve sorunlar için bir araya gelerek fikir yürütebilecekleri, etkinlik düzenleyebilecekleri ve çalışmalarını yürütebilecekleri sosyal ilişkileri güçlendirecek kamusal mekân önerisi yapılmıştır. Mahallenin, bireylerin bir araya gelerek, kendi tercihlerini karşılıklı iletişim ve bir arada yaşama bilinci ile yaşam alanlarına yansıtmalarına olanak verecek şekilde kurgulanması önerilmiştir. 121 “28.Toplumsal belleğe ait soyut kimlik değerlerinin, simge ve sembollerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması” hedefine ilişkin 43 projeden 7’sinde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Geleneksel aktivite ve etkinliklerin, zanaat kültürlerinin sürdürülmesi mekânsal kurguya aktarılarak toplumsal belleğe ait soyut kimlik değerlerinin, simge ve sembollerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması hedeflenmiştir. Mekân kurgusunda geleneksel dokuya verilen referanslar da bu bağlamda kimlik değerlerinin gelecek kuşaklara aktarılmasında bir yöntem olarak görülmüştür. Ayrıca mahallede kent kimliği ile süreklilik arz eden imgeler için ayrılan yerlere ne yapılacağının mahallelinin ortak kararı ile belirlenmesi amaçlanmış ve mahalleyi oluşturan alt birimlerin çeşme, heykel, peyzaj vb. kendine has imgelerle sahiplenilmesi ve bilinirliğinin arttırılması önerilmiştir. “29.Kent belleğinin korunması için tarihin izlerinin sürdürülmesi ve katmanlaşmanın mahalle dokusunda okunabilmesi” hedefi ile ilgili olarak 43 projeden 5’inde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Tarihsel dokunun sürekliliğinin sağlanması gerektiğine değinilmiştir. Kent belleğinin korunması ve sürdürülmesinde kültürel mirasın sürdürülmesi amacıyla kentin geçmişini anımsatan doku ve mekân önerileri geliştirilmiştir. Çınaraltı ve meydan camisi gibi öğeler bellek öğeleri olarak tasarıma dâhil edilmiştir. “30.Kentsel belleği sürekli hale getiren yapıların ve mekânların (nirengi noktaları) korunması, mekânsal kimliğin önemli bileşenleri olan sokak, cadde, mahalle, park, meydan, mescit vb. isimlerinin değiştirilmemesi (Anonim 2017a)” hedefi ile ilgili olarak 43 projeden 5’inde tasarım yaklaşımı belirlenmiştir. Avlu, sokak ve mahalle isimlerinin kent kimliği ile uyumlu öğelerden seçilmesi önerilmiştir. Bazı projelerde avlu ve sokak isimleri peyzaj öğeleri ile ilişkilendirilmiştir (Şekil 4.32). Çınaraltı, çeşme başı gibi isimler, isim olmanın yanı sıra mahallenin günlük yaşamını belirleyen mekânsal öğeler olarak düşünülmüştür. 122 Şekil 4.32. Çıkmaz sokak kurgusu-peyzaj bahçeleri / Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Ödül (Erdim ve ark. 2017a) (Bkz. Çizelge Ek 1.52) 43 ödüllü projenin rehberde belirlenen 30 hedefe göre değerlendirilmesi sonucunda doğal verilerin analizi ve projeye entegre edilmesi, morfolojinin belirlenmesi, doğal veriler ve sosyo-kültürel özellikler ile birlikte konut tipolojilerinin belirlenmesi, sosyal ilişkilere zemin hazırlayacak kamusal mekânların kurgulanması öncelikli olarak ele alınırken; deneyimlenebilir büyüklükte ve insan ölçeğinde tasarım, yakın çevre ve kent ile süreklilik sağlanması, mahalle kimliğine uygun peyzaj tasarımı, yerel mimari özelliklerinin analizi ve günümüze uyarlanması, sokak tipolojisinin kurgulanması, komşuluk ilişkilerine yönelik düzenlemeler yapılması gibi konuların da ağırlıklı olarak ele alındığı görülmüştür. Ek 2’de yer alan matriste de görüldüğü üzere fiziksel yapı ile ilgili hedefler daha yoğun ele alınırken, ardından sosyo-kültürel ve ekonomik yapı ile ilgili hedefler gelmektedir. Daha soyut verilerden oluşan anlam ve algısal yapı ile ilgili hedefler ise en az ele alınan hedefler olmuştur. Ancak sayıca daha az projede anlam ve algısal yapıya ilişkin hedeflere değinilse de bu boyutta geliştirilen yaklaşımlar ele alınan bu üç boyutun birbiri ile ilişkili olduklarını göstermiştir. Belirli somut bir karşılığı olmayan anlam ve algısal boyuta dair bileşenler açık bir şekilde ifade edilmese de mahalle kurgusunda yer alan diğer kimlik bileşenleri aracılığıyla ya da geliştirilen senaryolar üzerinden oluşturulmaya çalışılmıştır. Fiziksel yapı ve sosyo-kültürel ve ekonomik yapı ile ilgili belirlenen bileşenlerin de aslında anlam ve algısal boyutu desteklediği görülmüştür. Örneğin 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması’nda Doğu Anadolu Bölgesi’nden 1. Ödül alan yarışmada mahalle ölçeği kurgusu aidiyet duygusu ile ilişkilendirilmiştir. 123 İncelenen projelerde fiziksel boyutun sosyo-kültürel yapı ile birlikte düşünüldüğü ve anlama dair kavramlarla desteklendiği görülmüştür. Bazı projelerde anlam ve algısal yapıya dair senaryolar üretilirken, bazılarında fiziksel ve kültürel öğeler üzerinden ilişki kurulmuştur. Sonuç olarak literatür analizinde de vurgulandığı üzere fiziksel boyut, sosyo-kültürel ve ekonomik boyut, anlam ve algısal boyut belirli hedeflerin karşılığına gelen yaklaşımlar ile yarışma projelerinin birçoğunda bütün olarak ele alınmıştır. 124 5. TARTIŞMA ve SONUÇ Kent mekânlarındaki problemlerin çözümünde araç olarak kullanılan kentsel dönüşüm uygulamalarında verimli sonuçlar elde edebilmek için, alandaki mevcut problemlerin tüm boyutlarıyla tanımlanması ve bu problemlerin çözümüne yönelik en uygun yaklaşım ve müdahale türünün belirlenmesi gerekmektedir. Çünkü benzer problemler izlense de her alanın mevcut potansiyelleri birbirinden farklıdır ve doğru uygulamalar yapılması için alana özgü yaklaşım izlenmesini gerektirmektedir. Kentlerdeki konut dokularının yenilenmesinde de izlenecek yaklaşım alanın mevcut fiziksel, sosyo-kültürel, ekonomik boyutlarıyla birlikte yere özgü olarak geliştirilmelidir. Türkiye’de son dönemde kentsel dönüşüm uygulamaları sonucunda ortaya çıkan mekânsal ve sosyal boyutta kimlik kaybı gibi önemli sorunlar bu tür uygulamalara yönelik yeni yaklaşımların izlenmesini gerekli kılmaktadır. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın desteklediği ve diğer kamu kurumları ve üniversiteler ile birlikte yürüttüğü; Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı (2010-2012), Kentsel Tasarım Rehberleri Geliştirilmesi Projesi, Şehircilik Şûrası ve Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlke ve Kriterlerinin Geliştirilmesi Projesi bu kapsamda yürütülen yüksek nitelikli çalışmalar olup ileride yapılacak olan uygulamalar için birer rehber niteliğindedir. Yürütülen bu çalışmalar tez kapsamında mahalle ölçeğinde ve yerel kimlik bağlamında süzülmüş ve tez çalışmasında belirlenen mahalle kimliği bileşenleri ile sentezlenerek mahalle kimliğinin sürdürülmesine yönelik hedef, gösterge ve yöntemlerden oluşan bir rehber oluşturulmuştur. Mahalle kimliği bileşenlerinin sürdürülmesine yönelik belirlenen hedefler, göstergeler ve yöntemlerden oluşan rehber kurgusu, alan çalışmasında ele alınan ödüllü kırk üç yarışma projesindeki mahalle tasarımı yaklaşımlarının çözümlenmesinde ve mekânsal kurguya nasıl yansıtıldığının anlaşılmasında yardımcı olmuştur. Fiziksel yapı, sosyo-kültürel ve ekonomik yapı, anlam ve algısal yapı altında belirlenen hedeflere yönelik her bir projede çalışılan alanın coğrafi, kültürel ve toplumsal potansiyellerine göre tasarım yaklaşımı kurgulandığı görülmüştür. Fiziksel yapı altında; doğal karakteri oluşturan öğelerin tasarıma entegre edilmesi, mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının, odak noktalarının, parsel biçimlenişlerinin 125 tasarımda dikkate alınması ve sosyo-kültürel ve ekonomik yapı altında; insanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkan tanıyacak kamusal (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları vb.) ve yarı kamusal (kafeler, avlular, çarşılar vb.) mekânların kurgulanması kırk üç projenin tasarım yaklaşımlarında da ele alınmıştır. Fiziksel yapı altındaki hedeflerin daha fazla dikkate alındığı görülürken, anlam ve algısal yapıya yönelik hedeflere ilişkin daha az öneri geliştirilmiştir. Türkiye’de farklı kimlik özelliklerine sahip bölgelerde çalışılan proje sonuçları mahalle kavramının sahip olduğu öz değerlerin (komşuluk, esnaf, sokak yaşamı, paylaşım, selamlaşma vb.), yerin doğal çevre verileri ve kültürel özellikleri ile birlikte farklı şekillerde yorumlandığını göstermiştir. Ancak aynı alanda çalışılan projelerde dahi tasarımda farklı yorumlar getirildiği görülmüştür. Bu nedenle ileride yapılacak olan kentsel dönüşüm projelerinin bölgesel ya da il bazında bir model olarak düşünülmemesi bunun yerine uygulama yapılacak her alan için yere özgü bir tasarım yaklaşımı izlenmesi gerektiği düşünülmektedir. Buna yönelik çalışma kapsamında geliştirilen rehberin temel amacı da yapılacak olan mahalle ölçeğindeki kentsel dönüşüm uygulamalarında “yere özgü” verilerin sürdürüldüğü bir kentsel dönüşüm yaklaşımı izlenmesidir. Mahalleye ilişkin belirlenen bir tema ile tasarım yaklaşımlarının geliştirildiği ödüllü kırk üç yarışma projesi incelendiğinde tez çalışması kapsamında geliştirilen rehberde yer alan hedeflerin karşılığına gelen tasarım yaklaşımları izlendiği görülmüştür. Bu da yazılı olmasa da mahalle kurgusunu oluşturan bileşenlerin tasarımcıların zihninde var olduğunu ve oluşturdukları mahalle kurgusuna bir şekilde yansıttıklarını göstermektedir. Bu çalışma ile de söz konusu mahalle kimliği yaklaşımları yazılı bir rehber ile kurgulanmaya çalışılmıştır. Coğrafi bölge özellikleri bir bölgedeki mahallenin kimlik özelliklerinin belirlenmesinde üst ölçekte kalacağı gibi aynı kentte yer alan komşu iki mahallenin kimlik özellikleri de birbirinden farklılık gösterebilmektedir. Yakın coğrafyalardaki bu farklılıklar genellikle mahallede yaşayan sakinlerden kaynaklanmaktadır. Özellikle büyük şehirlerde göç ile gelişen kent bölgelerinde, farklı bölgelerden gelen insanların bir arada toplandığı, farklı kimlik özelliklerine sahip mahalle oluşumları gözlenebilmektedir. Bu nedenle kentsel 126 dönüşüm projelerinde de belirtildiği üzere yer sakinlerinin sürece katılması önem taşımaktadır. Kent ya da mahalle kimliği ele alınırken fiziksel ve sosyo-kültürel yapının iyi bir şekilde analiz edilmesi ve birbirleriyle ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Bugüne kadar gerçekleştirilen kentsel dönüşüm uygulamaları ve literatür araştırmaları hem kentsel dönüşümün hem de kent kimliğinin tüm boyutları ile birlikte düşünülmesi gerektiğini göstermektedir. Bu bağlamda mahalle ölçeğinde kentsel dönüşüm uygulaması yapılacak olan alanlarda fiziksel yapıyı oluşturan doğal çevre elemanları ve yapılı çevre elemanları, yakın çevre ilişkisi, sosyo-kültürel özellikler, yerel ekonomik potansiyeller, aidiyet duygusu, topluluk duygusu ve kentlilik bilinci gibi kavramlar birlikte ele alınmalıdır. İncelenen proje örneklerinde bir yörenin kültüründe yer alan bir zanaat türü ya da tarım kültürünün mekânsal kurgu ile birleştirilerek fiziksel yapı, sosyo-kültürel yapı, ekonomik boyut ve anlam boyutunun birbirleriyle ilişkilendirilebileceği görülmüştür. Bu nedenle alınacak tasarım kararları öncesinde uygulama alanının potansiyelleri ve kültürel değerleri iyi bir şekilde anlaşılarak alanın kimliğine uygun bir tasarım yaklaşımı belirlenmelidir. Bu konuda merkezi ve yerel yönetimlere görevler düşmekte olup, kent kimliğinin korunması ve sürdürülmesi konusunda kent politikalarının geliştirilmesi ve bu politikaların yasal çerçeveye bağlanması, daha önce yapılan proje çalışmalarının ya da tez kapsamında üretilen rehberin uygulanması için bir adım oluşturabilir. Kentsel dönüşüm konusu Türkiye’de üzerinde daha çok çalışılması ve geliştirilmesi gereken bir konudur. Bu nedenle yapılan uygulamalar sonucunda alınan geri dönüşler uygulamaların iyileştirilmesi adına önemli veriler sağlamaktadır. Aynı şekilde kent kimliğinin belirlenmesi ve sürdürülmesine dair politikaların uygulanması sonucunda alınacak geri dönüşler ile kimlik konusuna yönelik kent politikaları geliştirilmeye devam edilmelidir. Böylelikle yerel yönetimlerin kentsel tasarım rehberi hazırlamasına yardımcı olmak üzere gerçekleştirilen Kentsel Tasarım Rehberleri Hazırlanması Projesi gibi önemli bir çalışmanın daha fazla uygulamaya geçirilmesi sağlanabilir. Son olarak mahalle kurgusunun oluşturulmasında söz edilen bileşenler sadece proje aşaması için değil ileriye dönük olarak sürdürülebilir şekilde düşünülmeli ve kentsel 127 dönüşüm uygulamalarının yerel kimlik özelliklerinin sürdürülmesinde bir araç olarak kullanılması teşvik edilmelidir. 128 KAYNAKLAR Akkar, Z. M. 2006. Kentsel Dönüșüm Üzerine Batı'daki Kavramlar, Tanımlar, Süreçler ve Türkiye. Planlama, 2: 29-38. Akkar Ercan, M., 2013. Urban Regeneration and Sustainable Community Development in Historic Neighborhoods of İstanbul: The Routledge Companion to Urban Regeneration. Editors: Leary, M. E. and McCarth, J., New York, pp:443-454. Akkar Ercan, M., Belge Z. S. 2017. Daha Yaşanabilir Kentler İçin Mikro Ölçek Yürünebilirlik Modeli. METU JFA, 34 (1), 231-265. Al, M. 2011. Kentte Bellek Yıkımı ve Kimlik İnşası- Palimpsest: Ankara Atatürk Bulvarı Bağlamında Bir İnceleme. İdealkent, 4, 22-36. Alada, A. B. 1989. Osmanlı Türk Şehrinde Mahalle. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı, Ankara. Alada, A. B., 2001. Yeni Bir Toplumsal Yapılanma İçin İşlevsel Bir Kamu Alanı: Mahalle. 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 5. Türkiye Şehircilik Kongresi:“Avrupa Birliği Süreci ve Planlama”, 7-9 Kasım 2001, Ankara. Aldemir, Ş. ve Doğan, M. 2015. Kentsel Dönüşüm Mevzuatı: Neden Nasıl ve Kim İçin Kentsel Dönüşüm, Editörler: Duman, B. ve Coşkun, İ. s. 497-521.). Altaban, Ö., 2005. Cumhuriyetin Kent Planlama Politikaları ve Ankara Deneyimi: 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık. Editör: Sey Y. s.41-64. Altaban, Ö. 2013. Kentsel Planlama’dan Kentsel Tasarıma Geçişte Düşünülecek Boyutlar. ICONARP International Journal of Architecture and Planning. 1 (1), 2-21. Alver, K. 2013. Mahalle- Mahallenin Toplumsal ve Mekânsal Portresi. Hece Yayınları, Ankara, 291. Akay, M., Ertem, H., İtez, A. C., Gözel, N., Karadoğan, S., Gülcan, E., Koçer, Ç., 2017. Aydın Eşdeğer Mansiyon Ödülü. http://www.arkitera.com/proje/8011/mahalle- tasarimi-fikir-yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). Akyüz, H., 2017. Gaziantep Eşdeğer Mansiyon I Ödülü. http://www.arkitera.com/proje/8048/mansiyon-odulu-mahalle-tasarimi-fikir-yarismasi1 (Erişim tarihi: 12.06.2018). Anonim, 1996. Birleşmiş Milletler İnsan Yerleştirmeleri Konferansı Habitat II, Türkiye Ulusal Raporu ve Eylem Planı. https://webdosya.csb.gov.tr/db/habitat/editordosya/file/dokumanlar/Ulusal%20Rapor%2 0ve%20Eylem%20Plan%C3%84%C2%B1.pdf-(Erişim tarihi: 28.04.2018). Anonim, 2005. Belediye Kanunu. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5393.pdf-(Erişim tarihi: 11.02.2019). Anonim, 2010. Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı 2010-2023. https://webdosya.csb.gov.tr/db/kentges/editordosya/kentges_tr.pdf-(Erişim tarihi: 16.10.2018). Anonim, 2017a. 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması Şartnamesi. TOKİ - Emlak Konut GYO A.Ş. http://7iklim7bolge.com/dosyalar/7-iklim-7-bolge-sartname-2017.pdf-(Erişim tarihi: 26.04.2018). Anonim, 2017b. Ödül alan projeler. http://7iklim7bolge.com/-(Erişim tarihi: 12.06.2018). Anonim, 2018. The History of Panot. https://www.laramblabarcelona.com/en/barcelonas-tiles/-(Erişim tarihi: 06.04.2019). Anonim, 2019a. Online Yapı Sözlük. https://www.yapisozluk.com 129 Anonim, 2019b. http://www.sozce.com/nedir Ataöv, A. ve Osmay, S. 2007. Türkiye'de kentsel dönüşüme yöntemsel bir yaklaşım. METU JFA , 24(2): 57-82. Atik, M. 2014. Kentsel Yaşam Kalitesi ve Kent Kimliği Bağlamında İstanbul’daki Yenileme Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme; Sulukule Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kentsel Sistemler ve Ulaştırma Yönetimi Anabilim Dalı, İstanbul. Ayan, B. 2010. Kent Morfolojisini Etkileyen Nedenler ve Eminönü Tarihi Yarımada Bölgesinin İstanbul Ulaşımına Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kentsel Sistemler ve Ulaştırma Yönetimi Anabilim Dalı, İstanbul. Ayan, M. 1991. Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük, Ersoy, M. (Derl.) ,Ninova Yayınları, İstanbul, 527 s. Ayata S., Ayata A.G. 1996. Konut, Komşuluk ve Kent Kültürü. Ankara: T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı. Aydınoğlu, M., Uysal Söğüt, Ö., Özinanır Sarıhan, I., 2017. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 2. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/ic-anadolu-bolgesi-2-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Aydoğan, M. 2001. Kent Kimliğinin Ortaya Çıkarılması Amacıyla Kentsel Tasarım Rehberlerinin Kullanımı Kemerealtı Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Ayık, Ç., Şerifoğlu, S., Kul, F., Abduloğlu, A., Baykan, B., 2017. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Ödül http://7iklim7bolge.com/dogu-anadolu-bolgesi-2-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Bal, E., Dede, G., Çavuş, D., Aydınoğlu, K., 2017a. Marmara Bölgesi (Çorlu) 3. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/marmara-bolgesi-3-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Bal, E., Dede, G., Çavuş, D., Aydınoğlu, K., 2017b. Marmara Bölgesi (Çorlu) 3. Mansiyon. http://www.arkitera.com/proje/8087/3-mansiyon-marmara-bolgesi--corlu--7- iklim-7-bolge---mahalle-ulusal-mimari-ve-kentsel-tasarim-fikir-yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). Bailey, N. 2005. Housing-Led Regeneration: The Glasgow Experience. Uluslararası Kentsel Dönüşüm Uygulamaları Sempozyumu, 27-30 Kasım 2004, Küçükçekmece Belediyesi Yayını, İstanbul. Bailey, N., 2009. Engaging local communities in neighbourhood regeneration in Engaland: an evaluation of aims, objectives and outcomes: The Routledge Companion to Urban Regeneration, Ed.: Leary, M. E., McCarthy, J., pp. 411-420. Barış, A., Cengiz, G., Kundakçı, E., 2017a. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 1. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/guneydogu-anadolu-bolgesi-1-mansiyon-2/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Barış, A., Cengiz, G., Kundakçı, E., 2017b. http://www.arkitera.com/proje/8065/1- mansiyon-guneydogu-anadolu-bolgesi-mardin-7-iklim-7-bolge---mahalle-ulusal- mimari-ve-kentsel-tasarim-fikir-yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). Bekar, M., Bekar, F., Törk, H., 2017. Ege Bölgesi (Denizli) 3. Ödül. http://7iklim7bolge.com/ege-bolgesi-3-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Bilge, A. C., Güler K. 2016.Berlin Duvarı: Utanç Duvarı’ndan Anıta. Mimarist, 56, 57- 65. 130 Bilgin, A. İ., Doğan, L., 2017. Bursa Eşdeğer Mansiyon Ödülü. http://www.arkitera.com/proje/8020/mahalle-tasarimi-fikir-yarismasi---mansiyon-odulu (Erişim tarihi: 12.06.2018). Birik, M. 2011. Kentsel Mekânın Değişim Sürecinde Transformasyon ve Deformasyon. Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, İstanbul. Bingöl, Ö., Barka, İ., Şen, M., Kılıç, P., Firidin Özgür, E., Tirben, N., Betos, F., 2017. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 1. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/akdeniz-1-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Bingöl, Ö., Barka, İ., Şen, M., Kılıç, P., Firidin Özgür, E., Tirben, N., Betos, F. 2017. Marmara Bölgesi (Çorlu) 2. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/marmara-bolgesi-2- mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Butina Watson, G., Bentley, I. 2007. Identity by Design, Architectural Press, Oxford. Çelik, C. H., Baş, A., Kul, H., 2017. Ege Bölgesi (Denizli) 3. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/ege-bolgesi-3-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Certau, M., 1984. The Practice of Everyday Life, pp. 232. Çadırcı, M. 1996. Anadolu Kentlerinde Mahalle (Osmanlı Dönemi). Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Habitat II, s.257-263. Çevik, S. 1991. Mekân-Kimlik-Kimliklendirme Trabzon Sokakları Örneği. Doktora Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Trabzon. Çöl, S. 1998. Kentlerimizde Kimlik Sorunu ve Günümüz Kentlerinin Kimlik Derecesini Ölçmek İçin Bir Yöntem Denemesi. Doktora Tezi. Mimar Sinan Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, İstanbul. ÇŞB, 2017a. Şehircilik Şûrası Komisyon Raporları. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2017, Ankara. https://sehirciliksurasi.csb.gov.tr/-(Erişim tarihi: 13.11.2017). ÇŞB, 2017b. Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlkelerinin Geliştirilmesi Projesi Çalıştayı. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2017. https://csb.gov.tr/kentsel- donusum-uygulamalarinda-planlama-ilkelerinin-ve-kriterlerinin-gelistirilmesi-projesi- calistayi-haber-220577-(Erişim tarihi: 23.03.2019). ÇŞB, 2017c. Yerel Yönetimler İçin Kentsel Tasarım Rehberi Hazırlama El Kitabı. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2017, Ankara. ÇŞB, 2018. KENTGES. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. https://kentges.csb.gov.tr/kentges-nedir-i-7119-(Erişim tarihi: 17.02.2019). ÇŞB, MSGSÜ, 2016a. Kentsel Tasarım Rehberleri - Cilt I Araştırma ve Tanımlama. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Kentsel Tasarım Uygulama ve Araştırma Merkezi, İstanbul. ÇŞB, MSGSÜ 2016b. Kentsel Tasarım Rehberleri - Cilt II İçerik. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Kentsel Tasarım Uygulama ve Araştırma Merkezi, İstanbul. Çubukçuoğlu, B. 2013. Bursa Doğanbey Kentsel Dönüşüm Projesinin Tarihi Kent ve Kullanıcı Kimliği Üzerine Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul. Dalağan, V., 2017. Gaziantep Eşdeğer Mansiyon II Ödülü. http://www.arkitera.com/proje/8010/haarda (Erişim tarihi: 12.06.2018). Dalkılıç, N. ve Bekleyen, A. 2011. Geçmişin Günümüze Yansıyan Fiziksel İzleri: Geleneksel Diyarbakır Evleri: Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi. Editör: Yıldız, İ., T.C. Diyarbakır Valiliği, Diyarbakır, s.417-462. 131 Demirdizen, E. 2015. Kentsel Dönüşümde TOKİ'nin Rolü: Neden Nasıl ve Kim İçin Kentsel Dönüşüm, Editörler: Duman, B. ve Coşkun, İ. s. 453-470. Demirsoy, M. S. 2006. Kentsel Dönüşüm Projelerinin Kent Kimliği Üzerindeki Etkisi (Lübnan-Beyrut-Solidere Kentsel Dönüşüm Projesi Örnek Alan İncelemesi). Yüksek Lisans Tezi, MSGÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, İstanbul. DPT, 1963. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967). T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, 1963. http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/13736/plan1.pdf-Erişim tarihi: (26.01.2019) DPT, 2013. Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2014-2018). T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, 2013. http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Onuncu- Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2014-2018.pdf- (Erişim tarihi: 13.09.2019). Dündar, Ö. 2003. Kentsel Dönüşüm Uygulamalarının Sonuçları Üzerine Kavramsal Bir Tartışma. TMMOB Kentsel Dönüşüm Sempozyumu, 11-13 Haziran 2003, İstanbul. Erden, Y. D. 2003. Kentsel Yenileşmede Bir Araç Olarak Dönüşüm Projeleri. Doktora Tezi, MSGSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, İstanbul. Erdim, D., Öztürk, Ö., Topçu, K., Şevik, M. T., Gündoğdu, E., Martan, B., Yılmaz, G. 2017a. Karadeniz Bölgesi (Eskişehir) 1. Ödül. http://7iklim7bolge.com/karadeniz- bolgesi-1-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Erdim, D., Öztürk, Ö., Topçu, K., Şevik, M. T., Gündoğdu, E., Martan, B., Yılmaz, G. 2017b. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Ödül. http://www.arkitera.com/proje/8082/1-odul-karadeniz-bolgesi-kastamonu-7-iklim-7- bolge---mahalle-ulusal-mimari-ve-kentsel-tasarim-fikir-yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). Fil, R., Kösehan, S., Civelek, A. Boyacıgil Güngör, O., 2017. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/dogu-anadolu-bolgesi-2-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Göregenli, M. (2018). Çevre Psikolojisi-İnsan Mekân İlişkileri. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 249 s. Göregenli, M., Karakuş, P. Özgen Kösten, E. Y., Umuroğlu, İ. 2014. Mahalleye Bağlılık Düzeyinin Kent Kimliği İlişkisi İçinde İncelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 29 (73), 73-85. Görgülü, Z. 2009. Kentsel Dönüşüm ve Ülkemiz. TMMOB İzmir Kent Sempozyumu, 8-9 Ocak 2009, İzmir. Gündüz, A., Şimşek, E., Artar, M. G., Çelik, Ö., 2017a. Ege Bölgesi (Denizli) 2. Ödül. http://7iklim7bolge.com/ege-bolgesi-2-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Gündüz, A., Şimşek, E., Artar, M. G., Çelik, Ö., 2017b. Ege Bölgesi (Denizli) 2. Ödül. http://www.arkitera.com/proje/8078/2-odul-ege-bolgesi-denizli-7-iklim-7-bolge--- mahalle-ulusal-mimari-ve-kentsel-tasarim-fikir-yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). Güreser, C., Barış, Ç., Han, İ. T., Doğan, E., Sarpaşar, E., 2017. Adana Eşdeğer Ödül. http://www.arkitera.com/proje/esdeger-odulu-mimlab-addarchitects-mahalle-tasarimi- fikir-yarismasi-1-asama/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Gürler, E. 2003. Kentsel Yeniden Üretim Süreci Üzerine Karşılaştırmalı Çalışma: İstanbul Örneği. TMMOB Kentsel Dönüşüm Sempozyumu, 11-13 Haziran 2003, İstanbul. Gürsoy, O., Günay, S., 2017. Diyarbakır Eşdeğer Ödül. http://www.arkitera.com/proje/8057/es-deger-birincilik-odulu-mahalle-tasarimi-fikir- yarismasi3 (Erişim tarihi: 12.06.2018). 132 Güvenç, B. 1991. Kentlerin Kimliği ve Antalya Örneği Üzerine Notlar, Öneriler, Örnekler. Mimarlık Dergisi, 29 (1):72. Güvenç, B. 1993. Türk Kimliği: Kültür Tarihinin Kaynakları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 448 s. Güvenç, G., Biçer, İ. A., Engin, E., Kurt Ertaş, D., Bahadır, Y., Kocaoğlu, M., 2017. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 3. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/ic-anadolu- bolgesi-3-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Güzey, Ö., 2009. Evaluation of Urban Regeneration As A Government-Assisted Revenue Strategy in Turkey: The Routledge Companion to Urban Regeneration, Ed.: Leary, M. E., McCarthy, J., pp. 66-76. Hasol, D. 1998. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. YEM Yayınları, İstanbul, 500 s. Halbwachs, M. 2018. Kolektif Bellek. Çev. Zuhal Karagöz, Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 228 s. Hattapoğlu, M. Z., Çalışkan, O., Zorlu, İ. E., 2017. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 3. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/dogu-anadolu-bolgesi-3-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Hidalgo, M. C., Hernandez, B. 2001. Place Attachment: Conceptual and Empirical Questions. Journal of Environmental Psychology, 21, 273-281. ICOMOS, 2008. Quebec Declaration on the Preservation of the Spirit of Place. ICOMOS, 2008, Canada. https://whc.unesco.org/uploads/activities/documents/activity- 646-2.pdf-(Erişim tarihi: 20.04.2019). İbiş, A., Karaman, S., Geleri, T., 2017a. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 3. Ödül. http://7iklim7bolge.com/dogu-anadolu-bolgesi-3-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). İbiş, A., Karaman, S., Geleri, T., 2017b. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 3. Ödül. http://www.arkitera.com/proje/8114/3-odul-7-iklim-7-bolge-mahalle-dogu-anadolu- mus-kepenek (Erişim tarihi: 12.06.2018). İğdeli, İ., Gökoğlu İğdeli, C., Kurtuluş, A., Altıntaş, A., 2017. Marmara Bölgesi (Çorlu) 1. Mansiyon. http://www.arkitera.com/proje/8105/1-mansiyon-marmara- bolgesi-7-iklim-7-bolge---mahalle-ulusal-mimari-ve-kentsel-tasarim-fikir-yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). İller Bankası A.Ş., 2017. Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması Şartnamesi. İller Bankası A.Ş. http://www.ilbank.gov.tr/index.php?Sayfa=htmlsayfa&hid=2653-(Erişim tarihi: 04.03.2019). Jeffrey, P., ve Pounder, J. 2000. Physical and Environmental Aspects: Urban Regeneration: A Handbook. Editors: Roberts P. and H. Skyes H. pp:86-108. Kabaağaç, S., Alova, E., 1995. Latince/Türkçe Sözlük. Sosyal Yayınlar, İstanbul, 647 s. Kara, A. 2013. Kentsel Dönüşümlerde Kentsel Kimliğin Sürdürülebilirliği: Trabzon Zağnos Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi, KATÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Trabzon. Kara, T., Taşkın, V., Meriç, Ö., Keskin, G., Yılmaz Şirin, B., 2017a. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Ödül. http://www.arkitera.com/proje/8062/2-odul-karadeniz- bolgesi-kastamonu-7-iklim-7-bolge---mahalle-ulusal-mimari-ve-kentsel-tasarim-fikir- yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). Kara, T., Taşkın, V., Meriç, Ö., Keskin, G., Yılmaz Şirin, B., 2017b. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Ödül. http://7iklim7bolge.com/karadeniz-bolgesi-2-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). 133 Kasal, N., Erdi Kasal, M., Erdi, S., Ertuğ, S., Coşkun, H. N., 2017. Ege Bölgesi (Denizli) 2. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/ege-bolgesi-1-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Kaya, H. S., Erdem Kaya, M., Serdar, S. E., Güler, E., Şahin, G., 2017. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 2. Ödül. http://7iklim7bolge.com/akdeniz-bolgesi-2-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Kaya, H. S., Erdem Kaya, M., Serdar, S. E., Güler, E., Şahin, G., Demireş Özkul, B., Sözel Şenol, Ö., Çiçek, M., 2017. Bursa Eşdeğer Ödül. http://www.arkitera.com/proje/esdeger-odulu-mahalle-tasarimi-fikir-yarismasi-2/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Karagöl, E. T. 2013. Kent Ekonomisi ve Kentsel Dönüşüm: Sürdürülebilir Bir Şehir İçin Kentsel Dönüşüm. Editörler: Erdönmez E. ve Can A., Esenler Belediyesi Düşünce Merkezi Şehir Yayınları, İstanbul, s.27-33. Keleş, R. 2017. Kentleşme Politikası. İmge Kitabevi İstanbul, 734 s. Keskin, D., Sürat, Ö., Yıldırım, Ö. 2003. Londra'nın Sürdürülebilir Kentsel Yenileşme Deneyiminden, Türkiye ve İstanbul Özelinde Yenileşme Çalışmalarında Nasıl Faydalanılabilir? TMMOB Kentsel Dönüşüm Sempozyumu, 11-13 Haziran 2003, İstanbul. Keskin, M., Yılmaz Keksin, E., Kocaman, Ö., Özkan S. P., 2017a. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Ödül http://www.arkitera.com/proje/8119/1-odul-dogu-anadolu- bolgesi-mus-7-iklim-7-bolge---mahalle-ulusal-mimari-ve-kentsel-tasarim-fikir- yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). Keskin, M., Yılmaz Keskin, E., Pelin, Özkan, S., Kocaman, Ö., 2017b. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Ödül http://7iklim7bolge.com/dogu-anadolu-bolgesi-1-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Koloğlu, O., Dikencik, H., Çanakçı, M., 2017a. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Ödül. http://www.arkitera.com/proje/8312/2-odul-guneydogu-anadolu-bolgesi- mardin-7-iklim-7-bolge---mahalle-ulusal-mimari-ve-kentsel-tasarim-fikir-yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). Koloğlu, O., Dikencik, H., Çanakçı, M., 2017b. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Ödül. http://7iklim7bolge.com/guneydogu-anadolu-bolgesi-2-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Kurtuluş, H., 2005a. Bir “Ütopya” Olarak Bahçeşehir: İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Editör: Kurtuluş, H., Bağlam Yayıncılık, s.77-126. Kurtuluş, H., 2005b. İstanbul’da Kapalı Yerleşmeler Beykoz Konakları Örneği: İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Editör: Kurtuluş, H., Bağlam Yayıncılık, s.161-186. Kurtuluş, H., 2006. Kentsel Dönüşüme Modern Kent Mitinin Çöküşü Çerçevesinden Bakmak. Planlama Dergisi, 2:7-11. Kutlu R., Manav B., Ertürk Z. 2011. İstanbul Kıyı Mimarisinin Görsel Matris Üzerinden Kimlik İncelemesi. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 1 (2): 6-14. Lalli, M. 1992. Urban-Related Identity: Theory, Measurement, and Empirical Findings. Journal of Environmental Psychology, 12, 285-303. Larsen, J. N., 2009. Area-Based Approaches To Urban Regeneration: Innovation in Vain: The Routledge Companion to Urban Regeneration, Ed.: Leary, M. E., McCarthy, J., pp. 401-410. Lee, G.K.L., Chan, E.H.W., 2008. The Analytic Hierarchy Process (AHP) Approach For Assessment Of Urban Renewal Proposals. Social Indicators Research, 89: 155-168. 134 LeBlanc, 2019. web http://ip51.icomos.org/~fleblanc/publications/pub_2008_spirit_of_place_and_values.ht ml- (Erişim tarihi:20.04.2019) LeGates, R. T., and Stout, F. 1996. Modernism and Early Urban Planning 1870-1940: The City Reader. Editors: LeGates, R. T. and Stout F. pp:299-313. Lynch, K. 1960. Kent İmgesi. Çev.: Başaran, İ. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, s.215. Meegan R., Mitchell A. 2001. ‘It’s Not Community Round Here, It’s Neighbourhood’: Neighbourhood Change and Cohesion in Urban Regeneration Policies. Urban Studies, 38 (12), 2167-2194. Mollison, B. 1991. Introduction to Permaculture. Tagari Publications, Tasmania, 225pp. Montgomery, J. 2007.Making a city: Urbanity, Vitality and Urban Design. Journal of Urban Design, 3 (1), 93-116. Neill, W. J. W. 1997.Memory, Collective Identity and Urban Design: The Future of Berlin's Palast der Republik, Journal of Urban Design, 2(2):179-192. Norberg-Schulz C. 1980.GeniusLoci-TowardsPhenomenology of Architecture. Rizzoli, New York. Ocakçı, M. 2012. Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük, Ersoy, M. (Derl.), Ninova Yayınları, İstanbul, 527 s. Ocakçı, M., Türk, Ş. Ş., Terzi, F., 2017. Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlke ve Kriterleri. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve İstanbul Teknik Üniversitesi, 2017, Ankara. Oktay, D. 2011. Kent Kimliğine Bütüncül Bir Bakış. İdealkent, (3):8-19. Öktem, B. 2005. Küresel Kent Söyleminin Kentsel Mekânı Dönüştürmedeki Rolü: Büyükdere Maslak Aksı: İstanbul'da Kentsel Ayrışma. Editör: Kurtuluş H. s. 25-76. Örer, G. 1993. İstanbul’un Kentsel Kimliği ve Değişimi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Özbay, H., Başbuğ, T., Öztekin Erdel, S., Aydoğdu, B. A., 2017. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 3. Ödül. http://7iklim7bolge.com/guneydogu-anadolu-bolgesi-3-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Özbek Eren, İ. 2012. Türkiye’de Dönüşen Kentlerin Son Kalesi: Kent Kurucu Öğe Olarak Osmanlı’dan Günümüze ‘Mahalle’. International Journal of Human Sciences, 9 (2), 1547-1568. Özbek Eren, İ. 2014a. What is the Thereshold in Urban Regeneration Projects in the Context of Urban Identity? The Case of Turkey. Spatium,31:14-21. Özbek Eren, İ. 2014b. Kentsel Sürdürülebilirlik Bağlamında Meydanlara İlişkin Bir Değerlendirme: Üsküdar Meydanı. Tasarım+Kuram, 18, 94-116. Özbek Eren, İ. 2017. Mahalle: Yeni Bir Paradigma Mümkün Mü? Tuti Kitap, İstanbul, 278s. Özdemir Sönmez, N. 2006. Düzensiz Konut Alanlarında Kentsel Dönüşüm Modelleri Üzerine Bir Değerlendirme. Planlama, 2: 121-127. Özden, P. P. 2008. Kentsel Yenileme. Ankara, 422s. Özden, P. P. 2010. Türkiye’deki Kentsel Dönüşüm Politikaları ve Uygulamalarına Eleştirel Bir Bakış: Kentsel Dönüşümde Politika, Mevzuat, Uygulama: Avrupa Deneyimi. Editör: Özdemir D. s.194-225. Özgüven, U. Ö., Tüfekçioğlu, A., Demirel Şanlı, Ş., 2017. Ege Bölgesi (Denizli) 1. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/ege-bolgesi-1-mansiyon-2/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). 135 Polat, M. M., Altuğ, B., İmer, M., Türkoğlu, S., 2017. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Ödül. http://7iklim7bolge.com/akdeniz-bolgesi-3-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Polat, S., ve Dostoğlu, N. 2007. Kentsel Dönüşüm Kavramı Üzerine: Bursa'da Kükürtlü ve Mudanya Örnekleri. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 12(1): 61-76. Proshansky, H. M. 1978.The City and Self Identitiy. Environment and Behaviour.10, 147-170. Rapoport, A. 2004. Kültür- Mimarlık- Tasarım. Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul. Relph, E. 1976.PlaceandPlacelessness. London: Pion Limited. Roberts, P. 2000. The Evolution, Definition and Purpose of Urban Regeneration: Urban Regeneration. Editors: Roberts P. and Sykes H. pp:9-36. Rossi, A. 1982.TheArcitecture of the City, MIT Press, Cambridge. Ruhlukürkçü, İ., Gündoğ, G., Solak, E. T., Koç, I., 2017a. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Mansiyon. http://www.arkitera.com/proje/8127/1-mansiyon-dogu-anadolu- bolgesi-mus-7-iklim-7-bolge---mahalle-ulusal-mimari-ve-kentsel-tasarim-fikir- yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). Ruhlukürkçü, İ., Gündoğ, G., Solak, E. T., Koç, I., 2017b. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/dogu-anadolu-bolgesi-1-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Safdari, N. 2014. Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesinde Mimari Özellikler. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniersitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul. Sakıcı, Ç. 2017. Kentsel Siluet Tasarımı: Kastamonu Örneği. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 17 (4): 652-659. Sepin, Y. S., Çermikli, B., Terzi, F., 2017. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/akdeniz-bolgesi-3-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Sevindik, C., Ulutürk, M. U., Akyüz, Ç., 2017a. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/karadeniz-bolgesi-2-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Sevindik, C., Ulutürk, M. U., Akyüz, Ç., 2017b. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Mansiyon. http://www.arkitera.com/proje/8108/2-mansiyon-karadeniz-bolgesi- kastamonu-7-iklim-7-bolge---mahalle-ulusal-mimari-ve-kentsel-tasarim-fikir-yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). Sey, Y., 2005. Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Mimarlık ve Yapı Üretimi: 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık. Editör: Sey Y, s. 25-40. Social Exclusion Unit, 2001. A New Commitment to Neighbourhood Renewal: National Strategy Action Plan, London, 127pp. Şahin, M., Gültek, M. C., Türkkan, H. G., Işık, N. B., Çiftçi, M., 2017. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 2. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/akdeniz-bolgesi-2-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Şahin, S. Z. 2003. İmar Planı Değişiklikleri ve İmar Hakları Arcılığıyla Yanıltıcı (Psedua) Kentsel Dönüşüm Senaryoları. TMMOB Kentsel Dönüşüm Sempozyumu, 11- 13 Haziran 2003, İstanbul. Şahin, S. Z. 2015. Uluslararası Örnekler Işığında Bir Kavram ve Kamu Politikası Olarak Kentsel Dönüşüm: Neden Nasıl ve Kim İçin Kentsel Dönüşüm, Editörler: Duman, B. ve Coşkun, İ. s.53-81. 136 Şen, B. 2005. Soylulaştırma: Kentsel Mekânda Yeni Bir Ayrışma Biçimi: İstanbul'da Kentsel Ayrışma. Editör: Kurtuluş H. s.127-160. Şenyapılı, T. 1996. Ankara Kentinde Gecekondu Oluşum Süreci: Ankara’da Gecekondu Oluşum Süreci ve Ruhsatlı Konut Sunumu. Editörler: Şenyapılı, T. ve Türel, A. 95s. Şenyapılı, T. 1998. Cumhuriyet'in 75. Yılı, Gecekondu'nun 50. Yılı: 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık. Editör: Sey Y. s. 301-316. Şimşek, E., Gündüz, A., Artar, M. G., Çelik, Ö., 2017. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 3. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/karadeniz-bolgesi-3-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Şişman, A., ve Kibraoğlu, D. 2009. Dünyada ve Türkiye'de Kentsel Dönüşüm Uygulamaları. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 11-15 Mayıs 2009, Ankara. T.C. Resmi Gazete, 2009. Orta Vadeli Program (2010-2012), Bakanlar Kurulu Kararı. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/09/20090916M1-1.htm-(Erişim tarihi:17.02.2019). T.C. Resmi Gazete, 2012. Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/05/20120531-1.htm-(Erişim tarihi: 11.02.2019). Tallon, A., 2010. Urban Regeneration in the UK. Routledge, 320pp. Tanyeli, U. 2014. İstanbul’un Meydanları: Fiziksel Olarak Namevcut, Nominal Olarak Mevcut Olanlar: Hafıza Mekânları, Editör: Derviş, P., Yapı Kredi Yayınları, İstanbul- Venedik, 202-203. TDK, 2019. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. http://sozluk.gov.tr Tekeli, İ. 1985. Tazminat’tan Cumhuriyete Kentsel Dönüşüm. Tazminat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. (3): 878-890. Tekeli, İ. 1998. Türkiye'de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması: 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık. Editör: Sey Y. s.1-24. Tekeli, İ. 2011. Tasarım, Mimarlık ve Mimarlar. Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul. TOKİ, 2018a. http://www.toki.gov.tr/uygulama-gorselleri/kentsel-yenileme/kentsel- yenileme-(Erişim tarihi:03.10.2018). TOKİ, 2018b. TOKİ Faaliyet Özeti. https://www.toki.gov.tr/faaliyet-ozeti-(Erişim tarihi: 11.07.2018). Tuğcu, P., Vural Arslan, T. 2018. Kentsel Dönüşüm Konulu Tez Çalışmalarında (1999- 2017) Öne Çıkan Konular, Sorunlar ve Öneriler. Paradoks Dergisi, 14(1): s.87-127. Turok, I., 2005. Urban Regeneration: What Can Be Done and What Should Be Avoided? Uluslararası Kentsel Dönüşüm Uygulamaları Sempozyumu, 27-30 Kasım 2004, Küçükçekmece Belediyesi Yayını, İstanbul. Turok, I., 2010. Dönüşümün Mücadelesi: Yoksul Mahalleleri Kent-Bölgesindeki Büyümenin Parçası Haline Getirebilmek: Kentsel Dönüşümde Politika, Mevzuat, Uygulama: Avrupa Deneyimi. Editör: Özdemir D. s. 35-50. Türkkan, D., Gültek, M. C., Denizci, L., Pak, E. Ö., 2017. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Ödül. http://7iklim7bolge.com/karadeniz-bolgesi-3-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Türkkan, D., Türkkan, H., Tekeli, S., Bayram, A. O., Şengüleç, T., Çoban, S. 2017. Rize Eşdeğer Mansiyon Ödülü. http://www.arkitera.com/proje/8018/mansiyon-odulu- mahalle-tasarimi-fikir-yarismasi (Erişim tarihi: 12.06.2018). 137 Türkün, A. 2015. Kentsel Dönüşümü Yeniden Düşünmek: Mevcut Uygulamalar ve Hâkim Söylem Üzerinden Bir Değerlendirme: Neden Nasıl ve Kim İçin Kentsel Dönüşüm, Editörler: Duman, B. ve Coşkun, İ. s. 285-332. Türkün, A., Aslan, Ş., Şen, B. 2014. 1923-1980 Döneminde Kentsel Politikalar ve İstanbul'da Konut Alanlarının Gelişimi. Mevzuat, Aktörler ve Hâkim Söylem: Mülk, Mahal, İnsan: İstanbul'da Kentsel Dönüşüm. Editör: Türkün, A. s. 45-78. Türkün, A., Ünsal, B. Ö., Yapıcı, M. 2014. İstanbul'da 1980'ler Sonrasında Kentsel Dönüşüm: Mevzuat, Söylem, Aktörler ve Dönüşümün Hedefindeki Alanlar: Mülk, Mahal, İnsan: İstanbul'da Kentsel Dönüşüm. Editör: Türkün, A. s. 79-140. Ulu A. ve Karakoç İ. 2004. Kentsel Değişimin Kent Kimliğine Etkisi. Planlama (3), 59-66. Üner, D., Üner, N., Demir, S., Göksal, H., 2017. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/guneydogu-anadolu-bolgesi-1-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Ünlü, T. 2015. Kentsel Dönüşüm ile Kentsel Tasarım İlişkisi: İngiltere Örneklerinden Dersler: Neden Nasıl ve Kim İçin Kentsel Dönüşüm, Editörler: Duman, B. ve Coşkun, İ. s. 123-162. Ünsal, B. Ö., Türkün, A. 2014. Neoliberal Kentsel Dönüşüm: Kentsel Alanlarda Sınıfsal Tahliye, Yoksullaşma ve Mülksüzleşme: Mülk, Mahal, İnsan: İstanbul'da Kentsel Dönüşüm. Editör: Türkün, A. s.17-42. Wilkerson, A., Nicole, E. C., Yen, H.I., Michael Y.L., 2011.NeighbourhoodPhysicalFeaturesandRelationshipsWithNeighbors: Does Positive Physical Environment Increase Neighborliness? Environment and Behavior,44 (5), 1-21. Yardımcı, B., Önalp, A., Gültekin, G., Tan, E., Kantürer, G., 2017. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 1. Ödül. http://7iklim7bolge.com/akdeniz-bolgesi-1-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Yardımcı, B., Ünal, M. Z., Semizoğlu, R., Baş, K. N., Oturan, L., Özger, N. 2017. Ege Bölgesi (Denizli) 1. Ödül. http://7iklim7bolge.com/ege-bolgesi-1-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Yavuz, H., Zorlu, F., Gökalp, E., Özdoğan, M. B., Şahin, T. B., Şamiloğlu, E. N., Deliktaş, 2017. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/karadeniz-bolgesi-1-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Yazıcıoğlu Halu, Z. 2010. Kentsel Mekân Olarak Caddelerin Mekânsal Karakterinin Yürünebilirlik Bağlamında İrdelenmesi Bağdat Caddesi Örneği. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul. Yıldırım, K., Bayraktar Atagür, S., Şehla, C., 2017. Marmara Bölgesi (Çorlu) 3. Ödül. http://7iklim7bolge.com/marmara-bolgesi-3-odul/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). Yıldız, M. S., Köroğlu, B., Çıtır, A., Aydın, B. 2017. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 1. Mansiyon. http://7iklim7bolge.com/ic-anadolu-bolgesi-1-mansiyon/ (Erişim tarihi: 12.06.2018). 138 EKLER EK 1 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması ile Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması’nda Ödül Alan Projelerin Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Mahalle Kimliğinin Sürdürülmesine Yönelik Hedefler ile Değerlendirilmesi EK 2 Ödüllü Yarışma Projeleri / Mahalle Kimliğinin Sürdürülmesine Yönelik Hedefler Matrisi EK 3 Sözlük 139 EK 1 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması ile Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması’nda Ödül Alan Projelerin Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Mahalle Kimliğinin Sürdürülmesine Yönelik Hedefler ile Değerlendirilmesi 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Ulusal Mimari ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması’nda Ödül Alan Projeler Çizelge Ek 1.1. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 1. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Yılı: 2017 Mahalle Proje Alanı: Akdeniz Bölgesi Proje Derecesi: 1. ÖDÜL (Hatay) Ekip Listesi Yardımcılar Burak YARDIMCI (Ekip Başı – Y. Mimar) Orkan GÜZELCİ (Y. Mimar) Ali ÖNALP (Mimar) Yüksel ÇOBAN (Mimarlık Öğrencisi) Güney GÜLTEKİN (Mimar) Figen KEPENEK (Mimarlık Öğrencisi) Elif TAN (Şehir Plancısı) Mehmet Said ÖĞÜNÇ (Mimarlık Öğrencisi) Gülce KANTÜRER (Peyzaj Mimarı) Tasarım Yaklaşımı: Nüfus artışı ve ranta bağlı olarak gelişen yoğun yapılaşmanın meydana getirdiği yer ve bağlamdan kopuk, kentli ile bağı zayıf yaşam alanları yerine, insanların şekillendirebilecekleri, kendilerine ait hissedebilecekleri ve insan ölçeğine saygılı bir mahalle tasarlanması düşünülmüştür. Sosyal açıdan zengin bir yaşam çevresinin oluşturulması hedeflenerek doğu-batı yönünde tasarlanan yayalaştırılmış promenad ile kamusal alanlar ve konutlar arasında ilişki kurulmuştur (Yardımcı ve ark. 2017). Projenin arazinin dış kontöründeki biçimlenmeler ve büyüklüğü nedeniyle dört etap halinde inşa edilmesi önerilmiştir. İlk etapta konut dokusunun yoğun olduğu yere yakın olarak konut ve günlük ihtiyaçların karşılanabileceği küçük birimlerden başlanılması düşünülmüştür. Böylece konutlarda yaşayanların günlük ihtiyaçlarını karşılamalarında bir eksiklik yaşamamaları düşünülmüştür (Yardımcı ve ark. 2017). Şekil Ek 1.1. Vaziyet planı (Yardımcı ve ark. 2017) 140 Şekil Ek 1.2. Avlu yapısı (Yardımcı ve ark. 2017) Şekil Ek 1.3. Kuşbakışı perspektif (Yardımcı ve ark. 2017) 141 Çizelge Ek 1.2. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 1. Ödül tasarım yaklaşımı (Yardımcı ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre İklim verileri proje kurgusuna dâhil edilmiştir. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Mahalle dokusu meydan-sokak-avlu ilişkisi ile kurulan açık mekân düzeniyle oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda oluşturulmuştur. Konut blokları ada mantığından çıkarılarak insan ölçeğinde, dikkate alınması doğal veriler gözetilerek yerleştirilmiştir (Şekil Ek 1.1). Kat yükseklikleri alan çeperinde çevre dokusu yüksekliğinde olup merkeze doğru 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde azaltılmıştır, böylece yayalar için geçirgen ve çevreden gelecek gürültü gibi yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) olumsuz faktörlerden izole bir alan oluşturulmuştur. 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) Projenin yaşam omurgası olan promenad ile yayalaştırılmış bir aks oluşturularak, ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı kamusal alanlara ve konutlara kesintisiz yaya erişimi sağlanmıştır. ve ark. 2017) Üç çeperinde yoğun konut dokusu olan arsanın diğer çeperinin de konut dokusu 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun olacağı düşünülmüş ve proje alanı çevresinde mevcut dokuda yer alan devlet aranması binaları, okullar, parklar, cami ve ticaret birimleri referans olarak belirlenerek mahalle ile ilişkilendirilmiştir. Parçalı ancak organize olmuş bir yeşil doku oluşturulmuştur. Ekolojik anlamda 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve arazi suyunun promenadda toplanarak yapıların iklimlendirilmesinde ya da geri dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi dönüşümde kullanılması düşünülmüştür. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre E. Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji 142 Çizelge Ek 1.2. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 1. Ödül tasarım yaklaşımı (Yardımcı ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Konut blokları, sosyal donatılar ve açık alanların tasarımında yöresel 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım malzeme tercih edilmiş ve bu bağlamda; brüt beton, doğal taş cephe tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi kaplaması, ahşap ve doğal taş yürüyüş yolları, sade renkli alüminyum (ÇŞB 2017a) doğrama, klinker tuğla, ahşap güneş kırıcı paneller, profilsiz cam korkulukların kullanılmasına karar verilmiştir. 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim Sıcak iklim verileri nedeniyle konut blokları arasında rüzgâr koridorları rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, oluşturulurken, avlu çevresindeki yapılara eklemlenen saçaklarla gölgelik manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının alanlar oluşturulmuştur. Avlular yarı kamusal alanlar olarak tasarlanırken sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki konut blokları içerisinde daha özel mekânlar tasarlanmıştır. Konutlar insan kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi ölçeğinde, hava sirkülasyonuna uygun ve doğal aydınlatmayı sağlayacak geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) şekilde tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.2). 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Mahallelinin farklı katmanlarda yer alan açık, yarı açık ve kapalı mekânlar mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt ile ilişki kurması sağlanarak yaşam alanlarının maksimum hale getirileceği kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) yaşam çevreleri tasarlanmıştır. Promenad üzerinde okul, cami, kültür ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması merkezi, sağlık merkezi, yaşlılar yurdu, ticari birimler ve ofislere yer (ÇŞB 2017a) verilmiştir. 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi hedefleyen İnsanların kendilerinin şekillendirebileceği, kendilerini ait hissedebilecekleri insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların tasarlanması (ÇŞB ve sosyal ilişkiler kurabilecekleri insan ölçeğine saygılı bir yaklaşım 2017a) izlenmiştir (Şekil Ek 1.3). SOSYO- FİZİKSEL YAPI ANLAM VE KÜLTÜREL VE ALGISAL Yapılı Çevre Elemanları EKONOMİK YAPI YAPI Mimari Özellikler 143 Çizelge Ek 1.3. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 2. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Akdeniz Bölgesi (Hatay) Proje Derecesi: 2. ÖDÜL Ekip Listesi Yardımcılar H. Serdar KAYA (Ekip Başı – Mimar, Şehir Damla İŞCAN (Peyzaj Mimarlığı Plancısı) Öğrencisi) Meltem ERDEM KAYA (Peyzaj Y. Mimarı) S. Elif SERDAR (Peyzaj Mimarı) Ezgi GÜLER (Şehir Plancısı) Gökçe ŞAHİN (Şehir Plancısı) Tasarım Yaklaşımı: Mahalle Tasarımında Morfogenetik Yaklaşım [Mahalle Arası] Mahalle yapısının zamanla değişmesi sonucunda mahalleye duyulan özlemin bazı şeylerin hala korunduğunu göstermesi ancak yeni konut alanlarının bu talebi karşılayamaması nedeniyle tasarımda morfogenetik yaklaşım ile kent dokusunda mahallenin özünü yansıtan özgün karakteristik özelliklerin tespit edilerek günümüz koşullarıyla birleştirilip mahalle kurgusuna yansıtılması düşünülmüştür. Hızla büyüyen kentlerde kaybolmakta olan geleneksel mahallenin ele alındığı ve yeniden değerlendirildiği zaman dilimi olarak “mahalle arası” kavramı ile mahallenin fiziksel mekânı ötesinde sosyal yapısının olgunlaşması için gerekli olan zaman ifade edilmiş ve “mahalle arası” olarak adlandırılan tasarım yaklaşımı ile mahalledeki yapıların komşuluk ilişkisine imkan sağlayacak mekânlara ve mahallenin zaman içerisindeki gelişimine referans verilmiştir (Kaya ve ark. 2017). Tasarımda dört yılı kapsayan dört etaplık bir inşaat süreci sonucunda mahallenin kimliğine kavuşacağı öngörülmüştür. Buna göre 1. Etapta ana ulaşım ağları ile birlikte ticari birimler, çarşı, mahalle merkezi binası, ticaret ve konut yapıları; 2. Etapta konut alanları ve ortak yeşil alanlar; 3. Etapta konut alanları ile açık-kapalı spor alanları ve son olarak 4. Etapta ana yaya omurgası ve bu omurga ile entegre açık mekân, donatı ve konut alanlarının inşasının yapılmasına karar verilmiştir. Alanda toplamda 500 hane tasarlanarak 1 950 kişilik yerleşim kurgulanmıştır (Kaya ve ark. 2017). Şekil Ek 1.4. Vaziyet planı (Kaya ve ark. 2017) 144 Şekil Ek 1.5. Sokak kurgusu (Kaya ve ark. 2017) Şekil Ek 1.6. Tepe penceresi (Kaya ve ark. 2017) Şekil Ek 1.7. Avlu tip-1 (Kaya ve ark. 2017) 145 Çizelge Ek 1.4. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 2. Ödül tasarım yaklaşımı (Kaya ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Bitki örtüsü analizi yapılarak, yerel bitki türlerinin kullanılmasına karar verilmiştir. 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Kentin sıcak ve nemli iklimi kent dokusunu ve mimari dokuyu şekillendirmede etkili edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) olmuştur. Bina-parsel-sokak-konut grupları arasındaki ilişkilerin hiyerarşik kentsel sistemlerle 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının bütünleştirildiği bir yaklaşım izlenmiştir. Hatay tarihi kent merkezinde doluluk boşluk oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda analizi yapılarak kent dokusundaki özgün karakteristik özelliklerin güncel koşullara dikkate alınması adaptasyonu amaçlanmış bu bağlamda tarihi referanslardan yararlanılarak ortak avlulu ada dokusu oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.4). Topografik özelliklere uyumlu sokak yapısı hâkim rüzgâr yönüne göre konumlanmıştır. 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin Dar gölgeli sokaklar oluşturmak için ağaçlandırma yapılmıştır. Çocukların hem oyun belirlenmesi oynayabilecekleri hem de mahalle keşfi yapabilecekleri güvenli sokak alanları düşünülmüştür (Şekil Ek 1.5). 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Sınırlarının ulaşım sistemi organizasyonu ve arazi kullanımı ile belirlendiği duvarsız aranması mahalle kurgusu düşünülmüştür. 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün oluşturacak ürün ve Geleneksel mahallede yer alan çeşme öğesine yer verilmiştir. malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Yöreye özgü kırsal peyzaj karakteri olan narenciye bahçeleri kırsal kimlik unsuru olarak dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi yeşil sistem kurgusuna dâhil edilmiştir. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Geleneksel dokuda görülen “kuş penceresi” veya “tepe penceresi” olarak adlandırılan, tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi çapraz hava akımı sağlayan pencere sistemi kullanılmıştır (Şekil Ek 1.6). (ÇŞB 2017a) 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel mimarisine saygılı Hâkim mimari karakter geleneksel doku analizleri ile az katlı, bahçe ve avlulu bir sistem ancak onları kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik edilmesi (Ocakçı olarak belirlenmiştir (Şekil Ek 1.7) ve ark. 2017) 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim Yapı içinde hava akımının sağlanması ve doğal iklimlendirmeye yönelik tasarım kriterleri rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, belirlenmiş, maksimum hava akımının sağlanması için zemin kat yüksekliği 3.42 m manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının olarak belirlenmiştir. Farklı hane büyüklüğü ve gelir gruplarına göre konut tipleri sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki düşünülmüştür. Her konut için avlu/kış bahçesi önerilmiştir. Apartman blokları rüzgârı kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi kesmeyecek şekilde konumlandırılarak rüzgâr koridorları oluşturulmuştur. geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları D. Ç. E. Mimari Özellikler Yapılı Ö. Ö. Morfoloji 146 Çizelge Ek 1.4. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 2. Ödül tasarım yaklaşımı (Kaya ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Çarşı alanında mahallelinin bir araya geleceği, bayram, kutlama, cenaze vb. için mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt kullanılabilecek bir mahalle merkezi tasarlanmıştır. Velilerle birlikte kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) aktivitelerin gerçekleştirilebileceği çok amaçlı salonu bulunan kreş yapısı ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması eklenmiştir. (ÇŞB 2017a) Sosyal ilişkileri destekleyici karşılaşma mekânlarına yer verilmiştir. Her 5-7 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve komşuluk konut için araçtan arındırılmış, çocuklar için güvenli avlular önerilerek ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması komşuların bir araya gelebileceği bir kurgu yapılmıştır. 18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik özelliklerini Bölgede kullanımının yaygın olduğu hamamlardan referans alarak kapalı yüzme yansıtan mekânlar üretilmesi havuzu ve sauna-hamam içeren bir spor yapısı tasarlanmıştır. 19.Kültürel çeşitliliğe yönelik sosyal yaşamın desteklenmesi (Ocakçı Farklı sosyo-ekonomik grupların bir arada olması ve kültürel çeşitliliğin ve ark. 2017) sağlanması hedeflenmiştir. 20.Toplumsal ve mekânsal ayrışmanın önlenmesi Ayrışmayı önlemek amacıyla mahalle anneliği programına yer verilmiştir. 21.Mahallede var olan aktivitelerin, sanat ve zanaat türlerinin Mekânsal organizasyonlar ile kutlamalar, bayramlar, mahallede ağaç dikimi vb. desteklenmesi ve sürdürülmesi ortak aktivitelerin sürdürülmesi desteklenmiştir. 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının Geleneksel ticari birimlere referans veren az katlı ve avlulu bir çarşı alanı ve sağlanması/korunması küçük esnafın mahalleyle yaşayabileceği bir ticaret sokağı tasarlanmıştır. 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik Kooperatifler aracılığı ile yerel esnaf ve yerel üretimin desteklenmesi politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) hedeflenmiştir. Mahalle anneliği programı ile düşük gelirlilere yardım sağlanması ve 27.Topluluk duygusunun ve kentlilik bilincinin desteklenmesi mahallelinin kaynaşmasının sağlanması amaçlanmıştır. Tarihsel süreçte kentin mekânsal yapısının coğrafi özelliklerin önemini ve sürekliliğini gösterdiği belirtilerek; hâkim rüzgâr yönünde grid sistem ve avlulu 29.Kent belleğinin korunması için tarihin izlerinin sürdürülmesi ve konut tiplerinden oluşan tarihi dokunun iklimsel özellik, kent morfolojisi ve katmanlaşmanın mahalle dokusunda okunabilmesi yaşam kalitesi arasındaki derin bağı gösterdiği belirtilmektedir. Bu yaklaşım tasarımda da sürdürülmüştür. ANLAM VE SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI ALGISAL YAPI 147 Çizelge Ek 1.5. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Akdeniz Bölgesi (Hatay) Proje Derecesi: 3. ÖDÜL Ekip Listesi Mehmet Metin POLAT (Ekip Başı-Mimar) Bilge ALTUĞ (Mimar) Merve İMER (Peyzaj Mimarı) Sezen TÜRKOĞLU (Şehir Plancısı) Danışmanlar Gizem ÖZER (Y. Mimar) Gökhan TURAN (Mimar) Bengi ALTUĞ (İç Mimar) Yardımcılar Ecem ÖZDEN (Restoratör) Serpil KARDAŞ (Öğrenci Burak HACIVELİOĞLU (Öğrenci) Tasarım Yaklaşımı: “Mahalle, yere bağlılığın yüksek düzeyde var olabilmesine imkan sağlayan kentsel mekândır” tanımı tasarım sürecinde en önemli girdi olarak kabul edilerek, fiziksel, sosyolojik ve iklimsel veriler ile “sosyal etkileşim” kavramı mekânsal kurguya aktarılmıştır. Sonuçta 504 haneli bir mahalle kurgusu geliştirilmiştir (Polat ve ark. 2017). Şekil Ek 1.8. Vaziyet planı (Polat ve ark. 2017) 148 Şekil Ek 1.9. Konut üniteleri ve etkileşim alanları (Polat ve ark. 2017) Şekil Ek 1.10. Ortak alan kullanımları (Polat ve ark. 2017) 149 Çizelge Ek 1.6. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (Polat ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Kuzey doğudan gelen hâkim rüzgâr pasif iklimlendirme için konutların yerleşiminde edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) referans oluşturmuştur. Hatay’ın yerel yapı dokusu doluluk boşluk analizi ile incelenmiş ve yapılar arasındaki 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının boşlukların sosyal etkileşim alanlarını oluşturduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin yaya ve araç yolları lineer olarak tasarlanırken, konut grupları kendi içerisinde tasarımda dikkate alınması etkileşim alanları oluşturacak şekilde organik biçimde yerleştirilmiştir (Şekil Ek 1.8). 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta Mahalle kurgusu insan odaklı mekânsal ölçek ile ele alınmıştır. tasarlanması (Ocakçı ve ark. 2017) 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Alanın çevresinde yoğun konut yapılaşması mevcut olup, yarışma alanına yakın aranması önemli kamusal yapılar yer almaktadır. Yeşil koridorlar tasarlanarak mahallenin her noktasına kesintisiz ulaşım sağlanmıştır. 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Yayalara özel ve insan ölçeğinde kurgulanarak insanlar arasında karşılaşma ve dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım etkileşim olasılığını arttırması amaçlanmıştır. Bölgede yaygın olan turunçgil ağaçları izlenmesi gıda ve peyzaj öğesi olarak kullanılmıştır. Çatılarda güneş panellerine yer verilmiştir. Bahçe ve peyzaj sulaması için yağmur suyu depolama sistemi kurgulanmıştır. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Akdeniz evlerinde kullanıldığı gibi beyaz sıva ile güneş ışığının yansıtılması ve pasif tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik iklimlendirme yapılması amaçlanmıştır. edilmesi (ÇŞB 2017a) 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel mimarisine Geleneksel dokuda yer alan dar sokaklar, avlulu bağımsız konutlar, birbiri üzerine saygılı ancak onları kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik gölge düşüren düzensiz yapılar gibi iklimsel koşullar nedeniyle oluşturulan mekânsal edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) düzenlemeler tasarımda dikkate alınmıştır. 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti Tarihsel dokudan alınan referans ile konut grupları üç ünite halinde 8x8 m’den oluşan sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve modüllerin esnek birleşimi ile çeşitlendirilmiş ve farklı büyüklüklerde etkileşim yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- alanları oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.9). Tek katlı ve avlulu 1+1, 2+1, 3+1 ve iki katlı demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari 2+1 konut tiplerine yer verilmiştir. Konut bloklarının ortak alanları pasif karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. iklimlendirme sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. 2017) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları D. Ç.E. Mimari Özellikler Yapılı Ölçek Morf. Öğeler 150 Çizelge Ek 1.6. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (Polat ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Odak noktası olarak tasarlanan sosyal aks; ticaret alanları, kültür merkezi, mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, kütüphane, mahalle evi, eğitim, sağlık ve ibadet yapıları ile birlikte düşünülmüştür. semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent Kullanıcıların karşılaşmalarını ve etkileşime girmelerini sağlayacak binalar arası parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) geçitler, dar sokaklar, geniş avlular, ortak teraslar ve yeşil koridor tasarlanmıştır. kurgulanması (ÇŞB 2017a) Pazar yeri için yarı açık modüller kullanılmıştır. Ortak alanlarda hane ölçeğinde mahremiyet sağlanırken, komşuluk ölçeğinde yere 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve özgü imece uğraşların, buluşmaların, düğün gibi kültüre özgü geçici etkinliklerin komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması yapılabilmesi düşünülmüştür (Şekil Ek 1.10). 18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik Bahçecilik ile mahalle sakinlerinin ihtiyacı olan minimum ürünü yetiştirerek doğal özelliklerini yansıtan mekânlar üretilmesi üretime katkı sağlanması amaçlanmıştır. 21.Mahallede var olan aktivitelerin, sanat ve zanaat türlerinin Yere ve yerele özgü eylemler ile (gelenekler, görenekler, ritüeller, yerel günlük desteklenmesi ve sürdürülmesi aktiviteler) kullanıcı ve mekân arasında bağ oluşturulması amaçlanmıştır. Küçük esnaf kullanımı gözetilerek dükkân, küçük ölçekli market, restoran, kafe ve 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik kahvehaneden oluşan ticaret alanları oluşturulmuş ve bu alanlar meydan ve avlularla politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) ilişkilendirilmiştir. 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi hedefleyen Yere bağlılığı güçlendirmek amacıyla insan odaklı mekânsal ölçek kurgusu insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların tasarlanması yapılmıştır. Kullanıcıların günlük ve geleneksel eylemlerini karşılamaya yönelik (ÇŞB 2017a) tasarlanan avlulu ünite tasarımı ile yere bağlılığın arttırılması hedeflenmiştir. ANLAM VE SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK ALGISAL YAPI YAPI 151 Çizelge Ek 1.7. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 1. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Akdeniz Bölgesi (Hatay) Proje Derecesi: 1. Mansiyon Ekip Listesi Özgür BİNGÖL (Ekip Başı – Y. Mimar) İlke BARKA (Y. Mimar) Merve ŞEN (Mimar) Pınar KILIÇ (Mimar) Ebru FİRİDİN ÖZGÜR (Şehir Plancısı) Nermin TİRBEN (Peyzaj Y. Mimarı) Fatma BETOS (Peyzaj Mimarı) Tasarım Yaklaşımı: Mahallenin bir yandan toplum ve bireylerin, yer ve kent ile ilişkisini kuran, diğer yandan da toplum ve bireyin yeniden üretim süreci içerisinde doğa ve yaşam kaynaklarıyla olumlu ilişkiler kurmasını sağlayan bir temel birim olmasından yola çıkılarak; kendi içine kapalı bir birim olarak değil, bireyin toplumla ve kentle ilişkisini destekelyen ve kentin doğa ile ilişkisini düzenleyen kurucu bir öğe olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda mahallenin toplumsal bütünleşmeye ortam sağlarken, toplumsal ve bireysel gelişime destek olacak işlevleri de kentlilere sunması amaçlanmıştır. Planlama ve tasarımda bölgenin özgün morfolojik yapısı, verili toplu konut alanı, dağlar ve ovalar arasında konumlanması gibi nedenlerle tarım alanlarına doğru yayılmak yerine kent içi boş alanlarda kent ile bütünleşen ve kendine yetebilen mahalle düzenlemesi düşünülmüştür. Tasarım kurgusunda genel ilke; yerleşmede kentsel canlılığın sağlandığı, sosyal ilişkilere, doğa ve tarım ile ilişkilere önem veren, yerel ekonominin güçlendirildiği, yaya dostu, erişilebilir ve güvenli çevrelerin oluşturulması olarak belirlenmiştir. Dört ana komşuluk biriminde toplam 536 konut ile 2 200 kişilik bir yaşam alanı tasarlanmıştır (Bingöl ve ark. 2017). Şekil Ek 1.11. Vaziyet planı (Bingöl ve ark. 2017) 152 Şekil Ek 1.12. Komşuluk birimi (Bingöl ve ark. 2017) Şekil Ek 1.13. Komşuluk birimi genel görünüm (Bingöl ve ark. 2017) 153 Çizelge Ek 1.8. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Bingöl ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Proje alanı dağ ve denizle sınırlı alüvyal ova arasında yer almaktadır. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı Tasarımın imaj ve siluetinde açık mekân-bahçe-yapı ilişkileri ve doğal yapı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan doğal ve entegrasyonu hâkim olmuştur. açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) Yerleşmenin ana omurgası ağaçlıklı gezi yolu/alle (shared space) olarak belirlenmiş ve bu omurgaya takılan meydan, sosyo-kültürel donatılar, çarşı, ticaret 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının alanları ve dört komşuluk birimi tasarlanmıştır. Her bir komşuluk birimi kendi oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda içinde iki alt komşuluk biriminden oluşturulmuştur. Komşuluk birimleri kendi dikkate alınması içlerinde temel ihtiyaçların sağlanabileceği otonom birimler şeklinde tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.11 ve Şekil Ek 1.12) Zemin kotta ticari birimler önerilerek kamusal yaşamın canlılığı ve mahallelinin 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin kısmi istihdamının bu işletmelerde sağlanmasıyla sokak yaşamının yeniden belirlenmesi barınma kültürünün bir parçası olmasına yardımcı olması hedeflenmiştir. Kütlelerin konumlandırılmasında insan ölçeği ve göz seviyesinde mekân algısı ön planda tutulmuştur. Mevcut topoğrafyadaki %1,5’luk eğim ile zemin kot açık alan 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) düzenlemeleri erişilebilirlik açısından merdivensiz ve duvarsız olarak ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı çözümlenmiştir. Yürünebilirlik desteklenerek merkezden her noktaya yaklaşık beş ve ark. 2017) dakikalık yürüme ile ulaşılması planlanmıştır. Morfolojik ve topografik karakter ile bisiklet kullanımı desteklenmiştir. 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları Lineer su öğeleri, gölgeleme elemanları, yaya ve bisiklet ağırlıklı ulaşım ağları için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün oluşturacak ürün ve kullanılmıştır. malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Ağaçlıklı gezi yolu aksının bir ucunda mahalle korusu, diğer ucunda hobi bahçeleri konumlandırılmıştır. Her konut için yaklaşık 15 m2’lik kat bahçeleri 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve tasarlanmıştır. Bitki seçimlerinde bölgenin doğal bitki örtüsü tercih edilmiştir ve dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi mekânsal özelliklere göre bitki türleri yerleştirilmiştir. Örneğin üst bahçelerde güvenlik bariyeri oluşturmak için geniş kesitli çalı türleri tercih edilmiştir. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Akdeniz ve Mezopotamya arasında yer alan bölge karakteri yapıların kütle, cephe, tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi renk kararlarında ve kompozisyonlarda belirleyici karakter olarak kullanılmıştır. (ÇŞB 2017a) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre M. Ö. Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Elemanları 154 Çizelge Ek 1.8. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Bingöl ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel mimarisine Kat bahçeleri geleneksel konut dokusunda yer alan ve “hayat” olarak adlandırılan açık saygılı ancak onları kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik alanların yeniden yorumlanması şeklinde düşünülmüştür. Mimari dil ve geometri ile edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) bölgenin geçmişindeki yerleşmelere referans verilmiştir. Kompakt yerleşme ilkesi ile farklı yüksekliklerdeki yapılar, çeşitli hane büyüklüklerine 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, yönelik farklı büyüklükteki konutlar tasarlanarak konut alanları içerisindeki açık hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti alanlarda rüzgâr ve gölgeleme alanları oluşturularak ve mahremiyeti sağlayacak biçimde sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve ele alınmıştır. Konutlar 3.90 x 3.90 m’lik aks düzeninde modüllerden oluşturulmuştur. yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- Yerleşim hâkim rüzgâr ve güneşlenme açılarına göre oluşturulmuştur. Blok demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari kompozisyonları ve kat adetleri güney-güneybatı yönünden esen yaz rüzgârları ile karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. kuzey-kuzeybatıdan esen kış rüzgârlarına göre belirlenmiştir. Gölge alanlar oluşturmak 2017) amacıyla hareketli ve kademeli kütle düzeni tercih edilmiştir. Avlu boyutları sıcak iklim koşulları nedeniyle gölgelik alan oluşturulmasına yönelik olarak belirlenmiştir. 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Kültür ve eğitim işlevlerine yönelik kapalı ve açık çok işlevli mekânlar (kadınların ev mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik içi üretimlerini taşıyabilecekleri, çocuk ve gençler için kültürel ve eğitime yönelik) merkezleri, semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, tasarlanmıştır. Eskiden kentlerde yer alan yazlık sinemalar ve halk eğitimine, kültürel çeşme, kent parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, işlevlere yönelik çok amaçlı mekânlar kurgulanmıştır. avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB 2017a) Komşuların karşılaşmaları ve iletişim kurabilecekleri mekânlar olarak avlu tasarımı 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve düzenlenmiş ve etkileşimi arttırmak için bloklara erişim avlulardan sağlanmıştır. Avlu komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması içerisine güneşten korunaklı oturma mahalleri, çocuklar için oyun alanları, su öğesi ve tematik ağaçlar yerleştirilmiştir (Şekil Ek 1.13). 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının Tarıma bağlı geleneksel ev içi üretim konut alanlarının mekânsal düzeninde veri olarak sağlanması/korunması kullanılmıştır. Ekonomik katkı ile toplumsal kaynaşma ve dayanışmayı sağlamaya yönelik olarak hobi 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik bahçeleri ve kentsel tarım alanı olarak kullanılabilecek rekreatif alanlar planlanmıştır. politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) Küçük ölçekli girişimlerle kentsel mikro-ekonominin desteklenmesi ve bölgede yaşayanların kısmi istihdamının bu işletmelerle sağlanması hedeflenmiştir. 30.Kentsel belleği sürekli hale getiren yapıların ve mekânların Konut alanlarının arasındaki iç avlularda her avlunun ortasında yerleştirilen meyve (nirengi noktaları) korunması, mekânsal kimliğin önemli ağaçları ile sembolik bir kimlik (adres) kazandırılmıştır (Portakallı avlu, hurmalı avlu, bileşenleri olan sokak, cadde, mahalle, park, meydan, mescit vb. kirazlı avlu gibi). isimlerinin değiştirilmemesi (ÇŞB 2017a) ANLAM FİZİKSEL YAPI VE SOSYO-KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları ALGISAL EKONOMİK YAPI YAPI Mimari Özellikler 155 Çizelge Ek 1.9. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 2. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Akdeniz Bölgesi (Hatay) Proje Derecesi: 2. Mansiyon Ekip Listesi Yardımcılar Murat ŞAHİN (Ekip Başı-Mimar) Aylin AVAN (Mimar M. Cengiz GÜLTEK (Mimar) Begüm YILMAZ (Mimar) Hande Gül TÜRKKAN (Mimar) Berrin BÜYÜKŞAHİN (Mimar) Nur Bilgin IŞIK (Peyzaj Mimarı) Buket ALTINTAŞ (Mimar) Mesut ÇİFTÇİ (Şehir Plancısı) Burcu KÖSEOĞLU (Mimar) E. Özge KINIK (Mimar) Danışmanlar Melis DUMAN (Peyzaj Mimarı) Selda Süzgün (Mimar) A. Ayhan OÇKAÇ (Mimar) Soner BİLGİN (Mimar) Tuğba ÖZAŞIR (Mimar) Yıldırım GİGİ (Mimar) Yarkın AYDIN (Mimarlık Öğrencisi) Tasarım Yaklaşımı: “…Yaşadığınızı hissedersiniz. Eğer bir de gerçekten yaşıyorsanız orada, yürürsünüz… Komşunuza yürürsünüz. Okulunuza yürürsünüz. Bakkala da yürürsünüz kasaba da… Fırın tepsi pişer hemen köşedeki fırında. Karşınıza hiçbir araç çıkmaz ya da o egzoz sesi. İnsanların konuşmasını duyarsınız, adım seslerini. Yani “nerede o eski mahalleler?” deriz ya, oradadır hep aslında. Kendinden bir şey kaybetmemiş şekilde, oracıkta…” bölgeyle ilgili içsel bir diyalog ile aktarılmaya çalışılan mahalle kurgusunda; tarih boyunca farklı kesimden ve etnik gruptan insanları bünyesinde barındıran Hatay kent yaşamında görülen sıkı komşuluk ilişkileri, sokak yaşamı, günlük yaşamda kullanılan ortak mekânların yeniden yorumlanması ile mahalle yaşantısının temelinin oluşturulması hedeflenmiştir. Geliştirilen yaklaşımlar ile bir hareket merkezi oluşturulması ve kentin gelişiminde bu merkezin bir başlangıç yaratması hedeflenmiştir (Şahin ve ark. 2017). Şekil Ek 1.14. Vaziyet planı (Şahin ve ark. 2017) 156 Şekil Ek 1.15. Perspektif (Şahin ve ark. 2017) Şekil Ek 1.16. Revak yorumu (Şahin ve ark. 2017) Şekil Ek 1.17. Konut-sokak ilişkisi (Şahin ve ark. 2017) 157 Çizelge Ek 1.10. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Şahin ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Mevcut yeşil alanların proje alanı içine doğru yayılması sağlanarak yeşil bant 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre kurgusu yapılmıştır. Yeşil bant, kimi yerde yapı gruplarının içine yayılarak edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) kimi yerde ise geriye çekilerek arazinin %2 altındaki eğiminin getirdiği tek düzeliğin kırılması amaçlanmıştır. 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Birbirini dik kesen doğrusal yaya aksları arasında konut blokları oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda yerleştirilmiştir. Proje alanının merkezine sosyal aksı oluşturan yeşil omurga dikkate alınması yerleştirilmiştir (Şekil Ek 1.14 ve Şekil Ek 1.15). Mahalle hayatının sokak yaşantısıyla ilişkili olması nedeniyle, fazla geniş olmayan, insan ölçeğine yakın, günlük yaşamı kolaylaştıran sokak dokusu 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin tercih edilmiştir. Yarı açık ve korunaklı mekânlar oluşturan “revak”, “arkad” belirlenmesi ve “abbara”lar ile sokak dokusu zenginleştirilmiştir. Araç hareketlerinin azaltılması ve yavaşlatılması için kurguda çıkmaz sokaklara yer verilmiştir. 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde Bölgenin dokusuna uygun olarak kat yükseklikleri en çok üç kat olarak yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) belirlenmiştir. Yerleşimin insan ölçeğine uyumlu olması için yapılar birbirine yaklaştırılmış 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren ve fazla geniş olmayan günlük kullanımı kolaylaştıracak sokak dokusu 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması önerilmiştir. İnsan odaklı gelişim için bisiklet yollarının desteklenerek kentin (Ocakçı ve ark. 2017) geneline yayılması amaçlanmıştır. 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Alanın çevresinde yer alan konut dokusu ve kültürel tesis alanı noktaları aranması tasarımda dikkate alınmıştır. 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü Oturma elemanı, çöp kutusu, saksı, bisiklet parkı, bilgilendirme panosu, uzantıları için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün aydınlatma elemanı ve ağaç altı ızgarası gibi çeşitli kent mobilyaları görsel oluşturacak ürün ve malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. bütünlük oluşturacak şekilde tasarlanmıştır. 2017) 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine Peyzaj öğeleri bölgede yetişebilecek bitki türleri ve endemik türlerden ve dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım seçilmiştir. Spor merkezleri gürültüyü engellemek adına yeşil alanların izlenmesi içine entegre edilmiştir. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Çevre E. 158 Çizelge Ek 1.10. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Şahin ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Avlu, arkad, revak, eyvan, abbara gibi mekânsal öğeler tasarıma uyarlanmıştır tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik (Şekil Ek 1.16). edilmesi (ÇŞB 2017a) 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti Yapılar birbirlerinin güneşini engellemeyecek şekilde ve sokaklarda gölge alanlar sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve oluşturacak biçimde yerleştirilmiştir. Konut tipolojileri modern anlamda “x+1” yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- şeklinde ifade edilmek yerine, “hayat”, “eyvan”, “avlu” gibi mekânlarla demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari zenginleştirilerek oluşturulmuştur. karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Proje alanının omurgasını oluşturan yeşil hat tamamen yayalaştırılırken, su öğeleri, toplanma alanları, meydanlar ve bu meydanlar çevresindeki ticari ve sosyal donatı alanlarıyla birlikte insanların aktif olarak kullanabileceği mekânlar tasarlanmıştır. 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Alanda paylaşılan ortak bahçeler, kapı önlerinden geçiş sağlanması, kimisinin mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, çatısının diğerinin bahçesini oluşturması gibi fiziksel temasların oluşturulmaya semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent çalışıldığı mekânsal düzenlemeler yapılmaya çalışılmıştır. Çocukların özgürce parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) hareket edebilmesi için araç yolları çeperde tutularak, iç yollar acil ve geçici kurgulanması (ÇŞB 2017a) durumlar için düşünülmüştür. Ticari birimler konut çevrelerindeki sokaklara dağıtılarak günlük yaşantının daha hareketli olması ve güvenliğin sağlanması amaçlanmıştır. Kültür merkezi ile entegre şekilde açık pazar alanının mevcut olduğu bir sosyal donatı alanı tasarlanmıştır. Sokaklarda komşular için misafir odası düşüncesiyle aktivite alanları tasarlanarak 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve içeri ve dışarının teması sağlanmıştır. Dışarı kapalı apartman holleri yerine eskiden komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması olduğu gibi sokağa açılan merdiven ve teraslara yer verilmiştir (Şekil Ek 1.17) FİZİKSEL YAPI SOSYO-KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları EKONOMİK YAPI Mimari Özellikler 159 Çizelge Ek 1.11. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Akdeniz Bölgesi (Hatay) Proje Derecesi: 3. Mansiyon Ekip Listesi Yavuz Selim SEPİN (Ekip Başı-Y. Mimar) Dr. Beyza ÇERMİKLİ (Peyzaj Mimarı) Doç. Dr. Fatih TERZİ (Şehir Plancısı) Yardımcılar Aygül CEYLAN (Y. Mimar) Pınar GÖKÇE (Şehir Plancısı) Deniz Erdem OKUMUŞ (Y. Şehir Plancısı) Bahadır KANTARCI (Mimarlık Öğrencisi) Oğuzhan KANBUR (Şehir Planlama Öğrencisi) Tasarım Yaklaşımı: Koruma ve çevre ile bütünleştirme ilkesinden hareketle, alanın konumu, topoğrafyası, mikro-kliması, mevcut ve çevre yeşil doku özellikleri,su kaynakları ilişkisi gibi mevcut değerlerinin dikkate alındığı, sürdürülebilir, mimari değerlerle bütünleşmiş, engelli dostu, estetik, çevre ve yaşam kalitesinin ön planda tutulduğu bir peyzaj tasarımı benimsenmiştir. Bununla birlikte kentin eski planı (gridal sistem) tasarım başlangıcında referans oluşturmuş ve hâkim rüzgâr yönü, topografya gibi doğal dinamikler ile birleştirilerek mahalle kurgusu geliştirilmiştir (Sepin ve ark. 2017). Şekil Ek 1.18. Vaziyet planı (Sepin ve ark. 2017) 160 Şekil Ek 1.19. Konut birimleri /zemin kat planı (Sepin ve ark. 2017) Şekil Ek 1.20. Avlu (Sepin ve ark. 2017) 161 Çizelge Ek 1.12. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Sepin ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Doğal çevre ve yeşil sistem ile iklim verileri analiz edilerek tasarımda girdi olarak edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) kullanılmıştır. Hâkim rüzgâr, yönler ve topografik eğimden faydalanılmıştır. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı Alanın kuzey ve güney yönlerinden geçen Deliçay ve Karaçay dereleri ile ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan doğal ve çevredeki diğer doğal sistemlerin mahalle kurgusuna katılarak doğal yapının açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) sürekliliğinin sağlanması amaçlanmıştır. Morfolojik kurguda eski çağlardan bu yana kentin belirgin kimlik özelliği olan 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Hippodamos tarzı ızgara plandan esinlenilerek ızgara plan dokusu ve avlulu oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda sistem önerilmiştir. Birbirine dik ve paralel caddelerden ve avlulu sistemden dikkate alınması oluşan yapı adaları tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.18). 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin Sokaklar hâkim rüzgâr yönüne açılacak şekilde tasarlanmıştır. Dar sokak kurgusu belirlenmesi ile komşuluk ilişkileri desteklenmiştir. Araç geçişini azaltacak yaya öncelikli ve erişilebilirliği yüksek çözümler 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) getirilmiştir. Yaya mekânları geçişlerinde süreklilik sağlanmaya çalışılmıştır. ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı Mahalle birimlerinin 10-15 dk içerisinde yürünebilir büyüklükte olması ve ark. 2017) önerilmiştir. Mahalle kurgusu Dörtyol İlçesinde yer alan kamusal yapılar (belediye binası, adliye binası) ile birlikte düşünülmüştür. Kent bütününde merkez kademelenmesi 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun analiz edildiğinde alanın birinci derece merkez niteliği taşıyan alanla kuzeybatı aranması yönünde kesiştiği görüldüğünden meydan tasarımı kent içinde süreklilik sağlayacak şekilde düşünülmüştür. Alanın kuzeydoğusunda ve kuzeybatısında yer alan mevcut bitki örtüleri korunarak projedeki yeşil alan sistemlerine dâhil edilmiştir. Yeşil omurga ve 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve sürdürülebilirliğin sağlanması için biyolojik kanal sistemi (bioswale) dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi oluşturulmuştur. Teras ve çatı bahçeleri ile maksimum yeşil alan sağlanması amaçlanmıştır. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Elemanları Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji 162 Çizelge Ek 1.12. Akdeniz Bölgesi (Hatay) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Sepin ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, Farklı büyüklük ve tipolojide konut çözümlemeleri yapılmıştır. Evlerin sokakla manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının ilişkisini kurmaya yönelik hacimleri birbirine bağlayan bir toplanma ve dağıtım sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik mekânı olan sofaya (eski dilde havuş) yer verilmiştir. Konut blokları rüzgâr durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun geçirimli şekilde tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.19). konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Kafe, kültürel tesis, kütüphane ve çarşı biriminin yer aldığı kamusal yeşil alan mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, sistemi, gösteri, toplantı ve diğer etkinliklere ev sahipliği yapabilecek ölçülerde semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent tasarlanmıştır. Çim amfi kurgusuyla kentsel aktivite alanı oluşturulmuştur. parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) Konutlar avlu etrafına yerleştirilerek özel (konut), yarı özel (avlu) ve kamusal alan kurgulanması (ÇŞB 2017a) (sokak) geçişkenliği sağlanmıştır. Avlulu sisteme dayalı uzun, sağır ve birbirine bakan geleneksel yapılaşma 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve dokusundan ilham alınarak ile aidiyet duygusu ve kentsel belleğin canlandırılması geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) amaçlanmıştır (Şekil Ek 1.20) ANLAM SOSYO- FİZİKSEL YAPI VE KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları ALGISAL EKONOMİK YAPI YAPI Yapılı Öğeler 163 Çizelge Ek 1.13. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Doğu Anadolu Bölgesi Proje Derecesi: 1. Ödül (Muş) Ekip Listesi Yardımcılar Mete KESKİN (Ekip Başı- Y. Mimar) Nusret UŞUN (Mimarlık Öğrencisi) Esra YILMAZ KESKİN (Y. Mimar) Aylin ÖZKAN (Mimarlık Öğrencisi) Sevim Pelin ÖZKAN (Y.Şehir Plancısı) Abdülkadir KELEŞ (Mimarlık Öğrencisi) Öykü KOCAMAN (Peyzaj Mimarı) Tasarım Yaklaşımı: "Eski bir kasabadaki herhangi bir anonim ev ya da hiç de gösterişli olmayan bir çiftlik evi bizde yakınlık ve memnuniyet hissi uyandırır da, neden çok az modern yapı hislerimize dokunur?" (Juhani PALLASMAA’dan aktarılmıştır) düşünce yaklaşımı ile tasarlanan mahale kurgusunda fiziksel, duyusal, ruhsal, sosyolojik ve psikolojik farklı boyutlardaki katmanların birlikteliğine önem verilmiştir. Bu katmanlar; komşuluk ilişkileri, birlik kurma, dayanışma, yakınlık, aitlik, müşterek üretim, öğrenme, paylaşma, fiziksel ve psikolojik sınır, kamusal mekânlar, ortak yaşam alanları oluşturma gibi kavramlarla desteklenirken, anlama, anlamlandırma, duyarlılık, içselleştirme, eleştirel bakış, sorgulama, yaşantı, deneyim, eylemsellik, sezgisellik, iletişim, aidiyet, izlenim gibi çok yönlü derin anlamlar barındıran bir farkındalık oluşturulması hedeflenmiştir. Mahalle ölçeği, mahalle yaşantısı, mahalleli olma, aidiyet, komşuluk, geleneksel doku gibi kavramlar vurgulanarak tasarım prensiplerinde ele alınmıştır. Çok boyutlu bağlar kurulan, deneyimsel ve etkileşimi arttıran mekânların yer aldığı, farkındalık oluşturan ve mahalleli deneyiminin ön plana alındığı bir tasarım yaklaşımı izlenmiştir (Keskin ve ark. 2017a). Şekil Ek 1.21. Vaziyet planı (Keskin ve ark. 2017b) 164 Şekil Ek 1.22. Avlulu konut dokusu (Keskin ve ark. 2017b) Şekil Ek 1.23. Havuş kullanımı (Keskin ve ark. 2017b) 165 Çizelge Ek 1.14. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Ödül tasarım yaklaşımı (Keskin ve ark. 2017a ve Keskin ve ark. 2017b) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Güney-kuzey rüzgârlarına yönelik önlemler alınmıştır. Alanın güneybatısında edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) manzara potansiyeli olan dağlar yerleşimde dikkate alınmıştır. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı Proje alanı yakınındaki dere yatağı ve çevresi ve tarla alanları yakın çevre ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan doğal ve kurgusuna dâhil edilmiştir. açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Genel yerleşim kurgusu havuş (avlu) yapısı ile oluşturulmuştur. Sosyal odak oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda olarak belirlenen havuş ile bu havuşa takılan konut birimleri, sosyal merkezler, dikkate alınması açık alanlar ve rekreasyon alanları konumlandırılmıştır (Şekil Ek 1.21). Mahalle ölçeği belirlenirken sosyo-kültürel odaklar ve kamusal açık alanlar ile insan yoğunluğu ilişkilendirilmiştir. Bu bağlamda canlı bir sosyal yaşantının kurgulanması amacıyla mahalle sakinlerinin sosyal, fiziksel ve psikolojik 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) boyutlardaki ihtiyaçlarına yönelik olarak konfor sağlayacak alan ve fonksiyon ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı yoğunlukları belirlenmiştir. Mahalle sakinlerinin kendilerini ait ve ark. 2017) hissedebilecekleri, hemen hemen çevrelerindeki tüm yaşayanları bireysel olarak tanıyabilecekleri ve etkileşim kurabilecekleri kapasitelerde fiziksel bölgelendirmeler yapılmıştır. Ana araç yolu mahalle çeperine alınarak içeride yaya hâkimiyetini bozmayacak bir kurgu yapılmıştır. Muş florasına uygun bitki türleri tercih edilmiştir. Yeşil alan kurgusuna spor 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve alanları, hobi bahçeleri, hayvan otlakları ve tarımsal üretim alanları dahil dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi edilmiştir. Bitki sulama için yağış sularının süzülerek havuş altındaki depoda toplanması önerilmiştir. 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel mimarisine Geleneksel Anadolu evlerinde görülen U sofalı çözüm projede makro ölçekte saygılı ancak onları kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik edilmesi değerlendirilmiştir. (Ocakçı ve ark. 2017) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Mimari Ö. Yapılı Ö. Ölçek Morf. Elemanları 166 Çizelge Ek 1.14. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Ödül tasarım yaklaşımı (Keskin ve ark. 2017a ve Keskin ve ark. 2017b) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Soğuk iklim koşulları nedeniyle konutlar kuzeyden gelen soğuk rüzgâr yönüne 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, kapalı yüzeyler oluşturan, U plan tipolojisinde tasarlanmıştır. Konutların hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, yerleşiminde güney ve güneybatı ışığından maksimum fayda sağlanırken manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının Güneydoğu Anadolu Toroslarının uzantısı olan Kurtik Dağı manzarasına yönelim sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik sağlanmıştır. Havuşlar toprak ısısından yararlanmak amacıyla toprak altı kotuna durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun yerleştirilmiştir. Soğuk iklim koşulları nedeniyle pencere ve balkon açıklıkları ile konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) konutların dış mekân geçişleri çift cidar kurgusu kullanılmıştır (Şekil Ek 1.22). 15.Mevcut dokuda yer alan cephelerdeki kütle hareketlerinin/ritmin Geleneksel dokudaki cephe dokusu referans alınarak konut cephelerinde pencere sürdürülmesi biçimlerine yansıtılmıştır. 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Meydan ve eyvan kurgusunda; muhtarlık, mahalleli etkileşim ve yardımlaşma mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, merkezi, sağlık ocağı, büyükler okulu (okuma yazma öğrenme v.b.), yaşlı bakım semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent birimi, kütüphane, mahalle tiyatro ve sineması, karakol, itfaiye birimi ve mahalle parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) ilkokulu ile kreşine yer verilmiştir. Açık alanda amfi, mahalle parkı, su kenarı kurgulanması (ÇŞB 2017a) rekreasyon alanları ve çocuk parkı tasarlanmıştır. Komşuluk ilişkileri karşılaşma, buluşma, temas etmeye imkân sağlayacak havuş 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve (ev önü mekânı), tandırlık, bahçe, avlu, revaklar-üst örtüler, açıktan çıkılan komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması merdivenler, kapı önü oturma elemanları gibi mekân ve donatılarla zenginleştirilmiştir. Geleneksel yerleşimlere referans veren havuş kurgusu vurgulanmıştır. Geleneksel Muş evlerinde mutfak ya da havuşlarda yer alan tandırlık (fırın) geleneğini devam ettirmek ve komşuluk bağlarını güçlendirmek üzere ortak kullanıma açık 18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik özelliklerini tandırlıklar tasarlanmıştır. Tandırların aynı zamanda ısınmak için de kullanılması, yansıtan mekânlar üretilmesi havuşlarda ortak oturma alanlarına entegre edilerek etkileşimin arttırılması ve kışın da konfor sağlayan açık alanların oluşturulması amaçlanmıştır. Geleneksel mahallelerde görülen sokak arasında gerçekleştirilen düğün sünnet gibi etkinliklerin havuşta devam ettirilmesi amaçlanmıştır (Şekil Ek 1.23). FİZİKSEL YAPI SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI Yapılı Çevre Elemanları Mimari Özellikler 167 Çizelge Ek 1.14. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Ödül tasarım yaklaşımı (Keskin ve ark. 2017a ve Keskin ve ark. 2017b) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Konutların ortak alanlarında kilimcilik, el işleri, reçel yapımı, bağcılık, metal-ahşap 21.Mahallede var olan aktivitelerin, sanat ve zanaat türlerinin işleri, ayakkabıcılık gibi mahalle halkının geçimine katkı sağlayacak atölyeler desteklenmesi ve sürdürülmesi kurgulanmıştır. 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının Tarımsal üretim alanları mahalle kurgusuna dâhil edilmiştir. sağlanması/korunması 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve Çok katmanlı yaşam alanları ile aidiyeti ve mekânsal-sosyal bağları yüksek geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) mekânlar tasarlanması amaçlanmıştır. Mahalle içinde anlamlı bir örüntü oluşturulması amacıyla bütüncül bir yaklaşım 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi hedefleyen izlenerek çok yönlü anlamlar barındıran farkındalığın oluşturulması hedeflenmiştir. insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların tasarlanması Mahalle ölçeği belirlenirken mahallelinin kendini ait hissedebileceği mekân düzeni (ÇŞB 2017a) oluşturulması amaçlanmıştır. 28.Toplumsal belleğe ait soyut kimlik değerlerinin, simge ve Tandırlık, havuş kurgusu, çeşitli atölyeler, düğün, sünnet gibi mahalle arası sembollerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması etkinliklerinin devam ettirilmesine yönelik mekân kurguları yapılmıştır. SOSYO- ANLAM VE KÜLTÜREL VE ALGISAL YAPI EKONOMİK YAPI 168 Çizelge Ek 1.15. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) Proje Derecesi: 2. ÖDÜL Ekip Listesi Çetin AYIK (Ekip Başı-Mimar) Sinan ŞERİFOĞLU (Mimar) Fadime KUL (Mimar) Altan ABDULOĞLU (Peyzaj Mimarı) Bedrihan BAYKAN (Şehir Plancısı) Danışmanlar Yasemin ANTİK (Siyaset Bilimci) Yardımcılar Cevahir ŞERİFOĞLU (Mimar) Nihan BORAN (Mimar) Caner KOÇALAN (Tekniker) Tasarım Yaklaşımı: Muş kentine ait Harita Genel Komutanlığından edinilen 1955-1973-1984- 2001-2008 ve 2017 yıllarına ait hava fotoğraflarından Kale Bölgesinin tarihi dokusunun hala korunmakta olduğu görülmüştür. Kale Bölgesinin yerleşimi incelendiğinde iklim verileri ve geleneksel sosyo-kültürel yaşama uygun bir yerleşim oluşturulduğu, yapıların kompakt çözüldüğü ve sert iklim koşullarından korunmak için birbirine yaslandığı, alt komşuluk birimleri oluşturulduğu, altı dükkan üstü konut olan sıra evler ve ayrık nizam evlerin yer aldığı gözlemlenmiş ve bu veriler tasarımın ilkesel kararlarının belirlenmesinde referans olarak kullanılmıştır (Ayık ve ark. 2017). Şekil Ek 1.24. Vaziyet planı (Ayık ve ark. 2017) 169 Şekil Ek 1.25. Avlu ölçeği (Ayık ve ark. 2017) Şekil Ek 1.26. Park ve blokların ilişkisi (Ayık ve ark. 2017) Şekil Ek 1.27. Okul-park-bahçeli evler ilişkisi (Ayık ve ark. 2017) 170 Çizelge Ek 1.16. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Ödül tasarım yaklaşımı (Ayık ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre İklim verileri (hâkim rüzgâr, gün ışığından maksimum faydalanma gibi) tarihi edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) dokuda da yorumlandığı şekliyle tasarımda girdi olarak kullanılmıştır. Yapı adalarının oluşturulmasında mevcut kentsel dokudan referanslar alınmış ve 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının yapı adalarının büyüklükleri 70-75 m aralığında tutulmuştur. İklimsel özelliklere oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda göre konumlandırılacak konut ünitelerinin yapı adaları ile geometrik uyum içinde dikkate alınması olması amaçlanmıştır (Şekil Ek 1.24). 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren Alanın bütününde yaya dolaşımı ve sürekliliği sağlanmıştır. Düşük yoğunluklu (51- 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması 120) kişi/ha, az katlı ve alana yayılmış yapı üniteleri oluşturulmuştur (Şekil Ek (Ocakçı ve ark. 2017) 1.25). Proje alanının ve yakın çevresinin gelişme alanı içerisinde olması nedeniyle kent 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun bütünüyle ve yakın çevresiyle sosyal ve ekonomik etkileşim içinde olması gerektiği aranması dikkate alınmıştır. Kentsel gelişim alanı olan yakın çevre ile proje alanı arasında taşıt yolu ve yeşil alanlar ile eşikler oluşturulmuştur. 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün Geceleri de alanda canlılık oluşturmak için farklı tür ve boyutlarda aydınlatma oluşturacak ürün ve malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. seçimleri yapılmıştır. 2017) Muş kentinin iklim ve doğası nedeniyle soğuğa dayanıklılık olarak 5a bitkilendirme kuşağında, sıcağa dayanıklılık olarak 7 nolu kuşakta yer alması nedeniyle bu şartlara uygun bitki türleri tercih edilmiştir. Aynı zamanda konut alanlarında ve kamusal 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve alan özelliklerine göre çeşitli bitki türleri seçilmiştir. Konut alanlarındaki yarı dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi kamusal mekânlarda altında dinlenilebilecek ağaç türleri tercih edilirken, mahalle meydanında heybetli ve canlılık getirecek ağaç türü ve renkli çiçekli çalılıklar tercih edilmiştir. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre E. Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji 171 Çizelge Ek 1.16. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Ödül tasarım yaklaşımı (Ayık ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, Konut üniteleri iklim verileri ve yöresel mimari referanslara göre hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, konumlandırılmıştır. Yapı blokları doğu batı aksında uzandırılarak, geniş manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının yüzeylerin güney ışığı alması sağlanmıştır. Cephede güneyde büyük boşluklar sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik açılarak gün ışığı kullanımı artırılırken, kuzeyde dar ve daha az cephe boşlukları durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun açılarak hâkim rüzgâr ve soğuk etkisi azaltılmaya çalışılmıştır. konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Kent bütününe hitap eden rekreasyon, sosyal altyapı ve meydan oluşturulmuştur. mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, Eğitim, sosyal tesisler ile ticari birimlerin yer aldığı sosyo-kültürel omurga semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent oluşturulmuştur. Bireyler arasında etkileşimi arttıracak kamusal ve özel mekânlar parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) düşünülmüştür (Şekil Ek 1.26 ve Şekil Ek 1.27). kurgulanması (ÇŞB 2017a) 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve Her ada içerinde alt komşuluk birimlerine yer verilmiştir, avlular fiziksel boşluklar komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması ile birbirine bağlanarak komşuluk ilişkilerinin fiziksel altyapısı oluşturulmuştur. 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve Avlulu konutlar ile oluşturulan ortak mekânlar aracılığıyla aidiyet ve sahiplenme geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) duygusunun arttırılması amaçlanmıştır. SOSYO- FİZİKSEL YAPI ANLAM VE KÜLTÜREL VE ALGISAL Yapılı Çevre Elemanları EKONOMİK YAPI YAPI Mimari Özellikler 172 Çizelge Ek 1.17. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 3. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) Proje Derecesi: 3. Ödül Ekip Listesi Ali İBİŞ (Ekip Başı-Mimar) Sezgin KARAMAN (Peyzaj Mimarı) Turgut GELERİ (Şehir Plancısı) Yardımcılar Müge TURGAY (Mimar) Anıl KATIRCIOĞLU (Stajyer) Tasarım Yaklaşımı:Mahalle planlamasının temeli tarihsel süreklilik ve kültürel sürdürülebilirlik üzerine kurulmuştur. Bütüncül planlama yaklaşımı ile kent bütünü düşünülerek tasarlanmıştır. Tarihi ve kültürel değerler veri olarak alınarak meydan konsepti ile kentliye sunulmak istenmiştir (İbiş ve ark. 2017a). Şekil Ek 1.28. İlkesel tasarım planı (İbiş ve ark. 2017b) 173 Şekil Ek 1.29. Perspektif (İbiş ve ark. 2017b) Şekil Ek 1.30. Konut birimleri (İbiş ve ark. 2017b) 174 Çizelge Ek 1.18. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (İbiş ve ark. 2017a ve İbiş ve ark. 2017b) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Topografya ve iklim verileri tasarım kurgusuna entegre edilmiştir. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Arazi eğimi ve boyutları nedeniyle teraslı bir plan geliştirilmiş ve avlulu konut oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda dokusu tasarlanmıştır. Kent merkezindeki organik doku yorumlanarak tasarıma dikkate alınması aktarılmıştır (Şekil Ek 1.28 ve Şekil Ek 1.29). Alanın insan ölçeğinde tasarlanması amacıyla insanların yorulmadan kat 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) edebilecekleri konforlu bir ulaşım ağı oluşturulmaya çalışılmıştır. Uluslararası ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı standartlara göre 400 m mesafede 5-10 dakikalık yürüyüş ile odak noktalarına ve ark. 2017) (meydan) ulaşılması hedeflenmiştir. Araç yolu mahalle çeperinde konumlandırılarak içeride yaya dolaşımına önem verilmiştir. 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Kent bütünü düşünülerek ilkesel ve kentsel tasarım kararlarında bütüncül aranması planlama yaklaşımı izlenmiştir. 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Eğime paralel geliştirilen bahçeler ile projenin üçüncü boyutta hareketlenmesi dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi amaçlanmıştır. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre E. Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji 175 Çizelge Ek 1.18. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (İbiş ve ark. 2017a ve İbiş ve ark. 2017b) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Cephelerde bölgeye ait doğal taş malzemenin kullanılmasına karar verilmiştir. tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi Cephelerde ahşap güneş kırıcılar ile mimari dilde bütünlük sağlanmıştır (Şekil (ÇŞB 2017a) Ek 1.30). 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, İnsan ölçeğinde, gözü yormayan ve birbiri ile etkileşim halinde bir tasarım manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının yapılması uygun görülmüştür. Meydan çevresinde toplanan yapılar ile sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki kurgulanan alt komşuluk birimleri oluşturulmuştur. kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Yüz yüze iletişimin en çok yaşandığı, kent ve toplum kimliğinin oluşumunda 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal etkin olan meydanlar, gece gündüz yaşayan ve esnek kullanımlara açık bir mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt şekilde tasarlanmıştır. Gün içerisinde ve mevsim koşullarıyla değişebilen kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve esnek kullanıma uygun interaktif bir kamusal mekân kurgusu yapılmıştır. Park yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB ve bahçelerin, mahalle bağlarını güçlendiren ortak mekânlarla entegrasyonu 2017a) sağlanmıştır. Komşuluk birimleri meydan çevresinde konumlandırılmıştır ve komşuluk 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve komşuluk birimleri arasındaki bağın kuvvetlendirilmesi için meydanın alt meydanlarla ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması bağlantılı bir şekilde oluşturulması hedeflenmiştir. 28.Toplumsal belleğe ait soyut kimlik değerlerinin, simge ve Projede çağdaş yaklaşımlarla kentin tarihi ve kültürel değerlerinin gelecek sembollerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması kuşaklara aktarılması hedeflenmiştir. FİZİKSEL YAPI ANLAM VE SOSYO-KÜLTÜREL ALGISAL Yapılı Çevre Elemanları VE EKONOMİK YAPI YAPI Mimari Özellikler 176 Çizelge Ek 1.19. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Doğu Anadolu Bölgesi Proje Derecesi: 1. Mansiyon (Muş) Ekip Listesi Yardımcılar İsmail RUHLUKÜRKÇÜ (Ekip Başı-Mimar) Mehmet BİLGİL (Mimar) Güntülü GÜNDOĞ (Mimar) Büşranur HAKYEMEZ (Mimar) Enise Tüba SOLAK (Şehir Plancısı) Burcu ULUTÜRK ÇAM (Mimar) Işıl KOÇ (Peyzaj Mimarı) Melike PARAK YOLAGELDİ (Mimar) Abdullah ÇAM (Mimar) Halil IŞIK (Mimar) Ahmet SAÇCIOĞLU (Mimar) Hasan AYATA (İç Mimar) Ali Emin ŞİMŞEK (Tekniker) Gizem ÖKTEN (Tekniker) Nurullah KILINÇ (Mimarlık Öğrencisi) Elif RUHLUKÜRKÇÜ (Mimarlık Öğrencisi) Tasarım Yaklaşımı: Farklı gelir gruplarından insanların bir arada yaşadığı, komşuluk yaptığı, ortak sosyal alanlarda buluştuğu bir sistem oluşturulmak istenilmiş ve yerleşimde 6x6 m’lik modüler bir sistem geliştirilmiştir. Proje alanı başlangıçta tamamen yeşil alan olarak düşünülerek konut yerleşiminde minimum yeşil alan kaybı olacak şekilde kurgu yapılmıştır (Ruhlukürkçü ve ark. 2017a). Şekil Ek 1.31. Vaziyet planı (Ruhlukürkçü ve ark. 2017b) 177 Şekil Ek 1.32. İç sokak şema gösterimi (Ruhlukürkçü ve ark. 2017b) Şekil Ek 1.33. İç sokak görünüşü (Ruhlukürkçü ve ark. 2017b) 178 Çizelge Ek 1.20. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Ruhlukürkçü ve ark. 2017a ve Ruhlukürkçü ve ark. 2017b) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Mahalle kurgusunda modüler sistem oluşturulurken iklim ve güneş yönlenmesi edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) verileri kullanılmıştır. Üst ölçekli şematik planlama ile topografyaya uygun yol ağı oluşturularak yol ve 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının parsellerle mahalle kurgusu oluşturulmuştur. Arazi güneş yönlenmesine göre 6x6 oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda m’lik gridal sisteme ayrılmış ve kesintisiz yaya ve bisiklet yollarından oluşan ana dikkate alınması omurga tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.31). Konut blokları arasında yeşil ve sert zemin üzerinde iç sokak kurgusu yapılarak 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin üst kotu korunaklı olması için ana bir örtü ile kapatılmıştır. Bu şekilde müstakil belirlenmesi konutlar için ortak mekânlar tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.32 ve Şekil Ek 1.33). 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) Az katlı yapılarla ve araziye yayılan planlama ile insanı ezmeyen bir tasarım ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı hedeflenmiştir. ve ark. 2017) 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları Proje kurgusunda bisiklet durakları, bank, genel aydınlatma ve zemin aydınlatma için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün oluşturacak ürün ve elemanlarına yer verilmiştir. malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Yapılar ve yeşil alanlar arasında 1/3 oranı geliştirilerek yeşil bir tasarım dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi kurgusunun oluşturulması amaçlanmıştır. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Elemanları 179 Çizelge Ek 1.20. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Ruhlukürkçü ve ark. 2017a ve Ruhlukürkçü ve ark. 2017b) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Tasarımda konutları bir araya toplayan çatı örtüsünün yerel iklim şartlarına 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım dayanıklı olması açısından kenetli metal çatı olarak belirlenerek yapının belirli tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi bir yerine kadar bu malzemenin indirilmesi ve kalan cephe yüzeylerinde (ÇŞB 2017a) geleneksel taş malzemesinin kullanılması uygun görülmüştür. 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel mimarisine saygılı Yerel dokuda analiz edilen avlu, eyvan gibi yerel mimari çözümler ilkesel ancak onları kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik edilmesi (Ocakçı olarak ele alınmış, komşuluk ilişkileri göz önüne alınarak günümüz koşullarına ve ark. 2017) göre yorumlanmıştır. 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim 6x6 m’lik aks sistemi oluşturularak konut çeşitliliği için altlık oluşturulmuştur. rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, Konutların yerleşimi geleneksel dokuda olduğu gibi birbirine değmeyecek manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının şekilde yerleştirilmiştir. İç sokağa sahip, ortak çatı altındaki konut birimleri, sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki apartman niteliğindeki konutlar ve müstakil konutlar ile üç tip konut kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi üretilmiştir. Konutların tamamı avlular ile birbirlerine bağlanacak şekilde geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) yerleştirilmiştir. 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Sosyal alanlar; mahalle mescidi, çok amaçlı salon (düğün, tiyatro, sinema vb. mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt etkinlikler için), kütüphane birimi, açık meydan, kreş, okul ve konferans kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve salonu olarak düşünülmüştür. Ticari alanlar; iklim koşulları göz önüne alınarak yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB kapalı, yarı açık ve açık birimler olarak tasarlanmıştır. Sosyal ve ticari alanlar 2017a) alanın her bölgesine eşit mesafede olacak şekilde konumlandırılmıştır. 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve komşuluk Bir çatı altında kurgulanan konut birimlerinin ortak kullanım alanları ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması komşuluk ilişkilerine imkân sağlayacak şekilde geliştirilmiştir. 18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik özelliklerini Muş’a özgü lalelerin yetiştiriciliğini özendirmek amacıyla özel hobi alanları yansıtan mekânlar üretilmesi tasarlanmıştır. Farklı gelir gruplarının bir arada yaşadığı ve komşuluk yaptığı bir mahalle 20.Toplumsal ve mekânsal ayrışmanın önlenmesi kurgusu düşünülmüştür. FİZİKSEL YAPI SOSYO-KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları EKONOMİK YAPI Mimari Özellikler 180 Çizelge Ek 1.21. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Doğu Anadolu Bölgesi Proje Derecesi: 2. Mansiyon (Muş) Ekip Listesi Rıdvan FİL (Ekip Başı-Mimar) Selami KÖSEHAN (Mimar) Ahmet CİVELEK (Şehir Plancısı) Onur BOYACIGİL GÜNGÖR (Peyzaj Mimarı) Yardımcılar Derya ERDAŞ (Mimar) Mustafa KAYA (Mimarlık Öğrencisi) Tasarım Yaklaşımı: İklimsel koşullara ve sosyal ihtiyaçlara yanıt verebilecek bir mahalle kurgusunun ve yapılarının nasıl bir kurguya, ölçeğe, dokuya ve biçime sahip olması gerektiği araştırılarak, -20 dereceye kadar düşen sıcaklık ve karlı hava şartlarında yaşanabilir mekânlar tasarlanması amaçlanmıştır. Çevrede yer alan mevcut konutlar ve konut gelişimleri dikkate alınarak uzun vadede geniş bir mahalle oluşacağı kabul edilmiş ve buna bağlı olarak yol sistemleri ve kentsel kulanımlar önerilmiştir (Fil ve ark. 2017). Şekil Ek 1.34. Vaziyet planı (Fil ve ark. 2017) 181 Şekil Ek 1.35. Sokak-yapı ilişkisi (Fil ve ark. 2017) Şekil Ek 1.36. Üst plaka-konut ilişkisi (Fil ve ark. 2017) Şekil Ek 1.37. Sokak perspektifi (Fil ve ark. 2017) 182 Çizelge Ek 1.22. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Fil ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Tasarımda bölgenin iklimi ve coğrafi şartları dikkate alınmıştır. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan doğal ve Alanın güneybatı sınırını oluşturan kuru dere yeşil alan olarak planlanmıştır. açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Bitişik düzende, 2-3 katlı yapıların yer aldığı sokak, avlu ve bahçe düzeninden oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda oluşan bir yerleşim önerilmiştir. Sokak kurgusu iki katlı olarak tasarlanarak ikinci dikkate alınması bir kotta yaya omurgası oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.34). Soğuk iklim şartlarının kamusal mekân kullanımını kısıtlaması probleminden yola çıkılarak, zemin kotunun 3-4 metre üstünde, 1. kat seviyesine denk gelen ikinci bir sokak plakası tasarımı önerilmiştir. Bu plaka ile kış aylarında zemini kardan 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin koruma, yaz aylarında da gölgelik alan sağlamak hedeflenmiştir. Ayrıca ikinci belirlenmesi plaka ile 1. Katta yer alan yapılara giriş olanağı sağlandığından yapı-kamusal mekân ilişkisinin arttırılması düşünülmüştür (Şekil Ek 1.35, Şekil Ek 1.36 ve Şekil Ek 1.37). 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) Yapılar iki, üç katlı olarak insanın kavrayabilmesine ve aidiyet duygusu ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması geliştirmesine olanak verecek şekilde tasarlanmıştır. 400 m’yi geçmeyen yürüme (Ocakçı ve ark. 2017) mesafesinde eğitim, alışveriş, spor, gezinti birimlerine yer verilmiştir. 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Bölgedeki konut gelişimleri dikkate alınarak uzun vadede geniş bir mahalle aranması oluşacağı kabulü ile yol sistemi ve kentsel kullanımlar düşünülmüştür. Yapılı çevre içinde ve dışında kalan açık mekânların peyzajında iklimsel 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve özelliklere göre ve bölgenin florasına uygun bitki türleri seçilmiştir. dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Elemanları 183 Çizelge Ek 1.22. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Fil ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Yapı ölçeği, kat sayısı, yapı düzeni, çatı formu, yapı kabuğu, pencere oranları, tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik malzeme ve renk arayışında tarihsel deneyimlerden ve günümüzdeki olanaklardan edilmesi (ÇŞB 2017a) yararlanılarak çözüm üretilmiştir. 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, İklim ve geleneksel dokuya uyumlu olarak bitişik yapı düzeni önerilmiştir. Konut manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının tipolojisinde soğuk havalar, kar örtüsü, demografik ve kültürel yapı, mali sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik olanaklar, kullanıcı ihtiyacı gibi eşikler ölçüt olarak kullanılmış ve altı farklı tip durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut önerilmiştir. konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, Meydan, ticari birimler, okul, yaşam merkezi, spor alanları gibi kamusal mekânlar semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent ile mahalle genelinde süreklilik sağlayan üst sokak platformu kurgulanmıştır. parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB 2017a) 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik Tarım üretim alanlarına yer verilmiştir. politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve Aidiyet duygusunun geliştirilmesine yönelik insan ölçeğiyle uyumlu ve geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) algılanabilir tasarım yapılması önerilmiştir. FİZİKSEL YAPI ANLAM VE SOSYO- ALGISAL KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları YAPI EKONOMİK YAPI Mimari Özellikler 184 Çizelge Ek 1.23. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 3. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Doğu Anadolu Bölgesi Proje Derecesi: 3. Mansiyon (Muş) Ekip Listesi Danışmanlar Didem ÖZKIZILCIK (Mimar) Mehmet Zeyat HATTAPOĞLU (Ekip Başı- Peyzaj Mimarı) Yardımcılar Oknur ÇALIŞKAN (Y. Mimar) Zeki Emir TAYLAN (Mimarlık İsmet Esgin ZORLU (Şehir Plancısı) Öğrencisi) Tasarım Yaklaşımı:“Pastoral Niş” Doğayla iç içe, sade, sakin, huzur ve sükûnet verici kır hayatına dair bir ifade olan “pastoral” ile ekolojide, bir canlının varlığını sürdürebildiği yaşama ortamının en küçük birim olarak “bir bireyin bulunduğu ortam içerisinde yapmak zorunda olduğu bütün sorumlulukları ve işlevleri” şeklinde ifade edilen; mimaride ise, duvar içinde bırakılan oyuk, göz, hücreye verilen isim olan “niş” kavramlarının tanımlarından yola çıkılarak projede mahalle, “pastoral niş” yaklaşımı ile kurgulanmıştır. “Üretim” ve “doğal yapı ile etkileşim içinde olma” önemli çıkış noktası olarak kabul edilmiştir. Yerleşim kurgusunda geleneksel kullanım alışkanlıklarının karşılanması ve güçlü komşuluk ilişkileri kurulması temel alınmıştır. Alana 692 konut birimi yerleştirilmiştir (Hattapoğlu ve ark. 2017). Şekil Ek 1.38. Vaziyet planı (Hattapoğlu ve ark. 2017) Şekil Ek 1.39. Peyzaj Silueti (Hattapoğlu ve ark. 2017) 185 Şekil Ek 1.40. Üretim parselleri (Hattapoğlu ve ark. 2017) Şekil Ek 1.41. Yeşil alan (Hattapoğlu ve ark. 2017) Şekil Ek 1.42. Teras çatı kullanımı (Hattapoğlu ve ark. 2017) 186 Çizelge Ek 1.24. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Hattapoğlu ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre İklim verileri, hâkim rüzgâr yönü ve coğrafi veriler tasarımda göz önüne alınmıştır. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı Alanın batısında yer alan dere yatağı ile güneyinde yer alan tarım arazileri yapılaşma ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan doğal ve sınırlarında eşik olarak kabul edilmiş ve proje ile ilişkilendirilmiştir. açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Mahalle kurgusunun odağına mahalle avlusu yerleştirilmiştir. Yapı adalarının oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda biçimlenmesinde ortak kullanım mekânlarının ön plana çıkarılması etkili olmuştur dikkate alınması (Şekil Ek 1.38). 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde Çevrede yer alan tarım arazileri dikkate alınarak kırsal peyzaj silueti oluşturulmuştur yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) (Şekil Ek 1.39). Proje genelinde yaya erişimini temel alan bir tasarım kurgusu yapılmıştır. Araç 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) kullanımı asgari koşullarda tutulmuştur. Eğimin %3 olmasıyla engelli ulaşımının tüm ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması yaya dolaşımı ile birlikte zemin detayları ile çözülmesine olanak sağlanmıştır. Yapı (Ocakçı ve ark. 2017) yoğunluğu merkezden kırsal peyzaja doğru azaltılmış ve iki kata kadar düşürülmüştür. Muş ilindeki yeni konut yerleşimlerinin gelişimi proje alanına doğru gelmekte olup 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun proje alanı, yakın çevresindeki şeker fabrikası ve TOKİ konutları ile ulaşım aksları aranması üzerinden ilişkilendirilmiştir. 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları Sert zemin kullanımı yürüme, dinlenme, seyir ve oturma eylemlerine yönelik olarak için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün oluşturacak ürün ele alınmıştır. Kullanım amacına uygun kent mobilyaları konumlandırılmıştır. ve malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Bitki türleri bölgenin ekolojik koşullarına uygun türler arasından seçilmiştir. Dere kıyısına bağlanan rekreasyon koridorları ile yeşil dokunun iç konumlara taşınması 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve sağlanmıştır. Arka bahçelere üretim parselleri ve olumsuz hava koşullarında üretim dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi yapılabilmesi için seralar eklenmiştir (Şekil Ek 1.40). Su yönetimi için iki ayrı depolama sistemi önerilmiştir. Enerji yönetimi için güneş ışığından faydalanılması esas alınmıştır. 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel mimarisine saygılı ancak onları kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik Konut kurgusunda geleneksel konut dokusunda yer alan iç sofaya yer verilmiştir. edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre M. Ö. Yapılı Öğeler Ölçek Morf Elemanları . 187 Çizelge Ek 1.24. Doğu Anadolu Bölgesi (Muş) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Hattapoğlu ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, Yapı stoku ekonomik ve hızlı üretilebilir şekilde tasarlanmıştır. Beş farklı blok hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, tipi (L, l, tek tip ve sıra evlerin bir araya gelmesiyle) oluşturulmuştur. İç sofalı manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının konut tipleri ile konut içi sirkülasyon minimize edilerek maksimum kullanım alanı sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik sunan ve kalabalık ailelerin de tercih ettiği yaşam alanları oluşturulmuştur. Altı durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun farklı konut tipi önerilmiştir. konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Sosyal ve kültürel etkileşimin sağlanacağı merkez olarak mahalle avlusu tasarlanmıştır. Şenlik, düğün, cenaze gibi merasimlerin gerçekleştirilebileceği 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal avluda unutulmaya yüz tutan çocuk aktivitelerinin (uçurtma uçurma, ip atlama, mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, yakan top vb.) de yapılabileceği geniş yeşil alan bırakılmıştır (Şekil Ek 1.41). semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent Pazar yeri için ayrılan alanda çınar altı parkı ve meydan camisi düşünülmüştür. parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) Mahalle ölçeğindeki ihtiyaçları karşılaması düşünülen sağlık ocağı, kreş, ilkokul, kurgulanması (ÇŞB 2017a) lise, mahalli yönetim ve halk eğitim merkezi gibi donatılar ana yaya aksı üzerine konumlandırılmıştır. Yapılar yerleşim gridinin çeperinde düzenlenerek yarı kamusal ve rüzgârdan korunmuş arka bahçeler oluşturulmuştur. İç avlu yapısındaki arka bahçe ve teras çatılar buluşma, beraber vakit geçirme, 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve kışlık ürünleri kurutma eylemleri gibi çok amaçlı kullanılabilecek mekânlar komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması olarak önerilmiştir (Şekil Ek 1.42). 18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik özelliklerini Kışlık ürünlerin kurutulabileceği çok amaçlı mekânlar tasarlanmıştır. yansıtan mekânlar üretilmesi 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik “Yerinde üretim ve tüketim” kurgusu ile arka bahçe ya da seralarda yetiştirilen politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) ürünlerin mahalle avlusundaki pazar yerinde satılması kurgulanmıştır. Arka bahçelerde önerilen “bitkisel üretim parselleri” ile mahallelinin hem kendi 27.Topluluk duygusunun ve kentlilik bilincinin desteklenmesi ürünlerini birlikte üretmelerine hem de kendi alanlarının bakımını yapmalarına olanak sağlanmıştır. 29.Kent belleğinin korunması için tarihin izlerinin sürdürülmesi ve Bellek öğesi olarak kurguda çınar altı parkı ve meydan camisine yer verilmiştir. katmanlaşmanın mahalle dokusunda okunabilmesi FİZİKSEL YAPI ANLAM VE SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK ALGISAL Yapılı Çevre E. YAPI YAPI Mimari Özellikler 188 Çizelge Ek 1.25. Ege Bölgesi (Denizli) 1. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Ege Bölgesi (Denizli) Proje Derecesi: 1.Ödül Ekip Listesi Yardımcılar Baran YARDIMCI (Ekip Başı-Mimar) Nergiz SERT (Mimar) Mehmet Zafer ÜNAL (Y. Mimar) Recep SEMİZOĞLU (Mimar) Kübra Nur BAŞ (Mimar) Lizge OTURAN (Peyzaj Mimarı) Nilay ÖZGER (Şehir Plancısı) Tasarım Yaklaşımı:“Geçmiş-Gelecek” Projede “geçmiş-gelecek” teması belirlenmiş ve bu bağlamda tasarım kriterleri geliştirilmiştir. Buldan ilçesinin girift yapısı ve organik dokusu tarihi veriler açısından referans olarak alınmış, yere ait, mahalli yaklaşımla geleceğe hitap etmesi amaçlanmıştır. İç içe yerleştirilen yapılar, farklı kotlarda teraslamalar, farklı tipolojilerde, farklı kesimlere hitap eden yapı kütleleri, girift yerleşkesi ile komşuluk ilişkilerinin ön plana alındığı, karşılaşma ve bütünleşme sağlayan sürpriz mekânlar tasarlanmıştır. 694 hanelik bir mahalle kurgusu yapılmıştır (Yardımcı ve ark. 2017). Şekil Ek 1.43. Vaziyet planı (Yardımcı ve ark. 2017) Şekil Ek 1.44. Arazi kesiti (Yardımcı ve ark. 2017) 189 Şekil Ek 1.45. Konut alanı girift yerleşimi (Yardımcı ve ark. 2017) Şekil Ek 1.46. Meydan-oyun alanı (Yardımcı ve ark. 2017) Şekil Ek 1.47. Avlu-sokak ilişkisi (Yardımcı ve ark. 2017) 190 Çizelge Ek 1.26. Ege Bölgesi (Denizli) 1. Ödül tasarım yaklaşımı (Yardımcı ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Tasarım alanı Büyük Menderes Nehri’nden içeri oluşan ovayı ve yeşil alanları 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre içerisine alarak topoğrafya ile bütünleşmiştir. Arazideki yoğun eğim ve batı edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) yönündeki manzara yönelimi ve imbat etkisi yerleşimde dikkate alınmıştır. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı Mevcut köy dokusu ve topografya ile ilişkilendirilen proje alanının doğal ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan doğal ve sınırlarını orman, rekreatif vadi, tasarım ovası ve kültür aksı promenadı açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) belirlemiştir. Projede geleneksel yapıda görülen girift doku referans alınarak parseller farklı 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının hizalarda konumlandırılmış ve odaklar, girift yerleşimlerdeki komşuluk oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda ilişkilerini yakınlaştıracak şekilde konumlandırılmıştır. Yamaçta yer alan dikkate alınması yerleşimde, çıkmaz sokaklar ve farklı hizalardaki parsel yerleşimleri ile zengin bir perspektif ve organik bir kent dokusu oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.43). 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin belirlenmesi Geleneksel dokuda da görülen çıkmaz sokaklar kurgulanmıştır. 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde yapılaşmanın Yapıların plan ve yükseklik bağlamında bölge konut tipolojisi ile tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) ilişkilendirilmesi düşünülmüştür (Şekil Ek 1.44). 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) İnsan ölçeğinde, yaya erişimi esas alınmıştır. Yaya yolları, meydanlar ve açık ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı amfiler ile yaya akışı kamusal, yarı kamusal ve özel alanlara hiyerarşik olarak ve ark. 2017) erişim sağlanmıştır. Proje alanı, yakın çevresinde yer alan Buldan Evleri, Tripolis Antik Kenti, 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Pamukkale Travertenleri, Hierapolis ve Leodikya Antik kentlerinin de yer aldığı aranması bir kültür rotasına dahil edilerek kurgulanmıştır. 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları Sert zemin kullanımlarında yürüme, dinlenme, oturma, seyir, spor ve oyun için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün oluşturacak ürün ve işlevlerine göre farklılıklar oluşturulmuştur. malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Elemanları 191 Çizelge Ek 1.26. Ege Bölgesi (Denizli) 1. Ödül tasarım yaklaşımı (Yardımcı ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Omurgada yer alan rekreatif yeşil alan etkisi parsel ölçeğinde avlulara devam dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi ettirilmiş, yapı ölçeğinde de balkon, teras ve kat bahçesi kullanımlarıyla zenginleştirilmiştir. Bitki seçimleri bölgenin toprak ve iklim yapısına göre belirlenerek açık otopark ve yaya yollarında, yapı avluları ve toplanma alanlarında farklılaştırılmıştır. Enerji verimliliği için yapıların çatı ya da cephelerinde fotovoltaik paneller önerilmiştir. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Yapısal peyzajda doğal ürünlere öncelik verilerek granit, bazalt, andezit, tuğla, tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi traverten, ahşap gibi malzemeler seçilmiştir. (ÇŞB 2017a) 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel mimarisine saygılı Oluşturulan özgün tasarım dili ile tarihi ve doğal yapıyla uyum sağlanması ancak onları kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik edilmesi (Ocakçı amaçlanmıştır. ve ark. 2017) 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, Konutların yerleşiminde Buldan İlçesinin girift kent dokusu referans manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının alınmıştır. Beş farklı konut tipi önerilmiş ve konut planlarında bahçe, taşlık ve sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki sofa gibi geleneksel planda yer alan birimlere yer verilmiştir (Şekil Ek 1.45). kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Çevrede yer alan Buldan evleri, Pamukkale travertenleri ve antik kentler ile mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt ilişkilendirilen kültür aksı ile mahalle içinde promenad oluşturulmuş ve ticari kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve birimler, çok amaçlı salon, meydan, ilkokul, kreş, mahalle camisi, açık spor yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB alanı, mahalle parkı gibi birimler bu promenad üzerine yerleştirilmiştir. 2017a) 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve komşuluk Farklı tipolojilerde ve farklı kesimlere hitap eden yapı kütleleri ve girift ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması yerleşim özellikleriyle komşuluk ilişkilerini ön plana alan karşılaşma ve bütünleşme sağlayan mekânlar tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.46 ve Şekil Ek 1.47): 20.Toplumsal ve mekânsal ayrışmanın önlenmesi Farklı kültür, inanç, yaş, meslek ve gelir gruplarının bir arada yaşadığı bir topluluk duygusunun öne çıkarılması amaçlanmıştır. FİZİKSEL YAPI SOSYO-KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları EKONOMİK YAPI Mimari Özellikler Yapılı Öğeler 192 Çizelge Ek 1.27. Ege Bölgesi (Denizli) 2. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Ege Bölgesi (Denizli) Proje Derecesi: 2.Ödül Ekip Listesi Yardımcılar Abdülkerim GÜNDÜZ (Ekip Başı-Mimar) Fatih KARALİ (Mimar) Ebubekir ŞİMŞEK (Mimar) Eda ÖZKAN (Mimar) Merve Gülistan ARTAR (Şehir Plancısı) Muhammet Malik DOĞAN (Öğrenci) Ömer ÇELİK (Peyzaj Mimarı) Sümeyra DEMİR (Öğrenci) Ebru EKETAN (Öğrenci) Aybike AYDIN (Öğrenci) Şevval DEREBEY (Öğrenci) Tasarım Yaklaşımı: Geleneksel mahalle dokularındaki yapılar topluluğunun ve bu yapılar arasındaki boş alanlar dokusunun günümüz ihtiyaçları ve yaşama alışkanlıkları ile beraber yorumlanarak referans alındığı projede sosyal birlikteliği arttıracak, beraber yaşama alışkanlıklarını örgütleyebilecek kentsel, fiziksel mekânların kurgulanması amaçlanmıştır. Bu bağlamda geleneksel doku ile bugünün dokusu çakıştırılmış ve geleneksel ev ve bahçe düzenleri, ortak alanların paylaşıldığı yapılar topluluğu şeklinde yeniden yorumlanmıştır. Projede 627 konut birimi yerleştirilmiştir (Gündüz ve ark. 2017a). Şekil Ek 1.48. Vaziyet planı (Gündüz ve ark. 2017b) Şekil Ek 1.49. Siluet (Gündüz ve ark. 2017a) 193 Şekil Ek 1.50. Hayat-sokak-meydan (Gündüz ve ark. 2017a) Şekil Ek 1.51. Çardak altı (Gündüz ve ark. 2017a) 194 Çizelge Ek 1.28. Ege Bölgesi (Denizli) 2. Ödül tasarım yaklaşımı (Gündüz ve ark. 2017a ve Gündüz ve ark. 2017b) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Alandaki doğal vadi oluşumu ve topografyaya göre oluşan yol izleri tasarımda girdi olarak kullanılmıştır. Alanın ortasından geçen kuzey-güney aksındaki iz, 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre topografyayı plato ve yamaç olarak iki farklı karaktere ayırmıştır. Eğimli araziyi edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) mekânik olarak şekillendirmek yerine eğimlerle hareket eden yapı birimleri tasarlanmıştır. Hâkim rüzgâr (imbat) ve güney-batı yönlerinde etkili olan güneş tasarımda dikkate alınmıştır. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı Alanın güneyinde yer alan krater niteliğindeki çukur bölge yapılaşmaya uygun ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan doğal ve görülmediğinden rekreatif alan olarak bırakılmıştır. açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) Mahalle dokusu oluşturulurken topografik veriler ışığında, geleneksel dokunun 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının mekân/perspektif zenginliği ile bugüne ait ulaşım/dolaşım sistemleri oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda çakıştırılmıştır. Geleneksel dokuda yer alan meydan, sokak, çıkmaz sokak gibi dikkate alınması mekân öğeleri ihtiyaçlara cevap verecek şekilde kurgulanmıştır (Şekil Ek 1.48). Sokaklar yer yer daralıp genişleyerek çocuk oyun alanları gibi sürpriz mekânlar oluşturacak şekilde tasarlanmıştır. Salt yaya hareketine ve etkinliklerine ayrılan, 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin insan ölçeğinde arka sokak kurgusu yapılmıştır. Peyzaj kurgusu arka sokaklara da belirlenmesi dâhil edilerek yürürken mutluluk duyulacağı bir sokak dokusu oluşturulacağı belirtilmiştir. 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde Az katlı yapılar ile topografya ile uyumlu bir siluet oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.49). yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) Geleneksel doku örnekleri referans alınarak yerleşimdeki yapı dokusu ile dialog geliştirilmiştir. Proje alanının, yakınındaki Yeniköy mahallesinin ve diğer mahalle 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun birimlerinin dizili olduğu bir aks üzerinde yer alması nedeniyle kendisi ile birlikte aranması komşu yerleşimlere hizmet verebilecek bir ticari ve sosyal merkez oluşturulması amaçlanmıştır. Omurganın etrafı yeşil bant ile çevrilirken, yerleşimin genelinde yeşil doku 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve sürekliliği sağlanmıştır. Bahçe içerisinde çardak tasarlanmış ve sokakla dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi ilişkilendirilmiştir, bahçe duvarları peyzaj yüzeyleri olarak tasarlanmıştır. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Elemanları 195 Çizelge Ek 1.28. Ege Bölgesi (Denizli) 2. Ödül tasarım yaklaşımı (Gündüz ve ark. 2017a ve Gündüz ve ark. 2017b) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim Eğimli arazi yapısından yararlanılarak topografya ile birlikte hareket eden rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, manzaraya küçük yapı blokları tercih edilmiştir. Geleneksel dokuda yer alan ev-bahçe yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının sosyo-kültürel ilişkisi referans alınmıştır, ancak bahçeler tek hane yerine üç-altı hanenin yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki kullanıcılara göre ortak kullanımına ayrılmıştır. Konut bahçelerinin ön kapısı hayata (avlu), ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı arka kapıları arka sokağa açılmıştır (Şekil Ek 1.50) ve ark. 2017) Topografyadaki doğal izin oluşturduğu omurga üzerine kamu yapıları ve 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal sosyal yapılar konumlandırılmıştır. Cami, çarşı, çay bahçesi gibi sosyal mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt donatı alanlarıyla güçlü bir odak kurgusu hedeflenmiştir. Meydan; buluşma, kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve sohbet etme, çarşıya gitme, kente gitme gibi ihtiyaçların odak noktasını yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB oluşturmuştur. Cami; çarşı ve meydanla bütün olacak şekilde 2017a) yerleştirilmiştir. Cadde üzerinde yer alan çarşı, yer yer platolara doğru girinti oluşturularak özelleşmiş avlulu mekânlarla zenginleştirilmiştir. Geleneksel Ege ev yaşantısının geçtiği hayat mekânı kent ölçeğinde, mahalle sakinlerinin ortaklaşa vakit geçirebileceği kentsel boşluk olarak tasarlanmıştır. Acil durumlar dışında araçların giremediği hayat, sakinlerin 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve komşuluk ortaklaşa kullandığı asmalı çardaklar ile sohbet mekânı olarak ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması tanımlanmıştır. (Şekil Ek 1.51). Araç park yeri ile ev arasında 50-100 m olarak değişen mesafede yatay yaya aktiviteleri ile sosyal etkileşim için zemin oluşturulmuştur. Çarşı ve meydan ile ilişkili olarak tasarlanan mahalle bostanı ile hem bölge 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının insanının toprakla buluşacağı zemin oluşturulmuş hem de üretim yapılması sağlanması/korunması teşvik edilmiştir. 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik politikalarla Çarşı kurgusu ile küçük esnafın teşvik edilmesi, geçmişten bugüne devam bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) eden alışveriş kültürünün yaşatılması ve canlandırılması hedeflenmiştir. FİZİKSEL YAPI SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI Yapılı Çevre E. Mimari Özellikler 196 Çizelge Ek 1.29. Ege Bölgesi (Denizli) 3. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Ege Bölgesi (Denizli) Proje Derecesi: 3.Ödül Ekip Listesi Mehmet BEKAR (Ekip Başı-Mimar) Fatma BEKAR (Peyzaj Mimarı) Hilal TÖRK (Şehir Plancısı) Tasarım Yaklaşımı: Mahalle kavramının temelde mekân ve insanın bütünleşmesine dayanması nedeniyle projenin ana çıkış noktası “insan” ve “doğa” olarak belirlenmiştir. Sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde, kır ve kent bütünlüğü sağlanarak insan odaklı bir yerleşim tasarlanması amaçlanmıştır. Proje alanının Karadelik Mevkiindeki yeşil doku ile kent arasında bir bağlantı oluşturması ve topografyadaki eğimin verimli kullanılarak farklı sosyal imkanlara olanak verilmesi tasarım sürecini yönlendiren iki etken olmuştur.Bu bağlamda “İnsan odaklı” ve “doğaya saygı” ilkeleri temel alınmıştır (Bekar ve ark. 2017). Şekil Ek 1.52. Vaziyet planı (Bekar ve ark. 2017) 197 Şekil Ek 1.53. Mahalle görünüş (Bekar ve ark. 2017) Şekil Ek 1.54. Sokak arası ve merdivenler (Bekar ve ark. 2017) Şekil Ek 1.55. Rampa-bahçe-avlu (Bekar ve ark. 2017) 198 Çizelge Ek 1.30. Ege Bölgesi (Denizli) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (Bekar ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI %20 lik eğim düzenlemeler ile %15 e düşürülmüş ve eğimden yararlanılarak 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre manzara noktaları oluşturan teraslamalar yapılmıştır. Alanda yer alan dere yeniden edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) canlandırılarak pasif yeşil alanla ilişkilendirilmiştir. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi Proje alanının yakınında yer alan Karagedik Mevkiinde bulunan yeşil dokunun, kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan proje aracılığıyla mevcut kent ile ilişkilendirilmesi amaçlanmıştır. Yeşil doku ve doğal ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) kenti bağlayacak rijit aks düzeni önerilmiştir. Yapılar %15 eğimle kurgulanan aks sistemine yerleştirilmiştir. Konut parseller iç 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının avlulu şekilde kurgulanmıştır. Alanı kuzey-güney yönlerinde birleştiren eğim oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda nedeniyle konut-ticari birimler arası ulaşım rampa ve merdivenler ile sağlanmıştır dikkate alınması (Şekil Ek 1.52 ve Şekil Ek 1.53). Sokaklar aks kurgusuyla oluşturulmuştur. Eğim nedeniyle sokaklarda kurgulanan 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin rampa ve merdivenler sosyal etkileşim alanı olarak tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.54 ve belirlenmesi Şekil Ek 1.55). 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde Az katlı yapılar ile topografya ile uyumlu bir siluet oluşturulmuştur. yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) Projede endemik bitki türleri tercih edilmiştir. Aktif ve pasif yeşil alan kurguları 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve yapılmıştır. Ekolojik dengeyi korumak ve biyolojik çeşitliliği güçlendirmek dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi amacıyla ekolojik koridorlar oluşturulmuştur. Yağmur suyu toplama ve gri su kullanımı önerilmiştir. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Elemanları 199 Çizelge Ek 1.30. Ege Bölgesi (Denizli) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (Bekar ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Cephe malzemesi olarak bölgede üretilen traverten kullanılarak bölge kimliğine tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik vurgu yapılmıştır. edilmesi (ÇŞB 2017a) 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti Geleneksel bahçeli ev tipolojisi yorumlanarak yeni ev tipolojilerinin kurgusu sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yapılmıştır. Geleneksel mahalle dokusundaki bahçe kapısının görevi yeniden yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- tanımlanarak iç avlu kurgusu yapılmıştır. Konutlara erişim iç avlular ile sağlanarak demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari kısmi mahremiyet alanları oluşturulmuştur. Binalar hâkim rüzgâr yönünden karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. yararlanabilecekleri şekilde konumlandırılmıştır. 2017) 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, 1. derece yol üzerinde ticari birimlerle ilişkilendirilen meydanlar yerleştirilmiştir. semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent Ticaret ve rekreasyon alanları yerleşimin merkezinde konumlandırılarak parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) konutlardan bu alanlara ulaşım kolaylaştırılmıştır. kurgulanması (ÇŞB 2017a) 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve Açık alanlar ve yapı ilişkisi mahalle kimliğini oluşturacak ve komşuluk ilişkilerini komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması güçlendirecek şekilde tasarlanmıştır. FİZİKSEL YAPI SOSYO- KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları EKONOMİK YAPI Mimari Özellikler 200 Çizelge Ek 1.31. Ege Bölgesi (Denizli) 1. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Yılı: 2017 Mahalle Proje Alanı: Ege Bölgesi (Denizli) Proje Derecesi: 1. Mansiyon Ekip Listesi Yardımcılar Uğur Özer ÖZGÜVEN (Ekip Başı- İhsan Ergi BOZYİĞİT (Kentsel Tasarım Mimar) Direktörü) Alper TÜFEKÇİOĞLU (Peyzaj Mimarı) Bülent GÖZ (Mimari Tasarım Direktörü) Şule DEMİREL ŞANLI (Şehir Plancısı) Hakan ŞANLI (Mimar) Nazlı TÜRKELİ (Mimar) Elnur HACIALİYEV (Görselleştirme Uzmanı) Orkhan AFANDİYEV (Görselleştirme Uzmanı) Eser ÇETİNER (Görselleştirme Uzmanı) Fatih ÇAYLA (Görselleştirme Uzmanı) Bahadır DÜNDAR (Tekniker) Tasarım Yaklaşımı:Kentin nitelikli yapısal mirasını ve karakteristik özelliklerinin günümüz şehircilik ilkeleri ve yörenin özellikleri ile harmanlayarak odağında öncelikli olarak insanın, daha sonra yaşam kültürünün yer aldığı bir sentez oluşturulması amaçlanmıştır. Eko ve kültürel turizm teması ile bölge ve çevresi ile ilgili on beş yıllık bir gelişim planı sunulmuştur. Bu gelişim planı ile Pamukkale, Yeniköy ve Küçükdere köylerinin dönüşerek dünyada da başarılı örneklerinin yer aldığı eko ve kültürel turizm alanında model bir proje oluşturulması amaçlanmıştır. Finansman ve maliyet önerisi olarak Kamu İhale Kanununa tabi devlet eli ile inşa ve hasılat paylaşımı modelleri birlikte önerilmiştir. Bu finansman modeli ile birlikte sırayla; merkez segment ve vadi parkı, kuzey segmenti, güney segmenti ve son etapta turizm amaçlı parsellerin hayata geçirilmesi önerilmiştir (Özgüven ve ark. 2017). Şekil Ek 1.56. Vaziyet planı (Özgüven ve ark. 2017) 201 Şekil Ek 1.57. Mahalle görünüşü (Özgüven ve ark. 2017) Şekil Ek 1.58. Mahalle perspektifi (Özgüven ve ark. 2017) 202 Çizelge Ek 1.32. Ege Bölgesi (Denizli) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Özgüven ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Proje alanında 50 m’den fazla kot farkı olduğu, mevcut kuru dere yatakları ile 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre küçük vadilerle bölünmüş olduğu ve alanın yükseklik ve engebelerle tanımlı edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) olduğu tespitlerinden yola çıkılarak, vistası Büyük Menderes Nehrinin suladığı ekili tarım alanlarına dönük olacak şekilde yerleşim yapılmıştır. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı Pamukkale, Küçükdere ve Yeniköy köylerini, Pamukkale Travertenlerini ve ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan doğal ve Hierapolis Antik Kentini birbirine bağlayacak ekolojik koridor oluşturulması açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) hedeflenmiştir Denizli’nin özgün kent değerlerine gönderme yapılarak bahçeli yaşam kültürü 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının kurgulanmıştır. Parseller arası yeşil koridorlarla her parselin en az iki en çok dört oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda tarafı kamusal açık alan ve parklarla tanımlanmıştır. Topografya verileri nedeniyle dikkate alınması dolaşım ağı yer yer düz yer yer kıvrımlı ve hafif eğimlidir (Şekil Ek 1.56 ve Şekil Ek 1.57). 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) Az yoğunluklu gelişim önerilmiş ve kat yükseklikleri maksimum dört olarak ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması belirlenmiştir (Şekil Ek 1.58). (Ocakçı ve ark. 2017) Park, rekreatif alan ve bahçelerde; mikro ölçekli bostan, meyvelik, spor 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve aktiviteleri, doğa yürüyüşleri, sürdürülebilir enerji simülasyonları, bakı terasları, dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi çocuk oyun alanları, koşu ve bisiklet parkurları, dinlence ve açık alan aktiviteleri gibi fonksiyonlar önerilmiştir. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Elemanları 203 Çizelge Ek 1.32. Ege Bölgesi (Denizli) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Özgüven ve ark. 2017) (devam) 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Bölgeye özgü taş, ahşap, sıva kullanımı ile yerel malzemeler tercih edilmiştir. tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi Tüm donatı ve yapılar tekdüzelikten uzak, yöresine uygun olarak (ÇŞB 2017a) tasarlanmıştır. 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, manzaraya Yapı dili ve tipolojileri belirlenirken Denizli’nin özgün mimarisi ve yapılaşma yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının sosyo-kültürel kültürü benimsenmiştir. Binaların büyük yüzeyleri doğu, güney ve batıya yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki kullanıcılara göre ayrıca hâkim rüzgâr yönüne dönük biçimde yerleştirilmiştir. ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Yayalaştırılan alan içerisinde çarşı, meydan, açık ticaret sokakları, merkez mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt cami, sosyal tesis meydanları ve ticaretle desteklenen sokaklar yer almıştır. kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve Ticari birimler sokak hayatını zenginleştirmek ve gün boyu yaşanır kılmak yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB için zemin katlarda kurgulanmıştır. Meydanlar yaya promenadları ve yapısal 2017a) peyzaj ile desteklenmiştir. Proje özelinde Ege yöresinin sosyal yapısı, etnik kimlik özellikleri, yerli insan 19.Kültürel çeşitliliğe yönelik sosyal yaşamın desteklenmesi (Ocakçı ve ve özgün değerleri planlama ve mimarlık prensipleri aracılığıyla ark. 2017) sürdürülebilir bir şekilde ele alınmıştır. Yerel halk ve küçük yatırımcılara cazip gelecek ünitelerden oluşan turizm alanları önerilmiştir. Üst katı konut alt katta oda/suit şeklinde kiraya verilen ya da tamamı turistik amaçlı olarak işletilen yapıların yer aldığı bir kurgu 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik politikalarla yapılmıştır. Yerel üretim odaklı gıda ve tarım ürünleri satış noktaları bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) önerilmiştir. Global marka ve grupların mega ölçekli dükkanlarının yer almadığı, esnaf dayanışması odaklı yerel yatırımcıya hitap eden yerel ekonomi politikası benimsenmiştir. 24.Alan kullanımı açısından çeşitliliğin sağlanması Yerel ticari birimler ile turizm alanları önerilmiştir. FİZİKSEL YAPI SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK Yapılı Çevre E. YAPI Mimari Özellikler 204 Çizelge Ek 1.33. Ege Bölgesi (Denizli) 2. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Ege Bölgesi (Denizli) Proje Derecesi: 2.Mansiyon Ekip Listesi Nevzat KASAL (Ekip Başı- Mimar) Müge Erdi KASAL (Mimar) Selahattin ERDİ (Y. Mimar) Serkan ERTUĞ (Şehir Plancısı) Hanife Nilhan COŞKUN (Peyzaj Mimarı) Tasarım Yaklaşımı: Proje kapsamında mahalle kültürünün korunması odaklı alt ölçek kentsel mekân tasarımı yapılırken; şehircilik esasları, özgün dokuların korunması ve sürdürülmesi, yaşam kalitesi esaslarının göz önüne alındığı, çevresel öğelerin peyzajla bütünleştirildiği ve disiplinler arası paydaşların katılımının sağlandığı bir yaklaşım izlenmiştir. Projenin, Pamukkale Bölgesi’nin artan yükünü hafifletmek amacıyla, kent merkezine yakın konumlandırılmış bir yaşam alanı, “uydu kent” olması hedeflenmiştir. Projede 546 konut öngörülmüştür (Kasal ve ark. 2017). Şekil Ek 1.59. Vaziyet planı (Kasal ve ark. 2017) 205 Şekil Ek 1.60. Geleneksel /öneri mahalle dokusu (Kasal ve ark. 2017) Şekil Ek 1.61. Mahalle sokağı (Kasal ve ark. 2017) 206 Şekil Ek 1.62. Kent mobilyaları (Kasal ve ark. 2017) Şekil Ek 1.63. Geleneksel mimarinin yorumlanması (Kasal ve ark. 2017) 207 Çizelge Ek 1.34. Ege Bölgesi (Denizli) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Kasal ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma Kuzeydoğuda orman, güneybatıda ise doğal eşik olan vadi ile sınırlandırılan proje alanı entegre edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) doğal veriler ile arazi eğimi gözetilerek tasarlanmıştır. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi Topografya koşulları nedeniyle araziyi sınırlandıran vadi oluşumu proje alanı ile alanın kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer güney batısındaki Yeniköy Köyü’nü rekreatif olarak birleştirmekte ve iki yerleşim alan doğal ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve alanın etkileşimini sağlamaktadır. ark. 2017) Projede Hierapolis antik kentinin izleri referans alınarak doğrudan bir ilişki kurulmuştur. Izgara kent planındaki antik kent kurgusunda kilise, hamam, agora, 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak gymnasium gibi donatıların yer aldığı ana akstan yola çıkılarak yerleşimin ticaret ve ağlarının oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel sosyo-kültürel donatılarını çevresinde toplayan etkileşim aksı oluşturulmuştur. biçimlerinin tasarımda dikkate alınması Etkileşim aksının kuzeyinde yer alan konut alanları gridal şekilde adalara bölünmüş, güneyinde yer alan donatı alanları ise topografya ile uyumlu olarak daha esnek tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.59 ve Şekil Ek 1.60) Sokak yaşantısı kurgusu yapılırken sadece yaya kullanımına ayrılan yeşil koridorlar ile 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak hem yeşilin sürekliliği alan içerisinde devam ettirilmiş hem de araç ve yaya yolu ayrımı tipolojisinin belirlenmesi yapılmıştır (Şekil Ek 1.61). 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren Nüfus yoğunluğu az tutularak donatı alanlarının daha konforlu olması ve yaşam 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta alanlarının standardının yükseltilmesi hedeflenmiştir. tasarlanması (Ocakçı ve ark. 2017) 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Etkileşim aksı olan anayol kentsel ulaşım ağı bütünlüğünü korumak için vadi üzerinden aranması köprü ile bağlanarak aynı zamanda bir kimlik öğesi oluşturulmuştur. Ticaret aksı üzerinde tretuvar çözümlerinde sırasıyla; araç park yerleri, yeşil bant, 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü bisiklet yolu ve kaldırım, konut alanları arasında ise sadece kaldırım detayı uzantıları için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün kullanılmıştır. Otobüs durağı, bisiklet parkı-bank, çiçeklik-bank, saksı, oturma-bank, oluşturacak ürün ve malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve modüler banklar kurgusu, aydınlatma elemanları ve çöp kutuları tasarlanmıştır (Şekil ark. 2017) Ek 1.62) 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Proje alanında yer alan orman ve vadi arasında süreklilik için yeşil koridorlar dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım oluşturulmuştur. Dere-vadi-meydan ulaşımları patikalarla sağlanmıştır. izlenmesi FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Elemanları 208 Çizelge Ek 1.34. Ege Bölgesi (Denizli) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Kasal ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Geleneksel Denizli evlerinin mimari öğeleri modernize edilerek konut kurgusu tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi oluşturulmaya çalışılmıştır. Yerel ve doğal malzeme kullanımı tercih edilmiştir. (ÇŞB 2017a) 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim Geleneksel Denizli evlerinin tipolojisi referans alınmıştır. Konut blokları aralarında rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, avlu oluşturacak biçimde yerleştirilerek geleneksel “sofa” kurgusu aktarılmıştır. manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının Kültürel bir unsur olan mahremiyetin sağlanması için yaşam alanları sokağa, odalar sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki avluya bakacak şekilde yerleştirilmiştir. Blokların yönlenmesinde eğim, gün ışığı, kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi doğal havalandırma verileri etkili olmuştur. geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) 15.Mevcut dokuda yer alan cephelerdeki kütle hareketlerinin/ritmin Geleneksel dokuda görülen cumbalı cephe hareketleri, kapalı çıkmalar şeklinde sürdürülmesi günümüze uyarlanarak hem gerekli mekânlarda büyüme hem de görsel bir süreklilik sağlanmıştır (Şekil Ek 1.63). Etkileşim aksı ile ticari alanlar, sağlık ve eğitim birimleri, spor alanları, kültür merkezi, 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal muhtarlık, mahalle camisi, yurt, çok amaçlı kullanıma sahip pazar yeri, meydan, mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt rekreasyon alanları konut alanlarından ayrılmıştır. Etkileşim aksı üzerinde yer alan kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) zemin katlar ticari kullanıma ayrılarak aksın canlandırılması hedeflenmiştir. Yeşil ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması koridorlar içerisine çocuk park alanları, oturma-dinlenme mekânları, bakkal, manav (ÇŞB 2017a) gibi birimler eklenerek mahalle kavramı desteklenmiştir. Toplumsal kaynaşmayı sağlamak amacıyla topografyadan da faydalanılarak amfi tiyatro tasarlanmıştır. Sofada geçen geleneksel yaşantı, projede sosyalleşme avluları olarak kurgulanmıştır. 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve komşuluk Yeşil koridorların ağaçlıklı avlular ile ilişkilendirilmesiyle mahalle kültürünü, sokak ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması yaşantısını ve dolayısıyla birlikte yaşamayı pekiştirmesi hedeflenmiştir. 18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik özelliklerini Ortak yaşam alanları yöre halkının kültürel yaşantısına göre tasarlanmıştır. yansıtan mekânlar üretilmesi Sosyal bütünleşmenin sağlanması için farklı gelir gruplarına yönelik konut tipolojileri 20.Toplumsal ve mekânsal ayrışmanın önlenmesi önerilmiştir. 28.Toplumsal belleğe ait soyut kimlik değerlerinin, simge ve Çevrede yer alan antik kent kurgusuna ve geleneksel Denizli evlerine referans sembollerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması verilmiştir. FİZİKSEL YAPI ANLAM VE SOSYO-KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları ALGISAL EKONOMİK YAPI YAPI Mimari Özellikler 209 Çizelge Ek 1.35. Ege Bölgesi (Denizli) 3. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Ege Bölgesi (Denizli) Proje Derecesi: 3. Mansiyon Ekip Listesi Danışmanlar Yardımcılar Celaleddin Hacıbey ÇELİK (Ekip Doç. Dr. Alim ARLI Yusuf Enes METE Başı-Mimar) (Sosyolog) Emirhan KURTULUŞ Ahmet BAŞ (Şehir Plancısı) Dr. Mithat Bora BULUT Mustafa GÖZE Hakan KUL (Peyzaj Mimarı) (İnşaat Müh.) Fatıma Abı KARDAN Bedirhan ÖZTANIK Ahmed HEZAM Mehmet Serdar ERDOĞAN Süeda Nur ÖZDEN Tasarım Yaklaşımı: Geleneksel dokudaki insanları harekete davet eden zengin perspektif kurgusu ve insan ölçeğinde tasarım yaklaşımı izlenmiştir (Çelik ve ark. 2017). Şekil Ek 1.64. Vaziyet planı (Çelik ve ark. 2017) Şekil Ek 1.65. Siluet (Çelik ve ark. 2017) 210 Şekil Ek 1.66. Topografya yerleşimi (Çelik ve ark. 2017) Şekil Ek 1.67. Ölçek (Çelik ve ark. 2017) Şekil Ek 1.68. Ortak alan (Çelik ve ark. 2017) 211 Çizelge Ek 1.36. Ege Bölgesi (Denizli) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Çelik ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Toprağa müdahaleyi minimumda tutmak ve inşaat maliyetlerini azaltmak için edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) yapılar eğime paralel olarak konumlandırılmıştır. 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Gridal yapılaşma kurgusu topografik duruma uyarlanarak, yapı blokları rüzgâr, oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda gölge, manzara hakkı ve mahremiyet olgularına yönelik olarak parçalanmıştır (Şekil dikkate alınması Ek 1.64). 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin İnsanların sokak algısının arttırılmasına yönelik olarak yapılar birden fazla aks belirlenmesi üzerine yerleştirilmiştir. 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde Topografya ile uyumlu siluet oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.65) yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren Mahallede yer alan fonksiyon birimleri küçük ölçekli ve çok sayıda düşünülerek 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması insan ölçeğinin ön plana çıkarılması hedeflenmiştir (Şekil Ek 1.66 ve Şekil Ek 1.67) (Ocakçı ve ark. 2017) 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Peyzaj öğeleri doğal gölge oluşturulması, mahremiyetin sağlanması ve ısı adalarının dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi oluşumunun engellenmesine yönelik tasarlanmıştır. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Yapı hacimleri girintili çıkıntılı olarak tasarlanarak, cumba, eyvan, balkon gibi tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik geleneksel mekânların karşılığı oluşturulmuştur. edilmesi (ÇŞB 2017a) 40 hanelik komşuluk grupları oluşturulmaya çalışılmış ve binalar 120x120 cm’lik bir modüler sisteme göre tasarlanmıştır. Sıcak ve nem gibi iklimsel veriler nedeniyle 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, yerleşimin rüzgâr ve düşük sıcaklıktan yararlanabilmesi amacıyla yapılar eğimin en hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, üst kısmına ve eğime paralel olarak konumlandırılmıştır. Yapıların uzun cepheleri manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının hâkim rüzgâr yönünde kalacak şekilde konumlandırılarak iç hacimlerin rüzgârdan sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik maksimum fayda sağlaması amaçlanmıştır. Karşılıklı pencere durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konumlandırılmasıyla doğal çapraz havalandırma sağlanması düşünülmüştür. konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Gölgelik alan oluşturmak için saçak, güneş kırıcı gibi mimari öğeler ile girintili çıkıntılı bina kütleleri kullanılmıştır. Mahremiyetin sağlanmasına yönelik olarak yapılar şaşırtmalı olarak konumlandırılmıştır. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Mimari Özellikler Y.Ö. Ölçek Morfoloji E. 212 Çizelge Ek 1.36. Ege Bölgesi (Denizli) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Çelik ve ark. 2017) (devam) 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Mahallede fonksiyonların öbekleşmeden dağıtılması ve sokak aralarına saçılması mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, önerilmiştir. Arka sokakta bakkala uğrama, evin yakınındaki kahvenin önünde semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent toplanma gibi günlük yaşam pratiklerine izin veren küçük ölçekli ve çok sayıda parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) fonksiyonun alan içerisinde homojen dağılımı sağlanmıştır (Şekil Ek 1.68). kurgulanması (ÇŞB 2017a) SOSYO- KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI 213 Çizelge Ek 1.37. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Güneydoğu Anadolu Proje Derecesi: 2. Ödül Bölgesi (Mardin) Ekip Listesi Danışmanlar Yardımcılar Okan KOLOĞLU (Ekip Başı Özcan Berna KORKMAZ (Mimar) – Y. Mimar) KIRMIZIOĞLU Metin ACAR (Endüstri Müh.) Haşim DİKENCİK (Şehir (Y. Mimar) Bora ÖRKEN (İllüstratör) Plancısı) Ahu TAŞÇILAR (İllüstratör- Murat ÇANAKÇI (Peyzaj Heykeltraş) Mimarı) Ada KOLOĞLU (İç Mimar) Harun ALEMDAR (İç Mimar) Emrah KUŞENER (Mimar) Ali Kaan SEÇİLİR (Mimar) İbrahim EFE (Mimarlık Öğrencisi) Gülhan ARIKAN (Mimarlık Öğrencisi) Aytaç ERSAN (Maket) Tasarım Yaklaşımı: 7000 yıllık dinler ve diller tarihinin yaşandığı, yedi ayrı kültürün kaynaştığı, insanların barış ve hoşgörüyle bir arada yaşadığı bir Mezopotamya başkenti olan Mardin’de mahalle kurgusu yapılırken tasarımın çıkış noktası tarihe, kültüre, yaşam şekline “saygı” olarak belirlenmiştir. Mahalleyi doğal değerler ile buluşturacak, aidiyet duygusu yüksek, komşuluk ve bir arada olma olgularını sağlayan, az katlı yapılar ile sosyal iletişimi güçlü ardışık mekânların oluşturduğu bir mahalle kurgusu tasarlanması amaçlanmıştır (Koloğlu ve ark. 2017a). Şekil Ek 1.69. Vaziyet planı (Koloğlu ve ark. 2017b) 214 Şekil Ek 1.70. Alt odak (Koloğlu ve ark. 2017b) Şekil Ek 1.71. Teras/dam kullanımı (Koloğlu ve ark. 2017b) 215 Çizelge Ek 1.38. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Ödül tasarım yaklaşımı (Koloğlu ve ark. 2017a ve Koloğlu ve ark. 2017b) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Yerleşimde topografya, hâkim rüzgâr yönü ve hâkim manzara yönü dikkate edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) alınmıştır. 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Doğrusal yapı blokları topoğrafyaya uygun şekilde yerleştirilerek yapı adaları oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.69). dikkate alınması 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin Mahallede iç yollar çıkmaz sokak olarak düşünülmüş ve acil durumlarda evler belirlenmesi arasındaki sokaklara girebilme imkânı verilmiştir. 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde yapılaşmanın Topografya ile uyumlu siluet oluşturulmuştur tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) ve Yaya hareketinin esas alındığı tasarımda araç hareketleri ve otopark alanları yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı ve yaya hareketini destekleyecek şekilde kurgulanmıştır. Az katlı kurgu ile sosyal ark. 2017) etkileşimi yüksek mekânların tasarlanması hedeflenmiştir. 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları Ana yollarda asfalt, çıkmaz ve iç yollarda parke taş ve yaya ağırlıklı yollarda için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün oluşturacak ürün ve taş kullanılarak zemin dokusunda farklılaşma oluşturulmuştur. malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Yeşil alanlar manzara yönünde yoğun kullanılmış ve mahalle içine yayılacak 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve şekilde planlanmıştır. Peyzaj için bitki seçimi kış ve yaz ortamına dayanıklı dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi ağaç türlerinden ve step bitkileri arasından seçilmiştir. 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel mimarisine saygılı Geleneksel mimarinin devamı niteliğinde taşlık ve avlu birimlerine yer ancak onları kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik edilmesi (Ocakçı verilmiştir. Bina cephelerinde taş yerine dokulu sıva ve renk kullanılmıştır. ve ark. 2017) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Mimari Öğeler Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Çevre E. 216 Çizelge Ek 1.38. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Ödül tasarım yaklaşımı (Koloğlu ve ark. 2017a ve Koloğlu ve ark. 2017b) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Konutlar çevre koşulları ve arazi biçimlerine göre farklı yoğunluk ve biçimde 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, kümelenen mahalle içindeki mahallecikler şeklinde kurgulanmıştır. Konutların hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, giriş kapısı taşlığa açılmakta ve devamında avlu ve onlara bağlı odalar yer manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının almaktadır. Böylece iç dış bütünlüğü ile rüzgâr sirkülasyonu sağlanmıştır. sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik Topografya yardımı ile teraslama yapılarak konutların güneş ve rüzgârdan eşit durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun derece yararlanılması sağlanmış ve konutların manzaraları açık bırakılmıştır. konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Kalabalık aile yapıları gözetilerek 145 m2’den 350 m2’ye kadar çeşitli büyüklükte konut seçenekleri üretilmiştir. Mahallenin üst odak birimi olan “büyük mahalle birimi” alanın yaklaşık olarak merkezinde ve topografik olarak en üst noktasında planlanmıştır. Günün her saati hareketli yaşam alanı sunan birim günlük eğitim, alışveriş, ibadet, dinlenme gibi 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal ihtiyaçların karşılandığı, sosyo-kültürel çeşitliliği bir araya getiren, yürüme mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, mesafesinde, manzaraya hâkim kademeli iki meydandan oluşmuştur. Caminin yer semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent aldığı üst meydan daha sakin bir ortama sahipken, küçük esnaftan oluşan çarşı parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) (arasta) meydanı seyir terasları ve kahvehaneler ile daha hareketli tasarlanmıştır. kurgulanması (ÇŞB 2017a) İlkokul ve kreş birimleri de meydanla ilişkilendirilmiştir. Yeşil alan kullanımında mesire yerleri, çocuk parkları, gezi ve bisiklet parkurları ve spor sahalarına yer verilmiştir. Sokaklar, meydancıklar, avlular, abbaralar, bahçeler, teraslar, buluşma köşeleri mahalleli arasındaki komşuluk ilişkilerini geliştirecek mekânlar olarak 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve düşünülmüştür. Çok boyutlu ve farklı buluşma alanları ile her yaştan mahalleliye komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması sosyalleşme imkânı tanınmıştır. Komşuluk birimleri arasında süs havuzları ve çeşmelere yer verilerek sosyal etkileşim alanları arttırılmıştır (Şekil Ek 1.70). Konutlarda kademeli teraslar ile yerel alışkanlıklara hitap eden alternatif kullanım olanakları sağlanmıştır (Şekil Ek 1.71). Tasarlanan sosyo-kültürel etkinlik alanı toplantı, sergi, kurs gibi çeşitli amaçlar için; geleneklerin devamlılığına yönelik 18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik özelliklerini salça, reçel, zeytinyağı vb. yapımı gibi ortak aktiviteler için ve mahalle yansıtan mekânlar üretilmesi sakinlerinin özel günlerinde taziye, mevlit vb. amaçlarla kullanılması için düşünülmüştür. Ayrıca Mardin’de farklı dine mensup bireylerin yaşıyor olması nedeniyle projede bir de kiliseye yer verilmiştir. FİZİKSEL YAPI SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI Yapılı Çevre Elemanları Mimari Özellikler 217 Çizelge Ek 1.38. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Ödül tasarım yaklaşımı (Koloğlu ve ark. 2017a ve Koloğlu ve ark. 2017b) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve Mahalleli olmaya ve aidiyet duygusunun oluşturulmasına yönelik kültürel geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) değerlerin ön plana alındığı bir tasarım kurgusu yapılmıştır. Sosyo-kültürel etkinlik alanı ve meydan kurgusuyla mahallelinin ortak 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi hedefleyen aktivitelerde bir araya gelebileceği mekânlar oluşturulmuştur. Farklı veya benzer insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların tasarlanması (ÇŞB mekânsal unsurların birlikte kurgulanmasıyla iletişim halinde, doğal değerlerle 2017a) bütünleşen ve kavranabilir boyutlarda bir yaşam çevresi oluşturulmaya çalışılmıştır. ANLAM VE ALGISAL YAPI 218 Çizelge Ek 1.39. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 3. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Proje Derecesi: 3. Ödül (Mardin) Ekip Listesi Danışmanlar Yardımcılar Hasan ÖZBAY (Ekip Başı-Y. Hasan ÖZBAY (Ekip Başı-Y. V. Murat ÖLGÜN Mimar) Mimar) (Mimar) Tamer BAŞBUĞ (Mimar) Tamer BAŞBUĞ (Mimar) Dilan SAK (Mimar) Serpil ÖZTEKİN ERDEL Serpil ÖZTEKİN ERDEL Mahsure KÖSE (Peyzaj Mimarı) (Peyzaj Mimarı) (Restoratör) Bahadır Aytuğ AYDOĞDU Bahadır Aytuğ AYDOĞDU Ümit KANDEMİR (Şehir Plancısı) (Şehir Plancısı) (Öğrenci) Burcu BAYIK (Öğrenci) Yılmaz ÖNGÜÇ (Öğrenci) Tasarım Yaklaşımı: Mahalle kurgusu; Mardin kentinden izler barındıran az katlı, yörenin doğal taşı ile kaplı, kübik geometride, gölge veren duvarlara ve korunaklı avlulara sahip yapılar ile topografyanın uzantısı şeklinde biçimlenen ve temelinde aidiyet duygusunun yer aldığı bir kent parçası olarak ele alınmıştır (Özbay ve ark. 2017). Şekil Ek 1.72. Vaziyet planı (Özbay ve ark. 2017) 219 Şekil Ek 1.73. Konut birimleri (Özbay ve ark. 2017) Şekil Ek 1.74. Ortak alan (Özbay ve ark. 2017) 220 Çizelge Ek 1.40. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (Özbay ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Topografya verileri kurguya aktarılmıştır. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Topografya nedeniyle güneydoğu yönüne uzanan lineer bir yerleşimde ana yaya oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda sokağı ve ona bağlı konut alanları tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.72). dikkate alınması Sokak kurgusu karşı tepenin arkasında yer alan Mardin’den izler taşımakta ancak onu kopyalamamaktadır. Yaşayan bir mekân olan yaya sokağı kurgusu yer yer farklılaşarak evlerin arasından geçen, bakkal, manav, kırtasiye gibi birimlerin yer aldığı, önlerinde tentelerin yer aldığı, masaların sokağa taştığı kahvehanelerin 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin bulunduğu meydancıklara dönüşmekte ve film gösteriminin yapıldığı, gençlerin belirlenmesi tiyatro çalıştığı, yaşlıların sanat müziği korosunun yer aldığı halk eğitim merkezi ve caminin yer aldığı çarşıya ulaşmaktadır. Saçak ve tente kullanımı ile sokak kurgusuna zenginlik katılmıştır. Topografya nedeniyle oluşan sokak dokusunda oluşan kırılmalar ile zengin perspektifler oluşturulmuştur. Alanı boydan boya kat eden “yaya sokağı” kurgulanmıştır. Sokaklar tali 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) sokaklara, tali sokaklar da araç yollarına bağlanmıştır. Araçlara ulaşım en fazla ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı 60-70 m ulaşım mesafesindedir. Konutlar genelde iki, en fazla üç katlı olarak ve ark. 2017) tasarlanmıştır. 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Mahalle “gated community” yani kapalı yaşam alanı olarak değil, kentin bir aranması parçası olarak ele alınmıştır. Yaya yollarında, meydan ve avlularda döşeme malzemesi olarak doğal parke taş 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları kullanılmıştır. Farklı materyal ve kent mobilyaları kullanılarak kısmi parçalanma için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün oluşturacak ürün ve sağlanmıştır. Açık alanlarda banklar, çöpler, aydınlatma elemanları, çiçek malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) bahçeleri, sınırlayıcı öğeler, su elemanları, bisiklet park düzenlemeleri yapılmıştır. Kent mobilyalarının tasarımında ahşap ve yöresel taş tercih edilmiştir. 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Peyzaj tasarım prensiplerinde çizgi, doku, şekil ve renk için geçerli olan dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım birlik, ölçek, denge ve basitlik gibi esaslar gözetilmiştir. izlenmesi FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji E. 221 Çizelge Ek 1.40. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (Özbay ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik Yapı cephelerinde yörenin doğal taşı, kaldırımlarda yörenin sert taşı kullanılmıştır. edilmesi (ÇŞB 2017a) Yapılar geleneksel Mardin konutlarından izler taşımakta olup az katlı, doğal taş ile 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, kaplı, kübik geometriye sahip, gölge oluşturan duvarlar ve duvarların arkasında hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti korunaklı avlu kurgusuyla topografyaya uyumlu bir şekilde yerleştirilmiştir. sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve Temelde merdiven etrafında yer alan dört konuttan oluşan çekirdek konut blokları yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- ortak avlu oluşturacak biçimde yerleştirilmiştir. Güneşin yakıcı etkilerini azaltmak demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari için küçük pencereler tercih edilmiştir. Saçaklar ile gölgelendirilen teraslara yer karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) verilmiştir (Şekil Ek 1.73). 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Çarşı kurgusu içinde ticaret birimlerinin yanında semt hali, postane, bankalar, mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, çeşitli kültürel işlevleri olan Halk Eğitim Merkezi, muhtarlık birimi ve camiye yer semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent verilmiştir. Çarşı dışında yaya sokağında da alt merkezler oluşturularak, parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kahvehane, manav, bakkal, spor merkezi, kreş gibi işlevlere yer verilmiştir (Şekil kurgulanması (ÇŞB 2017a) Ek 1.74). 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve Aidiyet kavramı mahalle yaşamının yapı taşı olarak ele alınmıştır. Cephelerde yerel geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) taş yüzeylerin kullanılmasıyla aidiyet duygusunun beslenmesi amaçlanmıştır. 29.Kent belleğinin korunması için tarihin izlerinin sürdürülmesi ve Kentin geçmişini anımsatan doku ve mekân önerisi geliştirilmeye çalışılmıştır. katmanlaşmanın mahalle dokusunda okunabilmesi SOSYO- FİZİKSEL YAPI ANLAM VE KÜLTÜREL VE ALGISAL Yapılı Çevre Elemanları EKONOMİK YAPI YAPI Mimari Özellikler 222 Çizelge Ek 1.41. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 1. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Proje Derecesi: 1. Mansiyon (Mardin) Ekip Listesi Ahmet BARIŞ (Ekip Başı-Mimar) Gülşen CENGİZ (Peyzaj Mimarı) Ezgi KUNDAKCI (Şehir Plancısı) Yardımcılar Osman Can BAGATIR (Mimarlık Öğrencisi) Burak GÜZEL (Mimarlık Öğrencisi) Asude YOKUŞ (Mimarlık Öğrencisi) Süreyya DÜZGÜN (Mimarlık Öğrencisi) Yasin YILMAZ (Mimarlık Öğrencisi) Buse AYVAZ (Mimarlık Öğrencisi) Tasarım Yaklaşımı: Temel yaklaşım Mardin kent dokusunun fiziksel ve demografik yapısı ile belirlenmiştir. İklim verileri ve sosyal ihtiyaçlar kurgunun ana fikrini oluşturacak şekilde ele alınmıştır. Bu doğrultuda Mardin’de sosyal öğelerin temelini oluşturan kentsel zanaatlar ve bunların mevcutta çarşı ve meydan oluşturma durumları incelenerek konut dokusunun bu kurguya nasıl dahil olduğu araştırılmıştır. Zanaat kültürünü vurgulayacak zanaat meydanlarının oluşturulması ve bu meydanlar etrafında yer alan konut dokusunun yeniden yorumlanarak tasarıma aktarılması amaçlanmıştır. Hacimlerin birbirini takip etmesiyle kendiliğinden oluşmuş avlular ve bunları birbirine bağlayan dar sokak, teras, abbaralar ile oluşan bir mahalle dokusu oluşturulmuştur (Barış ve ark. 2017a). Şekil Ek 1.75. Vaziyet planı (Barış ve ark. 2017a) 223 Şekil Ek 1.76. Perspekif (Barış ve ark. 2017a) Şekil Ek 1.77. Dar sokak/abbara (Barış ve ark. 2017b) Şekil Ek 1.78. Abbara yorumu (Barış ve ark. 2017a) 224 Şekil Ek 1.79. Revak yorumu (Barış ve ark. 2017a) Şekil Ek 1.80. Damda sebze ve meyve kurutma/ kuş yetiştirme (Barış ve ark. 2017b) 225 Çizelge Ek 1.42. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Barış ve ark. 2017a ve Barış ve ark. 2017b) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre edilmesi Arazi eğimi, rüzgâr ve güneş yönü verilerinden yararlanılmıştır. ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) Lineer arazi yapısında doğu-batı aksında yerleşim yapılmış ve kentsel omurga 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının oluşturulmuştur. Kotlar 3 m’de bir geçecek şekilde düzenlenmiştir. Kentsel oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda omurga ve eğim ile konut blokları ve kamusal parseller kurgulanmıştır (Şekil dikkate alınması Ek 1.75 ve Şekil Ek 1.76). 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin Kot hareketleri ile manzaradan maksimum fayda sağlayan ve güneşten kaçan belirlenmesi dar sokak kurgusu yapılmıştır (Şekil Ek 1.77). Yarışma alanının yakın çevresinde kalan parsel düzenlemeleri ile ilişki 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun aranması kurulacak şekilde kurgu yapılarak açık otopark ve eğitim birimleri bu doğrultuda yerleştirilmiştir. 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve dokusuna Kentsel yeşil omurga kurgusu yapılmıştır. Mahalle içi tarım alanları uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi oluşturulmuştur. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Geleneksel kent dokusunda yer alan “abbara” ve avlu ile mekân ilişkisinin tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi ayrımını tanımlayan “revak” modern bir anlayışla yeniden kurgulanmıştır (ÇŞB 2017a) (Şekil Ek 1.78 ve Şekil Ek 1.79). Alanın lineer formu ve kotlu yapısı ile kütleler güneş ışığından yararlanacak 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim şekilde ve birbirlerinin manzarasına engel olmayacak şekilde tasarlanmıştır. rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, manzaraya Konut dokusu avlular, gölgelik alanlar ve kotları birbirine bağlayan geçitler yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının sosyo-kültürel olan abbaralar ile kurgulanmıştır. Gölgelik dar sokak, dam, geçit gibi farklı yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki kullanıcılara göre mekânlar ve kotlar birbirine bağlanarak kesintisiz mahalle yaşantısı ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı sağlanmıştır. Eğimin sunduğu mekânsal düzenlemeler olarak avlu ve dam ve ark. 2017) kullanımı projeye yansıtılmıştır. Konutlar arasında oluşturulan avlular ile mahremiyetin ve kamusallığın birbirinden ayrılması amaçlanmıştır. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Mimari Özellikler Yapılı Öğeler Ölçek Morfo-loji Çevre E. 226 Çizelge Ek 1.42. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Barış ve ark. 2017a ve Barış ve ark. 2017b) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Zanaat meydanlarını birbirine bağlayan “kentsel omurga” önerisi yapılmış ve bu omurga gölgelik alanlar, oturma birimleri ve kamusal ihtiyaçlar ön plana çıkacak şekilde tasarlanmıştır. Kurgulanan kentsel omurga doğu yönünde kamusal kültür 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal birimleriyle başlayarak, zanaat meydanları, Aziz Sancar Etkinlik Meydanı ve en mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, doğusunda geçici Pazar alanı ile sonlandırılmıştır. Eğimden faydalanılarak konut semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent dokusundan sosyal odaklara bağlantı sağlanmıştır. Eğime yaslanan damlar parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kamusal mekân olarak kurgulanmıştır. Kütüphane, sanat etkinlik odaları, spor kurgulanması (ÇŞB 2017a) sahaları, etkinlik meydanları ve bisiklet yolları sosyal donatılar olarak alana yerleştirilmiştir. Konut dokusu sosyal odaklar ile ilişkilendirilerek yerleşim alanı ile mevcut kültürün iç içe hissedilmesi sağlanmıştır. Zanaat meydanları tasarlanarak yöresel bakır, taş ve dokuma zanaatları 21.Mahallede var olan aktivitelerin, sanat ve zanaat türlerinin desteklenmiştir. Damların sebze-meyve kurutma alanı olarak ve Mardin yöresine desteklenmesi ve sürdürülmesi özgü kuş yetiştirme kültürünün devam ettirilmesi için kullanımı düşünülmüştür (Şekil Ek 1.80). Taş atölyesi, telkari atölyesi gibi ticari mekân önerileriyle mevcut yerel sektörlerin 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının devamlılığı amaçlanmıştır. Mahalle tarım alanları işlevi getirilerek üretim bilinci sağlanması/korunması oluşturulmuştur. 24.Alan kullanımı açısından çeşitliliğin sağlanması Zanaat ve tarım kültürünün devamlılığı sağlanmıştır. Mahalle tarım alanları işleviyle mahalle yaşantısının sunduğu kolektif bilincin 27.Topluluk duygusunun ve kentlilik bilincinin desteklenmesi artırılması düşünülmüştür. 28.Toplumsal belleğe ait soyut kimlik değerlerinin, simge ve Mardin’de sosyal öğelerin temelini oluşturan “zanaat kültürü” proje kurgusu ile sembollerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması sürdürülmüştür. ANLAM VE ALGISAL SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI YAPI 227 Çizelge Ek 1.43. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Proje Derecesi: 2.Mansiyon (Mardin) Ekip Listesi Didem ÜNER (Ekip Başı – Mimar) Niyazi ÜNER (Mimar) Serap DEMİR (Şehir Plancısı) Hande GÖKSAL (Peyzaj Mimarı) Tasarım Yaklaşımı:‘Geleneksel aile yapısı korunarak konut ve mahalle arasında geçiş sağlanan bir çevre oluşturmak’ teması ile mahalleye yöenlik bir kentsel tasarım projesi geliştirilmiştir. Eski kent dokusu ile gelişme alanı olan proje alanının dokusu kesiştirilerek yeni bir mahalle dokusu oluşturulmuştur. Üst ölçekte kent ile bağlantı sağlandığı ve Mardin kültürünün değerlerinin esas alındığı mahalle kurgusu yapılmıştır. Alanda ortalama hane halkı büyüklüğüne göre 2 457 kişinin yaşaması öngörülmüştür (Üner ve ark. 2017). Şekil Ek 1.81. Vaziyet planı (Üner ve ark. 2017) 228 Şekil Ek 1.82. Mahalle genel görünüş (Üner ve ark. 2017) Şekil Ek 1.83. Konutlar arası üst bağlantıdan görünüş (Üner ve ark. 2017) Şekil Ek 1.84. Özel - kamusal alan ilişkisi (Üner ve ark. 2017) 229 Çizelge Ek 1.44. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Üner ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Topografa ve iklim verilerine uygun tasarım yapılması amaçlanmıştır. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Mevcut gelişim bölgesindeki yol dokusunun sürekliliği sağlanarak parseller bu yol oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda dokusu ile oluşturulmuştur. Birimler topografyaya uygun ve yatay kurguda dikkate alınması yerleştirilmiştir (Şekil Ek 1.81 ve Şekil Ek 1.82). 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren Yaya aksları parseller arasında kesintiye uğramadan alan içerisinde sirkülasyon 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması sağlayacak biçimde kurgulanmıştır. (Ocakçı ve ark. 2017) 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Yakın çevrede çok sayıda lise bulunması nedeniyle alanda da ilk/orta okul ve kreş aranması birimleri önerilmiştir. Üst ölçekten kent ile bağlantısı sağlanmıştır. Kentte aktif yeşil alanların az olması nedeniyle alan içerisinde yeşil aks kurgusu yapılmıştır. Tasarlanan dört yeşil koridor yatayda birbiri ile bağlanarak kentli için aktif yeşil alan ve sıcak iklim koşullarına yönelik gölge alanlar sağlamıştır. 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Mahallede toprakla bütünleşmek ve kiralama yolu ile ürün elde etmek isteyenler dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi için kentsel tarım alanları kurgulanmıştır. Eğimli arazi yapısı nedeni ile yörede en çok elde edilen ürünlerden olan üzüm yetiştiriciliği için üzüm bağlarına yer verilmiştir. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Geleneksel konutların altında bulunan geçiş ve serinlik yeri işlevine sahip abbaralar tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik projede yorumlanarak birimler arasında bağlantı kuran gölge alanlar edilmesi (ÇŞB 2017a) oluşturulmuştur. Genelde üç neslin bir arada yaşadığı aile yapısı gözetilerek esnek konut modülleri 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, oluşturulmuştur. Yarı özel alanların paylaşımlı kullanımı ile geniş aile yapısının hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, korunmasına destek olunmuştur. Konut bloklarında standart birim belirlenerek, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının eğim, parsel boyutu gibi nedenlerle değiştirilmesi ile farklı birimler elde edilmiştir. sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik Bloklar 10x10 m’lik modüler sistemde kurgulanmıştır. İklim verilerine uyum durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun sağlanması amacıyla açık koridor sistemi ile sıcağa maruz kalan evler arasında hava konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) sirkülasyonu sağlanmıştır. Mahremiyet konut içerisinde sağlanmıştır. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Mimari Özellikler Yapılı Öğeler Ölçek Morfol Çevre E. oji 230 Çizelge Ek 1.44. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Mardin) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Üner ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Kentlinin günlük ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak üç merkez kurgusu yapılmıştır. Merkez 1’de eğitim yapısı, dini yapı, çarşı sokağı, kentsel tarım 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal alanı; Merkez 2’de belediye hizmet yapıları, sosyo-kültürel tesis, pazar alanı ve mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, Merkez 3’te turizm tesisi, bedesten çarşı ve kentsel tarım alanı yerleştirilmiştir. semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent Sergi salonları, halk eğitim kursları, tiyatro sahnesini barındıran sosyo-kültürel parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) tesisin çatısında geleneksel açık hava sineması önerilmiştir. Eyvan ve teras gibi kurgulanması (ÇŞB 2017a) birimlerle yarı özel alanlar oluşturulmuştur. Ortak teraslar ile kamusal alan kullanımı pekiştirilmiştir. 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve Açık koridorlar ile komşuluk ilişkilerinin güçlendirilmesi düşünülmüştür (Şekil komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması Ek 1.83). Kültürel değerlere ait etkinlikler doğrultusunda teras (misafir kabul etme, saksı bitkisi yetiştirme), eyvan (geleneksel olan damda uyuma, misafir kabul etme, 18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik özelliklerini kışlık yiyecek hazırlama), ortak teras (düğün, etkinlik, oyun, geleneksel hikâye yansıtan mekânlar üretilmesi anlatma) mekânlarına yer verilmiştir. Eyvan ve teraslar ile yarı özel alanlar kurgulanırken, ortak teraslarla kamusal alan kullanımının pekiştirilmesi düşünülmüştür (Şekil Ek 1.84). 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının Küçük esnaf olarak bakkal, berber, fırın, tamirci gibi ticari birimler ile çarşı sağlanması/korunması sokağı kurgulanmıştır. Sabit pazar alanı ile kentlinin taze sebze, meyve ve yöresel ürünlerle buluşması 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik ve aynı zamanda tarım ve el işçiliği ile uğraşan bireylerin gelir elde etmesi politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) hedeflenmiştir. Bölgede turizmin önemi nedeniyle turizm tesis alanları ile bölgenin canlılığına katkı yapılması hedeflenmiştir. Küçük ticaret birimleri, tarımsal üretim ve turizm tesis alanları ile alan kullanımı 24.Alan kullanımı açısından çeşitliliğin sağlanması açısından çeşitlilik sağlanmıştır. SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI 231 Çizelge Ek 1.45. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 1. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: İç Anadolu Bölgesi Proje Derecesi: 1.Mansiyon (Eskişehir) Ekip Listesi Merve Saliha YILDIZ (Ekip Başı- Mimar) Büşra KÖROĞLU (Mimar) Arife ÇITIR (Şehir Plancısı) Bilge AYDIN (Peyzaj Mimarı) Tasarım Yaklaşımı: Ahlak, komşuluk, iletişim ve güven kavramları mahalle tasarımına yönelik anahtar kavramlar (Şekil Ek 1.87) olarak belirlenmiş ve bu kavramları güçlendirerek, geleneksel dokudan alınan ilhamla günümüz ihtiyaçlarını karşılayan, topografya ile uyumlu, organik dokuya sahip bir mahalle kurgulanması amaçlanmıştır. 253 müstakil, 69 karma kullanım (160 konut), 67 apartman (291 konut) olmak üzere 704 konut birimi yerleştirilmiştir (Yıldız ve ark. 2017). Şekil Ek 1.85. Kentsel tasarım planı (Yıldız ve ark. 2017) Şekil Ek 1.86. Siluet (Yıldız ve ark. 2017) 232 Şekil Ek 1.87. Mahalleyi oluşturan tasarım kararları (Yıldız ve ark. 2017) Şekil Ek 1.88. Konutlar (Yıldız ve ark. 2017) Şekil Ek 1.89. Çarşı-apartman-çocuk oyun alanı kesit eskizleri (Yıldız ve ark. 2017) 233 Çizelge Ek 1.46. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Yıldız ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Topografya ile uyumlu tasarım izlenmiştir. Rüzgâr, iklim ve güneş verileri tasarıma edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) dâhil edilmiştir. 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Doku odaklı tasarım ilkesinden hareketle tarihi dokuya (Odunpazarı) uyumlu, oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin standart parsel ve ev tipleri ile organik kent dokusu oluşturulmaya çalışılmıştır (Şekil tasarımda dikkate alınması Ek 1.85). 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde Az katlı yapı topluluğu ile mahalle silueti oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.86). yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) Mahallede insanların birbirleri ile olan iletişimlerini güçlendirmek amacıyla 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren mahallenin büyümesi engellenerek mahalle sınırı yeşil bant ile çevrelenmiştir. Az 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta katlı konutlardan oluşan yapı toplulukları ile insan ölçeği gözetilmiştir. Yaya öncelikli tasarlanması (Ocakçı ve ark. 2017) yollar tasarlanmıştır. 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Geleneksel Odunpazarı dokusu ve Odunpazarı evleri plan kurgusu gözetilerek aranması organik bir doku oluşturulması ve tarihi dokuya uyum sağlanması amaçlanmıştır. 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün Yollar, kaldırımlar, kent mobilyaları, geri dönüşüm kutuları günümüz teknolojisine oluşturacak ürün ve malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. ve sürdürülebilir tasarım anlayışına uygun tasarlanmıştır. 2017) 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, Konutlar için müstakil bahçe ve ortak avlu kurgusu yapılmıştır (Şekil Ek 1.88). hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti Konutlara eklenen bahçe fonksiyonu önemsenerek tarımsal faaliyetlerin sürdürülmesi sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve ve daha sağlıklı, güvenilir gıda tüketimi hedeflenmiştir. Karma tipli konutlar yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- tasarlanarak yerleştirilen ticari birimlerle mahalledeki çeşitli ihtiyaçlar karşılanmıştır. demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari Solar enerjili çatı sistemi ve güneş enerjisi depolayan cam panel kullanımı ile karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. sürdürülebilir konut üretimi hedeflenmiştir. 2017) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Mimari Özellikler Yapılı Öğeler Ölçek Morf. E. 234 Çizelge Ek 1.46. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Yıldız ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, Esnaf, çarşı, pazar ve park için mekânlar oluşturulmuştur. Komşuluk birimlerinin semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent ortasındaki yeşil alanlarda izlenebilir çocuk oyun alanları tasarlanarak çocuklar için parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) güvenli alanlar kurgulanmıştır (Şekil Ek 1.89) kurgulanması (ÇŞB 2017a) 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının Esnafa yönelik dükkân kurgusu yapılarak esnaf kültürünün devamlılığı sağlanması/korunması sağlanmıştır. 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi hedefleyen İnsanların birbirleriyle iletişim kurmalarında esnaf kültürünün temel alınması insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların tasarlanması mahalle tasarımı ilkeleri arasında yer almıştır. (ÇŞB 2017a) SOSYO- ANLAM KÜLTÜREL VE VE ALGISAL EKONOMİK YAPI YAPI 235 Çizelge Ek 1.47. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 2. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: İç Anadolu Bölgesi Proje Derecesi: 2. Mansiyon (Eskişehir) Ekip Listesi Yardımcılar Murat AYDINOĞLU (Ekip Başı-Mimar) Hüseyin KEZER (Y. Mimar) Özge UYSAL SÖĞÜT (Şehir Plancısı) Mert Çağdaş BAYKAL (Mimar) Itır ÖZİNANIR SARIHAN (Peyzaj Mimarı) Tasarım Yaklaşımı: “Sakin mahalle” Günümüz koşullarının getirdiği hızlı olma çabasının insanları birbirinden uzaklaştırması sonucunda insanın kendisine yaklaşmasında hızdan uzaklaşmış bir çevrenin önem kazandığı belirtilerek, mahalle “hız insanı kendinden uzaklaştırır ve yavaşlık kendine yaklaştırır” anlamına gelen “festina lente” yaşama sanatı teması ile kurgulanmıştır. “Sakin mahalle” kurgusu ile hıza sebep olan faktörlerin optimum denge sağlanarak kent mekânları ve tasarım prensipleri ile asgari düzeyde tutulması amaçlanmıştır. Mahalle ölçeği, ilişkilerin temellerinin atıldığı yaşam alanları açısından hızın sebep olduğu kültürel ve sosyal çözülmenin kırılması için ilk adımın atılacağı kent mekânı olarak tanımlanmıştır. Sakin mahalle temasında çıkış noktası olarak geleneksel dokuya sahip olan Odunpazarı Mahallesi referans alınmış ve geleneksel yaşam pratikleri çerçevesinde çevre ve ekosistemle güçlü bağlar kuran bir mahalle kurgusu hedeflenmiştir (Aydınoğlu ve ark. 2017). Şekil Ek 1.90. Vaziyet planı (Aydınoğlu ve ark. 2017) 236 Şekil Ek 1.91. Odunpazarı yerleşim şeması / önerilen yerleşim şeması (Aydınoğlu ve ark. 2017) Şekil Ek 1.92. Genel görünüş (Aydınoğlu ve ark. 2017) Şekil Ek 1.93. Konut grubu konfigürasyonu (Aydınoğlu ve ark. 2017) 237 Çizelge Ek 1.48. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Aydınoğlu ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Hâkim rüzgâr yönü, arazi verileri tasarım kararlarında etkili olmuştur. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi Proje alanı güney cephesindeki kent ormanı ve turizm alanı gibi rekreatif aktivite kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer ağırlıklı kullanımlar sayesinde yeşil ile güçlü bir etkileşim içinde olup alan içerisinde alan doğal ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve de yeşil koridor oluşturulmuştur. ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Odunpazarı’nın organik dokusu referans alınmıştır. L tipi konut blokları ile avlulu oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin konut dokusu oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.90, Şekil Ek 1.91. ve Şekil Ek 1.92). tasarımda dikkate alınması 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin Odunpazarı’nın kıvrımlı ve yer yer çıkmaz sokakları, sokak dokusunun yeniden belirlenmesi yorumlanmasında ve konutların yerleşiminde rol oynamıştır. “Festina lente” felsefesi ile insan öncelikli sakin bir mahalle kurgusu ele alınmıştır. 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren Araç trafiğine kapalı olan yeşil alanda yaya ringi oluşturulmuştur. Merkezde tamamen 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta yaylaştırılmış sosyal kullanım alanı ile insan odaklı, yaşayan bir çevre tasarlanması (Ocakçı ve ark. 2017) oluşturulmuştur. Proje alanı kent içinde bütüncül yaklaşımla ele alınmıştır. Alanın kuzey cephesinde 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun düşük yoğunluklu konut dokusuna komşu olması, Odunpazarı alt merkezine dengeli aranması ve uyumlu bir geçiş sağlamıştır. Alanın doğu cephesindeki park yeşil koridor ile alan içerisine alınmıştır. Yeşil geçiş ile erişilebilirliği yüksek, yürüme mesafesinde ekolojik sosyal mekânlar 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve oluşturulmuştur. Sakin mahalle felsefesi ile trafik yoğunluğunun, yarattığı gürültü ve dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım çevre kirliliği azaltılarak ekolojik çevre oluşturulması amaçlanmıştır. izlenmesi Ağaçlandırılacak alanın mahalle çeperini sararak uzun vadede hatıra alanına dönüşmesi düşünülmüştür. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik Tuğla ve ahşap gibi yerel malzemeler tercih edilmiştir. edilmesi (ÇŞB 2017a) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Mimari Ö. Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Elemanları 238 Çizelge Ek 1.48. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Aydınoğlu ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Konut dokusu oluşturulurken hâkim rüzgâr yönü, arazi verileri, sınır çevre 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, kullanımları gibi doğal ve yapay çevre parametreleri dikkate alınmıştır. hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, Odunpazarı evlerinde görülen arka bahçe kültürü ortak kullanım alanı olarak manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının projeye entegre edilmiştir. Konut sistemleri, içinde yer alan avlu, konut bahçesi sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik gibi kamusal ve yarı kamusal kullanımların kurgusuyla oluşturulmuştur. iki katlı durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun yapıların bitişik nizamda yan yana gelmesiyle arkada mahremiyet alanlarının konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) kurgulanması hedeflenmiştir (Şekil Ek 1.93). Mahalle odağında yer alan yeşil merkez, ticari kullanım, sosyal donatı, rekreasyon 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal ve spor alanlarını içine almıştır. Aktivite çeşitliliği sağlayacak (yöresel etkinlik, mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, festival, sergi, açık hava sineması vb.) kamusal mekânlar düşünülmüştür. semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent Odunpazarı evlerinden gelen arka bahçe kültürü ortak alan kullanımı olarak ele parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) alınmıştır. Yeşil alanda yer alan yaya ringi ile insanların çevrelerine olan kurgulanması (ÇŞB 2017a) farkındalıklarının ve sosyal etkileşimlerinin artacağı düşünülmüştür. Konut bahçeleri ile küçük kullanıcı gruplarına rekreatif aktivite olanağı sağlanmıştır. Avlu ve konut bahçeleri gibi kamusal ve yarı kamusal kullanımların kurgusu ile 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve sakin mahalle konseptinin desteklenmesi ve komşuluk ilişkilerinin komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması güçlendirilmesi amaçlanmıştır. 21.Mahallede var olan aktivitelerin, sanat ve zanaat türlerinin Lületaşı, yerel mutfak ve gastronomik faaliyetler gibi yöreye özgü zanaat ve desteklenmesi ve sürdürülmesi sanata ilişkin üretim yapılabilecek alanlar tasarlanmıştır. Konut bahçelerinde küçük ölçekli satış ve hizmet birimlerine yer verilerek 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının gastronomik ve diğer küçük ölçekli ihtiyaçların karşılanması için alışveriş imkânı sağlanması/korunması sağlanmıştır. 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik Ekonomik gelişim ve yerel kalkınmayı destekleyici yöresel üretim atölyelerine politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) (lületaşı, yerel mutfak, gastronomik faaliyetler gibi) yer verilmiştir. 24.Alan kullanımı açısından çeşitliliğin sağlanması Zanaat, yöresel üretim ve ticaret faaliyetlerine yer verilmiştir. FİZİKSEL YAPI SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI Yapılı Çevre E. Mimari Özellikler 239 Çizelge Ek 1.48. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 2. Mansiyon Tasarım Yaklaşımı (Aydınoğlu ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve Yöresel üretim atölyeleri, yöresel etkinlik, festival, sergi, açık hava sinema geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) gösterimi gibi aktiviteler ile aidiyet duygusunun geliştirilmesi amaçlanmıştır. 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi Sakin mahalle kurgusuyla insanların birbirini görmesi ve çevrelerini algılaması hedefleyen insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların amaçlanmış ve bununla birlikte güçlü sosyal bağların kurulacağı öngörülerek, tasarlanması (ÇŞB 2017a) bunu destekleyici yayalaştırılmış yeşil merkez oluşturulmuştur. Belediye evi ile her yaştan mahallelinin çeşitli konular ve sorunlar için bir araya gelerek fikir yürütebileceği, etkinlik düzenleyebileceği ve çalışmalarını 27.Topluluk duygusunun ve kentlilik bilincinin desteklenmesi yürütebileceği, sosyal ilişkileri güçlendirecek bir kamusal mekân tasarımı yapılmıştır. 29.Kent belleğinin korunması için tarihin izlerinin sürdürülmesi ve Eskişehir’in en eski yerleşimi olan Odunpazarı’nın potansiyellerinin sakin mahalle katmanlaşmanın mahalle dokusunda okunabilmesi kurgusu ile açığa çıkartılması öngörülmüştür. ANLAM VE ALGISAL YAPI 240 Çizelge Ek 1.49. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 3. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: İç Anadolu Bölgesi Proje Derecesi: 3. Mansiyon (Eskişehir) Ekip Listesi Yardımcılar Görkem GÜVENÇ (Ekip Başı- Mimar) Şafak KIRAY (Mimar) İbrahim Anıl BİÇER (Mimar) Kerem YILMAZER (Mimar) Emre ENGİN (Mimar) Halim SUDAŞ (Mimarlık Öğrencisi) Deniz KURT ERTAŞ (Mimar) Dilara KAN (İç Mimar) Yeşim BAHADIR (Şehir Plancısı) Cemal ERTAŞ (Mimari Görselleştirme) Meryem KOCAOĞLU (Peyzaj Mimarı) Tasarım Yaklaşımı: Standartlaşma ve monotonluk yerine kültürel mirasın sürdürülmesine olanak sağlanarak, esneklik ve estetik değerler ile mekânsal belleğin oluşturulması amaçlanmıştır. Bu bağlamda Eskişehir’in İç Anadolu Bölgesi’ndeki konumu ve özgün tarihsel nitelikleri proje yaklaşımında referans alınmıştır. Projede etaplama yapılması düşünülerek, zamanla ortaya çıkabilecek ihtiyaçların projeye adaptasyonunun sağlanmasına karar verilmiştir (Güvenç ve ark. 2017). Şekil Ek 1.94. Vaziyet planı (Güvenç ve ark. 2017) 241 Şekil Ek 1.95. Mahalle görünüşü (Güvenç ve ark. 2017) Şekil Ek 1.96. Konut tipi gelişimi örneği (Güvenç ve ark. 2017) 242 Çizelge Ek 1.50. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Güvenç ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Topografya ve yön verileri mahalle kurgusunun oluşmasında dikkate alınmıştır. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Doğu-batı yönünde uzanan ana omurga ile yaya hattı oluşturulmuştur. Sokakların oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda çevresel ve fonksiyonel veriler ile çeşitlendirilmesi sonucunda farklı adalar elde dikkate alınması edilmiştir (Şekil Ek 1.94 ve Şekil Ek 1.95). Sokak kurgusunda planimetrik düzeyde farklılıklar önemsenmiştir. Sokaklardaki kütlesel süreklilik, az katlı konut tipleri ile komşuluk ilişkileri ve sokağın göz 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin kontrol mesafesinin sürdürülebilirliği amaçlanmıştır. Yapılardaki kütlesel esneklik belirlenmesi ile sokak siluetinde oluşabilecek ritmik monotonluğun önlenmesi düşünülmüştür. Sanat atölyeleri, sergi salonları, yeşil alanlar vb. açık alanların konut alanları ile birlikte yer almasıyla sokak yaşamına canlılık getirilmesi amaçlanmıştır. 8.Kent belleğinde önemli yere sahip tarihi yapıların ve anıtların, sosyo-ekonomik ve kültürel yapıya uyumlu bir şekilde korunmaları Tasarım ilkeleri belirlenirken tarihi izlerin belirlenmesi hedeflenmiştir. ve sürdürülmeleri (Butina Watson ve Bentley 2007, Oktay 2011) Peyzaj öğeleri ile mahremiyet ve özgürlük gibi psikolojik alanların tanımlanması kararlaştırılmıştır. Florası oldukça zengin olan bölgede çevre konusundaki bilincin arttırılmasına yönelik botanik bahçeler tasarlanmıştır. Çevre bilincinin tek bir 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve alanda sıkışmasının önlenmesi için yerel flora mahalle kapsamına yayılmıştır. Arka dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi bahçe, ön bahçe, avlu gibi mekânlar ile oluşacak kayıp alanların önüne geçilmesi için tanımsız bu alanların yeşil koridorlar ile birbirine bağlanması ve yeni bir yeşil alan sistemi kurgulanması amaçlanmıştır. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Sivil mimari örneklerden yola çıkılarak yapıların renk ve malzemeleri konusunda tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik standart rehber oluşturulmuştur. Cephe malzemeleri traverten, tuğla, doğal taş, edilmesi (ÇŞB 2017a) granit, ahşap ve seramik olarak belirlenmiştir. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Mimari Öz. Yapılı Öğeler Morfoloji Çevre E. 243 Çizelge Ek 1.50. İç Anadolu Bölgesi (Eskişehir) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Güvenç ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, Odunpazarı Mahallesi’ndeki tescilli sivil mimarlık örnekleri incelenerek, mimari hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti ölçekte yapıların kütlesel boyutları ve plan kurgularından edinilen izler kullanılmıştır sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve (Şekil Ek 1.96). Yapıların hızlı, kolay ve nitelikli inşa edilmesi amacıyla geleneksel yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- doku örnek alınarak standartlaştırılmıştır. Plan tipolojileri farklı aile büyüklükleri demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari gözetilerek esnek tutulmuştur. Konutlarda güneş panelleri, yeşil enerji donatıları ile karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. sürdürülebilirlik değerleri eklenmiştir. 2017) 15.Mevcut dokuda yer alan cephelerdeki kütle Yapı cephelerinde oransal ve ritmik olarak birbirleriyle uyumlu bir estetik değer hareketlerinin/ritmin sürdürülmesi oluşturulmuştur. Proje programına buluşma noktaları, rekreasyon ve spor alanları, konaklama birimleri, 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal eğitim, kültür, ibadet, sağlık yapıları ve servis birimleri gibi sosyal donatılar eklenmiş mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik ve kentsel kurguyla bütünleştirilerek ele alınmıştır. Meydan, ticari ve kültürel işlevlerin merkezleri, semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, yer aldığı, mahallelinin, yakın çevredekilerin ve kentlilerin toplanabileceği bir odak çeşme, kent parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, noktası olarak ele alınmıştır. Atölyeler ve rekreasyon alanları mahallenin farklı avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB 2017a) alanlarına yerleştirilerek gece-gündüz nüfus farkının dengelenmesi amaçlanmıştır. 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve Konut blokları arasındaki iç avluların kamusal ve yarı kamusal alanlar olarak toplanma komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması mekânları oluşturması hedeflenmiştir. M.Ö. 89 yy da bölgedeki Friglerin bina yapımında ve mobilya kakmacılığında ahşabı 21.Mahallede var olan aktivitelerin, sanat ve zanaat türlerinin kullanmasına dayanan tarihi referans hatırlatılarak, Eskişehir’in mobilyacılık desteklenmesi ve sürdürülmesi konusunda önemli bir yere sahip olması nedeniyle projede çeşitli atölyelere yer verilerek, ahşap zanaatının yeniden yaşam bulması sağlanmıştır. 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının Mobilyacılık zanaatının ekonomik anlamda da sürdürülebilir olması düşünülmüştür. sağlanması/korunması Kentsel belleğin sürdürülmesine katkı sağlamak amacıyla farklı fonksiyonların bir 24.Alan kullanımı açısından çeşitliliğin sağlanması arada olması sağlanmıştır. 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi Yeşil alanların ve kültürel mirasın önemli estetik veri olarak gözetilmesi ile bireylerin hedefleyen insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların kamusal alan ve kenti yorumlama özgürlüğünün ve kenti sahiplenme bilincinin tasarlanması (ÇŞB 2017a) arttırılması amaçlanmıştır. 29.Kent belleğinin korunması için tarihin izlerinin sürdürülmesi Kültürel mirasın sürdürülmesinde sivil mimari örneklerden faydalanılarak çıkartılan ve katmanlaşmanın mahalle dokusunda okunabilmesi renk ve malzeme rehberinden faydalanılmıştır. ANLAM FİZİKSEL YAPI VE SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK Yapılı Çevre E. ALGISAL YAPI YAPI Mimari Ö. 244 Çizelge Ek 1.51. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) Proje Derecesi: 1.Ödül Ekip Listesi Derya ERDİM (Ekip Başı – Mimar) Özlem ÖZTÜRK (Y. Mimar) Koray TOPÇU (Mimar) Mehmet Tuğrul ŞEVİK (Y. Mimar) Elif GÜNDOĞDU (Mimar) Bilge MARTAN (Şehir Plancısı) Gamze YILMAZ (Peyzaj Mimarı) Tasarım Yaklaşımı: Topluluk bağlarının kurulduğu, yerin kimlik özelliklerinin fiziksel çevrede güçlü bir ifade bulduğu, aidiyet hissinin kent ve kentli arasındaki ilişkileri kuvvetlendirdiği bir mahalle modeli üretilmesi amaçlanmıştır. Yöntem olarak Osmanlı’daki mahalle kurgusu üzerine araştırma yapılarak, günümüz Türkiye şartları doğrultusunda sürdürülebilir yaklaşımla yeniden ele alınmıştır (Erdim ve ark. 2017a). Şekil Ek 1.97. Vaziyet planı (Erdim ve ark. 2017b) Şekil Ek 1.98. Çıkmaz sokak kurgusu-peyzaj bahçeleri (Erdim ve ark. 2017a) 245 Şekil Ek 1.99. Sokak-konut ilişkisi (Erdim ve ark. 2017a) Şekil Ek 1.100. Plan tipi örnekleri (Erdim ve ark. 2017a) Şekil Ek 1.101. Eyvan-sokak ilişkisi (Erdim ve ark. 2017a) 246 Çizelge Ek 1.52. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Ödül tasarım yaklaşımı (Erdim ve ark. 2017a) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma Alan içerisinde 20 m kot farklı bulunmaktadır. Topografya verileri (mevcut iki tepecik) entegre edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) mahalle kurgusunun oluşturulmasına ana unsur olmuştur. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın Bölgedeki ormanlık alan dokusu proje içine yansıtılmıştır. çevresinde yer alan doğal ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak Yapı adaları oluşumunu baz alan kentsel tasarım yaklaşımı yerine topografyayı takip eden ağlarının oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel çıkmaz sokaklar ve çıkmaz sokakları çevreleyen yapı blokları oluşturulmuştur (Şekil Ek biçimlerinin tasarımda dikkate alınması 1.97 ve Şekil Ek 1.98). Yer ve insan ilişkilerini güçlendirecek bir sokak kurgusu oluşturulması hedeflenerek ana kamusal sokak ve onunla bağlantılı yedi çıkmaz sokaktan oluşan bir kurgu yapılmıştır. 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak Sokaklar etkileşim, karşılaşma ve buluşma alanları olarak tasarlanmıştır. Kamusal sokağın tipolojisinin belirlenmesi sürekliliği yapısal elemanlar, ağaçlar, bahçe duvarları gibi öğelerle sınırlandırılarak güçlendirilmiştir. Her sokakta zemin katlarda kahve, bakkal, terzi, pastane, kuaför gibi fonksiyonlara yer verilerek günlük aktivitelerde kullanılması sağlanmıştır (Şekil Ek 1.99) 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. Az katlı yapılar ile topografyaya uyumlu bir siluet oluşturulmuştur. 2017) Yaya erişebilirliği öncelikli tasarım ilkesi olarak ele alınarak arazi genelinde yaya 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması sirkülasyonu sağlanmıştır. Sokak kurguları arasında topografya eğrilerini takip eden (Özbek Eren 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu patikalara yer verilmiştir. Mahalle büyüklüğü Avrupa Birliği Mahalle Sürdürülebilirlik yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı ve ark. 2017) kriterlerine uygun şekilde 1000-1500 kişinin yaşayabileceği yoğunlukta tasarlanmıştır. Kent ölçeğinde alınan tasarım kararlarında serbest sınır ilkesi benimsenmiştir. Mahallenin 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve araç yolları ile sınırlandırılarak içine kapalı bir birim olmasını önlemek amacıyla, araç uyumun aranması yolları arazi içinde çözülerek çevresi ile erişilebilir bir kurgu oluşturulmuştur. Çıkmaz sokakların arasındaki bölgeler yeşil alan olarak kullanılarak geleneksel Kastamonu 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kent dokusu oluşturulmuştur. -3.5 kotunda eğime doğru teraslamalar yapılarak bu alanda kimliğine ve dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve peyzaj öğeleri, seyir terasları, çardak, havuz ve çeşmeler tasarlanmıştır. Çıkmaz sokakların ekolojik yaklaşım izlenmesi sonlarında peyzaj bahçeleri tasarlanmıştır. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Y. Ö. Ölçek Morfoloji Elemanları 247 Çizelge Ek 1.52. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Ödül tasarım yaklaşımı (Erdim ve ark. 2017a) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Geleneksel Türk Evi duvarlarından referans alınarak konut içinde ahşap tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik elemanlar kullanılmıştır. Sofa ve eyvan kurgusu konut planlarına aktarılmıştır. edilmesi (ÇŞB 2017a) 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, Küçük, büyük, villa tipi gibi farklı konut tipleri bir arada tasarlanarak heterojen hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, topluluk oluşturulması amaçlanmıştır. Bahçe kapısı, avlu, yarı açık ve kapalı manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının mekânlar arasında geçiş sağlanarak hiyerarşi kurulmuştur. Türk evi plan tipolojisi sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik referans alınarak sofalar ev halkı için karşılaşma, yemek yeme, zaman geçirme durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun alanı olarak tasarlanmıştır. Sofaların eyvanlara açılmasıyla konut biriminin konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) sokakla ilişkisi sağlanmıştır (Şekil Ek 1.100 ve Şekil Ek 1.101). Geleneksel sokak dokusunda gözlemlenen zengin perspektifi sağlamak amacıyla 15.Mevcut dokuda yer alan cephelerdeki kütle hareketlerinin/ritmin çıkmaz sokakları sınırlayan iki cephede de farklı yapılaşma türü tercih edilmiştir. sürdürülmesi Sofa ve eyvan kurgusunun oluşturduğu çıkmalar cephelere yansıtılmıştır. Proje alanındaki topografyanın yüksek kısımları mahallenin her noktasından 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal algılanabilecek kamusal fonksiyonlara ayrılmıştır. Aynı zamanda bu alanlara mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, yerleştirilen dini yapı kompleksi ve kültür kompleksi ile görsel vista semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent oluşturulmuştur. İki kamusal tepeciği birbirine bağlayan ana kamusal sokak; parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) mahallelinin buluşma ve günlük aktivitelerini gerçekleştirebileceği sosyal kurgu kurgulanması (ÇŞB 2017a) ile diğer kesimlere yürünebilir mesafede konumlandırılmıştır. 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve Çıkmaz sokak kurgusu ile komşuluk ilişkilerini güçlendirecek karşılaşma ve komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması etkileşim alanı sağlanmıştır. 18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik özelliklerini Projede yerli halkın ihtiyaç duyduğu yiyecek kurutma düzlüklerine yer yansıtan mekânlar üretilmesi verilmiştir. 30.Kentsel belleği sürekli hale getiren yapıların ve mekânların Çıkmaz sokakların sonunda yer alan peyzaj bahçelerine sokakların isimleri (nirengi noktaları) korunması, mekânsal kimliğin önemli bileşenleri verilmiştir. Sokak adları peyzaj bahçelerinde yoğun olarak yer verilen meşe, olan sokak, cadde, mahalle, park, meydan, mescit vb. isimlerinin ıhlamur, dişbudak, köknar, çınar, gürgen ve alıc olarak seçilerek sokaklara değiştirilmemesi (ÇŞB 2017a) karakter kazandırılmasına katkı sağlanmıştır. FİZİKSEL YAPI ANLAM VE SOSYO-KÜLTÜREL VE ALGISAL Yapılı Çevre Elemanları EKONOMİK YAPI YAPI Mimari Özellikler 248 Çizelge Ek 1.53. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Karadeniz Bölgesi Proje Derecesi: 2.Ödül (Kastamonu) Ekip Listesi Yardımcılar Tuba KARA (Ekip Başı-Mimar/Ekonomist) Gizem CHATZI (Öğrenci) Volkan TAŞKIN (Y. Mimar) Zahide Gülşah DURMAZ (Mimar) Özge MERİÇ (Mimar) Seda KURT (Mimar) Gül KESKİN (Şehir Plancısı) Büşra YILMAZ ŞİRİN (Peyzaj Mimarı) Tasarım Yaklaşımı: “Site tüketir, mahalle üretir…” Proje konsepti üretim, aidiyet, mekân temaları ve bu temaların mekânsal uzamları ile belirlenmiştir. Mahalle sakinlerinin tüketimin değil üretimin bir parçası olması ve her kesimin üretim becerileri doğrultusunda üretim kanallarına yönlendirilmesi hedeflenmiştir. Mekânın yere dönüşme sürecinde önemli rol oynayan aidiyet duygusu ile üretim ve mekân temalarının bağlanması ve bireylerin kendi evlerinin fiziksel sınırlarının ötesini de evinin bir uzamı olarak algılaması amaçlanmıştır. Mekân ise aidiyet ve üretim temalarının başlangıcı ve sonucu olarak, değişen yaşama göre sürekli yeniden tanzim edilecek bir öge olarak ele alınmıştır. Bu üç tema mahalle sakinlerinin mahalle hakkındaki kararlarda söz sahibi olduğu ve sürece aktif olarak katıldığı bir yönetim kurgusu altında birleştirilmiştir. Proje alanı güneye doğru büyümekte olan kentin gelişim planının başlangıç noktası olarak ele alınmıştır. Kuzeydeki kent merkezine doğru devam eden mahallelerin bir ekolojik koridor ile birbirine bağlanması düşünülmüştür. Proje alanının on yıllık gelişim süreci sonunda oluşacak mahalleler kümesinin yönetimsel merkezi haline gelmesi amaçlanmıştır (Kara ve ark. 2017a) Şekil Ek 1.102. Vaziyet planı (Kara ve ark. 2017b) 249 Şekil Ek 1.103. Mahallenin genel görünüşü (Kara ve ark. 2017b) Şekil Ek 1.104. Konut-kamusal alan kurulum ilkeleri (Kara ve ark. 2017b) 250 Çizelge Ek 1.54. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Ödül tasarım yaklaşımı (Kara ve ark. 2017a ve Kara ve ark. 2017b) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Yerleşimin belirlenmesinde eğim, vista, güneşlenme konumu ve hâkim rüzgâr yönü edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) gibi veriler kullanılmıştır. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan Proje alanı güneye doğru büyüme potansiyeline sahip olan kentin gelişim planının doğal ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. başlangıç noktası olarak ele alınmıştır. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Araç yolu çeperde tutularak, iç bahçelerin etrafında dizili konut yerleşimleriyle alt oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda birimler oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.102 ve Şekil Ek 1.103). dikkate alınması 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin Etkileşim alanı olarak düşünülen sokak kesişimleri “köşe başları” olarak mahalle belirlenmesi omurgası boyunca dağıtılmıştır. 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde Az katlı yapılar ile topografya ile uyumlu bir siluet oluşturulmuştur. yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren Mahalle ölçeğinde yaya odaklı tasarım kurgusu izlenmiştir. Bu nedenle motorlu 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması taşıtlar proje alanının çeperine alınmıştır. Konut bölgeleri ve ana işlevleri birleştiren (Ocakçı ve ark. 2017) “alle” ile projenin ana ulaşım ve sosyalleşme omurgası oluşturulmuştur. Konutlar maksimum dört katlı olarak yer almıştır. 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Peyzaj alanları görselliğin ötesinde üretim ve tüketimin gerçekleştiği mekânlar dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi olarak kurgulanmıştır. Özel bahçeler ve mahalle bostanı kullanıcılar tarafından düzenlenirken, sokak köşe başlarında yer alan meyve ağaçları ile “kopar-ye-yürü” konsepti oluşturulmuştur. Zemin katlarda yerel mimariye referansla rustik malzemeler (taş ya da brüt beton) 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım tercih edilmiştir. Üst katlarda ise sıva ve boya kat sınırlarını gösteren yatay derzlerle tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik birlikte kullanılmıştır. Çıkmalarda yöresel malzeme olan ahşap kaplama tercih edilmesi (ÇŞB 2017a) edilmiştir. Bir başka yerel malzeme olan bakır ise yüksek maliyeti nedeniyle kamu yapılarının cephe ve çatılarında kullanılmıştır. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Mimari Ö. Yapılı Ö. Ölçek Morfoloji Elemanları 251 Çizelge Ek 1.54. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Ödül tasarım yaklaşımı (Kara ve ark. 2017a ve Kara ve ark. 2017b) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Arazideki iki eğimli tepe ana konut bölgeleri olarak ele alınmıştır. Konutlar birbirlerinin 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, vistasını, güneşini ve rüzgârını kesmeyecek şekilde yatay olarak yerleştirilmiştir. Konut hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti tipolojilerinde tercihlere göre esnek mekânsal kullanımlar oluşturulmuştur. Mimari kültürde sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yer alan “sofa” plan kurgusunda salon ya da oturma odası ile birlikte kullanılabilen bir mekân yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- olarak yer almıştır. Hem konut hem de kamusal nitelikli yapılarda avlu metaforu demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari kullanılmıştır. Zemin katlarda bahçelere, üst katlarda kat bahçeleri ve teras bahçelere yer karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. verilmiştir. Yarı karasal yarı Karadeniz ikliminin görüldüğü bölgede karma çatı kullanım 2017) karakteri ortaya çıkmıştır (Şekil Ek 1.104) 15.Mevcut dokuda yer alan cephelerdeki kütle Bölgenin modüler (80x80 cm’lik) cam sistemleri dikeyde bir araya getirilerek cephelerin ana hareketlerinin/ritmin sürdürülmesi öğesini oluşturmuştur. Arazideki iki tepe arasında kalan alçak alan mahalle girişi, merkez ve çarşı olarak 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal tasarlanmıştır. Mahalle merkezi çarşı olarak düzenlenmiş ve mahalle esnafının dükkânları bu mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, alanda konumlanmıştır. Projede yer alan cami dini bir yapı işlevi ötesinde geleneksel semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent mahalledeki kurucu öge rolüne döndürülerek kütüphane, dini eğitim merkezi, ilgili vakıf ve parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) STK merkezi ile ilişkilendirilerek bir külliye haline getirilmiştir. Konut alanları içinde yer kurgulanması (ÇŞB 2017a) alan avlularda çocuk oyun alanları, mahallelinin sosyalleşebileceği çardaklar ve yeşil alanlar kurgulanmıştır. 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve Avlular ağırlıklı olarak komşuluk birimi içinde yaşayanların kullanacağı peyzaj ve komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması sosyalleşme alanları olarak kurgulanmıştır. 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının Üretim temasının bir ayağını oluşturan esnaf için, çarşı olarak düzenlenen mahalle sağlanması/korunması merkezinde dükkânlara yer verilmiştir. 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve Aidiyet temasının odağında yer alan mahremiyet ve kamusallık hiyerarşisi, mekânsal boyutta geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) kot farkı ve bahçe duvarı ile sağlanmıştır. 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi Mahalle sakinlerinin mahallede alınacak kararlar hakkında söz sahibi olduğu ve süreçlere hedefleyen insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların aktif olarak katıldığı bir yönetim şekli düşünülmüştür. Bunun için muhtarlık işlevinin tasarlanması (ÇŞB 2017a) yanında mahalle meclisi, STK ofis alanları ve mahalle meselelerini tartışabilecekleri açık toplanma alanları gibi mekânlar önerilmiştir. 30.Kentsel belleği sürekli hale getiren yapıların ve mekânların Mahalledeki nirengi noktaları ile mekânlara isim ve kimlik verilmiştir. “Çınaraltı”, (nirengi noktaları) korunması, mekânsal kimliğin önemli “çeşmebaşı” gibi kavramlar bir isim olmanın yanında mahallenin günlük yaşamını belirleyen bileşenleri olan sokak, cadde, mahalle, park, meydan, mescit vb. mekânsal öğeler olmuştur. isimlerinin değiştirilmemesi (ÇŞB 2017a) FİZİKSEL YAPI ANLAM VE ALGISAL SOSYO-KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları YAPI EKONOMİK YAPI Mimari Özellikler 252 Çizelge Ek 1.55. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 3. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Karadeniz Bölgesi Proje Derecesi: 3.Ödül (Kastamonu) Ekip Listesi Yardımcılar Doğan TÜRKKAN (Ekip Başı-Mimar) Selda SÜZGÜN (Mimar) M. Cengiz GÜLTEK (Mimar) Sinan TEKELİ (Mimar) Levent DENİZCİ (Peyzaj Mimarı) Hakan KAÇAN (Mimarlık Öğrencisi) Ece Özden PAK (Şehir Plancısı) Mert ALKONAK (Mimarlık Öğrencisi) Merve YILDIRIM (Mimarlık Danışmanlar Öğrencisi) Yıldırım GİGİ (Mimar) Sefa ÇOBAN (Mimarlık Öğrencisi) Şaban ELİTAŞ (Mimarlık Öğrencisi) Tarık ŞENGÜLEÇ (Mimarlık Öğrencisi) Tasarım Yaklaşımı: Karadeniz Bölgesine özgü, ayaklar üzerinde yükseltilmiş, genelde ahşap malzeme kullanılan bir yapı türü olan “serender” kurgusu ile coğrafyanın eğimli ve zorlu şartları elverişli hale getirilmiştir. Günümüzde hala hem ekolojik hem de zorlu coğrafi koşulların uygun hale getirilmesinde başarısını sürdüren bu yapı makro serender kurgusu ile mahalle kurgusuna yansıtılmıştır. Makro serender kurgusunun eğime uyumu bazaların eğim yönünde düzenlenmesiyle sağlanmıştır. Ayrıca baza seperasyonu ile özel yaşam ve kamusal yaşam pratikleri birbirinden ayrılmıştır. Bu model permakültür (insanların ihtiyaçlarını parçası oldukları doğaya zarar vermeden karşılamalarını olanaklı kılan bir tasarım ve bakım bilimi) kurgusu ile desteklenerek alt ve üst ilişkisi kuvvetlendirilmiştir. Bireyin kendi konutunun bahçesinde yetiştirdiği mahsulü baza altındaki birimlerde diğer bireylere satmasıyla karşılıklı fayda sağlayan bir üretici-tüketici ilişkisi ve döngüsü kurulmuştur. Hedef nüfus 1 500-2 000 kişi olarak belirlenmiştir (Türkkan ve ark. 2017). Şekil Ek 1.105. Vaziyet planı (Türkkan ve ark. 2017) 253 Şekil Ek 1.106. Makro serender kurgusu (Türkkan ve ark. 2017) Şekil Ek 1.107. Görünüş (Türkkan ve ark. 2017) Şekil Ek 1.108. Sosyo-ticari-permakültürel baza kullanımı (Türkkan ve ark. 2017) 254 Çizelge Ek 1.56. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (Türkkan ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Eğimin fazla olduğu arazide topografyaya müdahale etmemek için makro edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) serender kurgusu yapılarak bazalar eğim yönünde düzenlenmiştir. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı Proje alanının güneybatısında ve kuzeyinde yer alan ağaçlık alanlar korunarak ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan doğal ve açık aralarındaki karşılıklı yeşil donatılar aracılığı ile yeşilin sürekliliği sağlanmıştır. alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Mahalle dokusu eğime göre şekillenmiştir. Bazalar eğim izlerine göre oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda oluşturmuştur (Şekil Ek 1.105 ve Şekil Ek 1.106). dikkate alınması 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) ve Kent bütününe hizmet edecek donatı alanları kurgulanarak kentle bütünleşme yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı ve sağlanması amaçlanmıştır. ark. 2017) Bölgede yaygın olarak yer alan çay ve fındık tarlalarının peyzaj dahilinde 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve mahalle dokusuna adapte edilmesi önerilmiştir. Permakültür kurgusu için mikro dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi tarım alanları tasarlanmıştır. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Yapımda ahşap karkas (çakma) çerçeve ve cephelerde doğal ahşap kaplama tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi kullanılmıştır (Şekil Ek 1.107). (ÇŞB 2017a) 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, Çekirdek aile ve Karadeniz Bölgesinde yaygın olan bir arada yaşama geleneğine manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının yönelik olarak geniş ailelere göre plan tipolojileri geliştirilmiştir. Modüler blok sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki nizam dizilimi ile kullanıcılar arasında sosyal bağlantı ağı oluşturan iç içe kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geçmiş mekânlar oluşturulmuştur. geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Mimari Özellikler Yapılı Ö. Ölçek Morfoloji Elemanları 255 Çizelge Ek 1.56. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (Türkkan ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Mahalle döngüsü kentsel omurga üzerinde art arda sıralı üç meydan etrafında 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal kurulmuştur. Baza seperasyonu ile özel yaşam ve kamusal yaşam arasında sınır mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, çizilmiştir. Yaşam, baza üstünde daha mahrem ve özel iken altta daha geneldir. semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent Üst kotla ilişkiyi tamamen koparmamak adına yer yer düşey bağlantılar ve parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) döşemede yırtıklar düşünülmüştür. Mekânsal hiyerarşi ile kamusal alanların kurgulanması (ÇŞB 2017a) kullanıcı sayısının artmasının mahalle yaşantısını bozması engellenmiştir. Eğitim, ibadet, ticaret gibi fonksiyonlar mahalle merkezinde kurgulanmıştır. Permakültür kurgusu ile baza üstünde topraktan gelen ürünlerin baza altında ticari 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik faaliyete dönüştürülmesi amaçlanmıştır (Şekil Ek 1.108) Mahallede iş olanağı politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) sağlayacak ticari alanlar düşünülmüştür. SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI 256 Çizelge Ek 1.57. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Karadeniz Bölgesi Proje Derecesi: 1. Mansiyon (Kastamonu) Ekip Listesi Hüseyin YAVUZ (Ekip Başı-Mimar) Fikret ZORLU (Şehir Plancısı) Eşref GÖKALP (Mimar) Mehmet Bora ÖZDOĞAN (Mimar) Taliye Buse ŞAHİN (Mimar) Ekin Naz ŞAMİLOĞLU (Mimar) Mustafa DELİKTAŞ (Peyzaj Mimarı) Danışmanlar Niazi İnayat GROUNI (Mimar) Yardımcılar Yener KARATAŞ (Grafik Tasarımcı) Tasarım Yaklaşımı:Tasarımda etkileşim, paylaşım ve aidiyet duygusunu sağlayan mekânların üretimesine yönelik olarak Kastamonu kentinin mekânsal ve sosyal özellikleri incelenmiştir. Buradan elde edilen veriler, göstergeler ve tasarım ölçütleri mahalle kurgusunun mekân düzenlemelerinde referans olarak alınmıştır. Proje alanının kent dışında kentten izole bir konumda olması nedeniyle mahallede içine kapalı bir sosyal çevre oluşturulmaya çalışılmıştır. Yedi farklı tipte toplamda 528 konuttan oluşan bir mahalle kurgusu yapılmıştır. (Yavuz ve ark. 2017). Şekil Ek 1.109. Vaziyet planı (Yavuz ve ark. 2017) 257 Şekil Ek 1.110. Genel görünüş (Yavuz ve ark. 2017) Şekil Ek 1.111. Konut-sokak ilişkisi (Yavuz ve ark. 2017) Şekil Ek 1.112. Konut birimleri (Yavuz ve ark. 2017) 258 Şekil Ek 1.113. Geleneksel mimari karakterin konut birimlerine yansıtılması (Yavuz ve ark. 2017) 259 Çizelge Ek 1.58. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Yavuz ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Yörenin iklimsel özelliklerine ve %5-15 arasında değişen eğimli arazi yapısına uyum sağlayan bir mahalle tasarımı amaçlanmıştır. Kastamonu’da görülen karasal ve 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Karadeniz iklimi etkileri, yağış oranları, rüzgâr yönü, flora, eğim ve bakı gibi doğal edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) veriler yerleşimde ve tasarım kararlarında dikkate alınmıştır. Kış aylarının soğuk olması ve yıl boyunca yağış alması nedeniyle kapalı ve sıcak bir ortam oluşturulması fikrinden hareket edilmiştir. Arazi eğiminden dolayı teraslı bir doku ortaya çıkmıştır. Konut kümeleri arazi 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının eğimine göre yerleştirilmiştir. Elli iki konut birimi ve sosyal mekânlardan oluşan ve oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin üç ayrı avlu çevresine yerleştirilen kümeler mahallenin temel dokusunu oluşturmuştur tasarımda dikkate alınması (Şekil Ek 1.109, Şekil Ek 1.110 ve Şekil Ek 1.111). Arazi eğimi siluet oluşturmaya uygun olduğundan konutların yerleşiminde bakı ve 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde eğim referans oluşturmuştur. Siluetin önemli yapısal elemanlarından olan kırma çatı yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) kullanımıyla tarihe ve geleneksel yamaç evlerine referans veren bir siluet oluşturulmuştur. 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren İnsan ölçeğine uygunluk, yürünebilirlik ve erişilebilirlik tasarım ilkesi olarak 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta belirlenmiştir. tasarlanması (Ocakçı ve ark. 2017) 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Alanın çevresinde bir yapılaşma olmadığından kentsel bütünleşme sağlayacak bir aranması referans alınamamış, bütünsel ve kapalı bir çevre oluşturulmaya çalışılmıştır. 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Yaya aksının manzara sunan kuzey noktası bitkilendirilmiş açık mekân olarak dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım tasarlanmıştır. Peyzaj öğeleri seçimi sokak ve iç avlular, yeşil omurga ve mahalle izlenmesi koruluğu gibi farklı mekânlara göre belirlenmiştir. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Ölçek Morfoloji Elemanları Öğeler 260 Çizelge Ek 1.58. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Yavuz ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Yoğun yağmur ve kar yağışına yönelik bir çözüm yaklaşımı ve geleneksel tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi dokuda önemli kimlik unsuru olan kırma çatı ahşap ve kiremit kullanılarak (ÇŞB 2017a) tasarlanmıştır. Konut tipolojileri belirlenirken geleneksel Kastamonu konutlarının detaylı bir analizi yapılarak projede yeniden yorumlanmıştır. 2016 yılı Kastamonu 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim hane halkı büyüklüğü ortalama 3 kişi olarak tespit edilmiş ve bu nedenle rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, manzaraya konutlar iki ve üç odalı olarak tasarlanmıştır. Geleneksel konutlarda yer alan yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının sosyo-kültürel sofa kamusal mekân olarak yeniden yorumlanmıştır. Projede avlu çevresine yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki kullanıcılara göre kümelenen konutlar önerilmiştir. Konutların yerleşiminde bakı ve eğim ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı referanslar alınmış ve konutlar olabildiğince güneye yönlendirilmeye ve ark. 2017) çalışılmıştır. Farklı ihtiyaçlar ve mekânsal olanaklara göre yedi farklı konut tipi önerilmiştir (Şekil Ek 1.112 ve Şekil Ek 1.113). Geleneksel konutlarda cephe kimliğini oluşturan ve iklimsel koşulların bir 15.Mevcut dokuda yer alan cephelerdeki kütle hareketlerinin/ritmin yansıması olarak tasarlanan dikey dikdörtgen pencere dokusu cephe sürdürülmesi tasarımına yansıtılarak tarihi izler sürdürülmeye çalışılmıştır. 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Mahalle yerleşimi merkezinde meydan, cami, çarşı, kültür merkezi birimleri mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt arazideki tepe oluşumu referans alınarak konumlandırılmıştır. Mekânsal kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve kademelenme yapılarak kamusal mekânlardan özel mekânlara geçişi yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB sağlayan yarı kamusal alanlar, ortak alanlar ve alt kümeler mahalle dokusunu 2017a) oluşturan mekânsal sistemi tanımlamıştır. 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve komşuluk Mekânsal kademelenme ile komşuluk ilişkileri, mekâna aidiyet dereceleri ve ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması mekânsal ölçeklerin tanımlanması sağlanmıştır. 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve geliştirilmesi Mekânsal kademelenme yaklaşımı ile mekânsal aidiyet dereceleri (Ocakçı ve ark. 2017) tanımlanmıştır. ANLAM SOSYO- FİZİKSEL YAPI VE KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları ALGISAL EKONOMİK YAPI YAPI Mimari Özellikler 261 Çizelge Ek 1.59. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Karadeniz Bölgesi Proje Derecesi: 2.Mansiyon (Kastamonu) Ekip Listesi Cihan SEVİNDİK (Ekip Başı-Mimar) Mehmet Uğur ULUTÜRK (Peyzaj Mimarı) Çağatay AKYÜZ (Şehir Plancısı) Danışmanlar Zeynep Canan SEVİNDİK (Y. Mimar) Tuna Han KOÇ (Mimar) Yardımcılar Ezgi ATALAYIN (Mimar) Aykut İĞDELİ (Öğrenci) Cebrail ASNUK (Öğrenci) Abdullah EKİNCİ (Öğrenci) Mehmet MUTLUTÜRK (Öğrenci) Hüseyin POLAT (Öğrenci) Tasarım Yaklaşımı:Alanın coğrafi kimliğini oluşturan ancak zaman içerisinde kesintiye uğramış olan yapı kültürünün yeniden yorumlanması amaçlanmıştır. Bu yaklaşımla konumlanma, biçim ve program belirlenmiştir. İslamiyetten sonra Türklerin üç elemanlı şehir şeması olan cami-arasta-sosyal donatı ilişkisi öneri mahalle şeması olarak kullanılmıştır (Sevindik ve ark. 2017a). Şekil Ek 1.114. Vaziyet planı (Sevindik ve ark. 2017a) 262 Şekil Ek 1.115. Konut birimleri ve ortak alan (Sevindik ve ark. 2017b) Şekil Ek 1.116. Perspektif (Sevindik ve ark. 2017b) 263 Çizelge Ek 1.60. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Sevindik ve ark. 2017a) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Konutların yerleşiminde eğim verileri kullanılmıştır. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Sosyal donatı, cami ve arasta kurgusu merkeze alınarak konutlar mahalle çeperine oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda topografyaya uygun biçimde yerleştirilmiştir (Şekil Ek 1.114). dikkate alınması 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Yapı cephelerinde ağırlıklı olarak ahşap kaplama tercih edilmiştir. Geleneksel tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik çıkma, konsol olarak yorumlanmıştır. edilmesi (ÇŞB 2017a) 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, Geleneksel dokuda görülen az katlı, eğime oturan, birbirinin manzarasını kesmeyen hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, ve arazi potansiyellerini önemseyen konut tipolojisi referans alınarak arazi manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının potansiyellerinin öne çıkarıldığı bir mimari yaklaşım izlenmiştir. Geleneksel konut sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik dokusunun zemin katında yer alan giriş (ahırlık, samanlık, depo), otopark ve teknik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun giriş olarak yorumlanmıştır. Konut birimleri mahallenin çeperine yerleştirilmiştir konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) (Şekil Ek 1.115). 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Mimari biçimlenişi belirleyen kentsel yaşam platosu, cami ve meydan ile bütünlük mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, gösteren arasta doğrultusunda arazi boyunca yerleştirilmiştir. Cami, sosyal donatı semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent ve arasta mahallenin merkezinde konumlanmıştır. Arazi eğiminden dolayı burada parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) teraslamalar yapılmıştır (Şekil Ek 1.116). kurgulanması (ÇŞB 2017a) SOSYO- FİZİKSEL YAPI KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre EKONOMİK Elemanları YAPI Mimari Özellikler Morfoloji 264 Çizelge Ek 1.61. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 3. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Karadeniz Bölgesi Proje Derecesi: 3.Mansiyon (Kastamonu) Ekip Listesi Yardımcılar Ebubekir ŞİMŞEK (Ekip Başı-Mimar) Eda ÖZKAN (Mimar) Abdulkerim GÜNDÜZ (Mimar) Fatih KARALİ (Mimar) Merve Gülistan ARTAR (Şehir Plancısı) Muhammet Malik DOĞAN (Öğrenci) Ömer ÇELİK (Peyzaj Mimarı) Sümeyra DEMİR (Öğrenci) Ebru EKETAN (Öğrenci) Aybike AYDIN (Öğrenci) Şevval DEREBEY (Öğrenci) Tasarım Yaklaşımı: Tasarımda çıkış noktası olarak geleneksel-modern ikilemine düşmeden, eski ve yeniyi bağdaştırmak ve bütünü kurarak yapı geleneğini korumak amaçlanmıştır. Geleneksel mahalle kurgusundaki ev-bahçe-sokak-mahalle merkezi hiyerarşisi ve akış şeması tasarım ilkesi olarak belirlenmiştir (Şimşek ve ark. 2017) Şekil Ek 1.117. Vaziyet planı (Şimşek ve ark. 2017) Şekil Ek 1.118. Siluet (Şimşek ve ark. 2017) 265 Şekil Ek 1.119. Bahçe (Şimşek ve ark. 2017) Şekil Ek 1.120. Sokak (Şimşek ve ark. 2017) Şekil Ek 1.121. Mahalle meydanı (Şimşek ve ark. 2017) 266 Çizelge Ek 1.62. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Şimşek ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre İklim, topografya ve bölgenin karakteristik verileri tasarımda dikkate alınmıştır. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) Sokak ağları topografyaya göre şekillendirilmiştir. Az katlı sıkışık yapılarla 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının araziye yayılan konut birimleri dar geçişli sokaklarla desteklenmiştir. Avlu, sokak oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda ve meydanlar yağmur emilimini sağlayacak kadar geniş, karasal iklimle mücadele dikkate alınması edecek kadar dar kurgulanmıştır (Şekil Ek 1.117). Mahallenin yatay yerleşimine karşılık, şakuli yapı unsurları (minare, kule, köşk, 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde baca, servi gibi) siluet oluşumunda dikkate alınmıştır. Üç katlı yapılarla siluet yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. 2017) zenginleştirilmiştir (Şekil Ek 1.118). Tasarımda insan ölçeği göz önüne alınarak mekânsal hiyerarşi ev-bahçe-sokak- 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) komşuluk-mahalle meydanı şeklinde ele alınmıştır. Sokaklar insan ölçeğinde ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı şekillenmiştir. İnsanın yürüme konforu açısından optimum mesafe 150 m olarak ve ark. 2017) alınarak, merkez küçük meydanların yer aldığı 150 m yarıçapında dört bölgeden oluşturulmuştur. Alanın mevcut kentle olan konumu, araç yolları ile ilişkisi, havaalanı yakınlığı ve 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun fonksiyon ilişkileri gibi verileri tasarımda dikkate alınmıştır. Şehir merkeziyle aranması mahalle arasındaki otoyol bağlantısının gürültü ve görüntü denetimi için yeşil bariyer oluşturulmuştur. 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları Mahalle peyzajı çeşme, kuş evleri, bisiklet parkurları, yürüyüş yolları, spor için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün oluşturacak ürün ve alanları gibi unsurlarla zenginleştirilmiştir. malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Her evin kendisine sunulan “özel yeşil” ve mahallenin ortak kullandığı “kamusal dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi yeşil” şeklinde iki ayrı karakterde peyzaj düzenlemesi yapılmıştır. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Ölçek Morfoloji E. Öğeler 267 Çizelge Ek 1.62. Karadeniz Bölgesi (Kastamonu) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Şimşek ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Yapılarda kullanılan oturtma/beşik çatılar, saçak ve kafesler iklim şartlarına uygun tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik olarak tasarlanarak yapılara kültürel bir kimlik kazandırılması hedeflenmiştir. edilmesi (ÇŞB 2017a) Pencere ölçülerine ve saçak uzunluklarına bu bağlamda karar verilmiştir. 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti Yerleşme üslubunun belirlenmesinde mahalle ve yapı gruplarını oluşturan her sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve konutun bağımsızlığını koruyarak mahalle bütününü oluşturması ve konutların yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- mahremiyet ve komşuluk gibi sosyal mesafelerle planlanması amaçlanmıştır. demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Evden başlayarak bahçe-sokak-komşuluk-mahalle meydanı şeklinde devam eden hiyerarşi ile bireyden toplumsal var olmaya geçiş mekânsal düzende 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal tamamlanmıştır. Mahalle merkezinde buluşma eylemini temsil eden Cuma Camisi mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, konumlanmıştır. Eğitim birimleri, ticaret fonksiyonları, açık etkinlik alanları, semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent kültürel ve sosyal mekânlarla güçlü ilişki kuracak şekilde tasarlanmıştır. Merkezle parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) ilişkili değişik büyüklüklerdeki alt bölgelerde mescit, bakkal, kıraathane, çay ocağı, kurgulanması (ÇŞB 2017a) yeşil park, sokak çeşmesi gibi birimlere yer verilmiştir (Şekil Ek 1.119, Şekil Ek 1.120 ve Şekil Ek 1.121). Mahalle kurgusunda insanın evinden çıkıp, kendi düzenlediği bahçesine ya da direkt olarak sokağa çıkması, yakın ilişki içinde olduğu insanlar, hayvanlar ve 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve bitkiler eşliğinde dar yollardan geçerek mahalle meydanına erişmesi senaryosu geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) geliştirilerek, evden çıkma ile mahalle meydanına erişme eyleminde en etkin duygu aidiyet hissi olarak tanımlanmıştır. 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi hedefleyen Komşuluk ve çevre bilincinin gelişmesi için mülkiyet hakkının toprakta sağlanması insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların tasarlanması düşünülerek ev sahibinin evinin çevresi ile birlikte kurduğu ilişkiye direkt (ÇŞB 2017a) müdahale etme fırsatı sunulmuştur. SOSYO- FİZİKSEL YAPI ANLAM VE KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre ALGISAL YAPI EKONOMİK Elemanları YAPI Mimari Özellikler 268 Çizelge Ek 1.63. Marmara Bölgesi (Çorlu) 3. Ödül Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Marmara Bölgesi (Çorlu) Proje Derecesi: 3.Ödül Ekip Listesi Korkut YILDIRIM (Ekip Başı- Mimar) Süveyda BAYRAKTAR ATAGÜR (Peyzaj Mimarı) Cihan ŞEHLA (Şehir Plancısı) Yardımcılar Hilal CUMHUR (Mimar) Kübra Yağmur GÖKSÜZOĞLU (Mimar) Tasarım Yaklaşımı: Kurgulanan mahalle; geçmişin şekilsel yapısı yerine mahallenin özü, anlamı ve hissettirdiği duygular ile günümüz ihtiyaçlarına cevap veren bir planlama anlayışıyla ele alınmıştır. Modern kent yapısının getirdiği sosyal yapıda ve iletişimde kopukluğun giderilmesi amacıyla geleneksel mahalle yapısı ile günümüz ihtiyaçlarını karşılayan mekânların sentezlenmesi amaçlanmıştır. “Mahalle bir ekosistemdir” felsefesinden yola çıkarak günümüzde sanayi rolü ile öne çıkan Çorlu’nun üzerindeki gri algının kırılmasına yönelik tarımsal karaketer izleri tasarıma yansıtılmıştır. Projede 2 000 nüfuslu bir mahalle yerleşimi kurgulanmıştır (Yıldırım ve ark. 2017). Şekil Ek 1.122. Vaziyet planı (Yıldırım ve ark. 2017) 269 Şekil Ek 1.123. Genel görünüm (Yıldırım ve ark. 2017) Şekil Ek 1.124. Yeşil çatı (Yıldırım ve ark. 2017) Şekil Ek 1.125. Çarşı (Yıldırım ve ark. 2017) 270 Çizelge Ek 1.64. Marmara Bölgesi (Çorlu) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (Yıldırım ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Topografya, iklim ve bitki örtüsü verileri tasarıma dahil edilmiştir. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Bitişik nizam bloklar avlu oluşturacak şekilde doğrusal olarak yerleştirilmiştir oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin (Şekil Ek 1.122 ve Şekil Ek 1.123). tasarımda dikkate alınması 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren Yaya ölçeğinden hareket edilerek karşılaşmaları azami ölçüde sağlayacak meydan 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta ve kesintisiz yaya aksı oluşturulmuştur. tasarlanması (Ocakçı ve ark. 2017) Proje alanı çevresinde yer alan ulaşım aksları gözetilerek çevre gelişme planları 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun ile entegre edilmesi amaçlanmıştır. Alanda yer alan geniş parkların, tarımsal alanın aranması ve pazar yerinin çevredeki yerleşim alanlarına da hizmet etmesi düşünülmüştür. Kamusal, konut sakinlerinin kullandığı ortak avlular ve ortak teraslarda farklı büyüklük ve kullanımlarda yeşil alan kullanımı hedeflenmiştir. Bitki seçimleri kuzey soğuklarına ve güneyden gelen nemli-ılık hava şartlarına uygun olarak 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve seçilmiştir. Bitkisel dokunun sürekliliği gözetilerek endemik türler tercih dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım edilmiştir. İlçenin genel dokusunu yaşatacak buğday, ayçiçeği gibi bitkilere yer izlenmesi verilmiştir. Konut bloklarının, ticari birimlerin ve sosyal donatıların çatıları ısı yalıtımı ve enerji verimliliği bakımından yeşil çatı olarak tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.124). Cephe düzenlerinde geleneksel mimariden ahşap, tuğla gibi malzemeler ile 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım cumba, panjur gibi mimari elemanlar referans alınmıştır. Tünel kalıp sistemi tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik kullanıldığından tek düze konut blokları oluşmasının önlenmesi için cephelerde edilmesi (ÇŞB 2017a) açıklık önerilmiş, son katlarda teras pergolaları kullanılmış ve blok yüksekliklerine farklılıklar getirilmiştir. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Mimari Çevre Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Ö. E. 271 Çizelge Ek 1.64. Marmara Bölgesi (Çorlu) 3. Ödül tasarım yaklaşımı (Yıldırım ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Konut blokları avlu oluşturacak şekilde bitişik nizamda düzenlenmiştir. Cephelerde ileri çıkma ve geri çekilmelerle hareketli yapı kütleleri 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim oluşturulmuş ve gölge yüzeyleri arttırılmıştır. Konut tipolojisinde 3+1, 2+1 ve rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, 1+1 plan çeşitlerine yer verilmiştir. Ana yaşam alanı ve yatak odalarının plan manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının kurguları mahremiyet sağlanacak şekilde yapılmıştır. Blokların farklı sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki yüksekliklerde olması ve parçalı avlulu yerleşim ile hâkim rüzgârın her alana kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi ulaşması sağlanarak doğal havalandırmaya imkân verilmiştir. Bloklara güneş geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) enerjisi ve yağmur suyu toplama sistemleri dâhil edilmiştir. Dört tip blok birbirleri ile bitiştirilebilecek nitelikte tasarlanarak farklı blok grupları oluşturulmuştur. Sosyalleşme-iletişim-barınma ilkeleri mekânsal boyutta meydan-yaya aksı- konut olarak yansıtılmıştır. Projenin odağında yer alan meydan market, manav, 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal lokanta, kafe gibi hizmetleri sunan çarşı ile çevrelenmiş ve arazinin her mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt konumuna eşit mesafede olacak şekilde konumlandırılmıştır (Şekil Ek 1.125). kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve Mahalle kurgusunda spor alanları, çocuk oyun alanları ve park alanlarına yer yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB verilmiştir. Halk eğitim ve kültür merkezi yapıları kendi meydanları ile 2017a) ilişkilendirilirken, açık hava etkinliklerine ev sahipliği yapabilmeleri düşünülmüştür. 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve komşuluk Konut bloklarının bir araya gelmesiyle komşuluk birimini güçlendirecek alt ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması mahalle kümeleri oluşturulmuştur. 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik İletişimin alışveriş eylemi ticari ünitelerle desteklenmesi ön görülmüştür. politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) Ekme-biçme alanları ile alana ekonomik katkı sağlanması düşünülmüştür. 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve geliştirilmesi Alt komşuluk birimleri ile bireylerin öncelikle kendi bulundukları alana (Ocakçı ve ark. 2017) aidiyetlerinin arttırılması ve kendi alanlarını sahiplenmeleri amaçlanmıştır. FİZİKSEL YAPI ANLAM VE SOSYO-KÜLTÜREL VE ALGISAL Yapılı Çevre Elemanları EKONOMİK YAPI YAPI Mimari Özellikler 272 Çizelge Ek 1.65. Marmara Bölgesi (Çorlu) 1. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Marmara Bölgesi (Çorlu) Proje Derecesi: 1.Mansiyon Ekip Listesi İlker İĞDELİ (Ekip Başı-Y. Mimar) Ceyda GÖKOĞLU İĞDELİ (Y. Mimar) Ahmet KURTULUŞ (Peyzaj Mimarı) Adem ALTINTAŞ (Şehir Plancısı) Yardımcılar Tarık GÜL (Mimar) Çağrı ÖZDEMİR (Mimar) Sena GÜVENÇ (Öğrenci) Hatice YILDIZ (Öğrenci) Zehra YEĞİN (Öğrenci) Semra YEĞİN (Mimar) Nurdan YENİGÜN (Öğrenci) Tasarım Yaklaşımı:Birbirine geçen onlarca halin, duygu ve düşüncenin, hikayenin, davranışın dokunduğu, çok renkli, karışık, geçişli bir desene sahip olan mahalle, hayatın yoğun bir iz düşümü olarak tanımlanmıştır. Geçmişin ruhunu yansıtan, herkese açık, farklılıklarla dolu bir alan kurgulanması amaçlanarak tasarım yaklaşımı bu doğrultuda; yakın çevre ile ilişkiye sahip, her kesime ve her yaştan kullanıcıya hitap eden, engelli dostu, farklı fonksiyonları ile günün her saati yaşayan, esnek, sınırlara hapsolmamış bir mahalle yaşamı şeklinde belirlenmiştir (İğdeli ve ark. 2017). Şekil Ek 1.126. Vaziyet planı (İğdeli ve ark. 2017) 273 Şekil Ek 1.127. Mahalle içi (İğdeli ve ark. 2017) Şekil Ek 1.128. Ticaret aksı şeması (İğdeli ve ark. 2017) 274 Çizelge Ek 1.66. Marmara Bölgesi (Çorlu) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (İğdeli ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Alanın ılıman iklim kuşağında olması, hâkim rüzgâr yönü (kuzeybatı), güneş edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) yönelimi gibi doğal verileri tasarıma entegre edilmiştir. 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Mahalle dokusu kuzey-güney doğrultulu bir omurga ve bu omurga ile konut oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda dokusu arasındaki kılcal sokaklar ile oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.126) dikkate alınması 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) İlkesel olarak proje bütününde yaya dostu bir yaklaşım izlenmiştir. Acil durumlar ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı hariç araç trafiği ve sirkülasyonu dış çepere itilmiştir. ve ark. 2017) 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Tasarımda hem içe hem de dışa hizmet eden yeşil doku ile alanın büyüyen kent aranması dokusuna adaptasyonu sağlanmıştır. 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Hem mahalle hem de kent için kullanım olanağı sunan aktif ve pasif yeşil alanlar dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi kurgulanmıştır. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Geleneksel Türk evlerinde estetik kaygının yanı sıra soğutma amaçlı kullanılan tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi cumbalardan esinlenilerek konutların cephelerinde çıkma cam yüzeyler yapılarak (ÇŞB 2017a) doğal iklimlendirmeye katkı sağlanmıştır. 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim Plan tipleri ortak yaşam alanlarının avluya, daha özel alanların dış cephelere rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, yönlendirilmesiyle oluşturulmuştur. Avluların hâkim rüzgâr yönü olan kuzeybatı manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının yönüne bloklar yerleştirilerek rüzgârın kontrollü geçişi sağlanmıştır. Güneşten sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki faydalanmayı arttırmak için blok araları açılarak avlu şeması parçalanmış ve yapı kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi gabarilerinde farklılaşmaya gidilmiştir. geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Mimari Özellikler Yapılı Ölçek Morfoloji Çevre E. Öğeler 275 Çizelge Ek 1.66. Marmara Bölgesi (Çorlu) 1. Mansiyon tasarım yaklaşımı (İğdeli ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Omurga alanının merkezinde çarşı, cami ve meydanla ilişkilendirilmiş ve sosyal bir odak oluşturulmuştur. Bu aks pazaryeri, rekreasyon alanı, kültür meydanı, kütüphane, sağlık ocağı, muhtarlık birimi, etkinlik avlusu, alışveriş birimleri gibi kamusal mekânlarla ilişkilendirilmiştir. Mahallenin nirengi 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal noktasını belirleyen ve kişiler, ilişkiler ve mekânlardan oluşan çarşı mahallenin mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, köklü, sürekli ve etkili bir hale gelmesi sağlanmıştır. Burada yer alan mahalle semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent dükkânları canlı bir iletişim ortamı oluşturmuştur. Ticaret ve konut alanları bir parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) arada düşünülerek gün sonunda ticaret işlevi biten alanların ıssızlaşması kurgulanması (ÇŞB 2017a) engellenmiştir. Esnaf mahallenin gözü, kulağı olurken, çocuklar için para temelli işlerin nasıl yürütüleceğini gösteren deneyim sağlanması amaçlanmıştır. Kamusal mekân olarak parklar mahalle sakinlerinin boş zaman ihtiyaçlarını giderici, sosyalleştirici ve eğitici işlevlerle tanımlanmıştır (Şekil Ek 1.127 ve Şekil Ek 1.128). Konutlar arasında kurgulanan komşuluk avluları ile aile ve komşuluk 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve ilişkilerinin güçlendirilmesi amaçlanmıştır. Komşuluk avlularıyla kamusal komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması alandan yarı kamusal alana geçiş sağlanmıştır. 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının Ticari aks mahalle ruhunun yaşatıldığı bir sosyal çatkı olarak küçük esnaf için sağlanması/korunması ticaret birimlerinden oluşturulmuştur. SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI 276 Çizelge Ek 1.67. Marmara Bölgesi (Çorlu) 2. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Marmara Bölgesi (Çorlu) Proje Derecesi: 2. Mansiyon Ekip Listesi Özgür BİNGÖL (Ekip Başı-Y. Mimar) İlke BARKA (Y. Mimar) Merve ŞEN (Mimar) Pınar KILIÇ (Mimar) Ebru FİRİDİN ÖZGÜR (Şehir Plancısı) Nermin TİRBEN (Peyzaj Y. Mimarı) Fatma BETOS (Peyzaj Mimarı) Tasarım Yaklaşımı: Projede mahalle kurgusu kendi içinde kentsel ihtiyaçlara cevap verebilen, doğa ile uyumlu ve kamusal mekân odaklı bir yaklaşımla ele alınmıştır. Tasarım senaryosunun başlığı “bir kent parçası tasarımında zamansallık algısı, kararsız form ve her boyutta çeşitlenme stratejileri” olarak aktarılmıştır. Zaman içerisinde farklı aktörler tarafından yapılmış etkisi oluşturan kararsız yerleşme formu, hacimsel düzen, kat adetleri, renk ve malzeme kullanımları ile insan ölçeği ve algılamasını önde tutan ve “belirsizliği” bir tasarım ölçütü haline getiren bir öneri geliştirilmiştir (Bingöl ve ark. 2017). Şekil Ek 1.129. Vaziyet planı (Bingöl ve ark. 2017) 277 Şekil Ek 1.130. Konut grupları arka bahçe (Bingöl ve ark. 2017) Şekil Ek 1.131. Alışveriş sokağı ve meydan (Bingöl ve ark. 2017) 278 Çizelge Ek 1.68. Marmara Bölgesi (Çorlu) 2. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Bingöl ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Doğal yapı koşulları arazi kullanımında temel belirleyici unsurlar olmuştur. Alanda yer 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre alan vadi su toplama havzasının bir parçası olması nedeniyle rekreatif alanlar için edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) ayrılmıştır. 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Zaman içerisinde farklı aktörler tarafından oluşturulmuş etkisi yaratan kararsız oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin yerleşme formu önerisi getirilmiştir (Şekil Ek 1.129). tasarımda dikkate alınması 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren Yapılar az katlı ve insan ölçeğinde algılanabilir şekilde tasarlanmıştır. Bisiklet 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta kullanımını teşvik edecek düzenlemeler yapılmıştır. tasarlanması (Ocakçı ve ark. 2017) Proje alanının %85 i peyzaj alanı olarak tasarlanmıştır. Yakın çevredeki sanayi alanları 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve sınırındaki parsellerde yoğun bitkilendirme yapılarak sanayi alanlarının olumsuz dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım etkileri azaltılmaya çalışılmıştır. Alan içerisinde mekân kurgusu, yoğunluk ve iklim izlenmesi verileri doğrultusunda bitki seçimleri yapılmıştır. Dere yatağı ıslah edilmiştir. Kuş varlığını arttırmak için bahçelerde meyveli çalı türleri seçilmiştir. Ortalama aile büyüklüğünün 3,2 olması nedeniyle çok büyük konutlara ağırlıklı olarak 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, yer verilmemiştir. Çeşitliliği sağlamak amacıyla çok katlı, çeşitli yüksekliklerdeki hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti bloklar ile müstakil konutlara da yer verilmiştir. Çatı katlarında teraslar, bloklarda sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve balkonlar ve müstakil evlerin kendi bahçeleri özel mekân kurguları ile kullanım yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- çeşitliliğini desteklemiştir. Blokların masif etkisini azaltmak amacıyla konut birimleri demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari ayrı hacimler olarak vurgulanmıştır. Düşeyde ve yatayda farklı malzemeler, renk tonları karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. ile tanımlama yapılarak zaman içinde farklı aktörler tarafından üretilmiş algısı 2017) oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.130). 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik Zemin katın perakende ticaret kullanımına ayrıldığı alışveriş hattı meydanlarla merkezleri, semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, ilişkilendirilmiştir. Alanı boydan boya geçen hat üzerinde cami, mahalle evi gibi çeşme, kent parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, birimlere yer verilmiştir (Şekil Ek 1.131). avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB 2017a) SOSYO- FİZİKSEL YAPI KÜLTÜREL Yapılı Çevre Elemanları Doğal VE Çevre EKONOMİK Mimari Özellikler Yapılı Ölçek Morfol E. YAPI Öğeler oji 279 Çizelge Ek 1.69. Marmara Bölgesi (Çorlu) 3. Mansiyon Yarışma Adı: 7 İklim 7 Bölge: Mahalle Yılı: 2017 Proje Alanı: Marmara Bölgesi (Çorlu) Proje Derecesi: 3.Mansiyon Ekip Listesi Emrah BAL (Ekip Başı- Mimar) Gökhan DEDE (Mimar) Deniz ÇAVUŞ (Şehir Plancısı) Kenan AYDINOĞLU (Peyzaj Mimarı) Yardımcılar Sercan DURMUŞ (Mimar) Ufuk ŞENCANLI (Mimarlık Öğrencisi) Tasarım Yaklaşımı: Kent ve kırsal arasındaki gerilimi dengeleyen, mevcut yeşil dokuyu sürdüren, insanların sürekli etkileşim ve paylaşım içerisinde olmasını sağlayacak komşuluk birimlerinden oluşan bir mahalle kurgusu oluşturulmaya çalışılmıştır. Tasarım yapılan alanın mevcut arazi potansiyelleri korunarak mahalleli için aktif yaşam alanına dönüşmesi hedeflenmiştir. Yeşil alanlar ve çayır, kütle yerleşiminin temel kurgusunu belirlemiştir (Bal ve ark. 2017a). Şekil Ek 1.132. Kentsel tasarım planı (Bal ve ark. 2017b) 280 Şekil Ek 1.133. Perspektif (Bal ve ark. 2017b) Şekil Ek 1.134. Mahalle içi çayır (Bal ve ark. 2017b) 281 Çizelge Ek 1.70. Marmara Bölgesi (Çorlu) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Bal ve ark. 2017a ve Bal ve ark. 2017b) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Eğim ve bitki örtüsü verilerinden yararlanılmıştır. edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan Mevcut yeşil dokunun mahalle kurgusunda sürdürülmesi hedeflenmiştir. doğal ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Mevcut yollar devam ettirilerek adalar oluşturulmuştur. Ada ortaları ortak alan ve oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda çayır olarak düşünülmüş ve binalar adaların dış cephelerine yaslanmıştır (Şekil Ek dikkate alınması 1.132 ve Şekil Ek 1.133). 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren Mahalle yoğunluğu, arazide her 1 hektar için 100 kişi ve kişi başına 10 m2’lik yeşil 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması alan düşecek şekilde belirlenmiştir. (Ocakçı ve ark. 2017) 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Arazinin çevresi ile etkileşimi kurgulanarak kent merkezi ile entegrasyonunu aranması sağlama potansiyeli olan ana arterler belirlenmiştir. Peyzaj tasarımları bölgenin iklim koşullarına uygun olarak ve mekânları sınırlayan, etkinlikleri destekleyen, güven duygusunu pekiştiren, kimlik kazandıran öğeler 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve olarak seçilmiş ve yerleştirilmiştir. Konut birimleri içindeki avlularda komşuluk dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi ilişkilerini pekiştirmek için Tekirdağ bölgesine özgü yetiştirilen meyve ağaçları tercih edilmiştir. 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, Konut tipi, ortak sirkülasyon alanına sahip yapı blokları şeklinde tasarlanmıştır. hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, Yapı bloklarında katlar arasında boşluklar bırakılarak cephelerde ışığın kontrolü manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının sağlanmıştır. Konut aralarındaki yeşil bahçeler devam niteliğinde Çorlu Çayırı’yla sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik bağlanmıştır. Çorlu’nun sanayi kenti olmasının verdiği algıyı kırmak için durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun cephelerde beyaz renk tercih edilmiştir. konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Elemanları Mimari Ö. Yapılı Ölçek Morfoloji Öğeler 282 Çizelge Ek 1.70. Marmara Bölgesi (Çorlu) 3. Mansiyon tasarım yaklaşımı (Bal ve ark. 2017a ve Bal ve ark. 2017b) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Kent için sosyal yaşam ve aktivite alanı olarak sosyal çayır önerisi yapılmıştır mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, (Şekil Ek 1.134). Ticari, sosyal, kültürel işlevler bu çayıra göre düzenlenmiştir. semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent Güvenli, engelsiz, yürüyüş ve bisiklet yolları, yeşil çayır alanları, yetiştiricilik parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) üzerine hobi bahçeleri, ortak toplanma ve gösteri alanları, alan plastiğinden kurgulanması (ÇŞB 2017a) faydalanılarak oluşturulan çocuk oyun alanları ve spor alanlarına yer verilmiştir. İnsanların etkileşime geçmesi ve komşuluk ilişkilerinin sürdürülebilmesi için 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve küçük aktivite alanları olarak avlular tasarlanmış ve her birim içerisinde yer alan komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması bu avlular yaya ve bisiklet yolları ile birbirlerine bağlanmıştır. 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi hedefleyen Avluların içinde düzenlenen etkinlik mekânları dayanışmayı ve güveni pekiştiren insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların tasarlanması donatılarla desteklenmiştir. (ÇŞB 2017a) 27.Topluluk duygusunun ve kentlilik bilincinin desteklenmesi Çayır kurgusuyla kentlilik duygusunun yaşatılması hedeflendiği belirtilmiştir. ANLAM SOSYO- VE KÜLTÜREL VE ALGISAL EKONOMİK YAPI YAPI 283 Mahalle Tasarımı Fikir Yarışması’nda Ödül Alan Projeler Çizelge Ek 1.71. Bursa Eşdeğer Ödülü Yarışma Adı: Mahalle Tasarımı Fikir Yılı: 2017 Yarışması Proje Alanı: Bursa Proje Derecesi: Eşdeğer Ödülü Ekip Listesi Yardımcılar H. Serdar KAYA Gökçe ŞAHİN Murat DEMİRCAN Meltem ERDEM KAYA Başak DEMİREŞ Cansu SARIKEÇE Safiye Elif SERDAR ÖZKUL Damla İŞCAN Ezgi GÜLER Ömür SÖZER ŞENOL Elif Tuba ALHAN ŞİMŞEK Mine ÇİÇEK Tasarım Yaklaşımı: Toplumun Ortak Hafizasıyla Uyumlu Mahalle [T.O.H.U.M.] Mahallenin toplu konut alanı olmasının ötesinde zamanla biriken ortak anılar toplamı olmasından yola çıkılarak mahallede yaşayan bireylerin yaşam alanlarını ve mahalle anılarını oluşturmalarına imkan sağlayacak tohum mekânları sunularak tohumun güvenli, sağlıklı ve uyumlu olarak gelişmesine yönelik uygun parametrelerin tanımlanması amaçlanmıştır. Bu bağlamda önerilen modelde yeşil Bursa’nın tarihten gelen özgün kimliği ile örtüşen ve günümüz Bursa sakinlerinin karakterine uygun, çağdaş gereksinimlerle entegre edilmiş ekolojik mahallenin “tohumu” oluşturulmuştur. Tohum, mahallenin özünü oluşturan sosyo- mekânsal yapısını koruyacak şekilde gerometrik açıdan minimum ve maksimum sınırları belirleyen, aynı zamanda farklı gelişmelere olanak sağlayan çoklu yapıya odaklı bir model olarak tanımlanmıştır. Geleneksel dokuyu oluşturan özellikler çağdaş mekân tasarım parametreleri için temel oluşturmuştur (Kaya ve ark. 2017). Yarışma alanında tamamlanmış iki mahalle ve çevreye doğru gelişmekte olan iki mahalle parçası tasarlanmıştır. Önerilen yaklaşımda ilk mahallenin yapılaşması üçüncü etapta, tüm yerleşmenin ise beş yıl süren yedi etapta tamamlanması öngörülmüştür. Öncelikli olarak mahalle birimlerini birleştiren ana omurga ve 20 m’lik yolların uygulanması, daha sonra parsel ve sokakların oluşturulmasıyla ana omurgaya yakın ticaret ve konut alanlarının geliştirilmesi düşünülmüştür. İkinci etapta donatı alanlarının, ticaret alanlarının ve konutların gelişmesi ve üçüncü etapta ilk mahallenin yapılaşmasının tamamlanması beklenilmektedir. Bu süreçte mahalle merkezi ve çarşısının yaşamaya başlayarak, geçen iki yıldaki bayramlar ve özel günler ile sosyalleşmenin sağlanacağı ve mekânlarda anıların birikerek, mekânların bireylerin belleklerinde anlam kazanmaya başlayacağı düşünülmüştür. Dördüncü etapta aşağı mahallenin merkeze yakın bölgelerinin gelişmeye başlaması, yerleşmenin ana merkezinin oluşarak ortaokul, lise ve ticaret gibi donatıların eklenmesi ve sonraki aşamada mahalle merkezi ile geri kalan konut alanlarının tamamlanması beklenilmektedir. Yedinci aşamada alanın kuzeyinde ve tepe yamacında yer alan az sayıdaki konut biriminden oluşan mahalle parçasının gelişmeye başlaması ve böylece yarışmada önerilen alanların gelişiminin tamamlanmasıyla modelin yarışma alanı dışındaki alanlarda gelişmeye devam etmesi düşünülmüştür (Kaya ve ark. 2017). 284 Şekil Ek 1.135. Vaziyet planı (Kaya ve ark. 2017) Şekil Ek 1.136. Konutlar (Kaya ve ark. 2017) 285 Şekil Ek 1.137. Mahalle merkezi ve çayır (Kaya ve ark. 2017) Şekil Ek 1.138. Mahalle kurgusu (Kaya ve ark. 2017) 286 Çizelge Ek 1.72. Bursa Eşdeğer Ödül tasarım yaklaşımı (Kaya ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Modelde doğal yapının korunması, değerlendirilmesi ve beslenmesi amaçlanarak, Türk toplumunda imge haline dönüşen doğal özelliklerin (mahalle çınarları, asmalı 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre kahveler, çeşmeler vs.) yeniden mahalle ölçeğinde yaşam döngüsünün bir parçasına edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) dönüşmesi amaçlanmıştır. Güneş ve hâkim rüzgârın konutlara erişmesi, yamaç yerleşimi ile manzaradan faydalanılması sağlanmıştır. Mevcut ağaçlar, kuyular, alanın ortasındaki kayalık alan korunarak tasarıma dâhil edilmiştir. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi Belirlenen alanın güneydoğusunda yer alan Nilüfer Çayı ve alanın Nilüfer ve kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan Ahmetbey yerleşmelerini bağlayan bir yol üzerinde alması yakın çevre ilişkileri doğal ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. 2017) bağlamında değerlendirilmiştir. Yapı adası odaklı gelişim yerine parsel, bina ve sokakların tanımladığı, parsel biçimi, bitişik nizam ve çeşitlenen konut tipleriyle şekillenen bir tasarım 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının yapılmıştır. Parseller farklı parselasyon olasılıklarına imkân verecek şekilde dar- oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda uzun şekilde 6 m genişliğinde, 36 m derinliğinde tasarlanmıştır. Böylece heterojen dikkate alınması bir yapı ve büyüme olanağına izin veren, atıl alanların minimize edildiği bir yaklaşım izlenmiştir (Şekil Ek 1.135). 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin Yaya yollarıyla bütünleştirilmiş esnek çocuk sokakları tasarlanmıştır. belirlenmesi Zemin ve bahçe ile görsel ve işitsel etkileşimi sağlamak üzere konutlarda 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) maksimum dört kat belirlenmiştir. Dar-uzun parsel kurgusu ile daha az aktif bir ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması cephe /insan ölçeğine uygun bir zemin sağlanmış, bitişik nizam ve az katla yüksek (Ocakçı ve ark. 2017) yoğunluk elde edilmesine izin verilmiş ve derinliği fazla olan parsellerle arka kısımlardaki yapı yükselmelerinin caddeden algılanması önlenmiştir. 8.Kent belleğinde önemli yere sahip tarihi yapıların ve anıtların, Tasarım ilkeleri belirlenirken tarihsel değerlerin tasarıma dâhil edilmesi sosyo-ekonomik ve kültürel yapıya uyumlu bir şekilde korunmaları önerilmiştir. ve sürdürülmeleri (Butina Watson ve Bentley 2007, Oktay 2011) 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının yer üstü uzantıları Çocuklarda çevre bilincinin ve sahiplenme olgusunun gelişimini destekleyecek için kent dokusuna uygun ve görsel estetikle bütün oluşturacak ürün eğitim ve eğlence araçları olarak basket potası olan çöp kutusu, oyuncak ödüllü geri ve malzemelerin tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) dönüşüm kutusu gibi kent mobilyalarına yer verilmiştir. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Elemanları 287 Çizelge Ek 1.72. Bursa Eşdeğer Ödül tasarım yaklaşımı (Kaya ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Tarladan mutfağa konseptinin gerçekleştirilebileceği, yerleşmenin yeşil 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve konseptiyle birleşik tarım parselleri tasarlanmıştır. Yağmur suyu ve yüzey suyu dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım toplama sistemleri ile güneş panelleri gibi doğal enerji kaynaklarının kullanım izlenmesi teknolojisine yer verilmiştir. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Geleneksel dokudaki cumba yeniden yorumlanmıştır. Cumba-çıkmalı yapılar ile tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik sokakla maksimum iletişim sağlanmış ve gölgeli alanlar oluşturulmuştur. edilmesi (ÇŞB 2017a) Binalar en küçük birim olan 6 m x 5 m’lik modüllerin yan yana gelmesi ile farklı aile büyüklükleri, kültürel özellikler ve gelir gruplarının bir arada yaşayabilecekleri 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, esnek mekânlar olarak tasarlanmıştır. Konutlar hem yaya hem de araç yoluna hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti cepheli olarak tasarlanmış, arka bahçe ile mahremiyet, ön bahçe ile sosyalleşme sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve alanları sağlanmıştır. Tüm yapılar en az iki cepheli olduğundan doğal yolla ısı yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- kontrolü sağlanmış ve yapay aydınlatma ihtiyacı azaltılmıştır. Konutlarda daha demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari fazla açık alan kullanımına, sokağın üst kottan seyrine izin verecek konut-açık alan karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) arasında bağ kuran gölgeli teras ve balkonlara yer verilmiştir. Yapıların konumlanışında pasif iklimlendirme ve güneş yönü dikkate alınmıştır (Şekil Ek 1.136). Yaya ağırlıklı sokaklar, küçük meydanlar, çeşme başları, tarım parselleri, mahalle çayırı, çocuk sokakları, tanımlı ve tanımsız spor/oyun alanları ve mahalle 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal kestirmeleri günlük ortak yaşam alanları olarak kurgulanmıştır. Günlük ihtiyaçlara mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, yönelik küçük ölçekli ticaret, kreş, ilkokul, dini tesis; haftalık ihtiyaçları semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent karşılamaya yönelik olarak da pazar alanı, spor sahaları, piknik alanları, doğa parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) yürüyüşü alanları gibi mahalle yaşamını destekleyen karşılaşma alanlarına yer kurgulanması (ÇŞB 2017a) verilmiştir. Meydanla çevrelenen alanda yer alan kreşin heykelsi bir yapı olarak tasarlanması ve çocuklar için keyifli bir mekân oluşturulması amaçlanmıştır (Şekil Ek 1.137 ve Şekil Ek 1.138). FİZİKSEL YAPI SOSYO- KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları EKONOMİK YAPI Mimari Özellikler Yapılı Ö. 288 Çizelge Ek 1.72. Bursa Eşdeğer Ödül tasarım yaklaşımı (Kaya ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Tasarlanan parsel ve yapılar ile eşik kültürünün canlandırılmasına yönelik kapı önü 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve oturma mekânları sunan düzenlemeler yapılmıştır. Bahçeler, yaya sokakları ve komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması mahalle kestirmeleri küçük ölçekli karşılaşma alanları olarak tasarlanmıştır. Farklı ekonomik gruplardan ailelerin (farklı meslek ve gelir grupları, genç çift, yeni 20.Toplumsal ve mekânsal ayrışmanın önlenmesi aile, olgun aile, emekli çift vs.) aynı mahallede bir arada yaşayabilecekleri parsel düzenleri oluşturulmuştur. Bursa kimliğinde önemli yere sahip olan ipekböceği ve ipek üretimi konusunda çocuklara doğa bilinci aşılanması ve kelebek ve böceklerin bitkilerin 21.Mahallede var olan aktivitelerin, sanat ve zanaat türlerinin çoğalmasındaki rolü, doğanın mevsimsel değişimi konularında bilgilendirilmesi desteklenmesi ve sürdürülmesi amacıyla ilkokul bahçesinde koza ve kelebek yetiştirilebilecek seralar ve yakınında dutluk alanlar tasarlanmıştır. 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik Aktivite odağı ve meydan oluşturan ticari birimler ile geleneksel mahalle esnafının politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) gelişimi desteklenmiştir. Önerilen mahalle bireylerin bir araya gelerek, kendi tercihlerini karşılıklı iletişim 27.Topluluk duygusunun ve kentlilik bilincinin desteklenmesi ve bir arada yaşama bilinci ile yaşam alanlarına yansıtmalarına olanak verecek şekilde kurgulanmıştır. 28.Toplumsal belleğe ait soyut kimlik değerlerinin, simge ve Gelişim senaryosunda mahalle oluşumunun etaplama süreçleri belirlenerek zaman sembollerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması içerisinde mekânların belleklerde anlam kazanmaya başlayacağı ön görülmüştür. 30.Kentsel belleği sürekli hale getiren yapıların ve mekânların (nirengi noktaları) korunması, mekânsal kimliğin önemli bileşenleri Mahalle isim özelliklerinin dokuya yansıması önerilmiştir. olan sokak, cadde, mahalle, park, meydan, mescit vb. isimlerinin değiştirilmemesi (ÇŞB 2017a) ANLAM VE SOSYO-KÜLTÜREL VE ALGISAL YAPI EKONOMİK YAPI 289 Çizelge Ek 1.73. Adana Eşdeğer Ödül Yarışma Adı: Mahalle Tasarımı Fikir Yılı: 2017 Yarışması Proje Alanı: Adana Proje Derecesi: Eşdeğer Ödülü Ekip Listesi Cansu Güreser Çağlar BARIŞ İbrahim Tolga HAN Ece DOĞAN Elif Sarpaşar Danışmanlar Deniz ASLAN Yardımcılar Sabriye Derya YÜCE Öner DEMİRCAN Tasarım Yaklaşımı: Bütünün başlangıç odağı olarak Mahalle No:1 kurgusu ile bir pilot mahalle modeli oluşturulması amaçlanmıştır. Modelde yer alan “omurga” karakteri ile mahalleleri birbirine bağlayan yayalaştırılmış bir aks oluşturmuştur (Güreser ve ark. 2017). Şekil Ek 1.139. Vaziyet planı (Güreser ve ark. 2017) 290 Şekil Ek 1.140. Konut yapı adası karakteri (Güreser ve ark. 2017) Şekil Ek 1.141. Sürdürülebilir kentsel tasarım yaklaşımı (Güreser ve ark. 2017) 291 Çizelge Ek 1.74. Adana Eşdeğer Ödül tasarım yaklaşımı (Güreser ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, Alanın kuzeyinde eğimin artarak tepe oluşturduğu bölge yapılaşmanın sonlandırıldığı, potansiyel tasarıma entegre edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı yeşil alan olarak belirlenirken, güneydoğusunda yer alan dere yatağı potansiyel su öğesi olarak ve ark. 2017) yapılaşmadan uzak tutulmuş ve kentsel rekreasyon alanı olmasına karar verilmiştir. 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve Gridal bir sisteme yerleştirilen mahalle aksları yayalaştırılmış yeşil aks ile kesilmiştir. Yeşil aks sokak ağlarının oluşturduğu önemli odak mahalleyi diğer mahallelere bağlayacak unsur olarak düşünülmüştür. Gridal sistem içine avlulu noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda dikkate konut sistemi yerleştirilmiştir. Donatılar belli yürüyüş mesafelerine göre aks üzerine alınması yerleştirilmiştir (Şekil Ek 1.139). 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak Karşılaşma, komşuluk ilişkileri ve çocuk oyun alanları gözetilerek tüm yapı adalarını birbirine tipolojisinin belirlenmesi bağlayan yayalaştırılmış dar sokak kurgusuna yer verilmiştir. 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle Konut yapı adalarında maksimum kat yüksekliği 18 m olarak belirlenirken, tamamen uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı ve ark. yayalaştırılmış omurgada insan ölçeğini bastırmayacak şekilde üç katlı yapılara yer verilmiştir. 2017) 10.Kentsel mobilya ve kentsel altyapı donatılarının Kuru havuz, kamusal çeşme, yönlendirme/bekleme köşeleri, zeminde yönlendirme, engelliler için yer üstü uzantıları için kent dokusuna uygun ve görsel yönlendirme, pergola, aydınlatma, durak/kitap takası, solar kent mobilyaları, geri dönüşüm öğeleri, estetikle bütün oluşturacak ürün ve malzemelerin bisiklet parkı/yolu, atm/posta, kermes ve tezgâh gibi kentsel birimlere yer verilmiştir. tercih edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Yeşil sistem bütüncül bir şekilde ele alınarak, birbiriyle bağlantılı ve yoğunluğu değişen bir kurgu yapılmıştır. Alanın güneydoğusunda mevcut olan dere yatağı genişletilerek arboretum olarak tasarlanmıştır. Arboretumda Adana ve çevresine özgü odunsu bitkilerin yetiştirilip sergilenmesi düşünülmüş, alan aynı zamanda eğim sayesinde yağmur suyu yönetiminde kullanılmıştır. Arazinin 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kuzeyindeki eğimli tepede ise Adana yöresine özgü yetişen ve yayılan, kendi ekosistemine sahip kimliğine ve dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve endemik türlerin yer alığı bir tabiat parkı önerilmiştir. Omurga, arboretum ve tabiat parkını ekolojik yaklaşım izlenmesi bağlayan yeşil akslarda meyvelik ve çayır alanlarına yer verilmiştir. Omurga ve meydanda üzerindeki bitkiler geniş taçlı ağaçlardan seçilerek gölgeleme ihtiyacına çözüm oluşturulmuştur. Konut avlularında sürdürülebilir kentsel tarıma yönelik Adana bölgesine ait meyve ve sebze türleri için yetiştiricilik parselizasyonu yapılmıştır. Sürdürülebilir mahalle yaklaşımı ile güneş panellerine yer verilmiş ve su kullanım verimliliği arttırılmıştır. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Yapılı Öğeler Ölçek Morfoloji Çevre E. 292 Çizelge Ek 1.74. Adana Eşdeğer Ödül tasarım yaklaşımı (Güreser ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının Cephede ahşap malzemesi kullanılmıştır. teşvik edilmesi (ÇŞB 2017a) Konut adalarında her yaştan, sosyo-ekonomik düzeyden ve farklı yaşam tarzına sahip 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, bireyler için konut tipolojisi sunulmuştur. Adana’ya özgü mimari elemanların yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile yorumlanmasıyla oluşturulan mimari düzende açık sirkülasyon alanları, gölgeleme mahremiyeti sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin elemanları, kütlelerde yapılan çıkmaların altında açık mekânların oluşturulması, dikkate alınması ve yöre halkının sosyo-kültürel yaşam geleneksel avlu sistemi ve dar sokak kurgusu mimari karakterin oluşumunda etkili pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki kullanıcılara olmuştur (Şekil Ek 1.140). Cephelerde kütleyle gerçekleştirilen çekilmelerle hem göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi gölgelik alanlar oluşturulmuş hem de bir ölçüde mahremiyet sağlanmıştır. Geri geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) çekilmiş kütlelerin üzerine gelecek şekilde ahşap panjur sistemi konumlandırılmıştır. Sosyal donatılar, yayalaştırılmış yeşil omurga üzerinde belirlenmiş yürüme mesafelerine göre kurgulanmıştır. Mahallede yer alacak ticaret, kültür merkezi, spor salonu gibi donatılar mahalle meydanı ile bütüncül çalışabilecek şekilde meydan 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak çevresinde konumlandırılmıştır. Burada ana ticari birimler, geleneksel mahalle pazar kamusal mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, alanı, dini tesis, eğitim birimi, spor salonu, öğrenci yurdu ve sağlık merkezi gibi donatı gençlik merkezleri, semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar alanlarına yer verilmiştir. Etkinlik alanı, afet sonrası toplanma alanı, prefabrik yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve yarı kamusal mekânların sistemlerle oluşturulan geçici sergi alanı gibi çok amaçlı alan olarak tasarlanan (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB 2017a) meydan, çevresindeki konut yapı adaları ve doğu parselinde yer alan Kilikya Kültür Merkezi’nin kamusal açık alanı olarak konumlandırılmıştır. Konut avluları içerisinde çocuk oyun alanları ve kreş birimlerine yer verilmiştir. Adana’nın önemli geleneksel mimari öğelerinden olan “avlu” konut sistemi içerisinde yorumlanarak komşuluk ilişkilerini geliştiren bir karşılaşma ara yüzü, sosyalleşme ve 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve etkinlik alanı olarak kurgulanmıştır. “Sokakta olmak” fikrinde yola çıkılarak komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması çocukların komşuluk ilişkilerini ve oyun oynama alışkanlıklarını deneyimsel olarak gerçekleştirebilecekleri yayalaştırılmış dar sokak kurgusu yapılmıştır. Farklı konut tipolojilerinde yaşayan insanların bir araya gelebileceği teras, 20.Toplumsal ve mekânsal ayrışmanın önlenmesi yayalaştırılmış sokak ve avlu gibi ortak kullanım mekânları oluşturulmuştur. Yapı adası zemin kotunda küçük esnafa yönelik ticaret birimleri eklenmiştir. 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının Mahallenin kendi içerisinde yeterlilik sağlayabileceği şekilde kentsel tarım üretimi sağlanması/korunması yapılması sağlanmıştır (Şekil Ek 1.141). FİZİKSEL YAPI SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI Yapılı Çevre Elemanları Mimari Özellikler 293 Çizelge Ek 1.75. Diyarbakır Eşdeğer Ödül Yarışma Adı: Mahalle Tasarımı Fikir Yılı: 2017 Yarışması Proje Alanı: Diyarbakır Proje Derecesi: Eşdeğer Ödülü Ekip Listesi Danışmanlar Ozan GÜRSOY Havva ÖZYILMAZ Sinan GÜNAY Nurhayat ÖZ Umut BAYKAN Tasarım Yaklaşımı: Diyarbakır’da Sur bölgesinin sunduğu potansiyeller eleştirel bir yaklaşımla sorgulanmış ve bu sorgulamadan elde edilen çıkarımlar doğrultusunda mahalle yaşantısının kökenindeki “ortaklık” kavramının anlamını zenginleştirebilecek mekânsal ve üretim olanaklarının araştırılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda gündelik hayat akışında karşılaşmalara, tesadüflere, çeşitli ilişkilenmelere potansiyel oluşturabilecek mekânsal bir yaklaşım ve tasarım stratejisi geliştirilmeye çalışılmıştır. Mekânsal anlamda doğru kimlik söylemi oluşturmak yerine söz konusu ilişki ve potansiyelleri açığa çıkaracak kolektif bir toplumsal yaşama olanak sağlayabilecek yöntemler aranmıştır. Geleneksel Diyarbakır evlerinden Sur sokaklarına, mevcut “yer”in özelliklerini oluşturan fiziksel çevre eleştirel olarak çözümlenmeye ve mahalleli kavramının oluşmasında önemli olduğu düşünülen kolektif durumların bu çözümleme ile öne çıkarılmasıyla bugüne dair bir sorgulama alanı oluşturulmaya çalışılmıştır (Gürsoy ve ark. 2017). Şekil Ek 1.142. Vaziyet planı (Gürsoy ve ark. 2017) 294 Şekil Ek 1.143. Kavramsal diyagram (Gürsoy ve ark. 2017) Şekil Ek 1.144. Sokak-eyvan ilişkisi (Gürsoy ve ark. 2017) 295 Şekil Ek 1.145. Kabaltı (Gürsoy ve ark. 2017) Şekil Ek 1.146. Gezemek (Gürsoy ve ark. 2017) Şekil Ek 1.147. Ortak mutfak (Gürsoy ve ark. 2017) 296 Çizelge Ek 1.76. Diyarbakır Eşdeğer Ödül tasarım yaklaşımı (Gürsoy ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Mevcut arazi kesiti alınarak farklılaşan eğimler doğrultusunda yerleşim alanları 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre kurgulanmıştır. Sırasıyla tepe (eğim %22)-rekreatif alan park (eğim %5)-konut edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) dokusu (eğim %9)-tarım alanları (eğim %3) olarak belirlenmiştir. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi Sur ve yeni gelişen kentsel doku ara yüzünde kalan çalışma alanının güneyindeki kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri ile manzara gibi potansiyellerin minimum doğal ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. müdahaleyle tasarıma eklemlenmeleri amaçlanmıştır. 2017) Suriçi tarihi çekirdek bölgesinin kent dokusu belirli zaman aralıklarındaki uydu 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının görüntüleri üzerinden analiz edilmiştir. Dar sokak kurgusu korunarak arazi oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda genelinde farklı kesitler ve mekânlar oluşturulmuştur. Konutlar ve sosyal etkileşimi dikkate alınması arttıracak mekânsal düzenlemeler iç içe bir bütün şeklinde tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.142 ve Şekil Ek 1.143). Dar sokak dokusu korunarak farklı kesitler ve mekânsal biçimlenmeler ile sosyal bağları arttıracak çözümler alana homojen olarak yayılmıştır. Sokak kurgusuyla 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin “mikro kamusallıklar” olarak adlandırılan gündelik hayata ve yere dair belirlenmesi potansiyellerin oluşturulması amaçlanmıştır. Dar ve sağır duvarlar ile kışın görülen hâkim rüzgâr etkisi zayıflatılmış ve aynı zamanda ses ve ısı yutucu özelliği ile özgün sokak atmosferinin oluşması sağlanmıştır. 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve Yeşil doku kurgusu ile yarım çember biçimindeki formla yapı dokusuna tutunarak dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi tepeyle bütünleşen, sürekli bir rekreatif aks oluşturulmaya çalışılmıştır. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Dar sokak kurgusunda geleneksel dokuda görülen bazalt taşının kullanımı tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik önerilmiştir. edilmesi (ÇŞB 2017a) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Mimari Ö. Yapılı Ö. Morfoloji Elemanları 297 Çizelge Ek 1.76. Diyarbakır Eşdeğer Ödül tasarım yaklaşımı (Gürsoy ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve Dar sokaklarda sağlanan kompakt yapılaşma ile gölge-güneş oranları ayarlanarak, yöre halkının sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo- sokaklarda serin alanların oluşturulması sağlanmıştır. Yapılarda Cumba, balkon, demografik durumdaki kullanıcılara göre ve yöresel mimari kabaltı gibi mekânsal farklılaşmalar ile gölgelik alanlar oluşturulmuştur. karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Sosyal bağları arttırmaya yönelik oluşturulan mekânlar kent ve konut ölçeği; özel ve kamusal ölçek ara yüzlerinde esnek birimler olarak tasarlanmış ve kamusal yapıların etrafında kümelenerek geliştirilmiştir. Zemin kottaki kamusal alanda 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal insanlar arasındaki etkileşimin, karşılaşma ve tesadüfleri arttırıcı programlar (dam mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, kullanımı, ikincil meydan, iç avlu, gezemek, mahalle avlusu, kabaltı) araziye semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent homojen olarak yayılmaya çalışılmıştır. Anonim ve kendiliğinden gelişen kent parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) dokularına benzetilen merkezcil şemada odak noktası esnek ve farklı kullanımlara kurgulanması (ÇŞB 2017a) açık bir yeşil doku olarak tasarlanmıştır. Zemin altı kotu kullanımı ile bunaltıcı yaz günleri için yüzme, sinema, seyir alanı, amfi, çocuk oyun alanı gibi farklı kullanımlar önerilmiştir. Avlu, eyvan, kabaltı, gezemek gibi düzenlemeler ile komşuluk ilişkilerinde sosyal 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve etkileşimi arttıracak mekânlar kurgulanmıştır (Şekil Ek 1.144, Şekil Ek 1.145 ve komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması Şekil Ek 1.146). 18.Bölgenin kültürel özellikleri ile uyumlu karakteristik Dam, ortak mutfak ve su öğeleri (serdap, havuz, hamam, çeşme gibi) ile bölge özelliklerini yansıtan mekânlar üretilmesi karakterine sahip mekânlar kurgulanmıştır (Şekil Ek 1.147): Sosyal etkileşim için tasarlanan mekânlar kullanıcı etkileşimi ve katılımcı stratejiye açık olabilmesi için esnek tutulmaya çalışılmış ve kamusal yapılar ile 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi hedefleyen ilişkilendirilmiştir. Avlu kurgusu topografya ile ilişkilendirilerek gündelik hayat insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların tasarlanması içerisindeki karşılaşmaların, iklimsel konumlanmaların ve manzara ilişkilerinin (ÇŞB 2017a) özel-genel hiyerarşisinin organize edilmesi ile mahallenin kolektif imgesinin güçlendirilmesi amaçlanmıştır. FİZİKSEL YAPI ANLAM VE SOSYO-KÜLTÜREL VE ALGISAL Yapılı Çevre E. EKONOMİK YAPI YAPI Mimari Özellikler 298 Çizelge Ek 1.77. Rize Eşdeğer Mansiyon Yarışma Adı: Mahalle Tasarımı Fikir Yılı: 2017 Yarışması Proje Alanı: Rize Proje Derecesi: Eşdeğer Mansiyon Ekip Listesi Doğan TÜRKKAN Hande TÜRKKAN Sinan TEKELİ Ali Osman BAYRAM Tarık ŞENGÜLEÇ Sefa ÇOBAN Tasarım Yaklaşımı: Rize İli’nin eğimli ve zorlu coğrafi şartlarını daha elverişli hale getirebilmek adına, Karadeniz Bölgesine özgü ayaklar üzerinde yükseltilmiş, ahşap malzemeden oluşan, mutfak ve depo olarak kullanılan “serender” yapısından esinlenilerek makro serender kurgusu tasarlanmıştır. Bu kurguda birden fazla serenderin bir araya getirilmesiyle bir mahalle dokusu oluşturulmuştur. Bazaların eğim yönünde setlendirilmesiyle eğime uyum sağlanmıştır. Eğim üzerinde yükseltilen zeminde konut dokusu, ibadethane ve eğitim birimleri yerleştirilirken, alt zeminde spor ve kongre alanları, ticari ve sağlık birimler gibi kamusal işlevlere yer verilmiştir. Makro serender kurgusu permakültür olgusu ile birleştirilerek baza üstünde yetiştirilen ürünlerin baza altında insanların ikili ilişkilerini geliştirecek ticari faaliyete dönüştürülmesi amaçlanmıştır. Böylece baza üstü ve baza altındaki hayatın birleştirilmesi ön görülmüştür. Ayrıca söz konusu makroserender kurgusunun Rize İli’nde kısa ve orta vadede uygulanabileceği potansiyel mahalleler saptanmıştır. Şekil Ek 1.148. Vaziyet planı (Türkan ve ark. 2017) 299 Şekil Ek 1.149. Perspektif (Türkan ve ark. 2017) Şekil Ek 1.150. Mahalle kurgusu (Türkan ve ark. 2017) 300 Çizelge Ek 1.78. Rize Eşdeğer Mansiyon Tasarım yaklaşımı (Türkan ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Eğimli arazi koşullarına yönelik olarak makro serender kurgusu geliştirilerek araziye edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) müdahale edilmeden setler oluşturulmuştur. 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Mahalle dokusu eğime yerleştirilen bazalar üzerinde oluşturulmuştur. Üst ve alt kotlar oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin arasında ilişkiyi sağlamak üzere yer yer düşey bağlantılar, döşemede açıklıklar ve eğim tasarımda dikkate alınması yönünde toplayıcı bir omurga tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.148 ve Şekil Ek 1.149). Baza üstünde yer alan konut birimleri ahşap karkas sistem ile çözülmüştür. Taşıyıcı 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım sistemde dikmelerin yerleştirilmesinde geleneksel dokuda görülen “göz dolma” sistemi tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik uygulanmıştır. Cephelerde ahşap güneş kontrol sistemleri kullanılmış ve baza edilmesi (ÇŞB 2017a) yüzeyinde doğal taş ve ahşap kaplama tercih edilmiştir. Bazaların üst kısmı daha özel alanlar olan konutlar ile eğitim ve ibadethane birimlerine 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal ayrılmış ve baza üstünde sosyo-permakültürel faaliyetlere ayrılan alanlar ile baza üstü mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik ve altının etkileşimi güçlendirilmiştir. Baza altında ve üstünde kurulan mekânsal merkezleri, semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, hiyerarşi ile sosyal donatı, ortak alanlar, ticari ve sağlık birimleri ile zenginleştirilirken, çeşme, kent parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, kamusal alanda kullanıcı sayısının artmasının mahalle yaşantısını bozması avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB 2017a) engellenmiştir. Baza üstünde tarımdan gelecek olan ürünlerin baza altında insanların ikili ilişkilerini güçlendirecek ticari faaliyete dönüştürülmesiyle permakültürel mahalle yaşantısı 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik oluşturulmaya çalışılmıştır. Üretici-tüketici ilişkisinin mahalle kurgusu içerisinde politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) karşılıklı faydaya dönüştürülmesi amaçlanmıştır. Permakültür organizasyonu ile baza üstü ve altının ilişkisi güçlendirilmiştir (Şekil Ek 1.150). 28.Toplumsal belleğe ait soyut kimlik değerlerinin, simge ve Mahalle ve mahalleli arasındaki ilişkilerin güçlü tutulmasıyla ortak belleğin sembollerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması kuvvetlendirilmesi amaçlanmıştır. ANLAM FİZİKSEL YAPI VE SOSYO-KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre E. Doğal ALGISAL EKONOMİK YAPI Çevre YAPI Mimari Ö. Morfoloji E. 301 Çizelge Ek 1.79. Aydın Eşdeğer Mansiyon Yarışma Adı: Mahalle Tasarımı Fikir Yılı: 2017 Yarışması Proje Alanı: Aydın Proje Derecesi: Eşdeğer Mansiyon Ekip Listesi Mert AKAY Hazal ERTEM Alime Cansu İTEZ Nacize GÖZEL Selen KARADOĞAN Elifnaz GÜLCAN Çağrım KOÇER Tasarım Yaklaşımı: Tarımın Aydın İli’nin ekonomisini oluşturması ve son yıllarda tarımsal üretimde gözlenen düşüş ve azalan teşvikler projenin kurgusal anlamda önemli bir çıkış noktasını oluşturmuştur. Tarımsal kaygıların ön planda tutulduğu çalışmada mahalle, kırdan kente geçişte bir arayüz olarak ele alınmıştır. 140 hektarlık alana sahip mahallede çeşitli büyüklüklerde konut alanlarına, tarımsal üretim öğelerine ve diğer mahalle bileşenlerine yer verilmiştir. Tasarımın ana fikri “kentle doğanın bütünleşmesine olanak veren, sürdürülebilir bir kentsel yaşamı ve üretimi öngören, insan odaklı yaşamayı destekleyen ve bu doğrultuda tasarım ilkelerinin uygulandığı ara mekânlar üretmek” olarak belirlenerek, proje alanı kent çeperinde kentle bağlantılı olan ve tarım alanları ile çevrili bir bölgeden seçilmiştir. Öngörülen mahalle nüfusu 1 800 kişidir (Akay ve ark. 2017). Şekil Ek 1.151. Kentsel tasarım planı (Akay ve ark. 2017) 302 Şekil Ek 1.152. Perspektif (Akay ve ark. 2017) Şekil Ek 1.153. Hobi bahçeleri (Akay ve ark. 2017) Şekil Ek 1.154. Orman örtüsü (Akay ve ark. 2017) Şekil Ek 1.155. Göl ve çevresi (Akay ve ark. 2017) 303 Çizelge Ek 1.80. Aydın Eşdeğer Mansiyon tasarım yaklaşımı (Akay ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Alanın eğiminin az olması, yoğum tarımsal üretime ve yüksek verime sahip tarımsal edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) alanlar ile çevrili olması tasarımda dikkate alınmıştır. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer Alanda yer alan eşikler (eğim, yol, kent, tarım) belirlenerek tasarımda başlıca girdiler alan doğal ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve olarak kullanılmıştır. ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Makroyüz 1 alanı belirlendikten sonra mevcut eşik ve referanslara bağlı olarak taşıt oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin yolları oluşturulmuş ve farklı bileşenlere ait yapılar alana yerleştirilmiştir (Şekil Ek tasarımda dikkate alınması 1.151 ve Şekil Ek 1.152). 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta Mahalle içinde akıcı bir yaya dolaşımı sağlanmıştır. tasarlanması (Ocakçı ve ark. 2017) 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun Arazinin güneyinden geçen yol, üst kurgu fikirlerinin alana aktarılmasında yardımcı aranması olarak kullanılmıştır. Mahalle içinde tasarlanan yeşil alan bileşenleri; çocuk parkları, mahalle parkları, kentsel 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve bahçeler, spor alanları, kamp alanları, tarım alanları, hobi bahçeleri, kent ormanı, yapay dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım göl ve aks serinleme noktaları olarak belirlenmiştir (Şekil Ek 1.153, Şekil Ek 1.154 ve izlenmesi Şekil Ek 1.155). Arayüz kurgusu içinde yer alan dört makroyüz ve üç mikroyüz ile birimler özelliklerine 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal ve fonksiyonlarına göre kendi içlerinde kademelendirilmiştir. Makro 1: kültürel mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik faaliyetlerin ve rekreatif alanların yoğun olduğu (AR-GE alanı, kütüphane, park, merkezleri, semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, organik tarım alanı, hobi bahçesi, atölyeler) Makro 2: bahçelerinde tarımsal üretim çeşme, kent parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, yapılabilen tek katlı konut alanlarının yer aldığı, Makro 3: ticari, sağlık, eğitim ve idari avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB 2017a) birimlerin bulunduğu, Makro 4: bina kat sayılarının arttığı konut yoğunluklu arayüzler olarak kurgulanmıştır. SOSYO- FİZİKSEL YAPI KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre Elemanları EKONOMİK Doğal Çevre YAPI Yapılı Ö. Ölçek Morf. Elemanları. 304 Çizelge Ek 1.80. Aydın Eşdeğer Mansiyon tasarım yaklaşımı (Akay ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 19.Kültürel çeşitliliğe yönelik sosyal yaşamın desteklenmesi Farklı kültürel ve sosyal profillere sahip mahalle sakinlerinden oluşan zengin mahalle (Ocakçı ve ark. 2017) kurgusu tasarımın temel hedeflerinden biri olarak belirlenmiştir. Tarımsal üretimde ekonomik getirinin arttırılması amaçlanmıştır. Bölgede 22.Mahallede bulunan mevcut sektörlerin devamlılığının yetiştirilme payının yüksek olduğu mısır, pamuk, enginar gibi ürünlere öncelik sağlanması/korunması verilerek ve başka çeşitli ürünlerin de yetiştirilmesi düşünülmüştür. Tohum geliştirme merkezi, organik üretim, tarımsal eğitim merkezleri gibi mekânsal 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik düzenlemelerle tarım kurgusu desteklenmiştir. Mahalle pazarı ile mahallenin tarımsal politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) üretiminden elde edilen ürünlerin alışverişi yapılması düşünülmüştür. 24. Alan kullanımı açısından çeşitliliğin sağlanması Tarım, turizm sektörlerine yer verilmiştir. Makro 1 alanında yer verilen mekân kurguları aracılığıyla mahalleli ve dışarıdan 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi gelen insanlar için araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin yürütüldüğü, insanların hedefleyen insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların eğitim çalışmalarına katılıp tarım konusunda yenilikçi üretim ile ilgili eğitim tasarlanması (ÇŞB 2017a) alabilecekleri AR-GE birimi tasarlanmıştır. ANLAM VE SOSYO-KÜLTÜREL ALGISAL VE EKONOMİK YAPI YAPI 305 Çizelge Ek 1.81. Bursa Eşdeğer Mansiyon Yarışma Adı: Mahalle Tasarımı Fikir Yılı: 2017 Yarışması Proje Alanı: Bursa Proje Derecesi: Eşdeğer Mansiyon Ekip Listesi Yardımcılar Ahmet İlyas BİLGİN Faruk ÖZGÖKÇE Leyla DOĞAN Serhat ÖZLÜ Hasan KAVAN Mürvet YAMAN İbrahim ŞAŞKAN Mehmet BİKEÇ Emirhan Kazım BURSALI Ersan BİÇİL Ahmet ERGÜN Tasarım Yaklaşımı: Bursa Yeşil Koza Mahallesi “Yerel Potansiyellerini Günümüz İhtiyaçları Doğrultusunda Tekrar Üreten Öncü Mahalle" Mahallenin kentin bir alt bileşeni olarak kendi içinde belli özelliklere göre alt birimlerden oluşması nedeniyle tasarım “koza mahalle” olarak adlandırılmıştır. Koza mahallede, etkileşime ve iletişime açık sosyal mekânların, farklı gelir gruplarındaki bireylerin birlikte yaşamalarına imkan veren, insan ölçeğinin esas alındığı, geçmişten gelen değerlerin modern kent dokusu ile entegre edildiği, sürekliliği olan, yaya ve bisiklet yolları ile çevrili ve ait olduğu kent ile kimlik bağlarını sürdüren, koza yönetişim sistemi ile yönetilen bir yerleşim olarak kurgulanmıştır (Bilgin ve ark. 2017). Şekil Ek 1.156. Vaziyet planı (Bilgin ve ark. 2017) 306 Şekil Ek 1.157. Genel perspektif (Bilgin ve ark. 2017) Şekil Ek 1.158. Genel perspektif (Bilgin ve ark. 2017) 307 Çizelge Ek 1.82. Bursa Eşdeğer Mansiyon tasarım yaklaşımı (Bilgin ve ark. 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI Tasarımda Uludağ, Bursa Ovası, kestane, çınar, şeftali ve erguvan ağaçları gibi Bursa 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma kentinin doğal yapı kimlik unsurları ve alanın topografik yapısı dikkate alınmıştır. Doğal entegre edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) bitki örtüsü ve mevcut yol izleri korunmuştur. 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak Eğime oturtulan yerleşimde konut adaları, mahalle merkezi, kentsel tarım ve üretim alanları ağlarının oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel için bölgeleme yapılmıştır. Bölgelerin içerisine kullanım şekli farklılaşan meydanlar biçimlerinin tasarımda dikkate alınması yerleştirilmiştir (Şekil Ek 1.156 ve Şekil Ek 1.157). Sokak dokusu konut ve konutlar arası sosyalleşme amaçlı donatılar ile oluşturulmuştur. 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak Sokağın insanlar tarafından kullanıldıkça yaşayan bir mekân olması anlayışı ile sosyal tipolojisinin belirlenmesi donatıların yerleşiminde farklı demografik grupların (yaşlılar, kadınlar, çocuklar vs.) ihtiyaçlarına ve bir aradalığına imkân sağlayacak çözümler getirilmiştir (Şekil Ek 1.158). 5.Kentin korunması gereken siluetini bozmayacak şekilde Bursa’nın yamaçtan ovaya uzanan yerleşim alanlarındaki kübik ve tek tip olmayan, çatılı, yapılaşmanın tasarımda dikkate alınması (Ocakçı ve ark. geleneksel Osmanlı konut tipolojilerinden izler taşıyan konutların mahalle merkezi etrafında 2017) yerleştirilmesi ile bir siluet oluşturulmuştur. 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Topografyadan kazanılan katlar hariç maksimum 9.50 m yükseklikte kalınmıştır. Eren 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu Yürünebilirlik ilkesi doğrulusunda yürünebilir yaya rotaları ve sürekli bisiklet yolları yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı ve ark. 2017) önerilmiştir. Yeşil koridor kurgusu ile yeşil alan ve parkların yürüyüş ve bisiklet yolları aracılığı ile mahalle alt birimlerini birbirine bağlaması amaçlanmıştır. Peyzaj öğeleri Bursa’ya özgü ağaç 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle ve bitki gruplarından seçilmiştir. Bahçelerde yer yer çeşme ve küçük süs havuzu kimliğine ve dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve kullanımlarına yer verilmiştir. Kentsel tarım alanları ile geleneksel mahalle kültüründe de ekolojik yaklaşım izlenmesi yer alan sebze ve meyve yetiştiriciliğine imkân sağlanmıştır. Bazı binalarda güneş panellerine yer verilerek enerji üretimi desteklenmiştir. 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel Günübirlik ticaret aktiviteleri için tasarlanan ticaret birimleri Kozahan’ın formundan mimarisine saygılı ancak onları kopyalamayan, çağdaş esinlenerek günümüz mimari yapı elemanları ile tasarlanmıştır. Ticari birimlerin ön tasarımların teşvik edilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) cephelerinde portik ve arastalara yer verilmiştir. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Mim Yapılı Öğeler Ölçek Morfol-oji E. ari Özell ikler 308 Çizelge Ek 1.82. Bursa Eşdeğer Mansiyon tasarım yaklaşımı (Bilgin ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim Farklı sosyo-ekonomik düzeylerin aynı mahallede ve alt birimlerde yer rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, almasına yönelik olarak farklı yapı tipolojileri geliştirilmiştir. Tek katlı, ikili manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının ve üçlü yapı blokları, 1, 2 ve 3 katlı konutlar aynı ada içine yerleştirilmiştir. sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki Konut tipolojilerinin belirlenmesinde geleneksel Bursa evlerinin mimari ve kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi yaşam kurguları yorumlanmıştır. Yapılar ışık ve güneş alma özelliklerine geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) göre ayrık nizamda yerleştirilmiştir. 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Günübirlik ticaret alanları, mahalle atölyeleri, sosyal yaşam merkezi, spor mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt alanı, sergi /sosyal paylaşım alanları, aktif kütüphane, mahalle pazarı, sağlık kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve ocağı ve bazı diğer kamu hizmetlerine yer verilmiştir. Kamu yapıları yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB merkezde yoğunlaşmak yerine tüm mahalle merkezlerine eşit olarak 2017a) dağıtılmıştır. Komşuluk ilişkilerinde süreklilik sağlamaya yönelik olarak konutların 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve komşuluk etrafında açık bahçe duvarlarına yer verilmiştir. Mahalle alt birimlerine ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması komşuluk ilişkilerinin geliştirileceği oturma grupları yerleştirilmiştir. Toplumsal bütünleşme hedefi ile konut blokları ve kamusal yapıların yer aldığı alanlar iletişime açık bir şekilde, duvarsız olarak ya da kısmen 0,50 m yüksekliğinde duvarlar ile tasarlanmıştır. Geleneksel mahalle kültüründeki 20.Toplumsal ve mekânsal ayrışmanın önlenmesi yardımseverlik, misafirperverlik, saygı, güven gibi değerlerin günümüzde de canlandırılarak devam ettirilmesi amacıyla Koza Mahalle Yaşam Merkezleri oluşturulmuştur. Mahallenin emekli ve yaşlı sakinleri tarafından gönüllü veya ücretli 21.Mahallede var olan aktivitelerin, sanat ve zanaat türlerinin çalışanlar tarafından çalıştırılacak koza mahalle atölyelerinde gıda, giyim ve desteklenmesi ve sürdürülmesi mobilya gibi bölümlere ve Bursa’ya ait çinicilik, ebru, sepet örme gibi el sanatlarına yer verilmesi düşünülmüştür. 23.Yöresel kimliğin korunması ve geliştirilmesi için ekonomik Mahallede komşuluk birimlerinde mahallelinin ihtiyaç duyduğu günlük politikalarla bütünleşme sağlanması (ÇŞB 2017a) ticari birimlere yer verilmiştir. FİZİKSEL YAPI SOSYO-KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI Yapılı Çevre E. Mimari Özellikler 309 Çizelge Ek 1.82. Bursa Eşdeğer Mansiyon tasarım yaklaşımı (Bilgin ve ark. 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 26.Kullanıcılara kendi yaşam çevrelerini benimsetmeyi Yoğun yaya kullanım olanağı ile mekânların hissedilmesi ve sahiplenmesi hedefleyen insan odaklı ve yaya öncelikli kentsel mekânların amaçlanmıştır. tasarlanması (ÇŞB 2017a) Minimal tarım alanları gündelik yaşamın bir parçası haline getirilerek genç nesillere 27.Topluluk duygusunun ve kentlilik bilincinin desteklenmesi bu bilincin aktarılması hedeflenmiştir. Her alt birim ve mahallede kent kimliği ile süreklilik arz eden imgeler için ayrılan 28.Toplumsal belleğe ait soyut kimlik değerlerinin, simge ve yerlere ne yapılacağının mahallelinin ortak kararı ile belirlenmesine karar verilmiştir. sembollerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması Mahalleyi oluşturan alt birimlerin çeşme, heykel, peyzaj vs. kendine has imgelerle sahiplenilmesi ve bilinirliğinin arttırılması amaçlanmıştır. 30.Kentsel belleği sürekli hale getiren yapıların ve mekânların (nirengi noktaları) korunması, mekânsal kimliğin önemli Sokak ve mahalle isimlerinin kent kimliği ile uyumlu isimlerden seçilmesine karar bileşenleri olan sokak, cadde, mahalle, park, meydan, mescit vb. verilmiştir. isimlerinin değiştirilmemesi (ÇŞB 2017a) ANLAM VE ALGISAL YAPI 310 Çizelge Ek 1.83. Gaziantep Eşdeğer Mansiyon I Yarışma Adı: Mahalle Tasarımı Fikir Yılı: 2017 Yarışması Proje Alanı: Gaziantep Proje Derecesi: Eşdeğer Mansiyon Ekip Listesi Hasan AKYÜZ Danışman İlay TOPALKARA Tasarım Yaklaşımı: Yüzlerce yıllık kültür geçmişine sahip, ipek yolunun önemli kavşakları üzerinde yer alan, geçmişe ait donatıları kısmen de olsa koruyan Gaziantep İli çalışma alanı olarak belirlenerek, geçmişten beslenen ve günümüz ihtiyaçlarını karşılayan özgün mekânsal çözüm önerilerinin getirildiği bir proje sunulması amaçlanmıştır (Akyüz ve Topalkara 2017). Şekil Ek 1.159. Vaziyet planı (Akyüz ve Topalkara 2017) 311 Şekil Ek 1.160. Konut birimleri (Akyüz ve Topalkara 2017) Şekil Ek 1.161. Ortak alan (Akyüz ve Topalkara 2017) 312 Çizelge Ek 1.84. Gaziantep Eşdeğer Mansiyon I tasarım yaklaşımı (Akyüz ve Topalkara 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre edilmesi Arazide mevcut kot farkı korunarak düşey yerleşim vurgulanmıştır. ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Parseller ve sokaklar düzenlenmiş kot çizgileri ile paralel tasarlanarak doğal oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda bir sirkülasyon sağlanmıştır. Geçitler ve kentsel boşlukların yer aldığı avlulu dikkate alınması konut blokları tasarlanmıştır (Şekil Ek 1.159). 4.Topografya ve sosyo-kültürel unsurlara göre sokak tipolojisinin Gölge sokak oluşumu ile gelenekten geleceğe her zaman ihtiyaç duyulan belirlenmesi iklimsel ihtiyaçlara cevap oluşturulmuştur. 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması (Ocakçı ve Mahalle kurgusunda yaya ölçeği dikkate alınmıştır. ark. 2017) Alanda yer alan iki ana yol aksı korunarak şehir merkezi ile bağlantı kurulması 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun aranması amaçlanmıştır. 12.Bölgedeki yerel mimariye özgü malzeme, yapı öğesi ve yapım Taş kaplamaya yer verilerek geleneksel taş dokusunun hâkim olduğu geçmiş tekniklerinin yaşatılması ve günümüze uyarlanmasının teşvik edilmesi anımsatılmak istenilmiştir. (ÇŞB 2017a) Kültür avlusunun üzeri plak ile örtülerek geleneksel dokuda yer alan kabaltının 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel mimarisine saygılı günümüze yorumlanması sağlanmıştır. Geleneksel Antep mimarisinden ancak onları kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik edilmesi (Ocakçı zenginlik ve kültür göstergesi olan “gane”ler yağmur suyu depolama ve ark. 2017) fonksiyonu ile yorumlanarak kurguya dâhil edilmiştir. 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, manzaraya Konut tipolojisinde aile bireylerinin mahremiyet sınırlarının korunması yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının sosyo-kültürel gözetilmiştir. Yükseklik farklarıyla ışık ve rüzgâr verimliliği arttırılmış, ortak yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki kullanıcılara göre kullanım terasları oluşturulmuş, birbirine saygı duyan konut blokları ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi geliştirilmesi (Ocakçı oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.160). ve ark. 2017) FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Mimari Özellikler Ölçek Morfoloji E. 313 Çizelge Ek 1.84. Gaziantep Eşdeğer Mansiyon I tasarım yaklaşımı (Akyüz ve Topalkara 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal Avlu (hayat) iletişimin ve sosyalleşmenin gerçekleştiği mekân olarak kurgulanmıştır. mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, Bu kültür mahallenin geneline yayılmak istenmiş ve kültür avlusu oluşturulmuştur semt kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent (Şekil Ek 1.161). Geçirgen ve esnek bir yapıya sahip olan kültür avlusu ticari parkları) ve yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) birimlerle desteklenmiştir. Kamusal alanda okul, cami, spor alanları, kütüphane, kurgulanması (ÇŞB 2017a) sağlık birimi ve muhtarlık birimlerine yer verilmiştir. 17.Mahallede mevcut komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi ve Kotlar arasındaki farklara çözüm olarak getirilen merdiven ve rampa çözümleri ile komşuluk ilişkilerini güçlendirecek mekânlar tasarlanması sosyo-kültürel yapı yani komşuluk ilişkilerinin güçlendirilmesi hedeflenmiştir. SOSYO- KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAPI 314 Çizelge Ek 1.85. Gaziantep Eşdeğer Mansiyon II Yarışma Adı: Mahalle Tasarımı Fikir Yılı: 2017 Yarışması Proje Alanı: Gaziantep Proje Derecesi: Eşdeğer Mansiyon Ekip Listesi Volkan DALAĞAN Tasarım Yaklaşımı: HAARDA [halk dilinde – Gaziantep yöresinde nerede? – hani nerede? anlamında kullanılan sözcük, Türkiye’nin diğer bölgelerinde genel yaygın kullanım adı: hangırda] projesi ile modern sürdürülebilir bir yerleşke olarak Sarıt Köyü ile ilişkili ve iletişimli bir mahalle tasarlanması amaçlanmıştır. Mahalle üç tarafı yol ile bağlantılı, kuzey-güney doğrultusunda uzanan 88.500 m2’lik bir arazide kurgulanmıştır (Dalağan 2017). Şekil Ek 1.162. Yerleşim planı (Dalağan 2017) 315 Şekil Ek 1.163. Konut-sokak ilişkisi (Dalağan 2017) Şekil Ek 1.164. Üretim (Dalağan 2017) 316 Çizelge Ek 1.86. Gaziantep Eşdeğer Mansiyon II tasarım yaklaşımı (Dalağan 2017) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 1.Doğal karakteri oluşturan öğelerin korunması, tasarıma entegre Arazide bunan yeşil alanlar tarımla bütünleşik olarak ele alınmıştır. Yerleşimde 30 edilmesi ve vurgulanması (Ocakçı ve ark. 2017) m’lik kot farkı kullanılmıştır. 2.Kentsel dönüşüm alanının, yakın çevresinde yer alan arazi kullanımı ile uyumlu olarak planlanması ve yakın çevresinde yer alan Alanın kuzeyinde yer alan ağaçlı ekilebilir tarlalar sokak açılımlarında vista doğal ve açık alanlar ile bağlantısının kurulması (Ocakçı ve ark. oluşturmuştur. 2017) 3.Mahalle dokusunu oluşturan sokak ağlarının ve sokak ağlarının Her bir adada farklı konut tipleriyle homojen yapı blokları oluşturulması oluşturduğu önemli odak noktalarının, parsel biçimlerinin tasarımda hedeflenmiştir. Konut adalarında U planlı konut blokları karşılıklı olarak dikkate alınması yerleştirilmiştir (Şekil Ek 1.162). 6.Mahallenin deneyimlenebilir büyüklükte olması (Özbek Eren 2012) ve yerleşimin insan ölçeğiyle uyumlu yoğunlukta tasarlanması Sokaklar yürüyüş ve bisiklet parkurları ile birbirine bağlanmıştır. (Ocakçı ve ark. 2017) Sarıt Köyü ile ilişkilendirilen mahallenin yerlisiyle iletişimli bir yapıda tasarlanması 7.Mahalle tasarımında kent içinde bölgesel süreklilik ve uyumun amaçlanmıştır. Bu nedenle Sarıt Köyü’ne yakınlık ile kat sayıları arasında ilişki aranması kurularak köye yakın yapı bloklarının kat sayısı azaltılmış ve blok yükseklikleri kademeli olarak arttırılarak mahalle merkezinde en yüksek noktasına ulaştırılmıştır. Arazinin orta kısmında bulunan ince uzun formdaki tarım arazisi korunarak park ve topluluk mekânı olarak düşünülmüştür. Arazi içindeki yeşil alanlar tarımla 11.Peyzaj alanları ve peyzaj elemanlarının mahalle kimliğine ve bütünleşik olarak ele alınmıştır. Yeşil alanlar yaya yolları ile birbirine bağlanmıştır dokusuna uyumlu olarak tasarlanması ve ekolojik yaklaşım izlenmesi ve yol çevrelerinin yeşil bir görünümde olmasına özen gösterilmiştir. Atık çöplerin toplanması, rüzgâr enerjisinden yararlanma, yağmur-gri suyun kullanımı ile ekolojik yaklaşımlar tasarıma dahil edilmiştir. FİZİKSEL YAPI Yapılı Çevre Elemanları Doğal Çevre Yapılı Öğeler Ölçek Morf. Elemanları 317 Çizelge Ek 1.86. Gaziantep Eşdeğer Mansiyon II tasarım yaklaşımı (Dalağan 2017) (devam) BİLEŞEN HEDEFLER TASARIM YAKLAŞIMI 13.Yörenin karakterine, tarihi değerine ve geleneksel mimarisine saygılı Geleneksel Türk evi ve sokaklarına modern bir yorumun getirildiği bir ancak onları kopyalamayan, çağdaş tasarımların teşvik edilmesi (Ocakçı mahalle kurgusu yapılmıştır. ve ark. 2017) 14.Tasarımda topoğrafya ve doğal yapı unsurları (ısı, ışık, yağış, hâkim Farklı konut tipolojilerinden oluşan homojen yapı blokları tasarlanmıştır. rüzgâr yönü, gölge gereklilikleri vb.) ile mahremiyeti sağlama, Yapı birimleri balkon, cumba öğeleri ve geniş görüş açıları ile tasarlanarak manzaraya yönelim gibi faktörlerin dikkate alınması ve yöre halkının kullanıcılar için kendi güvenliklerini sağlayabilecekleri bir ortam sosyo-kültürel yaşam pratiklerine, farklı sosyo-demografik durumdaki oluşturulmuştur. 59 m çapındaki modülün 29,5 m uzunluğundaki iki modüle kullanıcılara göre ve yöresel mimari karaktere uygun konut tipolojisi bölünmesiyle iç avlu oluşturulmuştur (Şekil Ek 1.163). geliştirilmesi (Ocakçı ve ark. 2017) Mahalle merkezinde düşey tarım alanları, rüzgâr türbinleri, tohum 16.İnsanlar arası ilişkileri geliştirmeye imkân tanıyacak kamusal kütüphanesi, sağlık ve eğitim birimleri, sanat galerileri, atölyeler ve diğer mekânların (çocuk parkları, spor alanları, aile, gençlik merkezleri, semt sosyal ihtiyaçların yer aldığı birimlere yer verilmiştir. Kamusal alanlar kolay kütüphaneleri, çay bahçeleri, pazar yeri, mescit, çeşme, kent parkları) ve erişimli ve farklı yaş grubu ve aktivitelerin bir arada olacağı şekilde yarı kamusal mekânların (kafeler, avlular, çarşılar) kurgulanması (ÇŞB tasarlanmıştır. Aktif ve pasif açık alanların kullanıcıları bir araya getirerek 2017a) sosyalleştirmesi düşünülmüştür. 19.Kültürel çeşitliliğe yönelik sosyal yaşamın desteklenmesi (Ocakçı ve Kullanıcı çeşitliliği ve köy ile oluşturulan etkileşimden doğan deneyimlerle ark. 2017) farklı bir kimlik oluşturulması hedeflenmiştir (Şekil Ek 1.164). Her mahallenin mimari ve vaziyet planı kurgularında yapılar arası ve açık alan 25.Aidiyet duygusunu geliştiren unsurların korunması ve geliştirilmesi ilişkileriyle, konut boyutlarıyla, sokak genişlikleriyle, ada büyüklükleriyle, (Ocakçı ve ark. 2017) malzeme seçimi ve mimari karakter ile bir his, aidiyet duygusu yaratan bir kimliğe sahip olması gerektiği vurgulanmıştır. ANLAM FİZİKSEL YAPI SOSYO- VE KÜLTÜREL VE Yapılı Çevre E. ALGISAL EKONOMİK YAPI YAPI Mimari Özellikler 318 EK 3 Sözlük Abbara: Mardin’in sokaklarında yer alan kemerli geçitlere denir. Mardin’in belirgin dokusal simgesidir. Pek çok noktada evlerin altından geçer ve birbirleriyle de kesiştiği görülebilir (Anonim 2019a). Arkad: Kemer şeklinde açma (Hasol 1998). Cumba: Eski evlerde pencere hizasından sokağa doğru çıkıntısı olan kafesli bölüm (TDK 2019). Eyvan: Bir tarafı dışarıya açık olan oda, ayvan (TDK 2019). Eski evlerde, özellikle Güneydoğu Anadolu evlerinde avluya bakan yüzü açık, yüksekçe döşemeli, dikdörtgen planlı hacim (Hasol 1998). Gane: Küçük havuz (Gaziantep) (Anonim 2019b). Gezemek: Üst katların avluya bakan kısımlarında mekânlar arası bağlantıyı da sağlayan balkon biçimindeki açık bir çıkma (Dalkılıç ve Bekleyen 2011). Hayat: Genellikle köy ve kasaba evlerinde, üstü kapalı, bir veya birkaç yanı açık sofa (TDK 2019). Havuş: Doğu Anadolu Bölgesi'ne özgü "havuş" bahçe- avlu görevi gören Geleneksel Doğu Anadolu evi ortak mekânıdır (Keskin ve ark. 2017b). Kabaltı: Bazı evlerin sokağa taşan odalarının (sokağın üzerine kurulan odalar) alt kısımlarının sokakta oluşturduğu geçitler (Dalkılıç ve Bekleyen 2011). Permakültür: Sürdürülebilir insan yerleşimleri oluşturmak için bir tasarım sistemidir (Mollison 1991). Revak: Üstü örtülü, önü açık galeri, kemeraltı (Hasol 2018). Serdap: Eski evlerde, çok sıcak günlerde sığınılan yer altı odası (Hasol 1998). Serender: (Doğu Karadeniz’de serin havadar yer) Ayvan (Hasol 1998). Tahıl, fındık gibi ürünlerin saklandığı, yerden yüksekçe depo (Hasol 1998). Sofa: Evlerde oda kapılarının açıldığı genişçe yer, hol (Hasol 1998). Taşlık: Taşla döşenmiş avlu, sofa, merdiven altı vb (TDK 2019). 320 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Pınar TUĞCU Doğum Yeri ve Tarihi : İstanbul 25.06.1991 Yabancı Dil : İngilizce Eğitim Durumu Lise : Bursa Anadolu Erkek Lisesi (2005-2009) Lisans : Gebze Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü Bölüm İkinciliği (2009-2014) Universitat Ramon Llull / Barselona (Erasmus Programı / 2013 Bahar Dönemi) Yüksek Lisans : Uludağ Üniversitesi (2016-2019) Çalıştığı Kurum/Kurumlar : Tuğcuoğlu Mimarlık (2014-2015) Bursa Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü (2015-halen) İletişim (e-posta) : tugcu_pinar@hotmail.com Yayınları : Tuğcu, P., Vural Arslan, T. 2018. Kentsel Dönüşüm Konulu Tez Çalışmalarında (1999- 2017) Öne Çıkan Konular, Sorunlar ve Öneriler. Paradoks Dergisi, 14(1): s.87-127. Tuğcu, P., Vural Arslan, T. 2019. Türkiye’de Geleneksel Mahalle Kimliğinin Sürdürülebilirliğinin Yarışma Projeleri Üzerinden İncelenmesi. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 4(1): s.93-115. 321