T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI İŞLETME BİLİM DALI FİNANSAL OKURYAZARLIK VE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN FİRMA PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİ: BURSA ÜZERİNE ALAN ARAŞTIRMASI (YÜKSEK LİSANS TEZİ) Aslıhan ÜNGÖR BURSA-2021 T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI İŞLETME BİLİM DALI FİNANSAL OKURYAZARLIK VE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN FİRMA PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİ: BURSA ÜZERİNE ALAN ARAŞTIRMASI (YÜKSEK LİSANS TEZİ) Aslıhan ÜNGÖR https://orcid.org/0000-0001-9109-8936 Danışman: Prof. Dr. Değer ALPER BURSA 2021 ÖZET Yazar Adı ve Soyadı : Aslıhan ÜNGÖR Üniversite : Bursa Uludağ Üniversitesi Enstitü : Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim Dalı : İşletme Bilim Dalı : İşletme Tezin Niteliği : Yüksek Lisans Tezi Sayfa Sayısı : xiv + 146 Mezuniyet Tarihi : …. / …. / 20…….. Tez Danışman(lar)ı : Prof. Dr. Değer ALPER FİNANSAL OKURYAZARLIK ve KÜÇÜK ve ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN FİRMA PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİ: BURSA ÜZERİNE ALAN ARAŞTIRMASI Okuryazarlık kavramı, tarihsel süreç içerisinde içinde bulunulan toplumun koşulları ve ihtiyaçları doğrultusunda gelişmiş ve çeşitlenmiştir. 2008 küresel krizi, yeni okuryazarlık kavramlarından biri olan finansal okuryazarlık kavramını, bu kavramın önemini ve eksikliğini ortaya çıkarmıştır. Özellikle kriz sonrasında, işletmelerin finansal planlar yapmaması, borçlarını ödeyememesi, işçi çıkarımına gitmesi, üretimde düşüşlerin olması, gelirlerinin azalması vb. nedenler finansal anlamda bilgilerini sorgulamaya yol açmış ve işletmelerde finansal okuryazarlık kavramına olan ilgi artmaya başlamıştır. Günümüz koşulları gereği küreselleşmeyle birlikte teknoloji kullanımının yaygınlaşması, bilgiye erişimin kolaylaşması, finansal piyasalarda ürün ve hizmetlerin çeşitlenmesi ve karmaşıklaşması gibi nedenler KOBİ’lere rekabet etmede sıkıntılar oluşturmaktadır. KOBİ’lerin sıkıntı yaşamaları sadece işletme başarısını etkilemekle kalmayıp aynı zamanda ülke ekonomilerinin büyümesine olan katkıları açısından da sorun yaşatmaktadır. KOBİ’lerin rekabete ortak olup işletme başarısına ve ülke ekonomilerine olan katkılarının sürdürülebilir olması için finansal okuryazar olmaları önem arz etmektedir. Finansal okuryazarlık KOBİ’lere bilginin etkili ve etkin kullanılmasını sağlayarak, doğru hazırlanmış bir işletme planı ve finansal plan oluşturmasını, borç yönetimini kolaylaştıran bilinçli kararlar almasını ve bütçe yönetimini etkin iv bir şekilde gerçekleştirmesini sağlamaktadır. Bu özelliklere sahip olan KOBİ’ler, rekabete ortak olarak faaliyette bulunduğu alanda rakiplerine karşı başarılı olacak, işletmenin uzun vadede başarıya ulaşması, kar etmesi, finansal kaynakları daha rasyonel kullanması gibi konularda avantaj sağlayacaktır. Sonuç olarak, işletmelerde başarılı bir finansal yönetimin gerçekleştirilebilmesi için KOBİ sahip/yöneticilerinin finansal okuryazar olmaları günümüz koşullarında bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu anlamda finansal okuryazarlığın bireysel ve kurumsal bazda teşvik edilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir. Araştırmanın ana amacı, finansal okuryazarlık ile firma performansı değişkenleri arasında ilişki var olup olmadığını belirlemektir. Araştırmanın alt amaçları ise finansal okuryazarlık ve finansal bilgi değişkenlerinin cinsiyete, yaş gruplarına, eğitim durumlarına, sektör gruplarına, firma türlerine, faaliyet süresine, ciro düzeylerine, firma genel performans gruplarına ve firma performans ölçme gruplarına göre farklılık olup olmadığını belirlemektir. Bu amaçla, kolayda örnekleme yöntemi ile ulaşılan 120 KOBİ’den veri toplanmıştır. Elde edilen anket verileri SPSS programı ile analiz edilmiştir. Betimsel analizler, Bursa örneklemi çerçevesindeki KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyelerinin yüksek düzeyde olduğunu, finansal bilgi seviyelerinin ise temel düzeyde olduğunu göstermektedir. Araştırmanın ana amacına ilişkin yapılan korelasyon analizi sonucunda, Bursa örneklemi çerçevesinde finansal davranış ile firma performansı arasında pozitif zayıf bir ilişki vardır. Finansal bilgi seviyeleri ile firma performansı arasında pozitif zayıf bir ilişki vardır. Finansal okuryazarlık ve finansal tutum değişkenleri ile firma performansı arasında ilişki bulunamamıştır. Anahtar Kelimeler: Finansal Okuryazarlık, Finansal Bilgi, Finansal Tutum, Finansal Davranış, KOBİ, Firma Performansı, SPSS Analizi, Korelasyon Analizi v ABSTRACT Name and Surname : Aslıhan ÜNGÖR University : Bursa Uludag University Institution : Social Science Institution Field : Business Administration Branch : Business Administration Degree Awarded : Master Page Number : xiv + 146 Degree Date : …. / …. / 20…….. Supervisor (s) : Prof. Değer ALPER THE RELATIONSHIP BETWEEN FINANCIAL LITERACY AND FIRM PERFORMANCE OF SMALL AND MEDIUM-SIZED ENTERPRISES: A FIELD STUDY ON BURSA The concept of literacy has developed and diversified in line with the conditions and needs of the society in which it is in the historical process. The 2008 global crisis has revealed the concept of financial literacy, one of the new literacy concepts, and the importance and deficiency of this concept. Especially after the crisis, businesses do not make financial plans, cannot pay their debts, go to the dismissal of workers, decrease in production, decrease in income, etc. the reasons led to questioning their knowledge in financial terms and the interest in the concept of financial literacy in enterprises started to increase. Due to today's conditions, reasons such as widespread use of technology with globalization, easier access to information, diversification and complexity of products and services in financial markets cause difficulties for SMEs to compete. The difficulties of SMEs not only affect the business success, but also cause problems in terms of their contribution to the growth of the country's economies. It is important for SMEs to be financial literate in order to be partners in competition and to make their contribution to business success and national economies sustainable. Financial literacy enables SMEs to use information effectively and effectively, to create a properly prepared business plan and financial plan, to make conscious decisions that facilitate debt management, and to perform budget vi management effectively. SMEs with these characteristics will be successful against their competitors in the field where they operate as a partner in competition, and will provide advantage in matters such as the success of the enterprise in the long term, profit, and more rational use of financial resources. As a result, it is a necessity for SME owners / managers to be financial literate in today's conditions in order to achieve a successful financial management in businesses. In this sense, financial literacy should be encouraged and supported on an individual and corporate basis. The main purpose of the research is to determine whether there is a relationship between financial literacy and firm performance variables. The sub- objectives of the research are to determine whether the variables of financial literacy and financial knowledge differ according to gender, age groups, educational status, sector groups, company types, operating time, turnover levels, firm general performance groups and firm performance measurement groups. For this purpose, data were collected from 120 SMEs reached by convenience sampling method. The obtained survey data were analyzed with the SPSS program. Descriptive analyzes show that SME owners/managers in the Bursa sample have a high level of financial literacy and a basic level of financial knowledge. As a result of the correlation analysis made for the main purpose of the research, there is a positive and weak relationship between financial behavior and firm performance in the Bursa sample. There is a positive and weak relationship between financial knowledge levels and firm performance. No relationship was found between financial literacy levels and financial attitude variables and firm performance. Keywords: Financial Literacy, Financial Knowledge, Financial Attitude, Financial Behavior SME, Firm Performance, SPSS Analysis, Correlation Analysis vii ÖNSÖZ Tez çalışması süresince bana yol gösteren ve desteğini esirgemeyen danışman hocam Prof. Dr. Değer ALPER’e ve uygulama kısmında çalışmama vakit ayırıp benimle bilgilerini paylaşan Doç. Dr. Selim TÜZÜNTÜRK’e, tezime sağlamış olduğu katkılarından dolayı Prof. Dr. Hasan AYDIN OKUYAN’a ve Arş. Gör. Ebru AYDOĞAN’a ve tüm değerli hocalarıma çok teşekkür ederim. Ayrıca bu günlere gelmemde emeği olan ve her daim yanımda olan canım aileme sonsuz teşekkür ederim. viii İÇİNDEKİLER TEZ ONAY SAYFASI .................................................................................................. i ÖZET .......................................................................................................................... iv ABSTRACT ................................................................................................................ vi ÖNSÖZ ..................................................................................................................... viii İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ ix TABLOLAR .............................................................................................................. xiii KISALTMALAR ........................................................................................................ xv BİRİNCİ BÖLÜM KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN TANIMI KAPSAMI VE ÖNEMİ 1. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE KOBİ TANIMLARI .................................. 5 1.1. KOBİ’LERİN TANIMLANMASINDA KULLANILAN TEMEL KRİTERLER ............................................................................................................ 5 1.1.1. Nicel ( Kantitatif) Kriterler ............................................................... 6 1.1.2. Nitel (Kalitatif) Kriterler .................................................................. 6 1.2. DÜNYADA KOBİ TANIMLARI............................................................ 7 1.2.1. Avrupa Birliği KOBİ Tanımı............................................................ 7 1.2.2. Amerika Birleşik Devletleri KOBİ Tanımı ....................................... 8 1.2.3. Dünya Bankası KOBİ Tanımı......................................................... 10 1.2.4. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü Ülkelerinde KOBİ Tanımı 10 1.2.5. Türkiye KOBİ Tanımı .................................................................... 11 2. KOBİ’LERİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI ......................... 13 2.1. KOBİ’LERİN BÜYÜK İŞLETMELER KARŞISINDA AVANTAJLARI ............................................................................................................................... 13 2.2. KOBİ’LERİN BÜYÜK İŞLETMELER KARŞISINDA DEZAVANTAJLARI ............................................................................................. 14 ix 3. KOBİ’LERİN DÜNYA VE TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ ....................................................................................................................... 16 3.1. KOBİ’LERİN DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ.......... 16 3.2. KOBİ’LERİN TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ....... 18 İKİNCİ BÖLÜM FİNANSAL OKURYAZARLIK İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1. FİNANSAL OKURYAZARLIK KAVRAMI .............................................. 21 1.1. FİNANSAL OKURYAZARLIK TANIMLARI ..................................... 23 1.2. FİNANSAL OKURYAZARLIĞIN ÖNEMİ .......................................... 24 1.3. FİNANSAL OKURYAZARLIĞIN BİLEŞENLERİ .............................. 26 1.3.1. Finansal Bilgi ................................................................................. 27 1.3.2. Finansal Tutum .............................................................................. 29 1.3.3. Finansal Davranış ........................................................................... 29 2. FİNANSAL EĞİTİM................................................................................... 31 3. FİNANSAL OKURYAZARLIĞIN KOBİ’LER İÇİN ÖNEMİ .................... 34 4. FİNANSAL OKURYAZARLIĞIN KOBİ’LERE OLASI KATKILARI ...... 38 4.1. İŞLETME PLANI ................................................................................. 38 4.2. FİNANSAL PLANLAMA .................................................................... 39 4.3. BORÇ YÖNETİMİ ............................................................................... 40 4.4. BÜTÇE YÖNETİMİ ............................................................................. 41 5. TÜRKİYE VE DÜNYA’DA FİNANSAL OKURYAZARLIK ÇALIŞMALARI ......................................................................................................... 42 5.1. TÜRKİYE’DE FİNANSAL OKURYAZARLIK ÇALIŞMALARI ........ 43 5.1.1. Milli Eğitim Bakanlığı Tarafından Yapılan Çalışmalar ................... 43 5.1.2 Aile ve Sosyal Politikalar Tarafından Yapılan Çalışmalar................ 44 5.1.3. Sermaye Piyasası Kurulu Çalışmaları ............................................. 45 5.1.4. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Tarafından Yapılan Çalışmalar ............................................................................................................................ 46 5.1.5. Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği (FODER) ....................... 47 x 5.1.6. Türk Ekonomi Bankası Tarafından Yapılan Çalışmalar .................. 48 5.1.7. Diğer Çalışmalar ............................................................................ 49 5.2. DÜNYA’DA FİNANSAL OKURYAZARLIK ÇALIŞMALARI ........... 49 5.2.1. Amerika Birleşik Devletleri Tarafından Yapılan Çalışmalar ........... 49 5.2.1.1. Amerikan Tasarruf Eğitimi Konseyi (American Savings Education Council ASEC) ............................................................................... 50 5.2.1.2. Başkan’ın Finansal Yeterlilik Danışma Konseyi (President’s Advisory Council On Financial Capability PACFC) ........................................ 50 5.2.1.3. Amerika Merkez Bankası (Federal Reserve Bank FED) ........... 51 5.2.1.4. Finansal Okuryazarlık Ve Eğitim Komisyonu (Financial Literacy And Education Commission FLEC) ................................................................ 51 5.2.1.5 JumpStart ................................................................................. 52 5.2.2. Avrupa Birliği Tarafından Yapılan Çalışmalar ............................... 52 5.2.3. Dünya Bankası(World Bank WB) .................................................. 53 5.2.4. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü ......................................... 54 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM FİNANSAL OKURYAZARLIK ve KÜÇÜK ve ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN FİRMA PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİ: BURSA ÜZERİNE ALAN ARAŞTIRMASI 1. LİTERATÜR TARAMASI .......................................................................... 56 1.1. YERLİ LİTERATÜR ............................................................................ 56 1.2. YABANCI LİTERATÜR ...................................................................... 66 2. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ ..................................................... 81 3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ .................................................................... 82 4. ARAŞTIRMANIN ANA KÜTLESİ, ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ VE VERİLERİN ELDE EDİLMESİ ................................................................................. 82 5. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ ............................................................. 82 6. VERİLER VE ANALİZ YÖNTEMLERİ .................................................... 84 7. BETİMSEL İSTATİSTİKLER .................................................................... 86 xi 7.1. KATILIMCILARA İLİŞKİN BULGULAR ........................................... 86 7.2. FİRMA PERFORMANSINA İLİŞKİN BULGULAR ............................ 88 8. ÖLÇEKLERİN GÜVENİRLİLİĞİ VE FAKTÖR ANALİZİ BULGULARI 91 8.1. FİNANSAL OKURYAZARLIK ÖLÇEĞİ ............................................ 91 8.2. FİRMA PERFORMANSI ÖLÇEĞİ ....................................................... 95 9. KORELASYON ANALİZİ BULGULARI .................................................. 99 10. FARKLILIK TESTLERİNE İLİŞKİN BULGULAR ............................... 100 10.1. FİNANSAL OKURYAZARLIK TEST SONUÇLARI....................... 100 10.2. FİNANSAL BİLGİ TEST SONUÇLARI ........................................... 108 SONUÇ VE ÖNERİLER .......................................................................................... 117 EK 1 ......................................................................................................................... 123 KAYNAKLAR ......................................................................................................... 131 xii TABLOLAR Tablo 1: AB’nin, “2003/361/EC sayılı Mikro Küçük ve Orta Ölçekli İşletme Tanımlarına İlişkin Komisyon Tavsiye Karar” ına Göre Günümüzde Geçerli Olan KOBİ Tanımı ................................................................................................................ 8 Tablo 2: Dünya Bankası Standartlarına Göre Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı ........................................................................................................................ 10 Tablo 3: OECD’ye Üye Ülkelerin KOBİ Sınıflandırması ................................. 11 Tablo 4: Türkiye’de resmi gazetede yayınlanan KOBİ tanımı kriterleri............ 11 Tablo 5: Katılımcıların Demografik Özelliklerine Göre Dağılımları ................ 87 Tablo 6: Katılımcıların Çalıştığı Firmanın Özelliklerine Göre Dağılımları ....... 87 Tablo 7:Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Durum Tespitine Göre Dağılımları ................................................................................................................................... 88 Tablo 8: Katılımcıların Çalıştıkları Firmanın Genel Performansıyla İlgili Görüşlerine Ait Dağılımları......................................................................................... 89 Tablo 9: Katılımcıların Firma Performansı Ölçme Durumlarına Göre Dağılımları ................................................................................................................................... 89 Tablo 10: KOBİ’lerin Son 3 Yıllık Getiri Oranlarına Göre Dağılımları ............ 89 Tablo 11: KOBİ’lerin Son 3 Yıl İçerisinde Göstermiş Olduğu Performansa Göre Dağılımları.................................................................................................................. 90 Tablo 12: Finansal Okuryazarlık Ölçeğine İlişkin İstatistikler .......................... 91 Tablo 13: Finansal Okuryazarlık Ölçeğinin Maddeleri İle Ölçek Toplam Korelasyonu Değerleri ................................................................................................ 92 Tablo 14: Finansal Okuryazarlık Ölçeğine Ait KMO ve Bartlett Küresellik Testi Sonucu ........................................................................................................................ 93 Tablo 15: Finansal Okuryazarlık Ölçeğinin Öz Değerleri ve Açıkladıkları Varyans Düzeyleri ...................................................................................................... 93 Tablo 16: Finansal Okuryazarlık Ölçeğinin Ölçeği Maddeleri Faktör Yük Değerleri ..................................................................................................................... 95 Tablo 17: Firma Performansı Ölçeğine İlişkin İstatistikler .............................. 96 Tablo 18: Firma Performansı Ölçeğinin Maddeleri İle Ölçek Toplam Korelasyonu Değerleri ................................................................................................ 96 Tablo 19: Firma Performansı Ölçeğine Ait KMO ve Bartlett Küresellik Testi Sonucu ........................................................................................................................ 97 Tablo 20: Firma Performansı Ölçeğinin Öz Değerleri ve Açıkladıkları Varyans Düzeyleri .................................................................................................................... 97 Tablo 21: Firma Performansı Ölçeğinin Ölçeği Maddeleri Faktör Yük Değerleri ................................................................................................................................... 98 Tablo 22: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyeleri, Finansal Bilgi Seviyeleri ve Firma Performansı Arasındaki İlişki ...................................................... 99 Tablo 23: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyeleri Ölçeğine Ait Verilerin Dağılımına Ait Normallik Testi Sonuçları ................................................................. 100 Tablo 24: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyeleri Ölçeğine Ait Betimsel Bulgular .................................................................................................................... 101 Tablo 25: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Cinsiyete Göre Farklılıklarına Ait Bulgular ....................................................................................... 101 Tablo 26: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Yaş Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular .............................................................................. 102 xiii Tablo 27: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Eğitim Durumlarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular .......................................................... 103 Tablo 28: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Sektör Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular .............................................................................. 103 Tablo 29: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Firma Türlerine Göre Farklılıklarına Ait Bulgular .............................................................................. 104 Tablo 30: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Faaliyet Süresi Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular ............................................................. 105 Tablo 31: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Ciro Düzeylerine Göre Farklılıklarına Ait Bulgular .............................................................................. 106 Tablo 32: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Firma Genel Performans Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular .......................................... 106 Tablo 33: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Firma Performansı Ölçme Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular ................................................. 107 Tablo 34: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyesine Ait Verilerin Dağılımına Ait Normallik Testi Sonuçları ......................................................................................... 108 Tablo 35: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerini Belirlemeye Yönelik Bulgular .................................................................................................................... 109 Tablo 36: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Cinsiyete Göre Farklılıklarına Ait Bulgular ....................................................................................... 110 Tablo 37: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Yaş Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular ....................................................................................... 110 Tablo 38: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Eğitim Durumlarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular ....................................................................................... 111 Tablo 39: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Sektör Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular ....................................................................................... 111 Tablo 40: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Firma Türlerine Göre Farklılıklarına Ait Bulgular ....................................................................................... 112 Tablo 41: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Faaliyet Süresi Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular .............................................................................. 112 Tablo 42: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Ciro Düzeylerine Göre Farklılıklarına Ait Bulgular ....................................................................................... 113 Tablo 43: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Firma Genel Performans Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular ............................................................. 114 Tablo 44: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Firma Performansı Ölçme Durumlarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular .......................................................... 114 xiv KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri ASEC American Saving Education Council (Amerika Tasarruf Eğitim Konseyi) EXİMBANK Türkiye İhracat Kredi Bankası FED Federal Reserve System (Amerika Merkez Bankası) FINRA Financial Industry Regulatory Authority (Finansal Endüstri Düzenleme Kurumu) FLEC Financial Literacy and Education Commission (Finansal Okuryazarlık ve Eğitim Komisyonu ) FODER Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği INFE International Network on Financial Education (Uluslararası Finansal Eğitim Ağı) IOSCO International Organization of Securities Commissions (Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonları Örgütü) KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı MEB Milli Eğitim Bakanlığı NCEE National Council on Economic Education OECD Organisation for Economic Co-operation and Development xv (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) PACFC President’s Advisory Council on Financial Capability (Başkan’ın Finansal Yeterlilik Danışma Konseyi) PISA Programme for International Student Assessment (Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı) SPK Sermaye Piyasası Kurulu TCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TEB Türkiye Ekonomi Bankası UNESCO United Nat ions Educat ional, Scient ific and Cultural Organizat ion (Birleşmiş Millet ler Eğit im, Bilim ve Kültür Kurumu) UNICEF United Nat ions Internat ional Children's Emergency Fund (Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu) WB World Bank (Dünya Bankası) xvi GİRİŞ KOBİ’ler, 1970’li yıllarda yaşanan petrol krizi sonrası esnek yapıya sahip olmaları nedeniyle büyük işletmeler ile kıyaslandığında daha az zarar görmüştür, bu durum bu tür işletmelerin ekonomik sistem içerisindeki önemini arttırmış ve ülkeler makroekonomik politikalarında KOBİ’lere daha fazla yer vermeye başlamışlardır. Bunun sonucunda KOBİ’lerin, ülkelerin gelişmişlik düzeyleri fark etmeksizin üretim, katma değer, istihdam, yoksulluğu azaltma, toplumsal refahı sağlama gibi katkıları ortaya çıkmıştır. KOBİ’ler ekonomik ve sosyal kalkınmanın temelini oluşturmuş, dünyada ve ülkemizde ekonominin yapı taşlarından biri haline gelmiştir. OECD 2019 yılı verilerine göre OECD ülkelerinde KOBİ'ler, toplam işletme sayısının yaklaşık olarak % 99'unu temsil etmektedirler. İstihdam ettikleri işgücü yüzdesi ise ülkeden ülkeye değişmekle birlikte toplam işgücünün %60-70’ini oluşturmaktadır. Eurostat, Filipin ve Japonya Ticaret ve Sanayi Bakanlığı 2019 yılı verilerine göre, KOBİ’ler istihdamın İngiltere’de %53,8’ini, Filipinler’de %62’sini, Yunanistan’da %87,9’unu, Japonya’da %68,8’ini, Hollanda’da %63,8’ini, Çek Cumhuriyeti’nde %66,4’ünü oluştururken AB ülkeleri ortalaması %66,6 seviyesindedir. KOBİ’lerin ülke ekonomileri için yarattıkları katma değer son derece önemlidir. OECD ve Eurostat 2019 yılı verilerine göre, yaratılan katma değer Danimarka’da %60,8’ini, Almanya'da %54,4’ünü, Lüksemburg'da %67,7’sini, İsveç’de %61,2’sini, Hollanda’da %62,3’ünü, Fransa’da %55,8’ini ve Avusturya’da %62’sini oluşturmaktadır. TÜİK 2019 yılı verilerine göre ise Türkiye’de KOBİ’lerin sayısı 3,2 milyonu bulmakta ve KOBİ’ler toplam işletme sayısının %99,8’ini oluşturmaktadır. Ölçeklerine göre işletmelere bakıldığında toplam KOBİ’lerin %92,3’ü mikro ölçekli, %6,4’ü küçük ölçekli ve %1,1 ise orta ölçekli işletmedir. KOBİ’ler istihdamın da %72,4’ünü, personel maliyetinin %51,8’ini, cironun %50,4’ünü, üretim değerinin %44,1’i faktör maliyetiyle katma değerin %44’ünü oluştururlar. Bu özelliklere ve verilere göre, tüm ülkelerde KOBİ’lerin performanslarının ülke ekonomilerinin büyümesi ve gelişmesinde büyük bir rolü olduğu görülmektedir. Bu 1 nedenle KOBİ’lerin performanslarını artırabilmek için KOBİ sahiplerinin/yöneticilerinin finansal okuryazar olması gerekmektedir. Aksi durumda KOBİ’ler değişen finansal koşullara uyum sağlamakta zorlanacak, sağlıklı bir finansal yönetim gerçekleştiremeyecek ve zaten yetersiz olan finansal kaynaklarını etkin ve verimli şekilde kullanabilmeleri mümkün olamayacaktır. Bu durum KOBİ’leri başarısız olmaya sürükleyecek, firma performanslarını düşürecek ve hatta iflas etmelerine neden olabilecektir. Finansal okuryazarlık, sadece KOBİ sahipleri/yöneticileri için değil tüm bireylerin, kendi finansal yönetimlerini sağlıklı bir şekilde gerçekleştirmeleri ve ülkelerdeki kaynak israfını azaltmaları bakımından son derece gerekli olan bir kavramdır. Özellikle, 2008 küresel krizinde, bireylerin ve kurumların yüklü miktarlarda borç içinde oldukları, ancak bu borçlarını yönetmek için herhangi bir bütçe planlaması yapmamış oldukları gözlenmiştir. 2008 krizi sonrasında tasarrufların ve borçların nasıl yönetilebileceği konusu gündeme gelmiş ve bu durum finansal okuryazarlık kavramına olan ilgiyi daha çok artırmıştır. Literatürde, finansal okuryazarlık kavramına ait ortak bir tanım bulunmamaktadır. Bu nedenle bu kavramı kullanan araştırmacıların ve kurumların tanımları birbirinden farklılık göstermekte olup tanımlar finansal okuryazar olmanın sadece finansal bilgi ile sınırlı olmadığı, bu bilginin tutum ve davranışlara da yansıması gerektiği konusunda birleşmektedir. Bu çalışmada, bireylerin ve kurumların, finansal konularla ilgili sağlam kararlar alabilmesi ve bu kararları uygulayabilmesi için bilgi, beceri, tutum ve davranış özelliklerine sahip olması gerektiği düşüncesinden hareketle “finansal bilgi”, “finansal tutum” ve “finansal davranış” unsurları finansal okuryazarlık bileşenleri olarak ele alınmıştır. Finansal bilgi; en temel düzeyde, finansal eğitim yoluyla bireyin bütçe, sigorta, tasarruf, yatırım, kredi gibi kavramları, basit faiz ve bileşik faiz hesaplama yöntemlerini, enflasyon, risk ve getiri ilişkisi gibi temel finansal bilgileri edinmesi demektir. Finansal tutum, finansal konular karşısında bireyin kişisel eğilimini ifade etmektedir. Finansal davranış ise finansal konular karşısında bireyin kişisel eğilimini ortaya koyma olarak tanımlanabilmektedir. 2 Finansal okuryazar olmak finansal eğitim almaktan geçmektedir. Bu iki kavram birbirinden bağımsız olamayacaklarından, finansal eğitim alınmadan finansal okuryazarlıktan bahsetmemiz güç olacaktır. Daha önce de belirttiğimiz gibi KOBİ’lerin performanslarının ülke ekonomilerinin büyümesi ve gelişmesinde büyük bir rolü bulunmaktadır ve bu nedenle firma performanslarını artırabilmek için KOBİ sahiplerinin/yöneticilerinin finansal okuryazar olmaları gerektiği vurgulanmıştır. Bu bağlamda, KOBİ sahiplerinin/yöneticilerinin finansal okuryazar olmasının pek çok önemi bulunmaktadır. KOBİ sahiplerinin/yöneticilerinin finansal okuryazar olmaları, işletmenin finansal yönetim fonksiyonlarının etkin bir şekilde yönetilmesini, işletmelerde finansal analiz, finansal planlama, fonların uygun koşullarda sağlanması, alacak yönetimi, nakit yönetimi vb. konularda rasyonel ve doğru kararlar alınmasını sağlayacaktır. KOBİ sahiplerinin/yöneticilerinin finansal okuryazarlığının yüksek olması; Finansal anlamda yaşanan ve yaşanabilecek olumsuz olaylara karşı ihtiyatlı davranmalarını olası finansal kriz anları için acil yönetim planı hazırlamalarını ve yapılması gereken stratejileri belirleyerek kriz ortamından en az şekilde etkilenmelerini Finansal ürün ve hizmetleri doğru değerlendirerek yardımcı olacak ve yüksek işlem maliyetlerinden kaçınmalarını bilinçli kararlar almalarını ve sağlıklı borç yönetimi gerçekleştirebilmelerini Doğru bir şekilde bütçe yönetimi yapmasına katkıda bulunarak işletmenin uzun vadede başarıya ulaşması, kar etmesi, kaynaklarını etkin ve verimli kullanması, hedeflenen sonuçlardan sapmaların azalmasına katkı sağlayacaktır. Araştırma üç bölümden oluşmaktadır. Araştırmanın birinci bölümünde, “Küçük ve orta ölçekli işletmelerin tanımı kapsamı ve önemi” adı altında, KOBİ’lerin tanımlamasında kullanılan kriterlere, Dünyada ve Türkiye’de önemli kuruluşlar tarafından yapılan KOBİ tanımlarına, KOBİ’lerin büyük işletmeler karşısındaki avantaj ve dezavantajlarına ve Dünyada ve Türkiye’de ülke ekonomilerindeki yeri ve önemine değinilmiştir. 3 Araştırmanın ikinci bölümünde, “Finansal okuryazarlık ile ilgili temel kavramlar” adı altında, finansal okuryazarlık kavramını daha iyi anlaşılması ve özümsenmesi için öncelikle okuryazarlık kavramının tarihsel değişiminden bahsedilmeye çalışılmış ve sonrasında finansal okuryazarlık kavramının tanımlarına geçilmiştir. Tanımlardan sonra finansal okuryazarlık kavramının önemine, finansal okuryazarlık bileşenleri olan finansal bilgi, finansal tutum ve finansal davranış tanımlarına değinilmiştir. Finansal okuryazar olmanın ön şartı olan finansal eğitim kavramına yer verilmiş ve öneminden bahsedilmiştir. KOBİ’ler için finansal okuryazarlığın önemi anlatılmaya çalışılmış ve KOBİ’lerin finansal okuryazar olma şartlarına değinilmiştir. Türkiye’de ve Dünyada finansal okuryazarlığın geliştirilebilmesi için yapılan çalışmalara değinilmiştir. Araştırmanın son bölümü olan üçüncü bölümde ise öncelikle yerli ve yabancı literatürde yapılmış olan çalışmalara yer verilmiş ve araştırmanın uygulama kısmına geçilmiştir. Yapılan bu araştırma iki amaç üzerine kurgulanmıştır. Araştırmanın ana amacı, finansal okuryazarlık ile firma performansı arasında ilişki var olup olmadığını belirlemektir. Araştırmanın diğer alt amacı ise finansal okuryazarlık ve finansal bilgi değişkenlerinin cinsiyete, yaş gruplarına, eğitim durumlarına, sektör gruplarına, firma türlerine, faaliyet süresine, ciro düzeylerine, firma genel performans gruplarına ve firma performans ölçme gruplarına göre farklılık olup olmadığını belirlemektir. Bu amaçla, kolayda örnekleme yöntemi ile ulaşılan 120 KOBİ’den veri toplanmıştır. Araştırmanın ana amacına ilişkin yapılan korelasyon analizi sonucunda, Bursa örneklemi çerçevesinde finansal davranış ile firma performansı arasında pozitif zayıf bir ilişki vardır. Finansal bilgi seviyeleri ile firma performansı arasında pozitif zayıf bir ilişki vardır. Finansal okuryazarlık ve finansal tutum değişkenleri ile firma performansı arasında ilişki bulunamamıştır. 4 BİRİNCİ BÖLÜM KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN TANIMI KAPSAMI VE ÖNEMİ 1. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE KOBİ TANIMLARI Küçük ve Orta Ölçekli İşletme (KOBİ)’ler, üretime, istihdama, yatırıma, girişimciliğe ve bölgesel kalkınmaya sağladığı katkılardan dolayı dünya ekonomisinde 1 büyük bir öneme sahiptir. Ekonomilerin temel dinamiği olan KOBİ’ler için; ülkeler arasındaki sanayileşme düzeyi farklılıkları, işletmelerin bağlı oldukları iş kolları ve 2 üretim teknikleri farklılıkları gibi nedenlerle evrensel bir tanım bulunmamaktadır. KOBİ’ler için standart bir tanımın olmaması kurum ve kuruluşlar tarafından verilecek olan desteklerden yararlanmayı zorlaştırmakta, ülkelerin ve ekonomilerinin gelişmesi için hedeflenen politikalarda tutarsızlıklara yol açmaktadır. Bu sebeple çeşitli sektörlerdeki KOBİ’lerin geliştirilmesi ve desteklenmesine yönelik politikaların 3 oluşturulabilmesi için sağlıklı olarak yapılmış KOBİ tanımlamalarına ihtiyaç vardır. Bu bölümde öncelikle KOBİ’ler ile ilgili doğru bir tanım yapılabilmesi için belirlenen nicel ve nitel kriterler ele alınacaktır. Ardından, Dünyada ve Türkiye de bazı kuruluşlarca yapılmış tanımlar üzerinde durulacak KOBİ’lerin genel özelliklerine ve ülke ekonomilerindeki önemine değinilecektir. 1.1. KOBİ’LERİN TANIMLANMASINDA KULLANILAN TEMEL KRİTERLER KOBİ'ler için evrensel bir tanımın yapılamaması çok sayıda KOBİ tanımının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu sebeple KOBİ’ler konusunda bir araştırma yapılırken tanım yerine, tanım yapılırken kullanılacak kriterlerin belirlenmesi daha 1 Sıdıka Başçı, Ayşegül Durucan, “A Review of Small and Medium Sized Enterprises (SMEs) in Turkey”, Yildiz Social Science Review, C. 3, S. 1 (2017), s. 59. 2 Luca Cacciolatti, Soo Hee Lee, Entrepreneurial Marketing for SMEs, 1. b., London: Palgrave Macmillan UK, 2015, ss. 6-7. 3 Tahir Akgemci, KOBİ’lerin Temel Sorunları ve Sağlanan Destekler, Ankara: KOSGEB, 2001, s. 1. 5 4 önemli olmuştur. Söz konusu kriterler 1971 Bolton Raporuna göre nicel kriterler ve 5 nitel kriterler olarak sınıflandırılmıştır. KOBİ'lerin tanımında kullanılan bu sınıflandırma, ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre KOBİ tanımlamalarını oluşturmasına ve işletmelerin ölçeklerine göre homojen bir şekilde değerlendirilmesine katkı 6 sağlamıştır. 1.1.1. Nicel ( Kantitatif) Kriterler Birçok uluslararası kurum, istatistik kurumları, akademisyenler, devlet kurumları vd. özellikle teşvik politikalarının belirlenebilmesi açısından, KOBİ 7 tanımlamalarında genellikle nicel kriterleri kullanmışlardır. 8 KOBİ’lerin tanımlanmasında kullanılan nicel kriterler;  Kullanılan makinelerin miktar ve güçleri,  Üretim miktarı,  Çalışan sayısı,  Yıllık ciro  Yıllık bilanço  Belirli bir süre içerisinde kullanılan hammadde tutarı,  Personele ödenen ücret,  Enerji kullanımı olarak sıralanabilir. 1.1.2. Nitel (Kalitatif) Kriterler Nicel kriterler, işletmelerin büyüklüğünü belirleyici özelliklere sahipken, nitel kriterler ise işletmelerin yönetim ve organizasyon yapısını belirleyici özelliklere sahiptir. 4 Mosa Saleh Al Haddad Al Syed, Supply Chain Management: A model For İmplementation for SME’s in Saudi Arabia, (Doktora Tezi), United States: Sheffield Hallam University, 2012, s. 6. 5 Sara Carter, Dylan Jones-Evans (ed.), Enterprise and Small Business: Principles, Practice and Policy, 2nd ed England: FT Prentice Hall, 2006, ss. 8-9. 6 Gentrit Berisha, Justina Shiroka Pula, “Defining Small and Medium Enterprises: A Critical Review”, Academic Journal of Business, Administration, Law and Social Sciences, C. 1, S. 1 (2015), s. 23. 7 a.yer, ss. 18-19. 8 Gül Çiçek Zengin Bı ntaş, Teknolojik Ürün Geliştirme Sürecinde KOBİ’lere Sağlanan Ar-Ge, İnovasyon Finansman Desteklerinin İstihdama Katkısı: Bursa İli Otomotiv Sektöründe Bir Araştırma, (Doktora Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017, s. 9. 6 9 KOBİ’ler tanımlanırken esas alınan nitel kriterler;  İşletmenin faaliyet gösterdiği iş kolunda sahip olduğu pay,  İşletmenin, profesyonel yöneticiler yerine işletme sahipleri veya kısmi sahipleri tarafından yönetilmesi,  Büyük bir kuruluşun parçasını oluşturmayan bağımsız işletmeler olması, 10  İşletmenin satış ve satın almada pazarlık gücü,  Sermayenin kısıtlı olması,  Kredi sağlama olanakları,  İş bölümü ve uzmanlaşma olarak sıralanabilir. KOBİ tanımlamasında nicel-nitel ayrımı yapılmasına rağmen aşağıda anlatacağımız Dünyada ve Türkiye’deki bazı kuruluşlar tarafından yapılan KOBİ tanımları konusunda ana unsur olarak çalışan sayısı, yıllık ciro ve yıllık bilanço kullanıldığını dolayısıyla “nicel kriterlere” daha fazla yer verildiği görülmektedir. 1.2. DÜNYADA KOBİ TANIMLARI 1.2.1. Avrupa Birliği KOBİ Tanımı KOBİ’ler 2018 yılında, Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerde; tüm işletmeler içerisindeki payın %99,8’ni, istihdamın %66,6’sını ve katma değerin ise %56,4’ünü 11 oluşturmaktadır. KOBİ’lerin ülke ekonomilerindeki büyüklükleri ve istihdam, katma değeri gibi katkılarından, AB komisyon’unda üzerinde çalışılması gereken bir konu olmuş ve AB komisyonu, AB üyesi ülkelerde standart bir tanım oluşturmak amacıyla da 12 çalışmaları başlatmıştır. 9 James Curran, Robert Blackburn, Researching The Small Enterprise, 1. b., United Kingdom: SAGE Publications, 2001, s. 13. 10 Dan Steinhoff, Small Business Management Fundamentals, 2. b., McGraw-Hill Book Company, 1998, s. 9. 11 European Commission, Annual Report on European SMEs 2018/2019: Research & Development And Innovation by SMEs, 2019, https://data.europa.eu/doi/10.2826/500457, ss.121, (12.08.2019). 12 Gianluca Oricchio vd., SME Funding The Role of Shadow Banking and Alternative Funding Options, London: Palgrave Macmillan, 2017, s. 9. 7 AB komisyonu, 1996 yılında KOBİ tanımı içeren ilk tüzüğü kabul etmiş ve bu 13 tüzük 2003 yılında revize edilerek, 1 Ocak 2005’te yürürlüğe girmiştir. Tablo 1: AB’nin, “2003/361/EC sayılı Mikro Küçük ve Orta Ölçekli İşletme Tanımlarına İlişkin Komisyon Tavsiye Karar” ına Göre Günümüzde Geçerli Olan KOBİ Tanımı İşletme Çalışan Sayısı Yıllık Net Satış ve Yıllık Toplam Sınıflandırması Hâsılatı ya Bilanço Mikro < 10 ≤ 2 Milyon € ≤ 2 Milyon € Küçük < 50 ≤ 10 Milyon € ≤ 10 Milyon € Orta < 250 ≤ 50 Milyon € ≤ 43 Milyon € Kaynak: European Commission, Entrepreneurship and SMEs: SME Definition, 2019, https://ec.europa.eu/growth/smes/business-friendly-environment/sme-definition_en, s.11, (17.08.19). Tablo 1’ de görüldüğü gibi, AB komisyonu KOBİ tanımını yaparken çalışan kişi sayısı, yıllık net satış hâsılatı veya yıllık bilanço büyüklüğü kriterlerinden oluşan ölçütleri kullanmıştır. AB’de geçerli olan KOBİ tanımına göre, çalışan sayısı 10’dan az, yıllık net satış hâsılatı veya yıllık mali bilançosu 2 milyon avroyu aşmayan işletmeler mikro ölçekli; çalışan sayısı 50’den az, yıllık net satış hâsılatı veya yıllık mali bilançosu 10 milyon avroyu aşmayan işletmeler küçük ölçekli; çalışan sayısı 250’den az, yıllık net satış hâsılatı 50 milyon avroyu aşmayan veya yıllık mali bilançosu 43 milyon avroyu aşmayan işletmeler ise orta ölçekli işletmeler olarak kabul edilmiştir. Tablo 1’deki bilgilere ek olarak, KOBİ tanımı içerisinde değerlendirilen diğer bir kriter ise hisse senetlerinin veya sermayesinin %25’inden fazlasının büyük bir 14 işletmeye ait olmaması anlamına gelen bağımsızlık kriteridir. 1.2.2. Amerika Birleşik Devletleri KOBİ Tanımı 2018 yılı itibarı ile Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'de yaklaşık 30,7 milyon KOBİ faaliyet göstermekte ve bu rakam ABD ekonomisinin % 98'inden fazlasını temsil 13 European Commission, Commission Staff Working Document: On the Implementation of Commission Recommendation of 6 May 2003 Concerning the Definition of Micro, Small and Medium-Sized Enterprises, 2009, https://ec.europa.eu/docsroom/documents/10033/attachments/1/translations/en/renditions/native, ss. 1-5, (16.08.2019). 14 European Commission, Internal Market, Industry, Entrepreneurship and SMEs, https://ec.europa.eu/growth/smes/business-friendly-environment/sme-definition_en, (17.08.2019). 8 15 etmektedir. Söz konusu KOBİ’lerde 59,9 milyon çalışan istihdam edilmektedir. Ülke ekonomisi içerisindeki büyüklükleri göz önüne alındığında KOBİ’ler önemli yer tutmaktadır. ABD'de net bir KOBİ tanımı olmamakla birlikte tanım yapılırken, çalışan 16 sayısı ve yıllık net satış hasılatı kriterleri kullanılmıştır. ABD’de KOBİ’lere finansal destek sağlayan Küçük İşletme İdaresi (SBA), çalışan sayısı kriterine göre yapmış olduğu tanımda, çalışan sayısı 20-499 arası olan işletmeler küçük ölçekli; çalışan sayısı 500-1499 arası olan işletmeler orta ölçekli; 1500 ve üzeri çalışana sahip olan işletmeler ise büyük ölçekli işletmeler olarak kabul 17 edilmiştir. ABD’de SBA tarafından yıllık net satış hasılatına göre her sektör için farklı bir KOBİ tanımı yapılmaktadır. 2019 yılı itibariyle geçerli olan bazı sektörlere örnek vermek gerekirse, perakende satış sektöründe; yıllık net satış hâsılatı 7,5 milyon ABD Doları aşmayan işletmeler, taşımacılık ve gayrimenkul sektöründe; ortalama yıllık net satış hâsılatı 8 ile 41,5 milyon ABD Doları aşmayan işletmeler KOBİ olarak 18 sınıflandırılan işletmelerdir. Yapılan bu tanımlamalara ek olarak, ABD’de küçük işletme tanımlamasında şirket merkezinin ABD’de olup olmadığı, kar amacı gütmeyen bir işletme olup olmadığı ve bağımsız bir işletme olup olmadığı gibi nitel kriterlerin de kullandığı 19 görülmektedir. 15 SBA, United States Small Business Economic Profile, 2019, https://cdn.advocacy.sba.gov/wp- content/uploads/2019/04/23142719/2019-Small-Business-Profiles-US.pdf, ss.1-4, (18.08.2019). 16 a.yer, ss.1-4. 17 Mustafa Durman, Hüseyin Önder, Ekonominin Minik Devi Kobiler ve KOSGEB Teşvikleri, 1. b., Bursa: Alfa Aktüel, 2007, s. 13. 18 Electronic Code of Federal Regulations, Small Busıness Sıze Regulatıons, C. Title 13 Part 121, 2019, https://www.ecfr.gov/cgi-bin/text- idx?SID=0ff5f0839abff4eec707b4478ed733c6&mc=true&node=pt13.1.121&rgn=div5#se13.1.121_ 1101, (20.08.2019). 19 SBA, Size Standards, 2019, https://www.sba.gov/federal-contracting/contracting-guide/size- standards#section-header-0, (21.08.2019). 9 1.2.3. Dünya Bankası KOBİ Tanımı Dünya Bankası KOBİ sınıflandırmasını; mikro, küçük ve orta ölçekli olarak belirlemiş ve tanımlanmasında ise üç nicel kriter kullanmıştır. Bu kriterler; çalışan 20 sayısı, toplam varlıklar ve yıllık satışlardır. Tablo 2: Dünya Bankası Standartlarına Göre Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı İşletme Çalışan Sayısı Toplam Varlıklar ToplamYıllık Satışlar Sınıflandırması Mikro < 10 < 100 bin $ < 100 bin $ Küçük < 50 < 3 milyon $ < 3 milyon $ Orta < 300 < 15 milyon $ < 15 milyon $ Kaynak: Maria-Mädälina Buculescu,” Harmonization Process in Defining Small and Medium- Sized Enterprises. Arguments for A Quantitative Definition Versus A Qualitative One”, Theoretical and Applied Economics, Vol: XX, No:9, s.106. Tablo 2’ de görüldüğü gibi; çalışan sayısı 10’dan az, yıllık varlıkları ve yıllık satışları 100 bin $ aşmayan işletmeler mikro ölçekli; çalışan sayısı 50’den az, yıllık varlıkları ve yıllık satışları 3 milyon $ aşmayan işletmeler küçük ölçekli; çalışan sayısı 300’den az, yıllık varlıkları ve yıllık satışları 15 milyon $ aşmayan işletmeler ise orta ölçekli işletmeler olarak kabul edilmiştir. 1.2.4. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü Ülkelerinde KOBİ Tanımı Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), ülkelerin sosyal refahını ve sürdürülebilir ekonomik kalkınmasını sağlamak amacıyla 1961 yılında kurulmuştur. Bu amaç doğrultusunda KOBİ’ler, sosyal refahın ve ekonomik kalkınmanın sağlanmasında yarattıkları önemli katkılar nedeni ile OECD tarafından desteklenmektedir. 2019 yılı verilerine göre, OECD ülkelerinde KOBİ'ler tüm işletmelerin % 99'unu temsil etmekte 21 olup katma değerin % 50- 60'ını, istihdamın ise % 60 -70'ini oluşturmaktadır. Aşağıdaki Tablo 3’te gösterildiği gibi, OECD KOBİ sınıflandırmasını; mikro, çok küçük, küçük ve orta ölçekli işletmeler olarak belirlemiştir. Tanımlama kriteri ise çalışan sayısı olarak kabul edilmiştir. 20 Krzysztof Wach, “Small and Medium-Sized Enterprises in the Modern Economy”, The Challenges of Management in Turbulent Times: Global Issues from Local Perspective, Mexico: Universidad de Occidente, 2015, s. 84. 21 OECD, https://www.oecd.org/, (25.08.2019). 10 Tablo 3: OECD’ye Üye Ülkelerin KOBİ Sınıflandırması İşletme Sınıflandırması Çalışan Sayısı Mikro 1-4 Çok Küçük 5-19 Küçük 20-99 Orta 100-500 Kaynak: Meghana Ayyagari, Thorsten Beck, Aslı Demirgu,-Kunt, “Small and Medium Enterprises across the Globe A New Database”, Polıcy Research Workıng Paper, Vol:1, No:1, 2003, s.8. Tablo 3’e göre; çalışan sayısı 1-4 olan işletmeler mikro ölçekli, 5-19 arası çalışanı olan işletmeler çok küçük ölçekli, çalışan sayısı 20-99 arası olan işletmeler küçük ölçekli ve 100-500 arasında çalışanı olan işletmeler ise orta ölçekli işletmelerdir. 1.2.5. Türkiye KOBİ Tanımı Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de standart bir KOBİ tanımı yapılamamış 22 ve birçok kurum tarafından farklı KOBİ tanımları yapılmasına neden olmuştur. Yapılan tanımlardaki karmaşıklığı engellemeye yönelik, “16 Nisan 2005 tarihli Resmi Gazete’de” yayımlanarak yürürlüğe giren, “5331 sayılı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanuna Bir Ek Madde Eklenmesine İlişkin Kanun” çerçevesinde hukuki altyapı oluşturulmuştur. Daha sonra 18 Kasım 2005’te , “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik” Resmi Gazete’de yayımlanarak AB ile uyumlu bir KOBİ tanımı yapılmış, 2012 yılında da tanımda değişikliğe gidilmiş ve 2018’de yürürlüğe girerek Tablo 4’te 23 gösterildiği gibi KOBİ tanımı son halini almıştır. Tablo 4: Türkiye’de resmi gazetede yayınlanan KOBİ tanımı kriterleri İşletme Çalışan Sayısı Yıllık Net Satış ve Yıllık Mali Sınıflandırması Hâsılatı ya Bilanço Mikro < 10 ≤ 3 Milyon TL ≤ 3 Milyon TL Küçük < 50 ≤ 25 Milyon TL ≤ 25 Milyon TL Orta < 250 ≤ 125 Milyon TL ≤ 125 Milyon TL Kaynak: Resmi Gazete, “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik”, 24.06.2018, Sayı: 11828. Tablo 4’de görüldüğü gibi; 10 kişiden az çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı veya mali bilançosu 3 milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler mikro 22 Mehmet Alı Demı rkaya, Kü ük ve Orta l eklı İşletmelerde KOBİ” Fı nansal Planlama ve Fı nansal Rı sk önetı mı olu İle Sürdürülebı lı rlı ğı n Sağlanmasi ve Bı r ygulama rneğı , (Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014, s. 15. 23 KOSGEB, “KOBİ Stratejı sı ve Eylem Planı (2007-2009)”, KOSGEB, 2007, ss. 20-21. 11 işletmeler; 50 kişiden az çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı veya mali bilançosu 25 milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler küçük işletme; 250 kişiden az çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosu 125 milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler orta büyüklükteki işletmeler şeklinde sınıflandırılmıştır. KOBİ’leri desteklemek ve ekonomiye katkılarını artırmak amacıyla kurulan Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), KOBİ’yi; çalışan sayısı 1–50 imalat işletmeleri “küçük ölçekli”, çalışan sayısı 51–250 24 olan imalat işletmeleri “orta ölçekli” işletmeler olarak tanımlanmaktadır. Türkiye İhracat Kredi Banka (EXİMBANK )’sının KOBİ tanımı; “ yasal statüsü ne olursa olsun, bir veya birden çok gerçek veya tüzel kişiye ait olup, 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden, yıllık net satış hâsılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 125 milyon Türk Lirası’nı aşmayan, bağımsız işletme tanımına giren, imalatçı, imalatçı-ihracatçı firma özelliğine sahip mikro, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler” 25 olarak tanımlanmaktadır. Türkiye’de KOBİ’lere finansal destek sağlayan bankalardan biri olan Halk Bankası, KOBİ’leri "250 kişiden az çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı 26 veya mali bilançosu 125 milyon lirayı aşmayan işletmeler" olarak tanımlamıştır. Hazine Müsteşarlığı ise KOBİ'leri, “imalat sektöründe 250 kişiden az çalışan ile faaliyet gösteren ve yasal defter kayıtlarında arsa ve bina niteliğindeki gayrimenkuller dışında makine ve teçhizat, tesis, demirbaş, taşıt araç ve gereçleri vb. kalemlerin toplamının net tutarı 400 milyon TL'yi geçmeyen işletmeler” olarak tanımlamıştır. Öte yandan, çalışan sayısı kriterine göre oluşturulan sınıflandırmada KOBİ’ler 3 gruba 27 ayrılmıştır. Buna göre KOBİ'ler; 24 Akgemci, KOBİ’lerin Temel Sorunları ve Sağlanan Destekler, s. 3. 25EXİMBANK, Bankamız KOBİ Tanımında apılan Değişiklik Hakkında Duyuru, 2018, https://www.eximbank.gov.tr/tr/duyurular/2018-yili-duyurulari/bankamiz-kobi-taniminda-yapilan- degisiklik-hakkinda-duyuru, s.1, (27.08.2019). 26 Resmi Gazete, “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”, 24.06.2018, Sayı: 30458, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/06/20180624.htm, ss.22-23, (28.08.2019). 27 Dilek Teksöz, “Basel II’nı n KOBİ’lerı n Fı nansmanına Etkı lerı ”, Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1 (2007), s. 196. 12 Çok Küçük Ölçekli:1-9 arasında çalışana sahip olan Küçük Ölçekli: 10-49 arasında çalışana sahip olan Orta Ölçekli: 50-250 arasında çalışana sahip olan işletmeler olarak sınıflandırılmıştır. Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın tanımına göre ise KOBİ'ler, “imalat sektöründe faaliyette bulunan, en fazla 200 kişi istihdam eden, arsa ve binalar haricinde sabit sermaye tutarı bilanço değeri itibariyle toplam 2 milyon ABD doları ve karşılığı TL'yi 28 aşmayan işletmeler” olarak tanımlamıştır. 2. KOBİ’LERİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI Günümüz ticari ortamında rekabet etmek için bir işletmenin kendi avantajlarının ve dezavantajlarının farkında olması rakipleri karşısında üstünlük sağlayabilmesini kolaylaştırmaktadır. Rakipler karşısında üstünlük sağlayabilmenin bir diğer yolu da dezavantajların zamanında tespit edilip, müdahale edilerek avantaja dönüştürülmesinden geçmektedir. Bu bağlamda KOBİ’lerin avantaj ve dezavantajlarının tespit edilmesi rekabet üstünlüğü sağlamak konusunda önemli bir etkendir. 2.1. KOBİ’LERİN BÜYÜK İŞLETMELER KARŞISINDA AVANTAJLARI Dünya ekonomisinde önemli bir rol oynayan KOBİ’ler, büyük işletmeler karşısında bazı üstünlüklere sahiptir. KOBİ’lerin müşterilerin ihtiyaçlarını takip etmesi ve çalışanları ile yakın ilişkiler kurması pazarlama, hizmet ve üretim konularında büyük 29 işletmelere göre daha esnek yapıda olmasını sağlamaktadır. KOBİ’lerin, faaliyette bulundukları pazarlar büyük işletmelere göre daha sınırlıdır. Bunun sonucunda bulunduğu pazarı daha iyi analiz ederek, pazarın eksik yönlerini tespit eder ve müşterilerin ihtiyaçlarını doğru bir şekilde belirleyebilirler. KOBİ’ler, büyük işletmelere göre esnek üretim avantajına sahip olduklarından değişen 28 a.yer, s.196. 29 Akgemci, KOBİ’lerin Temel Sorunları ve Sağlanan Destekler, ss. 15-16. 13 pazar şartlarına ve talep değişikliklerine daha hızlı uyum sağlar ve bunu daha düşük 30 maliyetle gerçekleştirebilirler. Büyük işletmeler ölçek ekonomisinin sağlamış olduğu maliyet avantajından yararlanmak amacıyla uzun bir süre aynı ürünü üretmek zorundadırlar. Bu durumda büyük işletmeler, ihtiyaç duyulan ara ürünleri kendileri üretmek yerine genelde KOBİ’lerden tedarik etmeyi tercih etmektedir. Bu durum KOBİ’lere büyük işletmelerin 31 yan sanayisini oluşturarak önemli rekabet avantajı sağlamaktadır. KOBİ’lerin hiyerarşik bir organizasyon yapılarının olmaması nedeni ile çalışanlar ve işletme sahibi/yönetici arasında yakın ilişkiler kurulmaktadır. Bu ilişkiler sonucu hem çalışanların performansları kolay bir şekilde takip edilmekte hem de çalışanlarla olumlu ilişkiler kurulabilmekte ve bu durum işletme performansını da 32 olumlu etkilemektedir. KOBİ’ler, büyük işletmelerden farklı olarak geniş coğrafi alanlarda faaliyet göstererek girişimcilik ruhunun ve becerilerinin gelişimini ve yaygınlaşmasını desteklemekte, kentsel ve kırsal alanlar arasındaki ekonomik eşitsizliklerin azaltılmasına yardımcı olmaktadırlar. Ayrıca uzun vadede ekonomik gelişmeye yarar sağlayarak istihdam yaratmada ve dolayısıyla yoksulluğu azaltmada önemli bir rol 33 oynamaktadırlar. 2.2. KOBİ’LERİN BÜYÜK İŞLETMELER KARŞISINDA DEZAVANTAJLARI KOBİ’ler, sınırlı sermaye ile kuruldukları için sermaye yetersizliği ve fon temininde yaşanan sıkıntılar dezavantajlarının başında gelmektedir. Sınırlı sermaye ile kurulan KOBİ’ler, çevresel etkenlerdeki olumsuzluklardan etkilenmektedirler. Özellikle de ekonomik dalgalanmaların olduğu zamanlarda ödeme 30 Ovidiu Nicolescu, “Main Features of SMEs Organisation System”, Eview of International Comparative Management, C. 10, S. 3 (2009), ss. 410-11. 31 Figen Ertan, Kü ük ve Orta Büyüklüktekı İşletme KOBİ ’lere Sağlanan Kamusal Ar-Ge Teşvı klerı : Kamusal Ar-Ge Teşvı klerı nı n KOBiİ’ler Üzerı ndekı Etkı lerı ne önelı k Bı r Anket alışması, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010, s. 26. 32 Robert J. McIntyre, The Role of Small and Medium Enterprises in Transition: Growth and Entrepreneurship, 1. b., Helsinki: World Institute for Development Economics Research, 2001, s. 11. 33 Sarwar Hobohm, “Small and Medium-Sized Enterprises in Economic Development: The UNİDO Experience”, Journal of Economic Cooperation, C. 22, S. 1 (2001), ss. 3-5. 14 gücünde yaşadıkları sıkıntılar sonucu öz sermayeleri erir ve KOBİ’leri kredi kullanımı 34 gibi kaynak arayışına yöneltir. Finansal sorunların aşılmasında kullanılan yöntemlerden biri yabancı kaynak kullanımıdır. KOBİ'lerin, yabancı kaynak temini büyük işletmelere göre daha zordur. Çünkü bankacılık faaliyetlerinin daha çok büyük işletmelerin lehine olması, devlet teşvik politikalarının fon temini için yeterli olmaması yabancı kaynak temininde 35 sorunlara yol açmaktadır. Ayrıca büyük şirketler borsada işlem gördükleri için finansal bilginin şeffaflığı söz konusu olduğundan bankalar, yatırımcılar vb kurum ve 36 kuruluşlar büyük şirketlere yönelmektedir. KOBİ sahibi veya yöneticisi işletme içerisinde çoğu zaman finans, üretim, pazarlama vb. konuları tek elden yürütmektedir. KOBİ yöneticilerinin birçok farklı alanla uğraşıyor olması yapılan iş yükünü arttırmakta ve bu durum; yeni üretim metotlarının hayata geçirilmesi, finansal alternatiflerin değerlendirilmesi, mali tabloların yorumlanması gibi birçok teknik bilgi gerektiren konularda sorunlara yol açmakta ve 37 KOBİ’ye rekabet etme konusunda dezavantaj yaratmaktadır. KOBİ’lerin, büyük işletmeler karşısındaki dezavantajları arasında kurumsallaşamama sorunu bulunmaktadır. KOBİ sahiplerinin işletmeyi benimsemesi sonucu yönetimi uzman kişilerle paylaşmak istememesi, büyümenin yaratacağı riskleri göze alamama gibi nedenler işletmenin kurumsallaşmasının önüne geçmektedir. Bunun 38 sonucunda büyük işletmelerle rekabet etmede zorlanmaktadırlar. KOBİ’lerde, kurumsallaşmanın olmaması veya az olması, finansal sorunlarının bulunması vb. nedenlerden dolayı teknolojik yenilikleri takip etmede ve kendi 34 Nuri Hacıevliyagil, “KOBİ’lerı n Fı nansman Sorununa Bı r Çözüm Önerı sı : Mı llı Ekonomı Modelı (MEM)”, önetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, C. 14, S. 3 (2016), s. 36. 35 A.yer, s.36. 36 Thao T. Nguyen, Capital Structure Determinants of Small and Medium Enterprises (SMEs) and Large Sized Enterprises (LSEs): Evidence from U.S. Public Companies, (Yüksek Lisans Tezi), Minnesota: The College of St. Scholastica, 2014, s. 13. 37 Simon Bridge, Ken O’Neill, Stan Cromie (auth.), Understanding Enterprise, Entrepreneurship and Small Business, 1. b., United Kingdom: Palgrave Macmillan, 1998, s. 137. 38 Erkan Emecen, Hüseyin Çiçek, “KOBİ’lerin Yönetim ve Organizasyon Sorunları: Burdur İli İmalat Sektöründeki İşletmeler Üzerinde Bir Araştırma”, luslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 1 (2016), s. 145. 15 teknolojilerini üretmede zorlanırlar. Bu durum büyük işletmeler karşısında ürün ve 39 hizmet kalitesi açısından geride kalmalarına neden olmaktadır. Bir işletmenin geniş çaplı üretim veya hizmet sunması sonucu birim maliyetinin düşmesine ve maliyet konusunda avantaja geçmesine ölçek ekonomisi denmektedir. Büyük işletmeler geniş çaplı üretim yapmaları sonucunda ölçek ekonomisinden yararlanabilmekte ve işletmenin kar edip büyümesi konusunda avantaj sağlayabilmektedir. Ancak KOBİ olarak sınıflandırılan işletmeler genelde siparişe dayalı üretim yaptıklarından ölçek ekonomisinden yararlanamamakta ve bu konuda 40 dezavantaj yaşamaktadırlar. 3. KOBİ’LERİN DÜNYA VE TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ 3.1. KOBİ’LERİN DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ 1970’li yıllarda ortaya çıkan petrol krizi büyük işletmelerin, küçülmeye gitmesine ya da iflas etmesine neden olmuştur. KOBİ’ler bu krizden esnek yapılarının 41 getirmiş olduğu avantajdan ötürü daha az zarar görmüştür. Bu durum KOBİ’lere, hükümet politikalarında daha fazla yer verilmesine neden olmuş ve bu sayede KOBİ’ler 42 pek çok ülkede makro ekonomik politikaların temelini oluşturmaya başlamıştır. 1980’lerde serbest piyasa ekonomisine geçiş yapıldıktan sonra rekabet edebilmede KOBİ’ler önemli bir rol oynamışlardır. Çünkü başarılı olan girişimciler potansiyel girişimcileri teşvik ederek, büyük işletmelerin piyasayı kontrol etme gücünü 43 azaltmış, piyasalarda rekabet ortamının güçlenmesine yardımcı olmuşlardır. Rekabetin 39 Suzana Pavic, The Creation of Competitive Advantage in SMEs Through E-Business, (Doktora Tezi), United Kingdom: University of Sheffield, 2010, ss. 22-35. 40 Ovidiu-Iliuta Dobre, “Differences of Organizational Culture Between Small and Large Enterprises”, Economic Sciences Series, C. XVI, S. 1 (2016), ss. 296-301. 41 David John Storey, Small Firms in Regional Economic Development: Britain, Ireland and the United States, 1. b., England: Cambridge University Press, 1985, s. 1. 42 Hidayet Keskin, Canan Şentürk, “The Importance of Small and Medium-Sized Enterprises (SMEs) in Economies: Swot Analyses of the SME Sector in Turkey and Albania”, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, C. 3, S. 1 (2010), s. 120. 43 Ludovica Ioana Savlovschi, Nicoleta Raluca Robu, “The Role of SMEs in Modern Economy”, Economia Seria Management, C. 14, S. 1 (2011), s. 278. 16 artmasıyla faaliyetlerine devam etmek isteyecek olan KOBİ’ler yenilik arayışına girerek 44 ekonomik büyümenin hızlanmasını da sağlamıştır. KOBİ’ler, ülkelerin gelişmişlik seviyeleri fark etmeksizin üretim, katma değer, yatırım, ihracat, yoksulluğu azaltma, toplumsal refahı sağlama vb. katkılarıyla 45 ekonomik ve sosyal kalkınmanın temelini oluşturmaktadır. OECD 2019 yılı verilerine göre KOBİ'ler, toplam işletme sayısının yaklaşık 46 olarak % 99'unu temsil etmektedirler. İstihdam ettikleri işgücü yüzdesi ise ülkeden ülkeye değişmektedir. Eurostat, Filipin ve Japonya Ticaret ve Sanayi Bakanlığı 2019 yılı verilerine göre, istihdamın İngiltere’de %53,8’ini, Filipinler’de %62’sini, Yunanistan’da %87,9’unu, Japonya’da %68,8’ini, Hollanda’da %63,8’ini, Çek 47 Cumhuriyeti’nde %66,4’ünü oluştururken AB’de %66,6’sını oluşturmaktadır. KOBİ’lerin katma değere katkısı da ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. OECD ve Eurostat 2019 yılı verilerine göre, katma değer Danimarka’da %60,8, Almanya'da %54,4 Lüksemburg'da %67,7, İsveç’de %61,2, Hollanda’da %62,3, 48 Fransa’da %55,8 ve Avusturya’da %62 oranlarında değişmektedir. Bu özelliklere ve verilere göre, tüm ülkelerde KOBİ'lerin aktif bir rolü olduğu görülmektedir. Bugün piyasaların küreselleşmesiyle beraber, tüm ülkeler KOBİ'lerin sosyal ve ekonomik değişimlere daha hızlı uyum sağladıklarını düşünmektedir. Bu nedenle KOBİ’lerin rekabet etme güçlerini ve teknolojik seviyelerini arttırmalarını sağlamaları için bir takım destek ve teşvikler verilmiş ve bu destek ve teşviklerin 49 artırılabilmesi için çalışmalar hızlandırılmıştır. 44 OECD, “Enhancing the Contributions of SMEs in a Global and Digitalised Economy”, Meeting of the OECD Council at Ministerial Level, Paris: OECD, 2017, s. 7, https://www.oecd.org/industry/C- MIN-2017-8-EN.pdf. 45 McIntyre, The Role of Small and Medium Enterprises in Transition: Growth and Entrepreneurship, s.9. 46OECD, https://www.oecd.org/, (26.08.2019). 47 Savlovschi, Robu, “The Role of SMEs in Modern Economy”, ss. 278-80. 48 OECD, “Enhancing the Contributions of SMEs in a Global and Digitalised Economy”, s. 6. 49 Keskin, Şentürk, The Importance of Small and Medium-Sized Enterprises (SMEs) in Economies: Swot Analyses of the SME Sector in Turkey and Albania, s.122. 17 3.2. KOBİ’LERİN TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ Türkiye’de KOBİ’lerin önem kazanması 1980 yılından sonra olmuştur. 1980 yılı öncesinde KOBİ’ler, Türkiye’de önemli kuruluşlar olmasına rağmen KOBİ’lerin gelişmesini ve güçlenmesini sağlayacak yeterli politikalar bulunmamaktaydı. Ancak 1980 yılı itibariyle özellikle de AB’ye uyum çalışmalarının başladığı son zamanlarda KOBİ’lerin ekonomik anlamda ne kadar önemli kuruluşlar olduğu anlaşılmaya başlanmış ve KOBİ’leri geliştirecek ve güçlendirecek politikalara daha fazla önem verilmiştir. Türkiye’de KOBİ’leri, Cumhuriyet öncesi, Cumhuriyetin ilk yılları, 1950- 50 1980 yılları ve 1980 sonrası olarak değerlendirmek mümkündür. Türk girişimciliğinin temeli olarak bilinen ahilik (zamanla lonca olarak adlandırılmış) teşkilatı Cumhuriyet öncesi dönemde ekonomik ve sosyal açıdan önemli bir paya sahip olmakla beraber uzun yıllar varlığını sürdürmüştür. Ancak Cumhuriyetin kurulması ile beraber birçok alanda yapılan reformlar ekonomik ve sosyal alanda köklü dönüşüme sebep olmuş ve bu değişimlere ayak uyduramayan ahilik teşkilatı varlığını 51 sürdürememiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında; ülkenin kalkınmasını sağlamak amacıyla 1923 yılında İktisat kongresi yapılmış, sanayileşmeyle ilgili önemli kararlar alınmıştır. Bu kararlar doğrultusunda, “Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu” çıkarılmış, “Sanayi ve Maadin Bankası” kurulmuştur. Böylece sanayileşmeyle ilgili ilk yasal düzenlemelerin alt yapısı oluşturulmuştur. Daha sonrasında 1927 yılında Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarılarak küçük işletmeciliğe yönelik çalışmalar başlatılmıştır. Sanayi tabanını oluşturmak amacıyla devlet harekete geçmiş ve bu doğrultuda sanayinin gelişmesini sağlamak amacıyla “Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planını” oluşturmuştur. Bu süreç 52 İkinci Dünya Savaşına kadar devam etmiştir. 50 Süleyman Özdemir, Halis Yunus Ersöz, Halil İbrahim Sarıoğlu, “Küçük Girişimciliğin Artan Önemi ve KOBİ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, S. 53 (2007), s. 107. 51 Mustafa Aykaç, Zeki Parlak, Süleyman Özdemir, Küreselleşme sürecinde rekabet gücünün artırılması ve Türkiye’de KOBİ’ler, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası, 2008, ss. 133-34. 52 Özlem Genç, Avrupa Bı rlı ğı Üyelı k Sürecı nde Türkı ye’de KOBİ’ler ve Gı rı şı mcı lı k, (Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017, s. 98. 18 1950 yılı itibariyle girişimci yaratmak ve var olan girişimcileri desteklemek politikası yürütülmüş bu politikanın sonucunda “Türk Girişimciler Grubu” oluşmuştur. 53 Ancak bunların sayısı ve nitelikleri beklentileri karşılayacak seviyeye ulaşamamıştır. 1970’li yıllarda yaşanan petrol krizi ile beraber dünya genelinde ekonomik yavaşlama ve talepte düşüş yaşanmış bunun sonucunda gelişmekte olan ülkelerde var olan ithal ikameci yaklaşım yerine ihracata dayalı bir ekonomik politikayı uygulama 54 fikri ortaya çıkmıştır. Türkiye’de 1980’li yıllardan itibaren girişimciliğe gereken önem verilmeye başlanmıştır. 24 Ocak 1980 kararlarıyla beraber Türkiye yeni bir yola girmiş ve yapısal bir dönüşüm hareketi başlatmıştır. Bunun sonucunda Türkiye ithalata dayalı olan ekonomik yapısını ihracata dayalı bir yapıya dönüştürme yönünde adımlar atmıştır. Bu durum girişimciliğe gereken önemin verilmesini sağlamış ve girişimciliği ve 55 girişimcileri öne çıkartmıştır. Tarihsel süreçte görüldüğü üzere ülkemizde küçük işletmeler, ekonominin gelişmesindeki ve kalkınmasındaki önemini korumuş ve bu nedenle verimliliklerinin artması için desteklenmiş ve günümüze kadar önemini koruyarak gelmiştir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de sosyal ve ekonomik katkıları sağlamasından dolayı ekonominin yapı taşlarından biri haline gelmiştir. Ülkemizde KOBİ’lerin sağladığı sayısal değerlere bakmak önemini daha anlaşılır yapacaktır. TÜİK 2019 yılı verilerine göre Türkiye’de KOBİ’lerin, 3,2 milyon sayısı bulunmakta ve KOBİ’ler toplam işletmelerin %99,8’ini oluşturmaktadır. Ölçeklerine göre baktığımızda %92,3 oranı ile en fazla mikro ölçekli işletmelerin olduğu görülmektedir. Küçük ve orta ölçekli işletmelerin oranı ise sırasıyla %6,4 ve %1,1’dır. KOBİ’ler istihdamın da %72,4’ünü, personel maliyetinin %51,8’ini, cironun 53 Özdemir, Ersöz, Sarıoğlu, “Küçük Girişimciliğin Artan Önemi ve KOBİ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri”, s. 182. 54 Genç, Avrupa Bı rlı ğı Üyelı k Sürecı nde Türkı ye’de KOBİ’ler ve Gı rı şı mcı lı k, s. 101. 55 Özdemir, Ersöz, Sarıoğlu, “Küçük Girişimciliğin Artan Önemi ve KOBİ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri”, s. 182. 19 %50,4’ünü, üretim değerinin %44,1’i faktör maliyetiyle katma değerin %44’ünü 56 oluştururlar. TÜİK 2019 yılı verilerine göre sektör bazında KOBİ’lerin en yaygın olduğu alanlar; gayrimenkul, ticaret, ulaştırma, tarım ve turizmdir. KOBİ’lerin; %36,3’ü toptan ve perakende ticaret, %14,4’ü ulaştırma ve depolama, %12,4’ü imalat sektöründe 57 faaliyet göstermektedir. TÜİK 2019 yılı verilerine göre ülkemizde ihracatın %36,6’sını ithalatın 58 %21,5’ini KOBİ’ler sağlamaktadır. Türkiye’deki KOBİ’ler genelde emek-yoğun üretim yapmakla birlikte son yıllarda teknolojiye duyulan ihtiyacın artması nedeniyle orta-yüksek düzeyde teknoloji 59 üretimi yapan işletme sayıları da artmaya başlamıştır. 56TÜİK, Kü ük ve Orta Büyüklükteki Girişim İstatistikleri, 2020, Sayı:37548, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Kucuk-ve-Orta-Buyuklukteki-Girisim-Istatistikleri-2019- 37548, (25.03.2020). 57 a.yer. 58 a.yer. 59 Can Uz, “KOBİ Finansmanına Bütüncül Bakış”, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş, 2019, s. 5.. 20 İKİNCİ BÖLÜM FİNANSAL OKURYAZARLIK İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1. FİNANSAL OKURYAZARLIK KAVRAMI Finansal okuryazarlık kavramına değinmeden önce okuryazarlık kavramının tarihsel değişiminin anlatılması finansal okuryazarlığın daha iyi anlaşılması açısından yol gösterici olacaktır. Okuryazarlık tanımı ilk defa 1950 yılında yapılmış ve bu tanım “Günlük yaşantımız ile ilgili basit ve kısa cümleleri anlayarak, okuyup yazabilen kişi” olarak ifade edilmiştir. Bu ifadeyle okuryazarlık kavramı, okuma yazma becerisi ile sınırlı 60 kalmıştır. Sonraki yıllarda, ülkelerin sosyal ve ekonomik kalkınması için temel seviyede okuma-yazma öğretisinin tek başına yeterli olmadığı düşüncesi yaygınlaşmıştır. Örneğin, UNESCO tarafından 1963 yılında Tahran’da, “Eğitimsizlikle Mücadele Kongresi,” düzenlenmiş ve bu kongre, “ kalkınma ile okuryazarlık arasındaki” ilişkiyi vurgulayarak “işlevsel okuryazarlık kavramının” önemini ortaya çıkartmıştır. Okuryazarlık tanımı artık hem bireyin hem de yaşadığı toplumun kalkınabilmesine fayda sağlayacak düzeyde gerekli olan bilgiyi edinme ve onu kullanabilme becerisi 61 olarak tanımlanmıştır. 1984 yılından sonra işlevsel okuryazarlık kavramı, çok işlevsel okuryazarlık kavramına dönüşmüş ve bu sayede her alanda kalkınmanın sağlanması, yaşam koşullarının iyileşmesi ve bilinçli kararlar alınması vb. amaçlarla köklü bir değişiklik yapılmıştır. Sadece yetişkinler için geçerli olan okuryazarlık çocuklar için de geçerli 62 hale getirilmiş, ilköğretimin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması sağlanmıştır. 60 Hayati Adalar, Sosyal Bilgiler ğretmen Eğitiminde Finansal Okuryazarlık ve ğretimi: Bir Model nerisi, (Doktora Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2019, ss. 23-24. 61 Franco Vaccarıno vd., “Daring to Define Literacy In The 21stcentury”, New Literacies: Reconstructing Language and Education, United Kingdom: Cambridge Scholars Publishing, 2013, s. 3. 62 Firdevs Güneş, “Okur-Yazarlık Kavramı ve Düzeylerı ”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 27, S. 2 (2019), ss. 503-4, doi:10.1501/Egifak_0000000368. 21 1990’lardan sonra okuryazarlık kavramı, yaşanan teknolojik gelişmelere ve bilgiye erişimin kolaylaşması gibi nedenlere bağlı olarak değişmiş birçok okuryazarlık 63 kavramı ortaya çıkmıştır. Yeni okuryazarlık; bilgisayar okuryazarlığı, teknoloji okuryazarlığı, bilgi okuryazarlığı, istatistiksel okuryazarlık, internet okuryazarlığı, finansal okuryazarlık ve medya okuryazarlığı gibi türleri kapsayan bir kavram haline 64 gelmiştir. Daha önce de ifade edildiği üzere, okuryazarlık kavramı süreç içinde sürekli değişim göstermiş, ekonomik ve sosyo-kültürel anlamda toplumsal kalkınmanın sağlamasında gerekli bir koşul haline gelmiştir. Okuryazarlık, içinde bulunulan toplumun koşulları ve ihtiyaçları doğrultusunda gelişmiş ve çeşitlenmiştir. 2008 küresel krizi finansal okuryazarlık kavramını, bu kavramın önemini ve eksikliğini ön plana çıkarmıştır. Krizde, bireylerin ve kurumların yüklü miktarlarda borç içinde oldukları, ancak bu borçlarını yönetmek için herhangi bir bütçe planlaması yapmamış oldukları gözlenmiştir. 2008 krizi sonrasında tasarrufların ve borçların nasıl yönetilebileceği konusu gündeme gelmiş ve bu durum finansal okuryazarlık kavramına olan ilgiyi 65 artırmıştır. Literatürde, finansal okuryazarlık kavramına ait ortak bir tanım bulunmamaktadır. Bu nedenle bu kavramı kullanan araştırmacıların ve kurumların tanımları farklılık göstermektedir. Hatta bazı ülkelerde, “finansal farkındalık”, “finansal yeterlilik” ve “finansal eğitim” kavramları finansal okuryazarlık kavramı yerine 66 kullanılmaktadır. Türkçede okuryazarlık, “okuryazar olma durumu”, okuryazar kişi ise, “okuması yazması olan, öğrenim görmüş kimse” olarak tanımlanmaktadır. Finansal okuryazar 63 Adalar, Sosyal Bilgiler ğretmen Eğitiminde Finansal Okuryazarlık ve ğretimi: Bir Model nerisi, s. 24. 64 C. L Mason, R. M Wilson, Conceptualising Financial Literacy, United Kingdom: Loughborough University, 2000, ss. 15-16. 65 Leora F Klapper, Annamaria Lusardi, Georgios A Panos, “Financial Literacy and the Financial Crisis”, Natıonal Bureau of Economıc Research, S. 17930 (2012), s. 2. 66 Habil Gökmen, Finansal Okuryazarlık, 1. b., İstanbul: Hiperlink, 2012, s. 17. 22 olan kişi, temel düzeyde finans bilgisine sahip olan ve bu bilgiyi finansal kararlarında 67 kullanabilen kişi olarak tanımlanmaktadır. 1.1. FİNANSAL OKURYAZARLIK TANIMLARI Finansal okuryazarlık kavramının tek bir tanımı bulunmamasına rağmen tanımlar belirli kavram çerçevesinde yapılmıştır. Bu kavram çerçevesi aşağıda 68 belirtildiği gibidir.  Finansal kavramların bilgisi  Finansal kavramlarla iletişim kurabilme  Kişisel finansı yönetme becerisi  Uygun finansal kararlar verme becerisi  Gelecekteki finansal ihtiyaçlar için planlamanın etkili bir şekilde yapılabilmesidir. Çeşitli çalışmalar ve kurumlar tarafından yapılan finansal okuryazarlık tanımlarına bakıldığında: Finansal okuryazarlık, 1992 yılında Noctor vd. tarafından “Bireylerin tasarruflarını yönetebilmeleri için bilgiyi bilinçli bir şekilde kullanması, yönetebilmesi 69 ve kararlarını etkili bir şekilde alması” olarak tanımlanmıştır. Hendrisk ise finansal okuryazarlığı, “Ömür boyu sürecek refah bir yaşam için finansal kaynakları etkin bir şekilde yönetmek için bilgi ve becerileri kullanma 70 yeteneğidir” şeklinde tanımlamıştır. Fernandes vd. çalışmalarında finansal okuryazarlığı, “Kişisel finansa özgü insan 71 sermayesi” olarak tanımlamaktadır. 67 a.yer, ss. 17-18. 68 David L. Remund, “Financial Literacy Explicated: The Case for a Clearer Definition in an Increasingly Complex Economy”, Journal of Consumer Affairs, C. 44, S. 2 (2010), s. 279, doi:10.1111/j.1745- 6606.2010.01169.x. 69 Joseph Kai Kow Yeo, “Infusing Financial Literacy in Primary Mathematics: A Proposed Framework for Instruction”, International Handbook of Financial Literacy, Singapore: Springer, 2016, s. 604. 70 Toma P Hendriks, National Financial Literacy Strategy, New York: Nova Science, 2010, s. 1. 71 Daniel Fernandes, John G. Lynch, Richard G. Netemeyer, “Financial Literacy, Financial Education and Downstream Financial Behaviors”, Forthcoming in Management Science, 2014, s. 4. 23 Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonu (IOSCO) finansal okuryazarlığı, “Yatırımcıların her bir temel yetkinliği edinmeleri için gerekli olan bilgi, tutum ve 72 davranışların bütünü olarak” tanımlamaktadır. Temizel ve Bayram tarafından yapılan finansal okuryazarlık tanımı, “Gündelik yaşamda kullanılan finansal araçların seçiminde bilgi temelli kararlar verebilmeyi 73 sağlayan yeterlilik düzeyini” ifade etmek olarak yapılmıştır. Gökmen , “Bireyin finansal sağlığını sağlamak ve korumak için gereken finansal bilgi, beceri, tutum ve davranışlardan oluşan bileşen” olarak finansal okuryazarlığı 74 tanımlamıştır. 2012 yılında Türkiye’de kurulan Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği (FODER) finansal okuryazarlığı, “Bireylerin gelirlerini, birikim ve yatırımlarını akıllıca değerlendirip, bütçelerini doğru yönetebilme yetkinliğine sahip olabilmesi” şeklinde 75 tanımlamıştır. Yapılan tanımlar birbirinden farklı olsa da tanımların ortak noktası finansal okuryazar olmanın sadece finansal bilgi ile sınırlı olmadığı, bu bilginin tutum ve davranışlara da yansıması gerektiği konusunda birleşmektedir. Ancak bu şekilde finansal kararlarımız etkili ve verimli olabilmektedir. 1.2. FİNANSAL OKURYAZARLIĞIN ÖNEMİ Finansal okuryazarlık, finansal sistemin sağlıklı işleyebilmesinde önemlilik arz etmektedir. Çünkü finansal piyasaların serbestleşmesiyle birlikte rekabet artmış ve bu durum yeni ürünlerin ve hizmetlerin çeşitlenmesine ve karmaşıklaşmasına yol açmıştır. Bu ürün ve hizmetlerin yaratmış olduğu riskler ve fırsatlar içinde karar vermek bireylerin sorumluluğuna bırakılmıştır. Bu nedenle bireylerin doğru finansal kararlar alması ve bu kararları yönetebilmesi için finansal okuryazar olması gerekmektedir. 72 IOSCO, Core Competencıes Framework On Fınancıal Lıteracy For Investors, 2019, https://www.iosco.org/news/pdf/ıosconews546.pdf. ss.1-3,(06.10.2019) 73 Fatih Temizel, Fatih Bayram, “Fı nansal Okuryazarlık: Anadolu Ünı versı tesı İktı sadı İdarı Bı lı mler Fakültesı (İİBF) Öğrencı lerı ne Yönelı k Bı r Araştırma”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C. 12, S. 1 (2011), s. 73. 74 Gökmen, Finansal Okuryazarlık, s. 4. 75 FODER, https://www.fo-der.org/, (06.10.2019). 24 Doğru alınmayan kararlar hem bireyin finansal refahını hem de finansal sistemin 76 işleyişini olumsuz etkileyeceğinden finansal okuryazarlık büyük önem arz etmektedir. Finansal sistem içerisinde, finansal okuryazarlık düzeyi yüksek olan bireylerin yer alması finansal piyasaların şeffaflığını artırmada önemli rol oynamaktadır. Çünkü finansal okuryazar olan bireyler almak istediği ürün hakkında önceden araştırma yapacağından bilinçli olacak ve finansal kurumlara danışırken daha fazla bilgi talebinde bulunacaklardır. Böylece finansal okuryazar olan bireyler, finansal kurumların ve denetleyici kurumların piyasaların şeffaflığını sağlamaları için baskı oluşturarak olumlu 77 katkı sağlayacaklardır. Ayrıca finansal piyasalarda şeffaflığın sağlanması bireylerin, finansal piyasalara karşı güvenini arttıracaktır. Bu durum finansal piyasaların hareketlenmesine sebep olacak, finansal sektörün ve ekonominin büyümesine katkıda bulunacaktır. Finansal piyasalardaki ürünlerin ve hizmetlerin çeşitlenmesi bireylere ve kurumlara daha farklı finansal araçlar kullanarak borçlanma imkanı da sunmaktadır. Finansal okuryazar olan birey ve kurumlar, borçlanma kararı alırken yüksek işlem maliyetlerinden ve maliyetli borçlanma araçlarından kaçınacak ve kendi çıkarlarına 78 uygun bir şekilde karar verebilecektir. Kendi çıkarlarına uygun doğru finansal karar verebilen bireyler aynı zamanda doğru finansal davranışlar sergileyecektir. Daha önce ifade ettiğimiz gibi, finansal okuryazar olan birey, almak istediği ürün hakkında önceden araştırma yapacağından 79 bilinçli olacak ve böylece “finansal dolandırıcılığa” da maruz kalmayacaktır. Finansal okuryazarlık, finansal dolandırıcılık gibi olaylar karşısında “tüketicinin korunması” ilkesinin önemini daha çok ortaya çıkarmıştır. Bilinçli bireyler bu tür 76 Annamaria Lusardi, Olivia S. Mitchell, “The Economic Importance of Financial Literacy: Theory and Evidence”, Journal of Economic Literature, C. 52, S. 1 (2014), ss. 5-7, doi:10.1257/jel.52.1.5. 77 Fatih Temizel, İnci Oya Çoşkun, “Finansal Piyasalar ile Etkin Bir İletişim ve Geliştirilmiş Şeffaflık Aracı Olarak Yatırımcı İlişkileri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 12, S. 2 (2010), ss. 84-86. 78 Annamaria Lusardi, Peter Tufano, “Debt Literacy, Financial Experiences, and Overindebtedness”, Nber Working Paper Series, S. 14808, (2009), s. 3. 79 Kadir Murat Altıntaş, Bireysel atırımcılar A ısından Finansal Eğitimin nemi: Toplumda Finansal Okuryazarlık Düzeyinin ükseltilmesi ve Bireylerde Asgari Finans Kültürünün Oluşturulma Süreci, İstanbul: Türk Sigorta Enstitüsü Vakfı, 2008, s. 21. 25 olaylar karşısında sahip olduğu hakların farkında olacak, şikayet için başvuracağı 80 mercileri bilecek ve hukuki desteklerden yararlanabilecektir. Finansal okuryazarlığın bireylere sağladığı en önemli katkılardan biri, parasını daha iyi yönetebilmesidir. Parasını iyi yönetebilen birey, gelirlerinin bir kısmını tasarruf edecektir. Bu tasarruflar sonucu yatırımlarda da olumlu gelişmeler yaşanacaktır. Bireyler ek kazanç elde etmek için tasarruflarını yatırıma dönüştürerek hem bireylerin bu piyasalarda daha fazla yer almasına hem de finansal sistemin işleyişine olumlu katkı 81 sağlayacaktır. Tüm bunların yanı sıra finansal okuryazarlık, gelecek için daha etkili ve verimli bir finansal planlama yapabilme imkanı sunmaktadır. Geçmişte “tanımlanmış fayda esaslı” emeklilik sisteminden “tanımlanmış katkı payı esaslı” emeklilik sistemlerine geçilmesinden dolayı bireyler bazı finansal risklerin sorumluluğunu üstlenmek zorunda kalmıştır. İyi bir emeklilik döneminin, bilinçli yapılmış plan ve doğru seçilmiş finansal 82 ürünlerle gerçekleşmesinde finansal okuryazarlığın önemi ön plana çıkmaktadır. Genel olarak, doğru alınmamış finansal kararların sadece bireyin finansal refahını değil aynı zamanda finansal sistemin ve ekonominin sürdürülebilir olmasını engelleyen bir durum olmasından dolayı finansal okuryazarlığın daha büyük bir önemle ele alınmasını sağlamış ve birçok kurum ve kuruluş tarafından finansal okuryazarlığın geliştirilmesi için çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. 1.3. FİNANSAL OKURYAZARLIĞIN BİLEŞENLERİ Daha öncede belirttiğimiz gibi literatürde, finansal okuryazarlık kavramına ait ortak bir tanım bulunmamaktadır. Bu nedenle, kavramın içeriğini açıklamak için finansal okuryazarlık bileşenlerinden bahsetmek yararlı olacaktır. 80 a.yer, s. 31. 81 Sue Lewis, Flore-Anne Messy, “Financial Education, Savings and Investments: An Overview”, OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, 2012, s. 16, https://www.oecd- ilibrary.org/docserver/5k94gxrw760v- en.pdf?expires=1585070287&id=id&accname=guest&checksum=73E6C18E69E0372CE999868B2 1250E54. 82 Larry Orton, “Financial Literacy: Lessons from International Experience”, CPRN Research Report, Ottawa, 2007, ss. 4-5. 26 Yapılan bazı çalışmalarda finansal okuryazarlık bileşenleri olarak, bireylerin “para idaresi, harcama, borçlanma, enflasyon, finansal ürünlerin bilgisi” vb. konularda finansal bilgi seviyesine odaklanırken, bazı çalışmalarda finansal davranış seviyesine 83 odaklanmıştır. Aynı şekilde bazı çalışmalarda finansal okuryazarlık bileşeni olarak, “paranın zaman değeri, satın alma gücü, kredi kartı ve tüketici kredisi kullanabilme, kaynakların yönetimi, bankacılık hizmetleri, hisse senedi, emlak yönetimi, günlük finansal kararlar, 84 bütçeleme vb.” ele alınmıştır. Son yıllarda birçok araştırmacı, finansal okuryazarlık bileşenleri olarak; finansal bilgi, finansal tutum ve finansal davranış boyutlarını kullanarak, finansal okuryazarlığı 85 çeşitli yönleriyle ele almıştır. Bu çalışmada finansal okuryazarlık bileşenleri olarak bireyin, finansal konularla ilgili sağlam kararlar alabilmesi ve bu kararları uygulayabilmesi için; bilgi, beceri, tutum ve davranış özelliklerine sahip olması gerektiği düşüncesinden hareketle “finansal bilgi”, “finansal tutum” ve “finansal davranış” unsurları ele alınmıştır. 1.3.1. Finansal Bilgi Makro ekonomik ve mikro ekonomik olmak üzere iki farklı boyutta ele alınan finansal bilgi, bilginin bir türü olarak değerlendirilmektedir. Ekonominin geneline ilişkin finansal bilgileri ifade eden; cari açık, yıllık bütçe planları, ithalat-ihracat rakamları gibi bilgiler makro ekonomik düzeyde finansal bilgi olarak değerlendirilirken, tüm işletmeleri ve bireylerin ekonomik durumunu etkileyen ve gelecekte de etkilemesi 83 Jeanne M Hogarth, Marianne A Hilgert, “Financial Knowledge, Experience and Learning Preferences: Preliminary Results from a New Survey on Financial Literacy”, Consumer Interest Annual, C. 48 (2002), ss. 2-5. 84 Sandra J. Huston, “Measuring Financial Literacy”, Journal of Consumer Affairs, C. 44, S. 2 (2010), s. 303, doi:10.1111/j.1745-6606.2010.01170.x. 85 Adele Atkinson, Flore-Anne Messy, “Measuring Financial Literacy: Results of the OECD / International Network on Financial Education (INFE) Pilot Study”, OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, 2012, C. 15, ss. 6-9, doi:10.1787/5k9csfs90fr4-en. 27 mümkün olan her türlü finansal bilgi mikro ekonomik düzeyde finansal bilgi olarak 86 değerlendirilmektedir. Finansal anlamda bilgili olmak, bireyin hem kendisine hem de toplumun ekonomik kalkınmasına katkı sağlayacaktır. Bu nedenle finansal bilgi, hem birey ve 87 hane halkları hem de devlet, kurum ve kuruluşlar için büyük önem arz etmektedir. Finansal bilgiye sahip olan bir birey, finansal karar verebilme becerisiyle hem finansal ilişkilerini yönetebilecek hem de finansal güvenliğini ve yaşam standardını 88 sağlayabilecektir. Finansal bilginin eksikliği halinde birey; bütçe, tasarruf, borçlanma, finansal planlama, sigorta, finansal ödemeler ve finansal ürünlerin uygunluğunu değerlendirme 89 gibi konularda hatalı kararlar alabilecektir. Bireyin finansal okuryazar olarak değerlendirilebilmesi için bütçe, sigorta, tasarruf, yatırım, kredi, basit faiz ve bileşik faiz hesaplama, enflasyon, risk ve getiri ilişkisi gibi temel finansal bilgileri bilmesi gerekmektedir. Temel finansal bilgiye sahip olmak da ancak finansal eğitim almakla mümkün olmaktadır. Finansal eğitimin ana odağı bilgi iken finansal okuryazarlığın ana odağı ise bu bilgilerin kullanılması sonucu etkili ve doğru kararlar alınmasını sağlamak ve bireyin finansal tutum ve davranışlarının 90 şekillenmesini sağlamaktır. 86 Fevzi Serkan Özdemir, Finansal Raporlama Sistemlerinin Bilginin İhtiyaca ygunluğu A ısından Değerlendirilmesi: İMKB Şirketlerinde Finansal Başarısızlık Tahminleri önüyle Bir ygulama, (Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011, ss. 9-10. 87 Hogarth, Hilgert, “Financial Knowledge, Experience and Learning Preferences: Preliminary Results from a New Survey on Financial Literacy”, s. 1. 88 Doug Widdowson, Kim Hailwood, “Financial Literacy and Its Role in Promoting a Sound Financial System”, Reserve Bank of New Zealand Bulletin, C. 70, S. 2 (2007), s. 38. 89 Moreblessings Mapolisa, An Investigation of the Impact of Financial Literacy on Small to Medium Enterprises (SMEs) Financial Performance in Zimbabwe: A Case of Gweru, (Doktora Tezi), Gweru Zimbabwe: Midlands State University, 2016, ss. 24-25. 90 Cliff A Robb, Patryk Babiarz, Ann Woodyard’, “The Demand For Financial Professionals’ Advice: The Role Of Financial Knowledge, Satisfaction, And Confidence”, Financial Services Review, C. 21, S. 4 (2012), ss. 292-95. 28 1.3.2. Finansal Tutum Finansal tutum, “Belirli bir varlığı bir dereceye kadar iyilik veya hoşnutsuzlukla değerleme yoluyla ifade edilen psikolojik eğilim” şeklinde tanımlanır. Kısacası finansal tutum, bazı finansal yönetim uygulamalarına katılıp katılmamaya yönelik psikolojik bir yatkınlıktır. Başka bir ifadeyle ise finansal tutum, finansal konulara karşı kişisel eğilim 91 olarak tanımlanmıştır. Finansal okuryazarlığın önemli bir bileşeni olarak değerlendirilen finansal tutum, finansal okuryazarlığın diğer önemli bileşeni olan finansal davranışı geliştirmede yardımcı unsur olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Örneğin; insanların gelecekleri için tasarruf yapma konusunda olumsuz bir tutum sergilediği bir durumda, eylemlerinde tasarrufta bulunmaya daha az yatkın olacakları beklenmektedir. Yine benzer şekilde, kısa vadeli taleplere öncelik göstermeyi tercih eden bireylerin, acil durumlar için tasarruf yapma veya daha uzun vadeli finansal planlar konusunda isteksiz olmaları 92 beklenmektedir. Bireyin olumlu finansal tutum sergilemesi, parayı harcamak yerine bugününü ve yarınını düşünmesi sonucu uzun vadede tasarruf ve finansal planlar yapmayı ve bir şey satın almadan önce ödeme gücünü değerlendirebilmeyi düşünmesi olarak ifade edilebilir. 1.3.3. Finansal Davranış Bireylerin para yönetimi konusundaki tutumlarını davranışa dönüştürülmesi olarak tanımlanan finansal davranış, “bütçe planlamaları, borç ve kredi değerlendirmeleri, uzun vadeli finansal hedeflerin belirlenmesi ve günlük harcamaların 93 yönetimi” gibi konularda daha bilinçli bir şekilde davranmalarını içermektedir. 91 Umogbaimonica Esiebugie, Agwa Tewase Richard, Asenge Lupem Emmanuel, “Financial Literacy and Performance of Small and Medium Scale Enterprises in Benue State, Nigeria”, International Journal of Economics, Business and Management Research, C. 2, S. 4 (2018), ss. 68-69. 92 Riccardo Natoli, “Factors Contributing to Financial Literacy Levels among a Migrant Group: An Analysis of the Vietnamese Cohort”, International Journal of Social Economics, C. 45, S. 5 (2018), ss. 731-33. 93 Jing J. Xiao (ed.), “Applying Behavior Theories to Financial Behavior”, Handbook of Consumer Finance Research, New York: Springer, 2008, ss. 69-73. 29 Finansal okuryazarlığın geliştirilmesinde önemli bir unsur olan finansal davranış, eğitim ile beraber bireylere, gerekli olan bilgi ve tutumu sağlayacak ve bireyin finansal anlamda daha olumlu davranış sergilemesine katkı sağlayacaktır. Finansal okuryazarlığın yararlı ve verimli bir davranış sürecine dönüşemediği bir durumda elde 94 edilecek kazanım azalacaktır. Finansal eğitim ile finansal okuryazarlık ve finansal davranış arasındaki ilişkiye dayalı yapılan birçok çalışmada, finansal eğitim almış olan bireylerin finansal bilgisinin geliştiğini ve olumlu finansal davranış sergilediği ortaya çıkmış dolayısıyla finansal 95 okuryazarlık seviyesini yükselttiği sonucuna varılmıştır. Finansal okuryazarlık ve finansal davranış arasındaki ilişkiye bakan çalışmaların genelinde, finansal okuryazarlık seviyesi yüksek olanların finansal davranış seviyesinin de yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca finansal okuryazarlık seviyesi düşük olanların davranışlarını çevresine göre şekillendirdiği gerekçesiyle finansal davranış 96 seviyesinin düşük olduğu bulunmuştur. Finansal okuryazarlık, finansal tutum, finansal davranış ve finansal bilginin bir birleşimi olarak görüldüğünden finansal okuryazarlığı geliştirmek, sadece finansal bilgi ile mümkün olmamakta, finansal bilginin finansal tutum ve finansal davranışlarda olumlu katkılar yaratması ile sağlanmalıdır. Bu nedenle, bireylerin finansal okuryazarlık seviyelerini nasıl yükseltebileceklerini açıklayan kapsamlı bir finansal okuryazarlık modeli geliştirerek, bu bileşenler arasındaki ilişkilerin daha anlaşılır bir duruma gelmesi 97 açısından önem kazanmaktadır. 94 Lewis Mandell, “Financial Literacy of High School Students”, Handbook of Consumer Finance Research, New York: Springer, 2008, ss. 177-79. 95 Nathan D Peach, Haowen Yuan, “Assessing the Financial Knowledge, Behaviours, and Attitudes of Undergraduates”, E-Journal Of Business Education & Scholarship of Teaching, C. 11, S. 2 (2017), s. 179. 96 Erick Otieno, Influence of Financial Literacy on Financial Performance of Small and Medium Enterprises in Ruıru Town, (Yüksek Lisans Tezi), Kenya: Egerton University, 2016, s. 16. 97 Puneet Bhushan, Yajulu Medury, “An Empirical Analysis of Inter Linkages Between Financial Attitudes, Financial Behaviour and Financial Knowledge of Salaried Individuals”, Indian Journal of Commerce & Management Studies, C. 5, S. 3 (2014), ss. 61-63. 30 2. FİNANSAL EĞİTİM Finansal eğitim, “Bireylerin finansal ürün ve hizmetler hakkında bilgilendirilmesinde ve kaynakların etkin bir şekilde yönetilmesini sağlamada gerekli 98 olan bilgi, tutum, davranış ve becerileri oluşturma aracıdır.” şeklinde tanımlanmıştır. Finansal eğitim ile ilgili yaygın olarak kullanılan bir diğer tanım ise OECD tarafından yapılmıştır. OECD, finansal eğitimi “finansal ürünler ve kavramlar hakkında bilgileri geliştiren, finansal riskler ve fırsatlar hakkında farkındalıkları arttıran, bilinçli kararlar verme yetisi kazandıran, finansal refahı artıracak etkili faaliyetler yaptıran ve bu konularda yardıma ihtiyaç olduğunda yol gösterici olan bir süreçtir. ” şeklinde 99 tanımlamıştır. Finansal eğitim ile bireyler finansal piyasalar, finansal araçlar, finansal kurumlar vb. gibi konularda bilgi sahibi olmanın yanı sıra elde edilen bu bilgilerin nasıl uygulanacağı konusunda kabiliyet kazanmaktadırlar. Bu bağlamda finansal eğitim bireyler için finansal bilgi edinmekten çok daha fazlasını ifade eden bir kavramdır. Finansal eğitim almayan bir birey karşısına çıkacak olan finansal bilgileri yorumlamakta zorluk yaşayacak, yanlış finansal kararlar alacak kısacası doğru finansal 100 davranış kalıplarını sergileyemeyecektir. Tanımlardan da görüldüğü gibi finansal eğitim ile finansal okuryazarlık birbirinden ayrı düşünülemez kavramlardır. Eğer finansal okuryazarlık seviyesi yükseltilmek istenirse bunun için gerekli görülen şey finansal eğitimden geçmektedir. 98 Jonathan Fox, Suzanne Bartholomae, Jinkook Lee, “Building the Case for Financial Education”, Journal of Consumer Affairs, C. 39, S. 1 (2005), s. 195, doi:10.1111/j.1745-6606.2005.00009.x. 99 OECD, Improving Financial Literacy: Analysis of Issues and Policies, OECD, 2005, s. 13. 100 Mustafa Özçam, “Yatirimci Eğı tı mı : Dünya Uygulamalari ve Türkı ye İçı n Önerı ler”, Araştırma Raporu, Sermaye Piyasası Kurulu, 2006, s. 2, https://www.spk.gov.tr/SiteApps/Yayin/YayinGoster/934. 31 Finansal okuryazarlık seviyesini yükseltmek için gerekli olan finansal eğitimin etkili ve verimli olabilmesi eğitimin doğru planlanmasına bağlıdır. Ayrıca aşağıda 101 gösterilen bazı faktörlerin dikkate alınması da çok önemlidir.  Finansal eğitim için ilk adım mümkün olduğunca erken dönemde atılmalı ve ilkokul dönemlerinde bireyde farkındalık oluşturacak basit eğitimler verilmedir.  Finansal eğitim demografik özelliklere göre, meslek gruplarına göre farklılaşmalı ve her bir gruba verilecek eğitim için görev alacak eğitmenler de alanında eğitilmiş kişiler olmalıdır.  Bireylerin finansal okuryazarlık eğitimlerine katılımlarını arttırmak adına bilinçlendirme amaçlı eğitimler verilmeli, birey finansal eğitim alma konusunda teşvik edilmelidir.  Finansal eğitim, önemli yaşam planlamaları olarak değerlendirilen; tasarruf, borç, sigorta, emeklilik gibi konulara odaklanmalıdır. Bireye karmaşık gelecek finansal kavramlar basitleştirilmelidir. Finansal ürün ve hizmetlere olan erişimin artması sonucunda finansal piyasalardaki karar alıcılar için seçenekler de artmıştır. Birçok farklı seçenek arasında ihtiyaç duyulan ve doğru olan seçeneği seçmek için de karar alıcının bilgi, beceri ve yorum kabiliyeti gelişmiş olmalıdır. Bu da ancak yüksek finansal okuryazarlık seviyesine sahip olmakla mümkündür. Yüksek finansal okuryazarlık seviyesine sahip 102 olmanın koşulu ise finansal eğitim almaktan geçmektedir. Finansal eğitimin her yaştaki ve her gelir grubundaki bireylere verilmesi sonucu; bireyin finansal okuryazarlık düzeyi artacak, finansal konularda farkındalığı artacak, finansal ürünler hakkında bilgi sahibi olacak ve finansal ürünleri daha etkin bir şekilde kullanma yeteneğine sahip olacaktır. Ayrıca bireyin bilinçlenmesi finansal kuruluşlardan gelecek yaptırımların farkında olmasını sağlayacak, kendini korumak için 101 Nahid Barmakı , Ünı versı te ğrencı lerı nı n Fı nansal Okuryazarlik Düzeylerı nı Belı rlemeye önelı k Bı r Araştirma: Hacettepe Ünı versı tesı rneğı , (Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015, s. 14. 102 OECD, Financial Education for Youth: The Role of Schools, OECD, 2014, ss. 11-16. 32 yetkili kuruluşlara haber verecektir. Bu durum denetim mekanizmasının güçlenmesini 103 sağlayacak ve finansal dolandırıcılığa maruz kalmanın önüne geçilmiş olacaktır. Finansal donanıma sahip olan birey piyasadaki çeşitli aracılar tarafından sunulan finansal hizmetleri kendi çıkarları ve istekleri doğrultusunda karşılaştıracak, daha iyi ürün ve hizmet talep edecek ve bu da finansal piyasaların etkinliğini arttırarak daha rekabetçi bir piyasa oluşmasını sağlayacaktır. Bu durum sonucunda finansal piyasalar 104 gelişecektir. Finansal eğitim finansal piyasalarda oluşacak risk ve fırsatların farkına varılmasını sağlayarak oluşacak riskleri en aza indirmeyi, fırsatların da doğru bir şekilde değerlendirilmesini sağlayacaktır. Ayrıca isabetli finansal kararlar alınmasına, tüketim, tasarruf ve yatırım bilincinin gelişmesine ve piyasalardaki likiditenin artmasına katkı 105 sağlayacaktır. Finansal eğitim seviyesinin düşük olması sonucunda; yatırımcının para kaybetmesi, tasarrufların azalması, büyüme ve istihdam imkânlarının daralması, bireylerin sermaye piyasalarından uzaklaşması ve finansal istikrarın bozulması gibi sorunlarla karşılaşmak mümkündür. Bu sorunlar finansal eğitim programları ile aşılmalı, bireylerin daha bilgili ve bilinçli olması sağlanmalıdır. Kısacası bireyin okuryazar olması sadece kendisi için değil tüm toplumun ekonomik refahı için önemli 106 bir konudur. Geçmiş yıllara göre demografik özelliklerde değişim yaşanması, emeklilik sistemlerinin değişmesine neden olmuş ve bireyin daha uzun vadeli bir emeklilik planı yapması durumu ortaya çıkmıştır. Ayrıca devlet destekli emeklilik sistemlerinin yerini özel emeklilik sistemlerine bırakması, bireylerin emeklilik sonrası için bugünden 103 TCMB, Dünyada ve Türkiye’de Finansal Hizmetlere Erişim ve Finansal Eğitim, Ankara, 2011, s. 82. 104 OECD, Improving Financial Literacy, s. 35. 105 Serhad Satoğlu, Bireysel atırımcıları Koruma Aracı Olarak Finansal Okuryazarlık ve Türkiye ygulaması, (Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, 2014, ss. 11-12. 106 OECD, " The Importance of Financial Education", Policy Brief, 2006, s.1-6. https://www.oecd.org/daf/fin/financial-education/37087833.pdf, (10.12.2019) . 33 sağlıklı tasarruf kararı alabilmeleri için belli bir finansal eğitimi almalarını gerekli 107 kılmaktadır. 3. FİNANSAL OKURYAZARLIĞIN KOBİ’LER İÇİN ÖNEMİ Finansal okuryazarlık, sadece bireyler ve aileler için değil işletmeler için de çok önemli bir konudur. Özellikle yaşanan 2008 küresel krizden sonra işletmelerin borçlarını ödeyememesi, işçi çıkarımına gitmesi, üretimde düşüşlerin olması, gelirlerinin azalması vb. nedenler finansal anlamda bilgilerini sorgulamaya yol açmış ve 108 finansal okuryazarlığın önemi daha da ortaya çıkmıştır. İşletme sahiplerinin/yöneticilerinin finansal okuryazar olması finansal anlamda yaşanan ve yaşanabilecek olumsuz olaylara karşı ihtiyatlı davranmalarını sağlayarak olası finansal kriz anları için acil yönetim planı hazırlamalarını ve yapılması gereken stratejileri belirleyerek kriz ortamından en az şekilde etkilenmelerine yardımcı olmaktadır. Kısacası, işletme sahibinin/yöneticisinin finansal okuryazar olması, geleceğe yönelik kararlar alabilmesinde öngörü ve analiz yeteneğine sahip olmasını ve daha 109 güçlü tahminler yapabilmesini sağlayacaktır. İşletmelerin finansal yönetim açısından amacı kar elde etmek, işletmenin piyasa değerini ve ortakların refahını maksimize etmektir. İşletme yöneticilerinin doğru finansal kararlar alabilmeleri finansal okuryazar olmaları ile yakından ilişkilidir. Diğer bir ifade ile işletme yöneticileri yeterli seviyede finansal bilgiye sahip olduklarında, bu bilgileri finansal tutum ve davranışlarına yansıtarak rasyonel finansal kararlar alabilecektir. Bu durum sonuç olarak işletme performanslarını da olumlu yönde etkileyecektir. 107 TCMB, Dünyada ve Türkiye’de Finansal Hizmetlere Erişim ve Finansal Eğitim, s. 80. 108 Tânia Isabel Mendes Fernandes, Financial Literacy Levels of Small Businesses Owners and It Correlation with Firms’ Operating Performance, (Yüksek Lisans Tezi), Porto: Faculdade de Economia do Porto, 2015, ss. 1-2. 109 Ayşegül Kaya, KOBİ öneticilerinin Finansal Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenebilmesine önelik Bir Araştırma:İzmir İli rneği, (Yüksek Lisans Tezi), İzmir: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, 2015, s. 60. 34 İşletmenin nakit akışında yaşanan sıkıntılar ve yapılan hatalar dönüşü zor olan sorunları da beraberinde getirmektedir. Finansal okuryazarlığın, KOBİ’lere sağladığı en önemli özelliklerden biri para ve nakit akışlarını doğru yönetebilme yeteneği 110 sağlamasıdır. İşletmelere giren nakit paranın doğru değerlendirilememesi, işletme varlıklarının değerinden daha düşük elden çıkmasına yol açabilir. Bunun sonucunda işletme iflas edebilir. Bu nedenle işletmeler finansal okuryazarlık bilincinde olmalı ve finansal okuryazarlık seviyesini arttıracak faaliyetlerde bulunmalıdır. Bunun bilincinde olan bir işletme sağlam temeller üzerine kurulmuş olur ve en sert krizlerden bile en az hasarla çıkabilmektedir. Finansal okuryazarlık bilincinde olmayan, genellikle aile işletmeleri olarak kurulan KOBİ’lerin yaşadıkları durumlardan biri de, işletme giderleri ile özel aile harcamalarının aynı yerden karşılanmasıdır. Bu durum KOBİ’lerin gelir gider takibini 111 yapmasını zorlaştıracak ve işletmelerin iflasına neden olacaktır. KOBİ’lerin, ulusal ve bölgesel kalkınmanın ana aktörleri olduğu bilinmektedir. Çünkü istihdam yaratmayı, üretimi, ihracatı ve insanları girişimci olmaya teşvik ederek sosyo-ekonomik anlamda kalkınmaya önemli bir katkı sağlamaktadır. Ülke ekonomilerinin ayakta kalması ve büyümesi, KOBİ’lerin sağlıklı bir şekilde 112 faaliyetlerine devam etmesi ve büyümesi ile mümkün olabilmektedir. Sonuç olarak, KOBİ'lerin ülke ekonomilerinin büyümesinde büyük rolü olduğu için, işletme başarısında doğrudan etkisi olan, KOBİ sahibinin/yöneticisinin finansal anlamda nasıl davranması gerektiği konusunda finansal bilgiye ve farkındalığa sahip olması gerekmektedir. İşletme sahibinin/yöneticisinin KOBİ’lerde ortaya çıkan; kalite iyileştirilme süreci, performans değerlendirme sistemleri ve üretim sistemlerinin planlanması gibi 110 Handan Açan (ed.), KOBİ’ler i in Finansal Okuryazarlık, 1. b., İstanbul: Om Yayıncılık, 2017, s. 21. 111 a.yer, ss. 21-23. 112 Sayed Samer Ali Al-shami vd., “Factors That Influence Financial Literacy on Small Medium Enterprises: A Literature Review”, Serbiluz Journal, C. 34, S. 86 (2018), s. 1542. 35 113 konuları çözebilmeleri beklenmektedir. Tüm bu konuların karşılanabilmesi finansal bir ihtiyaçtır. Bu nedenle, doğru bir şekilde çözüm bulunup, uygulanabilmesi için de işletme sahipleri/ yöneticilerinin iyi finansal bilgiye sahip olması gerekmektedir. Öte yandan, KOBİ’lerin dinamik yapıya sahip olması, değişen piyasaya hızlı uyum sağlamalarını ve tüketicilerin isteklerine daha duyarlı olabilmelerini gerektirmektedir. Bunun için ise hedeflerini doğru kriterler üzerinden belirleyip, işletme başarısını sağlamak için bir stratejilerinin olması gerekmektedir. Doğru stratejinin geliştirilip uygulanabilmesi ise işletme sahipleri veya yöneticilerinin yeterli finansal 114 okuryazarlık seviyesine sahip olmasına bağlıdır. Finansal okuryazarlık, işletmelerin finansal kaynaklarını yaşam döngüsü boyunca denetleme ve finansal ürün ve hizmetlerle etkin bir şekilde bağlantı kurma 115 yeteneğidir. Başka bir ifadeyle finansal okuryazarlık işletmelerin finansal yönetim fonksiyonlarını etkin bir şekilde kullanılmasını sağlamaktır. Finansal okuryazar olan işletmeler, sürdürülebilirlikleri için gerekli olan bilgi, beceri, tutum ve davranışa sahip olacakları için, işletmeye kar ve satış maksimizasyonu sağlayarak pazar payını arttıracak, işletme içerisindeki çatışmaları en aza indirecek ve işletmenin performansını en üst düzeye çıkartacaktır. Yapılan bir çalışmada, KOBİ performansının artmasının önündeki engelin, etkin bir finansal yönetim için gerekli olan bilgi ve becerilerin eksikliğinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Ayrıca KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal yönetim becerilerinin eksik olması yanlış performans ölçümü yapılmasına ve işletmelerin telafi edilmesi zor 116 olan zararlara neden olacaktır. 113 Anthony Eniola, Harry Ektebang, “SME Firms Performance In Nigeria: Competitive Advantage and Its Impact”, International Journal of Research Studies in Management, C. 3, S. 2 (2014), s. 78, doi:10.5861/ijrsm.2014.854. 114 Al-shami vd., “Factors That Influence Financial Literacy on Small Medium Enterprises: A Literature Review”, s. 1542. 115 Anthony Abiodun Eniola, Harry Entebang, “Financial Literacy and SME Firm Performance”, International Journal of Research Studies in Management, C. 5, S. 1 (2016), s. 32, doi:10.5861/ijrsm.2015.1304. 116 a.yer, s. 36. 36 KOBİ sahipleri/yöneticileri, bankalardan sağlanan kredi gibi finansal hizmetlere erişmeden önce finansal okuryazarlığın bir zorunluluk olduğunun bilincinde olmalıdırlar. Çünkü finansal okuryazarlık KOBİ sahiplerinin/yöneticilerinin finansal ürün ve hizmetleri doğru değerlendirmesine yardımcı olacak ve böylece işletme çıkarları doğrultusunda yüksek işlem maliyetlerinden kaçınarak uygun borç yönetimini 117 kolaylaştıran bilinçli kararlar almayı sağlayacaktır. Finansal okuryazarlığın, varlıkları çeşitlendirme ve aşırı borçluluktan kaçınma gibi riskleri azaltan stratejilerle KOBİ sahiplerini en zor zamanlara hazırlamaktadır. Çünkü finansal okuryazarlık KOBİ sahiplerinin ve yöneticilerinin iş planlaması oluşturma, tasarruf planı başlatma ve stratejik yatırım kararları alma gibi konularda 118 gerekli finansal bilgi ve beceriyi edinmelerini sağlamaktadır. Finansal okuryazarlık seviyesinin iyi olması, KOBİ’lerde finansal hizmetlerin iyileşmesini, tasarruf payının artmasını, risk yönetiminin daha iyi olmasını sağlayacaktır. Ayrıca ekonomik alanda oynaklık azalacağından finans sektöründeki gelişim hızlı olacaktır. Küreselleşen dünyada ülke ekonomilerinin, finansal kurumların ve finansal piyasaların verimliliği ve istikrarı için finansal okuryazarlık, hem bireylerde hem de KOBİ’lerde gelişimin temel faktörü olarak kabul edilmelidir. Sonuç olarak, işletmelerde başarılı bir finansal yönetimin gerçekleştirilebilmesi için, KOBİ sahip/yöneticilerinin finansal okuryazar olmaları günümüz koşullarında bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Öte yandan, finansal okuryazar KOBİ sahipleri/yöneticilerinin ülke ekonomileri için yaratacakları katma değerde son derece önemlidir. Bu anlamda finansal okuryazarlığın bireysel ve kurumsal bazda teşvik edilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir. 117 George Okello Candiya Bongomin vd., “The Relationship between Access to Finance and Growth of SMEs in Developing Economies: Financial Literacy as a Moderator”, Review of International Business and Strategy, C. 27, S. 4 (2017), s. 521, doi:10.1108/RIBS-04-2017-0037. 118 a.yer, s. 523. 37 4. FİNANSAL OKURYAZARLIĞIN KOBİ’LERE OLASI KATKILARI KOBİ sahibi/yöneticileri, günümüz bilgi çağının gerekliliği olarak bilgiyi aramalı, bilgiye ulaşmalı, ulaşılan bilgiyi doğru ve zamanında kullanmalıdır. Bilginin etkili ve etkin bir şekilde kullanılmaması durumunda, KOBİ’lerin faaliyetlerinin başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olacak ve büyümesi konusunda büyük bir engel oluşturacaktır. KOBİ sahipleri/yöneticilerine sağlanacak olan finansal okuryazarlık sayesinde bilginin etkili ve etkin olarak kullanılması sağlanacak ve bu sayede KOBİ sahipleri/yöneticilerinin, harcamalar, maliyetler ve nakit yönetimi gibi konularda doğru 119 kararlar almasını sağlayacaktır. 4.1. İŞLETME PLANI İşletme planı, işletmenin faaliyette bulunduğu sektör hakkında geniş bir bilgi edinmesini, iş hakkındaki düşünme sürecini görselleştirmesini, ulaşılmak istenen yere odaklanmasını sağlamaktadır. Ayrıca, işletmenin performansının değerlendirilmesine yardımcı olarak, işletmenin sürdürülebilirliğini değerlendirmekte ve gelecekteki olası bir büyüme halinde karşılaşılacak fırsatların ve alternatiflerin neler olabileceğini ortaya 120 koymaktadır. Sağlıklı ve doğru bir iş planı oluşturmak KOBİ’lere, faaliyette bulunduğu alanda rakiplerine karşı başarılı olmasını, KOBİ’lerin finansal destek sağlayacak kuruluşlara karşı güven vermesini ve bu sayede destek almasını, rekabete ortak olmasını ve finansal kaynakları daha rasyonel kullanılması vb. avantajlar sağlayacaktır. İşletme planının neleri kapsaması gerektiği konusunda herhangi bir kural yoktur. 121 Genel olarak, işletme planı aşağıdaki bilgileri içermelidir:  İşletme profili 119 Hakan Bayraktaroğlu, Ahmet Sarıtaş, Adnan Kalkan, “KOBİ’lerde Yöneticilerin Muhasebe Bilgi Sistemini Kullanım Düzeylerinin Araştırılması: Burdur İlinde Bir Uygulama”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, C. 52, S. 606 (2015), s. 10. 120 Success, Business Plan, 2016,https://www.success.tid.gov.hk/english/bus_sta_up_inf_ser/bus_plan/bus_plan.html, s.1. (20.12.2019). 121 Small Business Development Corporation, Business Planning, https://www.smallbusiness.wa.gov.au/business-advice/starting-your-business/business-planning, (20.12.2019). 38  Vizyon, misyon ve hedefler  Pazar araştırması  İşletme stratejisi  İşletmenin ürünleri ve hizmetleri  Pazarlama stratejileri  Finansal stratejiler olarak sıralanabilir. 4.2. FİNANSAL PLANLAMA Finansal planlama, bir işletmenin finansal durumu ve hedefleri doğrultusunda geleceğe yönelik ayrıntılı bir eylem planı oluşturmayı, bu doğrultuda politikalar belirlemeyi ve gelecekte yaşanabilecek olaylar karşısında bir strateji oluşturmayı 122 amaçlayan finansal bir fonksiyondur. Diğer bir ifadeyle finansal planlama, KOBİ sahibi/yöneticisine hem işletme içerisindeki kaynakların etkin bir şekilde kullanılmasını hem de konjoktürel durumlar karşısında doğru finansal kararlar almasını sağlayan bir fonksiyon olarak yardımcı olmaktadır. Gelecekte yaşanması mümkün olan olayların; belirlenmesi, çözülmesi, alternatiflerin seçilmesi, davranış biçimlerinin önceden tespit edilmesi gibi konular KOBİ sahibi/yöneticisinin sorumluluğundadır. Bu nedenle KOBİ sahiplerinin/yöneticilerinin yapacakları eylem planını doğru hazırlaması ve hazırlanan planın doğru uygulayabilmesinde finansal anlamda bilgi, tutum, davranış ve beceriye sahip olması gerekmektedir. KOBİ’lerin gelişebilmesi ve büyümeyi hızlandırabilmesi için finansal okuryazar olmaları gerekmektedir. Finansal planlama faaliyetleri içerisinde yer alan nakit akım yönetimi, iyi bir finansal okuryazar olmak için bilinmesi gerekmektedir. Çünkü finansal 122 Demı rkaya, Kü ük ve Orta l eklı İşletmelerde KOBİ” Fı nansal Planlama ve Fı nansal Rı sk önetı mı olu İle Sürdürülebı lı rlı ğı n Sağlanmasi ve Bı r ygulama rneğı , s. 31. 39 okuryazar olmamak ve nakit akışı yönetememek, KOBİ’lerin nakitlerinin tükenmesine 123 sebep olacaktır. Ayrıca finansal okuryazar olmak gelecekte yatırım yapmak istenilen projelerin yararlarını ve sakıncalarını öngörerek işletmenin kar ya da zarar edebileceğini tahmin etmesine de yardımcı olmaktadır. İyi bir finansal okuryazarlık için KOBİ sahip/yöneticisinin, bilanço ve diğer raporları etkin bir şekilde kullanması tek başına yeterli değildir. Bunun yanı sıra finansal tabloları doğru bir şekilde yorumlayabilmesi gerekmektedir. Böylece işletme, faaliyet gösterdiği sektörde güçlü ve zayıf yönlerini belirleyerek gelecekteki finansal 124 performanslarını arttırmak için planlar yapabilmektedir. KOBİ’lerin faaliyetlerinin durmasının sebeplerinden biri de, kötü yönetilmeleridir. Kötü yönetim, “işletmenin iyi bir finansal plan yapamaması demektir.” KOBİ sahipleri/yöneticileri genel olarak günlük rutin işleri yaparak zaman geçirmektedir ve bu nedenle planlama yapmaya zaman ayırmamaktadırlar. Finansal planlamanın yapılmaması işletmenin kalkınmasını zorlaştırmakta ve hatta faaliyetlerinin durmasına sebep olmaktadır. Bu nedenle geleceğe yönelik yapılan her finansal 125 planlama, finansal refahın arttırılması için büyük önem arz etmektedir. 4.3. BORÇ YÖNETİMİ Borç yönetimi, her tür işletmenin üzerinde durması gereken önemli konular arasında yer almaktadır. KOBİ sahip/yöneticisinin borç yönetimi konusunda neler yapması gerektiğini bilmemesi halinde işletmenin aşırı borçlanmasına neden olabilecektir. İşletmelerin aşırı borçlanmaları hem işletmelerin karlılığını olumsuz etkileyecek hem de işletmenin bankalar ve tedarikçileri ile ilişkilerine zarar verebilecektir. 123 Yapı Kredi Bankası, Finansal Planlama, https://www.yapikredi.com.tr/kobi/isletme-rehberi/finansal- planlama, s.1, (11.03.2020). 124 a.yer, s.1. 125 Michael Armstrong, A Handbook of Management Techniques: A Comprehensive Guide to Achieving Managerial Excellence and Improved Decision Making, 3. b., London: Kogan Page, 2006, s. 293. 40 İşletmeler, üretimde gerekli olan malzemeyi tedarikçilerden temin eder. Bu nedenle, işletme faaliyetlerinin devam ettirilmesinde tedarikçilerle iyi ilişkiler kurmak çok önemlidir. İyi ilişkiler sağlamada en etkili yöntemlerden biri kredili alımlar sonucu oluşan borçların zamanında ödenmesidir. Borçların ödenmemesi durumunda tedarikçilerin güveni zedelenir. İlişkilerin zedelenmesi, tedarikçinin işletme için daha iyi ürün önerme, toplu alımlarda indirim, teslimatın daha erken sağlanması gibi fırsatların 126 kaçırılmasına neden olacak işletmenin karlılığını olumsuz yönde etkileyecektir. Öte yandan, bankalardan alınan kredilerin zamanında ödenmemesi işletmenin karlılığını etkileyeceği gibi işletmenin iflas etmesine de yol açacaktır. Çünkü borcunu ödemeyen işletmenin sicili bozulacak ve bir sonraki aşamada kredi almak istese bile mümkün olmayacaktır. Ayrıca çalışılan diğer firmalar da bu durumdan etkilenip bu tür 127 işletmelerle çalışmak istemeyecektir. 4.4. BÜTÇE YÖNETİMİ Bütçe, bir işletmenin belirli bir dönem içerisindeki gelir, gider ve sonuçların sistematik olarak programlanmış bir tahminidir. Bütçeler, sayısal karşılaştırma imkanı sağlarken aynı zamanda güçlü bir kontrol mekanizması da oluşturmaktadır. KOBİ’ler, bütçelerin sağlayacağı avantajlardan yararlanabilmesi için finansal bir bilince sahip 128 olması gerekmektedir. KOBİ’lerde bütçe yönetimini yapacak olan KOBİ sahibi/yöneticisi, doğru ve etkin bir bütçe yapabilmek için düzenli ve eksiksiz bir şekilde verilerin kontrol edilmesi gerektiğini bilmelidir. Aksi takdirde, gelecek dönem için hazırlanan bütçe yanlış olacak 129 ve sapmalar meydana gelecektir. 126 İş Bankası, KOBİ’ler İ in deme ve Bor önetimi Kılavuzu, 2020, https://www.istekobi.com.tr/egitimler/kobi-ler-icin-odeme-ve-borc-yonetimi-kilavuzu-40, s.12, (12.03.2020). 127 Açan, KOBİ’ler i in Finansal Okuryazarlık, ss. 26-28. 128 José G Vargas-Hernández, Rafael Casas Cárdenaz, Ofelia Barrios Vargas, “The Budget in The Financial Management of The Smes Assisted by The Administrative Process As A Competitive Tool”, Revista Intercontinental de Gestão Desportiva, C. 8, S. 3 (2019), s. 21. 129 Logo, KOBİ’ler İ in Büt e önetimini Sağlamanın En Etkili olları,2020, https://blog.logo.com.tr/kobiler-icin-butce-yonetimini-saglamanin-en-etkili-yollari/, (10.03.2020). 41 Bütçe yönetimini yapacak KOBİ sahibi/yöneticisi, gerçekleşebilir hedefler koymalı yani tutarlı olmalıdır. Aksi halde işletme hem zaman bakımından hem de 130 maliyet bakımından zarar edecektir. Etkin bütçe yönetimi, bir şirketin finansal açıdan en iyi koşullarda çalışmasını, kolay dönemlerde maksimum faydayı elde etmesini ve zor dönemlerde güvence altında 131 olmasını sağlayacaktır. Etkin bütçe yönetimi, yöneticilerin bakış açılarını yönlendirerek finansal durumların değerlendirilmesinde ve pazarda başarılı olmak için yapmaları gereken eylemlerin planlanmasında rol oynamaktadır. Ayrıca etkin bir bütçe, yöneticilere olası 132 sorunları tahmin etmeyi ve bunlarla ilgili stratejik kararlar almayı sağlamaktadır. Kısacası, finansal okuryazar olan KOBİ sahibinin/yöneticisinin doğru bir şekilde yapmış olduğu bütçe yönetimi sonucunda işletmenin uzun vadede başarıya ulaşmasına, kar etmesine, kaynaklarını etkin ve verimli kullanmasına, hedeflenen sonuçlardan sapmaların azalmasına katkı sağlayacaktır. 5. TÜRKİYE VE DÜNYA’DA FİNANSAL OKURYAZARLIK ÇALIŞMALARI Ülkemizde, tasarruf oranlarının çok az olduğu ve arttırılamamasının nedenlerinin sorgulandığı zamanlarda, finansal okuryazarlık kavramı finans alanında tartışmaların odağı haline gelmiştir. Finansal okuryazarlık kavramı sadece ülkemizde değil dünyanın neredeyse bütün ülkelerinde tartışılan ve ülke politikalarına yön veren bir kavramdır. Finansal okuryazarlık kavramının ülkeler tarafından hak ettiği değerin görmesi ve önem kazanması adına Dünya Bankası ve OECD gibi birçok uluslararası kuruluş araştırmalar ve raporlar yayınlayarak ülkeleri bilinçlendirmekte ve finansal okuryazarlığın bir devlet 133 politikası haline gelmesi için uğraşmaktadırlar. Finansal okuryazarlık kavramı ülkemizde önceleri sadece sivil toplum kuruluşları ile özel sektörün vermiş olduğu bir hizmet iken günümüzde önemi 130 a.yer, s.1. 131 Vargas-Hernández, Cárdenaz, Vargas, “The Budget in The Fınancıal Management of The Smes Assısted by The Admınıstratıve Process As A Competitive Tool”, s. 21. 132 a.yer, s.21. 133 Alev Dilek Aydın, “Türkiye’de Finans Eğitimi ve Finansal Okuryazarlık Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme”, Ekonomi Maliye İşletme Dergisi, C. 1, S. 1 (2018), s. 13. 42 anlaşılmış ve artmış, devlet politikalarında yer verilmeye başlanan bir kavram haline 134 gelmiştir. Ülkemizde önemi anlaşılmasına ve artmasına rağmen ülkemizin finansal okuryazarlık seviyesi halen çok düşüktür. Bu durum sadece ülkemize özgü olmadığından bu konuyla ilgili OECD üyesi olan ve olmayan ülkelerde yapılan çalışmalarda, ülke insanlarının yeteri kadar finansal bilgi ve beceriye sahip olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Aynı şekilde Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde finansal okuryazarlık seviyesi düşüktür ve bu durum bu ülkelerdeki finansal piyasaların 135 gelişimine büyük bir engel oluşturmaktadır. Her şeyin temelinde olduğu gibi finansal okuryazarlığın temelinde de eğitim yatmaktadır. Finansal eğitim verilmeden önce toplumun finansal okuryazarlık seviyesi belirlenmelidir. Finansal okuryazarlık seviyesinin belirlenmesi toplumun eksik yönlerinin farkında olunmasını sağlayacak ve bu farkındalık toplumun bilinçlenmesi için verilecek eğitimin kalitesini de arttıracaktır. Kaliteli finansal eğitim almış her yaştaki birey, finansal anlamda doğru adımlar atacak, kendi çıkarlarına uygun olan finansal ürün ve hizmetleri seçecek, yatırım, tasarruf harcama gibi konularda bilinçli 136 kararlar verecek ve bu şekilde toplumun ekonomik kalkınması sağlanacaktır. 5.1. TÜRKİYE’DE FİNANSAL OKURYAZARLIK ÇALIŞMALARI 5.1.1. Milli Eğitim Bakanlığı Tarafından Yapılan Çalışmalar 6-14 yaş aralığındaki öğrencilerin, finansal yeteneklerini geliştirmek ve ileride yaşanması muhtemel finansal ve sosyal sıkıntılar karşısında gerekli olan bilgi ve becerileri öğrenmeleri amacıyla, Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), Türk Ekonomi Bankası (TEB) ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) tarafından “Sanat 137 Yoluyla Sosyal ve Finansal Eğitim” çalışması gerçekleştirilmiştir. Finansal 134 Seliha Seçil Bayram, “Finansal Okuryazarlık ve Para Yönetimi Davranışları: Anadolu Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Uygulama”, Business & Management Studies: An International Journal, C. 2, S. 2 (2014), s. 109, doi:10.15295/bmij.v2i2.68. 135 Aydın, “Türkiye’de Finans Eğitimi ve Finansal Okuryazarlık Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme”, s. 14. 136 a.yer,s.14. 137 TEB, https://www.teb.com.tr/teb-aile-akademisi-is-birlikleri/, (28.12.2019). 43 okuryazarlık konularında sınırlı kalan bu çalışmanın devamı olarak “Bütçemi 138 Yönetebiliyorum” çalışması yapılmıştır. MEB ile TEB’in 2015 yılında gerçekleştirdikleri, “Bütçemi Yönetebiliyorum Projesi” ile ev hanımlarının, emeklilerin, lise ve üniversite öğrencilerinin, finansal kavramları öğrenmeleri ve bütçe yapabilmeleri için finansal okuryazarlık eğitimi almaları sağlanmıştır. Bu projeyle birlikte 3 yılda 5 milyon birey finansal okuryazar 139 olmuştur. Finansal eğitimin, okullardaki ders müfredatına eklenmesi amacıyla MEB ve TEB tarafından 2016 yılında “Finansal Okuryazarlık Uygulamasına İlişkin İş Birliği Protokolü” imzalanmıştır. Bu protokol ile öğretmen ve öğrencilerin, bütçeleme, nakit akış dengesini sağlama, yatırım-tasarruf yapma, finansal hak ve yükümlülüklerin farkında olma gibi temel düzeydeki kavramlar hakkında bilgilendirilmesi sağlanarak, 140 finansal okuryazarlık konusundan toplumsal farkındalık oluşması amaçlanmıştır. MEB tarafından 2019 yılında; 13 yaş üstü bireylerin, “mevcut iktisadi problemleri ve temel finansal kavramları bilme, finansal kavramlarla iletişim kurma, gelecekte oluşabilecek finansal ihtiyaçlar için planlama yapma ve finansal risklerin ve fırsatların farkında olma becerisi” kazanmasını sağlamak amacıyla finansal okuryazarlık 141 kurs programı açmıştır. 5.1.2 Aile ve Sosyal Politikalar Tarafından Yapılan Çalışmalar Son yıllarda birçok alanda hızlı toplumsal değişimler meydana gelmiştir. Toplumun temel yapı taşı olan aile kurumunun bu değişimlerden en az şekilde hasar görmesi ve değişimler karşında desteklenip güçlendirilmesi elzem bir durum olmuştur. Bu bağlamda aile bireylerinin ihtiyaç duydukları konularda bilgilendirmek ve finansal farkındalık oluşturmak için bakanlık tarafından “Eğitim ailede başlar” ilkesi temelinde 138 TEDMEM, Temel Bir aşam Becerisi: Finansal Okuryazarlık, 2016, https://tedmem.org/mem- notlari/degerlendirme/temel-bir-yasam-becerisi-finansal-okuryazarlik, (29.12.2019). 139 MEB, Büt emi önetebiliyorum Projesi, 2017, http://hbogm.meb.gov.tr/www/butcemi- yonetebiliyorum-projesi-icerikleri/icerik/647, (01.01.2020). 140 MEB, http://mtegm.meb.gov.tr/www/finansal-okuryazarlik-formator-ogretmenlerin-egitimi- basladi/icerik/1252, (03.01.2020). 141 a.yer, s.2. 44 “Aile Eğitim Programı” hazırlanmış ve bu programla ailelerin bilgi çağının gereklerine 142 uygun olarak yaşam kalitelerinin arttırılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda 2011 yılında, içeriğinde temel düzeyde finansal kavramlar, finansal sistemin işleyişi, bütçeleme, tasarruf, kredi kartı, finansal müzakere 143 gibi konuların yer aldığı “Finansal Okuryazarlık” kitabı çıkartılmıştır. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından kadınların para yönetimi, borç yönetimi, yatırım araçlarının kullanımı, bireysel emeklilik sistemi konularında farkındalık yaratabilmek amacıyla “Kadının Güçlenmesi Strateji Belgesi ve 144 Eylem Planı” hazırlanmıştır. 5.1.3. Sermaye Piyasası Kurulu Çalışmaları Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Kurumsal İletişim Dairesi’nce bireylerin ve kurumların birikimlerini ağırlıklı olarak sermaye piyasalarına yönlendirmesini, toplumda bir sermaye piyasası kültürü oluşturularak piyasalarda güvenin sağlanmasını kısaca sermaye piyasası konusunda “Finansal Okuryazarlığın Artırılması” için faaliyetler yürütülmektedir. Bu faaliyetler doğrultusunda ihtiyaçları ve donanımları dikkate alınarak belirlenmiş olan hedef kitlelerine uygun iletişim kanallarıyla 145 bilgilendirme yapılmaktadır. Türkiye’de, sermaye piyasalarına katılımı ve finansal okuryazarlık seviyesini arttırmak amacıyla, 5 Mart 2012 tarihinde “SPK, Borsa İstanbul, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği, Takasbank, Merkezi Kayıt Kuruluşu, Türkiye Kurumsal Yatırımcı Yöneticileri Derneği ve Sermaye Piyasası Lisanslama Sicil ve Eğitim Kuruluşu A.Ş.’nin” taraf olduğu, “Yatırımcı Eğitimi Seferberliği İşbirliği 146 Protokolü” imzalanmıştır. 142 Zeynep Şarlak, Finansal Okuryazarlık, 2. b., İstanbul: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, 2012, ss. 4-5. 143 a.yer, ss. 7-47. 144 T. C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı,Kadının Gü lenmesi Strateji Belgesi Eylem Planı, http://www.ailevecalisma.gov.tr/ksgm/ulusal-eylem-planlari/kadinin-guclenmesi-strateji-belgesi-ve- eylem-plani-2018-2023/ ss.41-100, (15.01.2020). 145 SPK, Sermaye Piyasasında apısal Dönüşüm ılı Faaliyet Raporu, 2013, s. 102, https://www.spk.gov.tr/Sayfa/Dosya/1085, (16.01.2020). 146 Özer Turan, “Geleceğe Yatırım Seferberliği”, İMKB Dergisi, (2012), s. 26. 45 Yatırımcı seferberliğinin en önemli hedef kitlelerinden biri üniversite öğrencileridir. Üniversitelerin İİBF bölümlerinde okuyan öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyesini arttırmak amacıyla “7 bölge 7 Üniversite Eğitim Seminerleri” 147 verilmiştir. Bu tür eğitimlerin gelecek dönemlerde de devam ettirilmesi planlanmıştır. Yatırımcı seferberliğinin; Türkiye’de tasarruf açığının giderilmesi, kurumsal sermaye birikimi ile kurumsal sermaye tabanı yaratarak sermaye piyasalarının ve ekonominin doğru çalışması, yatırım araçlarını tanıyan ve risklerini yorumlayabilen bilgili bir yatırımcı kitlesinin oluşumunu sağlaması gibi bir takım fırsatları 148 bulunmaktadır. Yatırımcı seferberliği kapsamında; sermaye piyasaları ve borsa hakkında bilgi edinmek, bilgilenip yatırım yapmak isteyen kişilere yol gösterecek olan “Bilinçli 149 Yatırımcı” portalı oluşturulmuştur. Toplumun geneline sermaye piyasası, tasarruf ve yatırım yapmak gibi konularda anlaşılır ve kapsamlı bilgi vermek amacıyla 2011 yılında “Yatırım Yapıyorum” bilgi 150 tabanlı web sitesi bireylerin kullanımına açılmıştır. 5.1.4. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Tarafından Yapılan Çalışmalar Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), “Fiyat istikrarını sağlamak” ve “Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak”la yetkilidir. Finansal okuryazarlığın, fiyat ve finansal istikrarı sağlamadaki katkısı düşünüldüğünde TCMB’nin de finansal okuryazarlığı artırmaya 151 yönelik faaliyetlerde bulunması kaçınılmazdır. Bu bağlamda TCMB tüketicilerin ve firmaların; “varlıklarını doğru yönetme, borçlanmada kur riski taşımamaları (Türk lirası cinsinden borçlanmaları) ve tüm 147 SPK, Sermaye Piyasasında apısal Dönüşüm ılı Faaliyet Raporu, s. 103. 148 Satoğlu, Bireysel atırımcıları Koruma Aracı Olarak Finansal Okuryazarlık ve Türkiye ygulaması, s. 60. 149BİST, https://www.borsaistanbul.com/duyurular/page/2/, (17.01.2020). 150 SPK, https://www.spk.gov.tr/Duyuru/Goster/20111130/0, (18.01.2020). 151 Çiğdem Karataş, Fı nansal Okuryazarliğin Gelı ştı rı lmesı nde Merkez Bankalarinin Rolü ve Türkı ye Cumhurı yet Merkez Bankasi i ı n Bı r Değerlendı rme, (Uzmanlık Yeterlik Tezi), Ankara: TCMB, 2017, s. 101. 46 ekonomik birimlerinde risk yönetimi kültürünün gelişmesi” konularında farkındalık 152 yaratmak amacıyla yılda iki kez “Finansal İstikrar Raporları” yayımlamaktadır. 2011 yılında TCMB ve SPK tarafından,“Finansal Eğitim ve Finansal Farkındalık: Zorluklar, Fırsatlar ve Stratejiler” adlı uluslararası bir konferans gerçekleştirilmiştir. Bu konferansla birlikte, “Finansal eğitim ulusal stratejisi” oluşturulması konusunda ilk adım atılmıştır. Kongrede; “finansal eğitim ve finansal istikrar arasındaki ilişki, finansal eğitim konusunda uluslararası platformda yapılan çalışmalar, çeşitli ülkelerin tecrübeleri, karşılaşılan zorluklar, bunlara yönelik oluşturulan çözüm önerileri ve okuryazarlık seviyesinin ölçülmesi ve değerlendirilmesinin önemi, bu konuda karşılaşılan zorluklar ve fırsatlar ile elde edilen veri ve değerlendirmelerin finansal eğitimi geliştirmede nasıl kullanılacağı” konuları 153 tartışılmıştır. TCMB ekonomiye ve merkez bankasına yönelik ilgiyi sürekli hale getirmek ve bilgi ve farkındalık seviyesini arttırmak amacıyla “Herkes İçin Ekonomi” adı altında farklı yaş gruplarındaki hedef kitleye yönelik finansal okuryazarlığı arttırıcı çalışmalar 154 yapmaktadır. 5.1.5. Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği (FODER) 2012 yılında “finansal bilincin artırılması için ekosistemin oluşturulmasına destek olma” amacı ile kurulan FODER, ülkemizde bu alanda kurulan “ilk ve tek” sivil kuruluştur. Kurulma amacı doğrultusunda ülke çapında devlet kurumları ve diğer özel kuruluşlar ile birlikte eğitim ve araştırma çalışmaları yapmaktadır. FODER’in hedefleri 155 şunlardır:  Ülkemizde tasarruf yapma alışkanlığının artırılmasına katkıda bulunmak,  Finansal okuryazarlığın ders müfredatına eklenmesini sağlamak,  Finansal konularda öncelikli olarak kadınların ve çocukların bilinçlenmesini ve bunların finansal sisteme dahil olmasını sağlamaktır. 152 A.yer, ss. 101-2. 153 Durmuş Yılmaz, “Finansal Eğitim ve Finansal Farkındalık: Zorluklar, Fırsatlar ve Stratejiler”, Uluslararası Konferans, İstanbul: TCMB ve SPK, 2011. 154TCMB, Herkes İ in Ekonomi, https://herkesicin.tcmb.gov.tr/, (18.01.2020). 155 FODER, https://www.fo-der.org/, (19.01.2020). 47 Aktif bir kuruluş olan FODER’in yapmış olduğu, “3 Kumbara Finansal Okuryazarlık Eğitim Programı”, “İstanbul Finans Merkezi Yolunda 20 Bin Kadın”, “Bütçesini Bilen Çocuklar”, “Bütçesini Bilen Gençler”, “Parayön”, “Evin Hesap 156 Uzmanı Kadın” gibi pek çok faaliyet bulunmaktadır. 2013 yılında ise FODER- TEB işbirliğinde, finansal okuryazarlık kavramını daha fazla kitleye duyurmak amacıyla, “1.finansal okuryazarlık ve erişim zirvesi” düzenlenmiştir. Bu zirve 2014 ve 2018 yılında da düzenlenmiş olup şuanda 157 düzenlenmemektedir. 5.1.6. Türk Ekonomi Bankası Tarafından Yapılan Çalışmalar Ülkemizin sürdürebilir büyümesi için finansal bilincin gerekliliğinin farkında olan TEB toplumun genelinin finansal okuryazarlık düzeyini iyileştirmek ve tasarruf bilincinin yaygınlaşmasını sağlamak adına çalışmalar yapmaktadır. Toplumun her kesiminin ulaşabileceği açık ve ücretsiz finansal okuryazarlık eğitimi vermek adına 158 2012 yılında, “TEB Aile Akademisini” hayata geçirmiştir. Proje kapsamında; “bütçe oluşturma ve yönetimi, aile giderlerini kontrol altında tutma taktikleri, borçların doğru yönetimi, yatırım yaparken dikkat edilmesi gerekenler, bireysel emeklilik, kredi ve kredi kartlarının doğru kullanımı” gibi konular hakkında bilgi verilmek 159 amaçlanmıştır. 2013 yılında itibaren TEB ve Boğaziçi Üniversitesi işbirliğiyle, ülkemizdeki tüketicilerin “Finansal Okuryazarlık ve Erişim Endeksi ” hesaplanmaktadır. Her yıl gerçekleştirilen bu çalışma ile ülkemizin finansal okuryazarlık konusundaki eksiklikleri ve finansal araçlara erişim imkanları hakkında bilgi edinerek, bu doğrultuda çalışmalara 160 şekil vermektedirler. Ayrıca finansal okuryazarlık seviyesini yükseltmek ve farkındalık oluşturmak amacıyla yapılan çalışmalar sadece TEB ile sınırlı değildir. İş Bankası ve ING 156 FODER, https://www.fo-der.org/projeler/, (19.01.2020). 157 FODER, Finansal Okuryazarlık Zirvesi, https://www.fo-der.org/tag/finansal-okuryazarlik-zirvesi/, (20.01.2020). 158 TEB, https://www.teb.com.tr/teb-hakkinda/finansal-okuryazarlik/, (21.01.2020). 159 TEB, https://www.teb.com.tr/teb-aile-akademisi-nedir/, (22.01.2020). 160 TEB, https://www.teb.com.tr/finansal-okuryazarlik/, (24.01.2020). 48 Bankasının da yapmış olduğu çalışmalar bulunmaktadır. İş Bankasının, her ay 2 defa olmak üzere üniversite öğrencilerine; temel düzeydeki finansal kavramları ve finansal tabloları yorumlayabilme becerisi kazandırmaya yönelik eğitim çalışması 161 bulunmaktadır. ING Bank 2013 yılından bu yana, ülkemizdeki ilkokul öğrencilerinin tasarrufta bulunma davranışını edinmelerini sağlamak amacıyla “Turuncu Damla” adı altında 8 haftalık finansal okuryazarlık eğitim çalışmalarını gerçekleştirmektedir. Bu çalışmada 162 ayrıca cinsiyetler arası farklılıkların ortadan kaldırılması da amaçlanmaktadır. 5.1.7. Diğer Çalışmalar Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Habitat Derneği ve Visa Europe Türkiye tarafından 2009 yılında, bir ülkenin sürdürülebilir büyümesinde gerekli olan finansal farkındalığı yaratmak amacıyla “Paramı Yönetebiliyorum” projesi 163 gerçekleştirilmiştir. Paramı Yönetebiliyorum projesi; emekliler, girişimciler, mavi yakalılar, bireyler, çiftçiler ve kadın kooperatifler için hazırlanmış olup, “bütçeleme, finansal kavramları anlama ve hayat boyu karşılaşacakları finansal ürün ve hizmetleri doğru kullanma 164 becerisi kazandırma” konuları eğitim içeriğini oluşturmaktadır. 5.2. DÜNYA’DA FİNANSAL OKURYAZARLIK ÇALIŞMALARI 5.2.1. Amerika Birleşik Devletleri Tarafından Yapılan Çalışmalar ABD dünya genelinde finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek için çalışmalar yapan ülkelerin başında gelmektedir. Yapılan çalışmalar ABD’deki finansal okuryazarlık seviyesinin genel olarak düşük olduğunu göstermektedir. Bu sonuçların sadece bireyleri değil ekonominin içinde yer alan herkesi ilgilendirmesi gerektiği düşüncesi vurgulanmaktadır. Genel olarak ABD’de “Bireylerin finansal açıdan donanımlı olması doğru finansal kararlar almasını sağlayacak bu durum daha verimli bir 161 İş Bankası, https://muze.isbank.com.tr/Sayfalar/finansal-okuryazarlik-egitimi.aspx, (25.01.2020). 162 Ingbank, https://www.ing.com.tr/tr/ing/toplumsal-yatirimlarimiz/finansal-okuryazarlik/turuncu-damla, (26.01.2020). 163 UNDP, vd., https://www.paramiyonetebiliyorum.net/, (26.01.2020). 164 Habitat Derneği, https://habitatdernegi.org/, (27.01.2020). 49 piyasanın oluşmasını sağlayacak ve bu sayede finansal istikrar sağlanacaktır.” düşüncesi hakimdir. Bu bağlamda ABD Hazine Bakanlığı ve Başkan’ın Finansal Okuryazarlık Danışma Konseyi öncülüğünde, ABD’nin finansal okuryazarlık seviyesini arttırmak herkesin yararına olacaktır düşüncesiyle yetişkinlerin finansal okuryazarlığı üzerine 165 ulusal bir çalışma başlatılmıştır. 5.2.1.1. Amerikan Tasarruf Eğitimi Konseyi (American Savings Education Council ASEC) Finansal okuryazarlıkla ilgili ilk resmi çalışma, 1995 yılında Kamu ve özel sektör işbirliğinde “Amerika Tasarruf Eğitimi Konseyi ASEC’in” kurulması ile 166 olmuştur. ASEC bireysel bilinci oluşturmak için emeklilik planlaması, tasarrufla ilgili temel ilkelerin bilinmesi, kişisel mali güvenlik kaynakları gibi konularda çalışmalar 167 yapmaktadır. Güvenli bir maddi gelecek için tasarruf yapmak önemlidir. Bu amaçla Çalışan Fayda Araştırma Enstitüsü (EBRI) ve ASEC tarafından “Choose to Save” adlı web sitesi geliştirilmiş ve 1997 yılından bu yana radyo ve televizyon kanallarıyla tasarruf eğitimi vermektedir. Ayrıca bireylerin maddi geleceklerini planlamaları ve kaydetmeler için kullanıcı dostu, multimedya materyalleri(kamu hizmet duyuruları (PSA’lar), Ballpark Estimate, emeklilik planlama çevrimiçi hesap makinesi, tasarruf ipuçları gibi) 168 geliştirmektedir. 5.2.1.2. Başkan’ın Finansal Yeterlilik Danışma Konseyi (President’s Advisory Council On Financial Capability PACFC) Amerikan vatandaşlarının finansal kararlar alırken bilinçli hareket etmesi ve ekonomik istikrarın sağlanmasına katkı sağlamak amacıyla ABD başkanı Barack Obama tarafından 29 Ocak 2010 tarihinde finansal hizmetler, tüketicinin korunması, finansal erişim ve eğitim gibi konularda birikime sahip sivil toplum temsilcilerinden oluşan Başkan’ın Finansal Yetkinlik Danışma Konseyi (PACFC) kurulmuştur. Oluşturulan bu konseyle beraber özel ve kamu sektörün etkinliğinin koordine edilmesi, 165SEC, Financial Capability in the United States: National Survey, Washington: FINRA Investor Education Foundation, 2009, ss. 23-24. 166 Gökmen, Finansal Okuryazarlık, s. 90. 167 ASEC, https://www.choosetosave.org/about/, (28.01.2020). 168 a.yer. 50 finansal eğitim ve finansal erişim yoluyla finansal kapasitenin arttırılması 169 amaçlanmıştır. 170 PACFC, finansal yeterlilik çalışmaları için üç geniş alan belirlemiştir: ● Gençlere yönelik finansal eğitim ve yeterlilik programları, ● Düşük- orta segmentli ailelere finansal yeterlilik ve erişim, ●İşletmelere finansal yeterlilik 5.2.1.3. Amerika Merkez Bankası (Federal Reserve Bank FED) Finansal okuryazarlığa büyük önem veren ve ülke genelindeki ofisleri aracılığıyla geniş kapsamlı araştırmalar yapan FED, kamuoyuna hem kendi internet sitesinde yer alan bilgi kaynakları vasıtasıyla hem de özel sektör ve kuruluşlarla işbirliği yaparak finansal eğitim hizmeti ve bilgilendirme imkanı sağlamaktadır. Ayrıca finansal eğitimin okullardaki müfredata dahil edilmesini desteklemekte ve bu konuyla ilgili 171 ortaöğretim kurumlarıyla işbirliği içerisinde çalışmalar yapmaktadır. 5.2.1.4. Finansal Okuryazarlık Ve Eğitim Komisyonu (Financial Literacy And Education Commission FLEC) 2006 yılında bireyler ve ailelerin finansal refahını sağlamak amacıyla “Finansal Okuryazarlık İçin Ulusal Strateji Belgesi” yayımlamıştır. Komisyon amacı 2011 yılında; finansal eğitime erişimin etkin olması, finansal farkındalığın arttırılması, temel finansal yetkinliklerin belirlenmesi, finansal eğitimin alt yapısının geliştirilmesi olarak 172 güncellenmiştir. 169 PACFC,Creating Financially Capable Communities: A Resource Guide, 2012, https://www.treasury.gov/resource-center/financial-education/Documents/Local%20Guide%20- %20Creating%20Financially%20Capable%20Communities.pdf, ss.5-15, (29.01.2020). 170 PACFC, President’s Advisory Council on Financial Capability, Final Report, 2013, https://www.treasury.gov/resource-center/financial- education/Documents/PACFC%20final%20report%20revised%2022513%20(8)_R.pdf, ss.1-50, (29.01.2020). 171 Altıntaş, Bireysel atırımcılar A ısından Finansal Eğitimin nemi: Toplumda Finansal Okuryazarlık Düzeyinin ükseltilmesi ve Bireylerde Asgari Finans Kültürünün Oluşturulma Süreci, s. 120. 172 FLEC, https://home.treasury.gov/policy-issues/consumer-policy/financial-literacy-and-education- commission, (29.01.2020). 51 2013 yılında ulusal bir finansal eğitim web sitesi (MyMoney.gov) kurmak ve finansal eğitim konusunda ulusal bir strateji geliştirmek amacıyla kurulan FLEC, ABD’ 173 de finansal okuryazarlıkla ilgili atılmış en önemli adım olarak değerlendirilmektedir. 5.2.1.5 JumpStart Üniversite çağına gelmiş öğrencilerin finansal okuryazarlığını geliştirmek 174 amacıyla 1995 yılında kurulan ve kar amacı gütmeyen bir kuruluştur. İlk olarak 1997 yılında lise öğrencilerinin finansal okuryazarlık seviyelerini ölçmeye başlamış ve bu kapsamda 12. Sınıf öğrencilerine iki yılda bir olan ve 45 dakika süren sınavlar 175 yapmıştır. Sınavlarda genel olarak öğrencilerin başarısız olduğu gözlemlenmiştir. 5.2.2. Avrupa Birliği Tarafından Yapılan Çalışmalar Avrupa Birliğinde finansal okuryazarlık ile ilgili çalışmalar başlarda AB Komisyonu tarafından yürütülmekteydi. Komisyon, 2007 yılında AB üyesi devletlerin talepleri doğrultusunda “AB tüketicileri için daha iyi finansal eğitim” adı altında bir konferans düzenlemiş olup finansal eğitimin; birey, toplum ve ekonomiye olan katkısı ile finansal eğitimin gerekliliği üzerine bir tebliğ yayımlamıştır. AB Komisyonu daha sonra finansal okuryazarlık çalışmalarını yürütmesi amacıyla 2008 yılında Finansal 176 Eğitim Uzman Grubu (EGFE)’nu oluşturmuştur. Komisyon, yetişkinler için tüketici eğitimi sunan Dolceta(Yetişkinler için Çevrimiçi Tüketici Eğitim Araçlarının Geliştirilmesi, www.dolceta.eu) adlı bir web sitesi oluşturmuştur. Tüketici hakları ve finansal hizmetler olarak iki ana bölümden oluşan web sitesinde, tüketiciler için bütçe yönetimi, ödemeler, krediler, tasarruf, yatırım, mortgage, bir bankanın mevduat hesabı kullanımı gibi konularda kitaplar, makaleler ve online testler sunulmakta ve ayrıca satış sözleşmeleri, fiyat, reklam, ürün 173 FLEC, Promoting Financial Success in the United States: National Strategy for Financial Literacy, 2016, https://www.treasury.gov/resource-center/financial- education/Documents/National%20Strategy%20for%20Financial%20Literacy%202016%20Update. pdf, ss.2-35, (15.02.2020). 174 Gökmen, Finansal Okuryazarlık, s. 93. 175 Brenda J Cude vd., “College Students and Financial Literacy: What They Know and What We Need to Learn”, Eastern Family Economics and Resource Management Association, 2006, s. 103. 176 İsmet Özgüler, Bireysel Finansal Kaynakların önetiminde Bir Ara Olarak Finansal Eğitimde Dünya ygulamaları ve Türkiye Karşılaştırması, (Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013, s. 38. 52 ve hizmetlerin güvenirliliği gibi konulara yer verilmektedir. Sitede 2010 yılında öğretmenler için finansal okuryazarlık bölümü açılmış ve öğretmenlerin site aracılığıyla harcama, tasarruf, yatırım, borçlanma ve sigorta gibi konular hakkında 177 bilinçlendirilmesi amaçlanmıştır. Bir başka çalışma da ortaokul seviyesindeki öğrencilere “tüketici hakları” hakkında bilgi vermek amacıyla, “Europa Diary (Avrupa Günlüğü)” adı ile çıkarılan ve 178 içinde borçlanma ile ilgili bölümlerin de yer aldığı kitapçık olmuştur. 5.2.3. Dünya Bankası(World Bank WB) Dünya bankası, finansal okuryazarlığa önem veren kuruluşlardan biridir. Birçok önemli çalışmaları desteklemekle birlikte birçok çalışması da bulunmaktadır. Kısaca 179 değinecek olursak: İçeriğinde, aileye yönelik bütçe denkleştirme konusunda ipuçlarının olduğu, bir tasarruf programının nasıl geliştirilmesi gerektiği, sermaye piyasasının çalışma ilkeleri hakkında bilgelerin olduğu, birey ve aile için en uygun portföyün hangisi olduğu gibi konuların yer aldığı “Money Matters: A Financial Literacy Training Program” adında yılda iki kez olmak üzere iki günlük workshoplar düzenlemektedir. Bir diğer çalışma da finansal yatırım bilgisi, bireysel bütçeleme yeteneği ve finansal okuryazarlıkla ilgili diğer konularla ilgili seminerlerin ve derslerin yer aldığı “Become a Financial Guru” kurslarıdır. Ayrıca oluşturulan web sitesi aracılığıyla özellikle araştırmacılar için kapsamlı istatiksel verilerin ve bilimsel araştırmaların bulunduğu içerikler sunulmaktadır. Dünya Bankası, dünyadaki yoksul bölgelere yönelik finansal erişim çalışmaları yapmak amacıyla “Yoksullara Yardım Amaçlı Danışma Grubu” adında bir araştırma merkeziyle çalışmaktadır. Bu amaçla öncelikli olarak “Finansal Erişim 2010” raporu hazırlanıp tüm dünyaya yoksul bölgelerdeki finansal erişime ilişkin istatistikler 177 Filipa Figueira, “The European Commission and Financial Capability: Simplifying Financial Services”, ECRI Policy Brief, S. 2 (2007), ss. 3-5, doi:10.2139/ssrn.2001370. 178 A.yer, s. 4. 179 Altıntaş, Bireysel atırımcılar A ısından Finansal Eğitimin nemi: Toplumda Finansal Okuryazarlık Düzeyinin ükseltilmesi ve Bireylerde Asgari Finans Kültürünün Oluşturulma Süreci, s. 104. 53 180 sunulmuş ve bu sonuçların dikkat çekmesi sağlanmıştır. Ayrıca Dünya Bankası, tüm işletmeleri kapsayacak şekilde işletmelerin finansal erişim durumlarını belirlemeye 181 yönelik anket çalışması da yapmaktadır. 5.2.4. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü OECD finansal okuryazarlıkla ilgi ulusal politika yapıcılarına destek vermektedir. Finansal okuryazarlığın geliştirilmesi ve eğitim programlarının analiz 182 edilmesi ve değerlendirilmesi amacıyla “Finansal Eğitim Projesini” yayınlamıştır. İlk aşaması mevcut eğitim programının etkinliğinin değerlendirilmesi olan proje kapsamında üye ülkelerin ve bazı üye olmayan ülkelerin finansal eğitim politikaları incelenmiş olup incelemeler sonucunda finansal okuryazarlık seviyesinin ilerletilmesi konusunda gerekli stratejilerin belirlenmesi amaçlanmıştır. İkinci aşamada düzenleyicilere ve bireylere yardımcı olacak kılavuzlar yayınlamış ve ayrıca çeşitli 183 ülkelerdeki bireylerin okuryazarlık seviyesinin belirlenmesi amaçlanmıştır. OECD 2005 yılında finansal okuryazarlığı geliştirmek için (“Improving Financial Literacy: Analysis of Issues and Policies”), 2008 yılında sigorta ile bireysel emeklilik konularına farkındalığı artırmak için (“Improving Financial Education and Awareness on Insurance and Private Pensions”) adında kitaplar yayımlamıştır. Ayrıca 2008 yılında “International Gateway on Financial Education” adıyla kurulan (“www.financial education.org” ) internet sitesi ve finansal eğitim konusunda uzman kişilerden oluşan INFE (“International Network on Financial Education”) OECD’nin 184 iki önemli uygulamasıdır. INFE 68 ülkede 135’ten fazla üyeden oluşmakta olup üyeler yılda iki kez toplanmaktadır. Üye ülkelerin tecrübelerinin paylaşıldığı, finansal eğitim konusunda uluslararası iş birliğinin sağlandığı bir platformdur. OECD/INFE’nin amacı, dünyada finansal eğitim hakkında yapılan akademik çalışmaları değerlendirip bir rapor haline 180 TCMB, Dünyada ve Türkiye’de Finansal Hizmetlere Erişim ve Finansal Eğitim, s. 90. 181 World Bank, Financial Access, https://www.worldbank.org/en/publication/gfdr/gfdr- 2016/background/financial-access , (28.02.2020) 182 Altıntaş, Bireysel atırımcılar A ısından Finansal Eğitimin nemi: Toplumda Finansal Okuryazarlık Düzeyinin ükseltilmesi ve Bireylerde Asgari Finans Kültürünün Oluşturulma Süreci, s. 103. 183 Gökmen, Finansal Okuryazarlık, s. 82. 184 TCMB, Dünyada ve Türkiye’de Finansal Hizmetlere Erişim ve Finansal Eğitim, s. 89. 54 getirerek uluslararası strateji geliştirmeyi sağlamaktır. INFE halen bugün de devam eden; “Ülkelerin Finansal Eğitim Ulusal Stratejilerinin Belirlenmesi”, “Ülke Eğitim Stratejilerine Finansal Eğitimin Dâhil Edilmesi”, “Kadının Finansal Eğitimi”, “Finansal Okuryazarlığının Ölçümü”, “Finansal Eğitim Stratejilerinin Verimliliği” gibi konulara 185 ilişkin faaliyetler yürütmektedir. OECD, lise öğrencilerinin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemeye yönelik girişimde bulunan ilk organizasyon olup ve “Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı” PISA’yı oluşturmuştur. PISA, öğrencilerin okulda almış oldukları eğitim sonucunda bilgiyi günlük hayatta kullanabilme becerilerini değerlendiren üç yılda bir 186 yapılan çalışmadır. 185 SPK, https://www.spk.gov.tr/Duyuru/Goster/20141202/0, (16.02.2020). 186 MEB, http://pisa.meb.gov.tr/?page_id=18, (16.02.2020). 55 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM FİNANSAL OKURYAZARLIK ve KÜÇÜK ve ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN FİRMA PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİ: BURSA ÜZERİNE ALAN ARAŞTIRMASI 1. LİTERATÜR TARAMASI Çalışmanın bu bölümünde öncelikle ülkemizde yapılan çalışmalara sonrasında ise dünyada yapılan çalışmalara yer verilmiştir. Literatürde finansal okuryazarlık ile ilgili yapılan çalışmalar genelde üniversite öğrencileri üzerine yapılmış olup bunun yanı sıra hane halkına ve yatırımcılara yönelik yapılan çalışmalar da mevcuttur. KOBİ’lerin finansal okuryazarlık seviyesini ölçmeye yönelik çalışmalar ise sınırlı olsa da hem yerli literatür hem de yabancı literatürde mevcuttur. Ayrıca bu tez çalışmasının amacı olan, KOBİ sahibi/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyeleri ile firma performansı arasındaki ilişkiye dayalı çalışmalar bilindiği kadarıyla uluslararası literatürde yer almaktadır. Literatür’de yapılan çalışmalar kronolojik sıraya göre öğrenciler, hanehalkları, yatırımcılar ve KOBİ’ler şeklinde aşağıda yer verilecektir. 1.1. YERLİ LİTERATÜR Bayram (2010) tarafından, Eskişehir’de bulunan Anadolu Üniversitesindeki İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi (İİBF) ile Meslek Yüksekokulu öğrencilerini kapsayan çalışmasında, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek ve para yönetimi konusunda nasıl davranış sergilediklerini ortaya çıkarmak amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile 600 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerinin düşük olduğu ve bu durumun öğrenciler tarafından farkında olunmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin finansal okuryazarlık kavramını, borçları zamanında ödeme, düzenli tasarrufta bulunma ve finansal kayıtları tutma alışkanlığı konularıyla sınırlandırdığı, %65’in aylık bütçe yaptığı, %40’ın düzenli tasarrufta bulunduğu, %50’nin finansal kayıtları bir süre tuttuğu bulunmuştur. Temel bankacılık uygulamalarında göstermiş oldukları davranışlarda ise %86’sı ATM kartı kullanırken kredi kartı kullanma oranı düşük bulunmuş ayrıca 56 internet bankacılığını kullanma durumu İİBF öğrencilerinde daha yüksek olduğu tespit 187 edilmiştir. Altıntaş (2011) tarafından, Türkiye’de üniversite öğrencilerinin finansal okuryazarlık seviyelerini ve finansal okuryazarlıklarını etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla 337 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyeleri yetersiz olduğu bulunmuşken, temel düzey finansal bilgileri içeren sorulara doğru cevap verme oranı %39,15 olup finansal bilgileri yetersiz bulunmuştur. Öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerini etkileyen faktörlerin başında, öğrencilerin sınıfı, yaşı, ailenin eğitim durumu ve gelir düzeyi, 188 finansal konuları aileleri ile konuşabilme durumları olduğu tespit edilmiştir. Sönmez vd. (2014) tarafından, İstanbul, Bursa ve Eskişehir’de yer alan üniversitelerin İİBF ve Mühendislik Fakültesinde gerçekleştirmiş olup lisans eğitimlerinin finansal okuryazarlığa etkisini araştırmak amacıyla küme örnekleme yöntemi ile 824 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin %31,7’ sinin finansal okuryazarlık seviyeleri yüksek, %30,1’ inin orta, %16’ sının ise düşük olduğu belirlenmiştir. İİBF ile mühendislik fakültesinin finansal okuryazarlık seviyeleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmuş bu durumun sonucu olarak 189 öğrencilerin finansal ürünleri tanıma konusunda farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Sarıgül (2014) tarafından, Konya’da bulunan üç devlet üniversitesindeki öğrencilerin finansal tutum ve finansal davranışlarının finansal bilgi ve demografik özellikler ile ilişkisini incelemek amacıyla basit tesadüfi yöntem ile 1085 öğrenciye anket uygulamıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin “harcamaya yönelik” davranışlarının düşük seviyede olduğu, “harcama ve tasarrufa” yönelik tutumlarının da orta seviyede olduğu tespit edilmiştir. Öğrencilerin; eğitim seviyeleri ile finansal 187 Seliha Seçil Bayram, Fı nansal Okuryazarlık ve Para önetı mı Davranışları: Anadolu Ünı versı tesı ğrencı lerı Üzerı ne ygulama, (Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010, ss. 57-62. 188 Kadir Murat Altıntaş, “The Dynamics of Financial Literacy Within the Framework of Personal Finance: An Analysis Among Turkish University Students”, African Journal of Business Management, C. 5, S. 26 (2011), ss. 10489-90. 189 Harun Sönmez vd., “Lisans Eğitim Programlarının Finansal Okuryazarlık Düzeyine Etkisinin Araştırılması: Türkiye Örneği”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 14, S. 4 (2014), ss. 113-14, doi:10.18037/ausbd.00957. 57 tutumları arasında anlamlı ilişki bulunmuş ve finansal bilgi seviyeleri arttıkça da “harcamaya yönelik” davranışlara olumlu katkı sağladığı tespit edilmiştir. Erkek öğrencilerin kadın öğrencilere göre daha finansal bilgiye sahip oldukları diğer bulgular 190 arasındadır. Alkaya ve Yağlı (2015) tarafından yürütülen, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesindeki İşletme, İktisat ve Turizm bölümlerindeki öğrencileri kapsayan çalışmada, öğrencilerin finansal bilgi, finansal tutum ve finansal davranışları arasındaki ilişki araştırılmak istenmiş ve kota örnekleme yöntemi ile 185 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finansal davranış ile finansal tutum arasında olumlu bir ilişki olduğu tespit edilirken, finansal davranış ve finansal tutumun finansal bilgi ile aralarında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Öğrencilerin %78,4’ünün olumlu 191 finansal davranış, %66,5’nin ise olumlu finansal tutum sergilediği görülmüştür. Kılıç (2016) tarafından, Gaziantep ve çevre illerde bulunan 10 farklı üniversitede İİBF son sınıf öğrencilerinin, finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemeyi, para yönetimi, harcama ve borçlanma, tasarruf ve yatırım konularındaki finansal bilgilerini test etmeyi amaçlamış ve bu doğrultuda 1856 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyesi yetersiz bulunmuştur. Öğrencilerin, en fazla başarılı oldukları “para yönetimi” konusuyken, en başarısız oldukları konu ise “tasarruf ve yatırım” olmuştur. Öğrencilerin yarısından azının kredi kartına sahip olduğu ve bunlarında üçte birinin borcunu zamanında ödediği 192 tespit edilmiştir. Tuna ve Ulu (2016) tarafından, Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesinde eğitim gören öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyeleri ile demografik değişkenler arasında farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla basit tesadüfi yöntem ile 326 öğrenciye 190 Haşmet Sarıgül, “Finansal Okuryazarlık: Üniversite Öğrencilerinin Bilgi,Tutum ve Davranışları Arasındaki İlişki Üzerine Ampirik Bir Çalışma”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, C. 51, S. 593 (2014), ss. 67-69. 191 Aylin Alkaya, İbrahim Yağlı, “Fı nansal Okuryazarlık - Fı nansal Bı lgı , Davranış Ve Tutum: Nevşehı r Hacı Bektaş Velı Ünı versı tesı İı bf Öğrencı lerı Üzerı ne Bı r Uygulama”, luslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 40 (2015), ss. 596-98. 192 Yunus Kılıç, Fı nansal Okuryazarlık ve Fı nansal Refahın Belı rleyı cı lerı : Gazı antep ve evre İllerı İ ı n apısal Eşı tlı k Modelı ygulaması, (Doktora Tezi), Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, 2016, ss. 112-13. 58 anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, demografik değişkenler ile finansal okuryazarlık seviyeleri arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Cinsiyet değişkenine göre, erkek öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyeleri kadın öğrencilere göre daha yüksek seviyede olduğu, yaş değişkenine göre 23-25 yaş aralığının diğer alt yaş gruplarına göre finansal okuryazar seviyelerinin daha yüksek olduğu, öğrencilerin kaçıncı sınıfta olduklarının finansal okuryazarlık seviyeleri ile anlamlı bir farklılık 193 yarattığı tespit edilmiştir. Barmaki ve Şener (2017) tarafından, Hacettepe Üniversitesi öğrencilerinin finansal okuryazarlık seviyelerini ölçmek amacıyla 500 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerini ölçmek amacıyla sorulan sorulara verilen doğru cevap yüzdesi, %53,62 olduğu bulunmuştur. Bu sonuçlara göre öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerinin “orta seviyede” olduğu tespit edilmiştir. Öğrencilerin en fazla başarılı oldukları konu “temel 194 para bilgisi” en başarısız oldukları ise “tasarruf ve yatırım” olduğu tespit edilmiştir. Contuk (2018) tarafından, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi İşletme bölümündeki öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek amacıyla kolayda örnekleme yöntemi ile 320 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin temel düzey finansal bilgileri içeren, “enflasyon, faiz, borsa” ile ilgili sorulara çoğunluğun doğru cevap verdiği, ileri düzey finansal bilgi sorularını içeren “yatırım, hisse senedi- tahvil, uzun vade getirisi” gibi sorulara ise yanlış cevap verildiği dolayısıyla öğrencilerin temel düzey finansal bilgiye sahip olduğu 195 tespit edilmiştir. Demir (2019) tarafından, Yıldız Teknik Üniversitesinde yer alan 10 farklı fakültedeki öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek amacıyla tesadüfi örnekleme yöntemi ile 400 öğrenciye anket uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, 193 Gülfen Tuna, Mehmet Onur Ulu, “Ünı versı te Öğrencı lerı nı n Fı nansal Okuryazarlık Düzeylerı nı Etkı leyen Faktörlerı n Belı rlenmesı : İşletme Bölümü Öğrencı lerı Üzerı ne Bı r Araştırma”, luslararası önetim İktisat ve İşletme Dergisi, S. ICAFR 16 Özel Sayısı (2016), ss. 139-40. 194 Nahid Barmaki, Arzu Şener, “Financial Literacy Levels of University Students”, Journal of Current Researches on Social Sciences, C. 7, S. 3 (2017), ss. 83-86. 195 Filiz Yıldız Contuk, “Üniversite Öğrencilerinin Finansal Okuryazarlık Durumunu Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Araştırma: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Örneği”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, S. 77 (2018), s. 133. 59 öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerinin “orta seviyede” olduğu tespit edilmiştir. Erkek öğrencilerin, kadın öğrencilere göre finansal okuryazarlık seviyeleri daha yüksek bulunmuştur. Öğrencilerin bulundukları fakülteler ile finansal okuryazarlık seviyeleri arasında anlamlı farklılıklar saptanmış ve İİBF ile Fen Edebiyat Fakültesinde yer alan öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyeleri diğer fakültelere göre daha yüksek 196 bulunmuştur. Kutlu (2019) tarafından, Manisa Celal Bayar Üniversitesinde eğitim gören İşletme Bölümü 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek amacıyla gelişigüzel örnekleme yöntemi ile 128 öğrenciye anket uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerinin “yüksek seviyede” olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca cinsiyet, gelir, kredi kartı kullanma durumu ve düzenli para biriktirme alışkanlığı ile finansal okuryazarlık seviyeleri arasında anlamlı bir farklılık göstermediği, bütçe yapma ve borcu zamanında ödeme ile 197 finansal okuryazarlık arasında anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Hasanca (2020) tarafından, Türkiye’de eğitim gören üniversite öğrencilerinin, “finansal ürünler ve ekonomik kavramlar hakkında bilgi düzeyi, bütçe yönetimi konusundaki tutum ve davranışları, finansal ürünleri kullanım sıklıkları” kapsamında finansal okuryazarlık seviyelerinin belirlenmesi amacıyla 402 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyeleri “orta seviyede” olduğu tespit edilmiştir. Öğrencilerin, % 40’ı kredi kartı kullanmasına rağmen kredi kartı hakkında yeterli bilgi sahibi olmadığı ve borcunu zamanında ödemediği tespit edilmiştir. Öğrencilerin, %63’ünün düzenli olarak tasarrufta bulunduğu, çoğunluğunun “faiz, enflasyon ve paranın zaman değeri” gibi temel finansal 196 Tuğba Demir, Determining Financial Literacy Level of niversity Students: The Case of ıldız Technical University, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019, ss. 45-48. 197 Arzu Kutlu, Finansal Okuryazarlık ile Büt eleme ve Tasarruf Davranışı: Manisa Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü ğrencileri Üzerine Bir Araştırma, (Yüksek Lisans Tezi), Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019, ss. 65-67. 60 ürünler hakkında bilgi sahibi olduğu saptanmıştır. Ayrıca öğrencilerin bütçe yapma 198 konusundaki finansal tutumları ise yeterli seviyede olduğu tespit edilmiştir. Dünya Bankası ve SPK (2012) tarafından, Türkiye’de hane halkının finansal okuryazarlık seviyelerinin belirlenmesi amacıyla rassal örnekleme yöntemi ile 40 ilde, 3009 kişiye anket uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, kırsal bölgelerde “tasarruf yapma”, şehirlerde ise “harcamaya meyilli olma” davranışları yüksek düzeyde tespit edilmiştir. Acil durumlar için kenara para koyma %15, yatırım yapma yüzdesi ise %4,1 iken, gelecek için finansal planlama yapanların %52’si kısa vadeli planlama yaptığı belirtilmiştir. Bütçe planı ve gelecek için finansal plan yapanların daha çok şehirlerde yaşayan bireylerin oluşturduğu görülmüştür. Finansal ürün seçiminde ise yeterli 199 tasarrufa sahip olmaları halinde, “altın ve döviz” tercih ettikleri tespit edilmiştir. BİST, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği, İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. Merkezi Kayıt Kuruluşu ve Sermaye Piyasası Lisanslama Sicil ve Eğitim Kuruluşu (2015) tarafından, hane halkının finansal okuryazarlık seviyesini ölçmeye yönelik 3000 kişiye anket çalışması yapılmıştır. Çalışma sonucuna göre, bireyin eğitim ve gelir durumu ile finansal okuryazarlık arasında anlamlı ilişki bulunmuştur. Yaş ile finansal okuryazarlık arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Katılımcıların, büyük bir kısmının bütçe ve tasarruf yaptığı tespit edilmişken sadece % 18’inin emeklilik planlaması yapmadığı ve “paranın zaman değeri, enflasyon, basit faiz 200 hesaplama” gibi konularda temel finansal bilgilere sahip olduğu tespit edilmiştir. Güler (2015) tarafından, Sakarya ilinde yaşayan hane halkının finansal okuryazarlık seviyeleri ile demografik değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile 453 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, hane halkının finansal okuryazarlık seviyeleri “düşük seviyede” olduğu ve finansal okuryazarlık seviyeleri ile demografik değişkenler arasında anlamlı 198 Dalya Hasanca, Türkı ye’de ğrenı m Gören Ünı versı te ğrencı lerı nı n Fı nansal Okuryazarlık Düzeyı nı n l ümüne önelı k Bı r Araştırma, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi Finans Enstitüsü, 2020, ss. 62-79. 199 SPK, Türkiye Finansal eterlilik Araştırması” Sonu Raporu Hazırlandı, 2012, https://www.spk.gov.tr/Duyuru/Dosya/20121116/0, s.1-3, (20.02.2020) . 200 SPK, 2015 Yılı İkinci Türkiye Finansal Okuryazarlık Araştırması Tamamlandı, 2015, https://www.spk.gov.tr/Duyuru/Dosya/20151005/0, s. 1-3, (20.02.2020). 61 bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca finansal okuryazarlık seviyesi ile tasarrufa yönelik davranışlarda anlamlı bir ilişki bulunmuş ancak borçlanmaya yönelik 201 davranışlar arasında bir ilişki tespit edilememiştir. Aksoylu vd. (2017) tarafından, Kayseri ilinde yaşayan hane halkının finansal okuryazarlık seviyelerini ve finansal okuryazarlık ile demografik özellikler arasında ilişkiyi belirlemek amacıyla basit tesadüfi yöntem ile 400 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, hane halkının genellikle “paranın zaman değeri, ödenmiş faiz ve enflasyon” sorularına doğru cevaplar verirken, “basit faiz, bileşik faiz, risk ve getiri ve çeşitlendirme” ile ilgili sorulara yanlış cevap vermişlerdir. Genel olarak hane halkının finansal okuryazarlık seviyeleri yeterli seviyede olmadığı tespit 202 edilmiştir. Kuyumcu (2018) tarafından, Bursa ilinde yaşayan hane halkının finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile 790 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, Bursa ilinde yaşayan hane halkının finansal okuryazarlık seviyelerinin temel seviyede olduğu tespit edilmiştir. Katılımcıların finansal ürünler “döviz, bireysel emeklilik, kredi kartı, vadeli mevduat hesabı, hisse senedi, sigorta” ile ilgili temel düzeyde bilgiye sahip oldukları, “borç yönetimi, tasarruf ve emeklilik” ile ilgili konulara önem verdikleri, yatırım konusunda eksik oldukları gözlenmiştir. Katılımcıların demografik değişkenlerinin finansal okuryazarlık seviyesi üzerindeki etkisine bakıldığında ise cinsiyet değişkeninin önemli bir etkiye sahip olmadığı, eğitim değişkeni arttıkça finansal okuryazarlık seviyesi de 203 arttığı tespit edilmiştir. Kayacan (2019) tarafından, Zonguldak ilinde yaşayan hane halkının finansal okuryazarlık seviyelerini ve para yönetme becerisini araştırmak amacıyla basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile 366 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna 201 Emine Güler, Hanehalkının Finansal Okuryazarlık Düzeyinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma: Sakarya İli rneği, (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015, ss. 86-88. 202 Semra Aksoylu vd., “A Baseline Investigation of Financial Literacy Levels: The Case of Kayseri Province”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, S. 75 (2017), ss. 240-42. 203 Oğuz Kuyumcu, Fı nansal Okuryazarlığın Makroekonomı k nemı ve Ülkemı zde Fı nansal Okuryazarlık Düzeyı nı n Belı rlenmesı : Bursa İlı ygulaması, (Yüksek Lisans Tezi), Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018, ss. 121-24. 62 göre, hane halkının finansal okuryazarlık seviyeleri ile para yönetme becerisi yüksek düzeyde olduğu, bireysel emeklilik sistemiyle ilgili bilgi sahibi olmadıkları, enflasyon ise en çok bilinen kavram olduğu ve paralarını genel olarak “altın ve dövize” yatırdığı tespit edilmiştir. Yaş ve cinsiyet değişkenleri ile finansal okuryazarlık arasında anlamlı 204 farklılık tespit edilmemiştir. Aydoğan (2020) tarafından, İstanbul ilinde yaşayan hane halkının finansal okuryazarlık seviyelerini ve bütçeleme davranışını araştırmak amacıyla basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile 257 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, hane halkının %37,4’ünün finansal okuryazarlık seviyeleri “düşük”, %39,7’sinin “orta” ve %23’ünün “yüksek” olduğu belirlenmiştir. Hane halkının %88,4’ünün bütçeleme alışkanlığı olduğu, %44,8’i finansal kayıt yaptığı, %68,1’i bütçe planlaması yaptığı, %57,6’sının da tasarruf yaptığı tespit edilmiştir. Hane halkının yatırım araçlarıyla ilgili yeterli bilgiye sahip olmadıkları ve finansal okuryazarlık seviyeleri ile 205 bütçeleme davranışı arasında anlamlı farklılık tespit edilmemiştir. Ateş (2014) tarafından, Türkiye’deki yatırımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri ile davranışsal önyargı seviyeleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla gelişigüzel örnekleme yöntemi ile 596 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, yatırımcıların %56,54'ünün finansal okuryazarlık seviyeleri “yüksek ”, %43,46'sının “düşük” olduğu belirlenmiştir. Yatırımcıların yatırım kararı alırken en çok başvurduğu finansal kaynağın, “çevresindeki kişilerin tavsiyeleri” olduğu, en az başvurulan finansal kaynakların ise “şirketlerin finansal raporları ve finansal kurumların analiz ve raporları” olduğu belirlenmiştir. Yatırımcıların finansal okuryazarlık seviyesi ile “aşırı iyimserlik, doğrulama ve temsiliyet” önyargıları arasında olumlu bir ilişkinin 204 Ela Nur KAYACAN, Hanehalkının Fı nansal Okuryazarlık e Para önetme Becerı sı nı n l ülmesı : Zonguldak İlı rneğı , (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya: Sakarya Üniversitesi işletme Enstitüsü, 2019, ss. 48-62. 205 Ezgı Aydoğan, Türkı ye’de Fı nansal Okuryazarlık Oranlarının İncelenmesı ve Fı nansal Okuryazarlığın Büt eleme Davranışı Üzerı ne Etkı lerı : İstanbul İlı ygulaması, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020, ss. 90-117. 63 olduğu, “aşırı güven, kayıptan kaçınma” önyargıları arasında olumsuz bir ilişkinin 206 olduğu tespit edilmiştir. Sezer ve Demir (2015) tarafından, Türkiye’deki yatırımcıların finansal okuryazarlık ve bilişsel yetenek seviyeleri ile psikolojik önyargılar arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla 384 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, yatırımcıların “psikolojik yanılsamalar” göstermesi, finansal okuryazarlık seviyelerini etkilemediği, bilişsel yetenek seviyesi yüksek olan yatırımcıların da finansal 207 okuryazarlık seviyesinin de yüksek olduğu tespit edilmiştir. Kanmaz (2018) tarafından, İzmir’de bulunan bireysel hisse senedi yatırımcılarının finansal okuryazarlık seviyeleri ile finansal tutum, finansal davranış ve finansal bilgi değişenleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla rastgele örnekleme yöntemi ile 515 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, yatırımcının finansal okuryazarlık seviyesi arttıkça finansal davranış ve finansal tutum değişkenlerinin de olumlu yönde arttığı, olumlu finansal tutuma sahip olmanın doğru finansal davranış göstermesine katkı sağladığı, finansal bilgi seviyesinin arttıkça 208 finansal okuryazarlık seviyesine olumlu katkı sağladığı tespit edilmiştir. Erbaş (2020) tarafından, Samsun’da bulunan bireysel hisse senedi yatırımcılarının davranış biçimi ile finansal okuryazarlık seviyeleri arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile 205 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, yatırımcıların finansal okuryazarlık seviyesi ile “psikolojik faktörler” arasında ilişki bulunduğu, finansal okuryazarlık seviyesi “temel ve orta” olan yatırımcılarda “sürü davranışı” görülürken, “ileri” olan yatırımcılarda 206 Sinem Ateş, Fı nansal Okuryazarlık e Davranışsal nyargılar: Bı reysel Hı sse Senedı atırımcısı Üzerı ne Ampı rı k Bı r alışma, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Galatasaray Ünı versı tesı Sosyal Bı lı mler Enstı tüsü İşletme Anabilim Dalı, 2014, ss. 113-17. 207 Durmuş Sezer, Sezgin Demı r, “Yatırımcıların Finansal Okuryazarlık ve Bilişsel Yetenek Düzeylerinin Psikolojik Yanılsamalar ile İlişkisi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, S. 66 (2015), ss. 83-86. 208 Alper Kanmaz, Bı reysel Hı sse Senedı atırımcılarının Fı nansal Okuryazarlık Düzeyı Üzerı ne Bı r alışma: İzmı r rneğı , (Yüksek Lisans Tezi), İzmir: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Finansal Ekonomi Anabilim Dalı, 2018, ss. 58-60. 64 “sürü davranışı, kayıptan kaçınma ve aşırı güven eğilimi” birlikte görüldüğü tespit 209 edilmiştir. Yerli literatürde KOBİ’lerin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemeye yönelik çalışmaların sınırlı kaldığı görülmektedir. Bayrakdaroğlu ve Şan (2014) tarafından, Türkiye’de faaliyette bulunan KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyesi ile finansal eğitim ve finansal piyasalara katılımı arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla rastgele örnekleme yöntemi ile 120 KOBİ sahibi/yöneticisine anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ’lerin finansal piyasalara katılımının finansal bilgi eksikliğinden dolayı düşük olduğu bulunmuştur. Bu nedenle, KOBİ sahibi/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyelerine göre finansal piyasalara katılımının artmakta olduğu tespit edilmiştir. Bir diğer bulgu ise KOBİ sahibi/yöneticisinin finansal eğitim ile finansal okuryazarlık 210 arasında olumlu bir ilişki bulunmuştur. Kaya (2015) tarafından, İzmir ilinde faaliyet gösteren KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyesini belirlemek amacıyla 140 KOBİ sahibi/yöneticisine anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finansal okuryazarlık seviyesini belirlemeye yönelik sorulan soruların çoğunluğunun yanıtsız bırakılması sonucunda finansal bilgilerinin yetersiz olduğu bulunmuştur. Finansal ürünlerin bilinirliliği ile ilgili soruda “bireysel emeklilik fonu ve kredi kartı” dışında bilinen finansal ürün pek bulunmamıştır. Finansal okuryazarlık ile finansal davranış arasında olumsuz bir ilişki bulunmuşken, finansal ürünlerin bilinirliliği ile finansal okuryazarlık seviyeleri arasında olumlu bir ilişki bulunmuştur. Finansal eğitim ile 211 finansal okuryazarlık arasında anlamlı bir farklılık olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çör (2018) tarafından, Antalya ilinde faaliyet gösteren KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyesini belirlemek amacıyla 154 KOBİ 209 Cansu Nermin Erbaş, atırımcı Davranış Bı ı mlerı ve Fı nansal Okuryazarlık İlı şkı sı Üzerı ne Bı r Araştırma: Samsun İlı rneğı , (Yüksek Lisans Tezi), Samsun: 19 Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2020, ss. 68-90. 210 Ali Bayrakdaroğlu, Fırat Botan Şan, “Financial Literacy Training as a Strategic Management Tool among Small – Medium Sized Businesses Operating in Turkey”, Procedia - Social and Behavioral Sciences, C. 150 (2014), s. 154, doi:10.1016/j.sbspro.2014.09.019. 211 Kaya, KOBİ öneticilerinin Finansal Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenebilmesine önelik Bir Araştırma: İzmir İli rneği, ss. 215-24. 65 sahibi/yöneticisine anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, Antalya’da faaliyet gösteren KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyesinin yeterli olmadığı tespit edilmiştir. Yaş, cinsiyet ve medeni durumun finansal okuryazarlık seviyesi belirlenirken anlamlı bir farklılık oluşturmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, KOBİ sahipleri/yöneticilerin kredi çeşitliliği konusunda bilgilerini arttırmaları sonucunda finansal okuryazarlık seviyelerinin ve finansal davranışlarının artabileceği 212 sonucuna ulaşılmıştır. Gencan (2018) tarafından, Trabzon ilinde turizm sektöründe faaliyet gösteren KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek amacıyla tabakalı örnekleme yöntemi ile 50 KOBİ sahibi/yöneticisine anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ sahip/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyelerinin “yeterli seviyede” olmadığı ve finansal tutum ve finansal davranışlarının da “yeterli seviyede” olmadığı tespit edilmiştir. KOBİ’lerin çoğunun, “teşvik ve desteklerden” bilgisi olmadığı sadece “KOSGEB desteklerinden” bilgiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Finansal kavramlar hakkında “ticari kredi kartı, kredili ticari mevduat hesabı ve borçlu cari hesap” yeterli bilgiye sahip oldukları, “reel getiri, nakit akım tablosu, proforma gelir tablosu, nakit bütçesi” ile ilgili bilgileri olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Önemli bir diğer bulgu ise KOBİ’lerin, “faktöring, hisse senedi, tahvil, repo, gelir tablosu” konusunda haberdar olmalarına rağmen bilgilerinin olmadıkları tespit edilmiştir. Temel düzey finansal bilgi sorularına genel olarak doğru cevap verilmesine karşın ileri düzey finansal bilgi sorularına yanlış veya fikirlerinin 213 olmadığını beyan etmişlerdir. 1.2. YABANCI LİTERATÜR Danes ve Hira (1987) tarafından, ABD’de Iowa Üniversitesi’nde eğitim gören öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerinin belirlenmesi amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile 323 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin “kredi kartı, sigorta, bireysel krediler ve finansal yönetim” ile ilgili 212 Ömer Çör, Kobı lerde Fı nansal Okuryazarlık: Fı nansal önetı me Etkı sı , Sorunlar ve nerı ler, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, 2018, ss. 80-82. 213 Mehmet Yaser Gencan, Turı zm Sektörü KOBİ’lerı nde Fı nansal Okuryazarlık: Trabzon İlı rneğı , (Yüksek Lisans Tezi), Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018, ss. 73-119. 66 konularda yeterli bilgiye sahip olmadıkları, erkek öğrencilerin “bireysel krediler ve sigorta” konularında, kadın öğrencilerin “finansal yönetim” konularında daha fazla 214 bilgiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Chen ve Volpe (1998) tarafından, Kaliforniya, Florida, Ohio ve Massachusetts bulunan üniversitelerde eğitim gören öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek amacıyla 924 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finans ve muhasebe dersleri alan öğrencilerin finansal okuryazarlık ve finansal bilgi seviyelerinin daha yüksek olduğu tespit edilirken diğer öğrencilerin ise bilgi eksikliğinden dolayı tasarruf, borçlanma ve yatırım konularında daha fazla hatalı 215 finansal davranışlar sergiledikleri tespit edilmiştir. Warwick ve Mansfield (2000) tarafından, Midwest’te lisans ve lisansüstü öğrencilerin kredi kartı konusunda bilgili olup olmadıklarını ve kredi kartına karşı finansal tutumlarını belirlemek amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile 381 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin, %15’i doğrudan bankaya başvurarak kredi kartı talep ettikleri, çalışmaya katılan öğrencilerin %46,8’inin bir ve birden fazla kredi kartı bulunduğu, öğrencilerin %71’inin kredi kartına faiz ödendiğini bilmediği, yaklaşık olarak yarısının da kredi limitlerini bildiği belirlenmiştir. Öğrencilerin kredi kartlarına yönelik finansal tutumları ise, ankette yer alan “doğru kullanılırsa iyi” ifadesine % 68,6’sı seçerek, kredi kartları hakkında ayrıntılı bilgileri olmamasına rağmen, kredi kullanımına karşı gerçekçi bir tutuma sahip 216 oldukları belirlenmiştir. Beal ve Delpachitra (2002) tarafından, Avustralya’da bulunan Queensland Üniversitesi'ndeki İşletme, Fen Bilimleri, Sağlık ve Mühendislik Fakültelerinde eğitim gören öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek amacıyla 837 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finansal okuryazarlık seviyelerinin düşük olduğu tespit edilmiştir. Finansal planlama ile ilgili soruda 214 Sharon M Danes, Tahira K Hira, “Money Management Knowledge of College Students”, Journal of Student Financial Aid, C. 17, S. 1 (1987), ss. 14-15. 215 Haiyang Chen, Ronald P. Volpe, “An Analysis Of Personal Financial Literacy Among College Student’s”, Financial Services Review, C. 7, S. 2 (1998), s. 122. 216 Jacquelyn Warwick, Phylis Mansfield, “Credit Card Consumers: College Students Knowledge and Attitude”, Journal Of Consumer Marketıng, C. 17, S. 7 (2000), ss. 620-24. 67 öğrencilerin becerileri ve bilgilerinin düşük olduğu, bileşik faiz hesaplama ilgili soruya 217 %52,9’unun yanlış cevap verdiği tespit edilmiştir. Jorgensen (2007) tarafından, ABD’de eğitim gören üniversite öğrencilerinin finansal okuryazarlık (finansal bilgi, finansal tutum ve finansal davranış) seviyeleri üzerinde aile etkisini tespit etmek amacıyla 450 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerinin “düşük “olduğu dolayısıyla finansal tutum, finansal davranış ve finansal bilgilerinin de düşük seviyede olduğu ve aile faktörünün öğrencilerin finansal bilgi, tutum ve 218 davranışlarını önemli ölçüde etkilediği tespit edilmiştir. Sabri ve Macdonald (2010) tarafından, Malezya’da eğitim gören üniversite öğrencilerinin finansal davranışı ve finansal okuryazarlık seviyeleri arasındaki ilişkiyi araştırmak amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile 350 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finansal okuryazarlık seviyesi yüksek olan öğrencilerin tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları ve bunun sonucunda daha az 219 finansal sıkıntılar yaşadıklarını tespit etmişlerdir. Cull ve Whitton (2011) tarafından, Avustralya’da bulunan üniversitelerdeki İşletme, Fen Bilimleri, Sağlık ve Mühendislik Fakültelerinde eğitim gören öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek amacıyla 472 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyelerinin düşük olduğu tespit edilmiştir. İşletme bölümünde okuyan öğrencilerin diğer bölümlerdeki öğrencilerden daha yüksek puan almadığı ve Fen Bilimlerindeki öğrencilerin “bileşik faiz” konusunda diğer bölümlerdeki öğrencilerden daha bilgili 217 Diana J Beal, Sarath B Delpachitra, “Financial Literacy Among Australian University Students”, Economic Papers: A Journal of Applied Economics and Policy, C. 22, S. 1 (2003), ss. 71-75. 218 Bryce L. Jorgensen, Financial Literacy of College Students: Parental and Peer Influences, (Yüksek Lisans Tezi), Virginia: Virginia Polytechnic Institute and State University, 2007, ss. 60-62. 219 Mohamad Fazli Sabri, Maurice MacDonald, “Savings Behavior and Financial Problems among College Students: The Role of Financial Literacy in Malaysia”, Cross-Cultural Commumication, C. 6, S. 3 (2010), s. 107. 68 oldukları belirlenmiştir. Ayrıca, cinsiyet ile finansal okuryazarlık arasında anlamlı bir 220 ilişki olmadığı tespit edilmiştir. Mendes (2013) tarafından, Porto Üniversitesi’nde eğitim gören üniversite öğrencilerinin, finansal okuryazarlık seviyelerinin finansal tutum üzerindeki ilişkisini belirlemek amacıyla tabakalı örnekleme yöntemi ile 652 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyeleri düşük, finansal tutum ve finansal davranış endekslerinin ise yüksek seviyede olduğu belirlenmiştir. Finansal okuryazarlık seviyelerinin finansal tutum ve finansal davranış değişkenleri ile olumlu bir ilişki içerisinde olduğu ve “finansal kavram, faiz hesaplama, gelir vergisi” gibi konularda finansal bilgi seviyelerinin de yeterli olmadığı tespit 221 edilmiştir. Agnew ve Harrison (2015) tarafından, İngiltere ve Yeni Zelanda’da eğitim gören üniversite öğrencilerin borçlanmaya karşı finansal tutumlarının ve cinsiyetin finansal kavramlar üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla İngiltere’den 199, Yeni Zelanda’dan 240 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, erkek öğrencilerin “basit ve bileşik faiz hesaplama” konusunda hem İngiltere hem de Yeni Zelanda’da kadın öğrencilerden daha başarılı oldukları, “kredi kartı faiz oranı, satış vergisi oranı” konularında Yeni Zelanda’daki öğrencilerin İngiltere’deki öğrencilerden daha başarılı oldukları belirlenmiştir. Öğrencilerin, “borçlanmaya karşı” finansal tutumlarında cinsiyet açısından ülkeler arasında büyük farklılıklar belirlenmiş ve İngiltere’de farklılıklar çok ciddiyken, Yeni Zelanda’da çok az farklılıklar tespit 222 edilmiştir. Goswami ve Dhawan (2017) tarafından, Hindistan’da eğitim gören üniversite öğrencilerinin finansal okuryazarlık seviyesini ve demografik değişkenlerin etkisini belirlemek amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile 100 öğrenciye anket çalışması 220 Michelle Cull, Diana Whitton, “University Students’ Financial Literacy Levels: Obstacles and Aids”, The Economic and Labour Relations Review, C.22, S.1 (2011), ss.105-6, doi:10.1177/103530461102200106. 221 Ana Filipa Costa Mendes, Financial Literacy of College Students Study Case: Students of the University of Porto, (Yüksek Lisans Tezi), Porto: University of Porto, 2013, ss. 86-88. 222 Steve Agnew, Neil Harrison, “Financial Literacy and Student Attitudes to Debt: A Cross National Study Examining the Influence of Gender on Personal Finance Concepts”, Journal of Retailing and Consumer Services, C. 25 (2015), ss. 125-27. 69 uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin yaşı, eğitim seviyesi, hane halkı geliri değişkenlerinin finansal okuryazarlık seviyesi üzerinde etkisi olmadığı, öğrencinin eğitim gördüğü alan ve ailenin mesleği finansal okuryazarlık seviyesi 223 üzerinde etkisi olduğu tespit edilmiştir. Ergün (2018) tarafından, Estonya, Almanya, İtalya, Hollanda, Polonya, Romanya, Rusya ve Türkiye'de eğitim gören üniversite öğrencilerinin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek ve öğrencilerin finansal bilgileri ile demografik özellikleri arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmak amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile 409 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, tüm öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyesinin “orta seviye” olduğu belirlenmiştir. Tüm öğrencilerin, “bireysel beceri geliştirme, temel faiz hesaplama, döviz kuru ve temel oran hesaplama, fayda analizi, katma değer vergisi, risk getirisi, sigorta ve enflasyon tanımı” konularında orta seviyede bilgi sahibi olduğu tespit edilmiştir. Ülkelerin genelinde öğrencilerin “emeklilik planlaması” düşünmedikleri,” enflasyon yerine işsizlik oranı” ile daha çok ilgilendikleri tespit edilmiştir. Ayrıca, finans konusunda Estonya ve Türkiye’deki öğrencilerin Polonya’daki öğrencilere göre daha az finansal okuryazarlık seviyesine sahip olduğu ve cinsiyet ve kaçıncı sınıfta oldukları değişkenleri ile finansal 224 bilgi arasında anlamlı farklılıklar olduğu belirlenmiştir. Xu (2019) tarafından, Cornell Üniversitesi öğrencilerinin finansal okuryazarlık seviyeleri ile finansal davranışları arasındaki ilişkiyi açıklamak amacıyla rastgele örnekleme yöntemi ile 277 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyeleri ile finansal davranış arasında olumlu bir ilişki bulunmuş ve öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyesinin “orta seviyede” 225 olduğu tespit edilmiştir. 223 Mani Goswami, Karan Dhawan, “A Study on Financial Literacy Among College Students in Delhi / Ncr”, India’s Score Card In Global Perspective, India: Delhi School of Professional Studies and Research, 2017, ss. 458-59. 224 Kutlu Ergün, “Financial Literacy among University Students: A Study in Eight European Countries”, International Journal of Consumer Studies, C. 42, S. 1 (2017), ss. 8-13. 225 Junhong Xu, The Effect of And Perceived Financial Literacy on Financial Behaviors of College Students, (Yüksek Lisans Tezi), China:Quanzhou: Presented to Faculty of Graduate School of Cornell University, 2019, ss. 34-36. 70 Hernandez vd. (2020) tarafından, Meksika ve Kolombiya’da eğitim gören üniversite öğrencilerinin finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek amacıyla 224 öğrenciye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyeleri “düşük seviyede” olduğu bulunmuşken genel olarak bakıldığında Kolombiyalı öğrencilerin finansal okuryazarlık seviyeleri Meksikalı öğrencilere göre daha yüksek bulunmuştur. Ayrıca çalışmada finansal okuryazarlığı ölçmek için kullanılan “enflasyon, emeklilik planlaması, tasarruf ve yatırımlar, risk 226 çeşitlendirmesi, kredi kartı” konularına yanlış cevapladıkları gözlemlenmiştir. Monticone (2010) tarafından, İtalya hanehalkının finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek amacıyla 3992 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, hanehalkının finansal okuryazarlık seviyesi ABD ve diğer AB ülkelerine göre daha düşük seviyede olduğu belirlenmiştir. Daha büyük finansal varlıklara yatırım 227 yapan hanehalklarının finansal bilgilerinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Disney ve Gathergood (2011) tarafından, İngiliz hanehalkının aşırı borçlanma ile finansal okuryazarlık arasındaki ilişkinin belirlenmesi amacıyla tabakalı örnekleme yöntemi ile 2500 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, hanehalkının finansal okuryazarlık seviyesinin yeterli seviyede olmadığı tespit edilmiştir. Finansal okuryazar olmayan hanehalklarının daha yüksek maliyetli kredi kullandıklarını ve kredi borçlarını veya borçlarını ödeme güçlüklerini bildirme 228 olasılıklarının düşük olduğu tespit edilmiştir. Behrman vd. (2012) tarafından, Şili hanehalkının serveti ile finansal okuryazarlık arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla tabakalı örnekleme yöntemi ile seçilen 13.054 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, hane halkının serveti ile finansal okuryazarlık arasında olumlu bir ilişki olduğu tespit 226 Jésica Josefina Ramos Hernández, Arturo García Santillán, Violetta Molchanova, “Financial Literacy Level on College Students: A Comparative Descriptive Analysis between Mexico and Colombia”, European Journal of Contemporary Education, C. 9, S. 1 (2020), ss. 129-40. 227 Chiara Monticone, “How Much Does Wealth Matter in the Acquisition of Financial Literacy?”, Journal of Consumer Affairs, C. 44, S. 2 (2010), ss. 415-18, doi:10.1111/j.1745-6606.2010.01175.x. 228 John Gathergood, Richard F. Disney, “Financial Literacy and Indebtedness: New Evidence for U.K. Consumers”, SSRN Electronic Journal, 2011, ss. 19-21, doi:10.2139/ssrn.1851343. 71 edilmiştir. Bireylerin finansal okuryazarlaşmak için yapmış oldukları yatırımların büyük 229 getirisi olabileceği belirlenmiştir. Beckmann (2013) tarafından, Romanya hanehalkının finansal okuryazarlık seviyeleri ile tasarrufları arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla 1000 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, Romanya hanehalkının finansal okuryazarlık seviyesinin “düşük seviyede” olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların sadece %5’i “enflasyon, risk çeşitlendirme, faiz oranı” sorularına doğru cevap vermiştir. Finansal okuryazarlık seviyesi ile tasarruf ve yatırımlar arasında olumlu bir ilişki olduğu 230 tespit edilmiştir. Cox vd. (2014) tarafından, Hollanda hanehalkının mortgage ürünleri seçiminde finansal okuryazarlığın etkisini belirlemek amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile 774 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, hanehalkının mortgage ürün seçimi üzerinde finansal okuryazarlığın önemli bir etkisi olduğu tespit edilmiştir. Finansal okuryazarlık seviyesi yüksek olan hanehalkının, “faizli mortgage 231 ürünleri” tercih etme olasılıklarının yüksek olduğu belirlenmiştir. Allgood ve Walstad (2016) tarafından ABD hanehalkının finansal okuryazarlık seviyeleri ile yatırım, kredi kartı, finansal danışmanlık, sigorta konularındaki finansal davranışları üzerine etkisini araştırmak amacıyla 18 yaş üstü 28.146 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, hanehalkının finansal okuryazarlık seviyesi düşük seviyede olduğu ve finansal okuryazarlık seviyelerinin bu konulardaki 232 finansal davranışları etkilediği belirlenmiştir. Hsiao ve Tsai (2018) tarafından, Tayvan hanehalkının finansal okuryazarlık seviyeleri ile türev piyasalara katılımı arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla tabakalı 229 Jere R Behrman vd., “How Financial Literacy Affects Household Wealth Accumulation”, American Economic Review, C. 102, S. 3 (2012), ss. 300-303, doi:10.1257/aer.102.3.300. 230 Elisabeth Beckmann, “Financial Literacy and Household Savings in Romania”, Numeracy, C. 6, S. 2 (2013), ss. 3-19, doi:10.5038/1936-4660.6.2.9. 231 Ruben Cox, Dirk Brounen, Peter Neuteboom, “Financial Literacy, Risk Aversion and Choice of Mortgage Type by Households”, The Journal of Real Estate Finance and Economics, C. 50 (2015), ss. 104-5, doi:10.1007/s11146-013-9453-9. 232 Sam Allgood, William B. Walstad, “The Effects of Perceived and Actual Financial Literacy on Financial Behaviors: Perceived and Financial Literacy”, Economic Inquiry, C. 54, S. 1 (2016), ss. 690-95, doi:10.1111/ecin.12255. 72 örnekleme yöntemi ile 2523 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finansal okuryazarlığı daha yüksek olan hanehalklarının türev piyasalara katılım olasılıklarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Aynı zamanda finansal bilginin 233 türev piyasalara katılımı teşvik etmeye yardımcı olduğu belirlenmiştir. Zou ve Deng (2019) tarafından, Çin’de gerçekleştirilen çalışmada finansal okuryazarlığın hane halkının finansal piyasalara katılımı üzerindeki etkisini araştırmak amacıyla 3122 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finansal okuryazarlığın hane halkının finansal piyasalara katılımı üzerinde olumlu bir etkisi olduğu, konut değeri yüksek olan hane halklarına göre düşük olanların finansal piyasalara katılımında finansal okuryazarlığın daha güçlü etkisi olduğu tespit 234 edilmiştir. Szafrańska vd. (2020) tarafından, Polonya hane halkının finansal okuryazarlık seviyelerinin gıda israfı üzerine etkisini araştırmak amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile seçilen 1021 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, Polonya hane halkının finansal okuryazarlık seviyelerinin “orta seviyede” olduğunu, finansal okuryazarlık puanı yüksek olan hane halklarının gıda israfı konusunda daha dikkatli oldukları ve finansal okuryazarlık bileşenlerinden biri olan finansal tutumun 235 gıda israfı üzerine önemli etkisi olduğu tespit edilmiştir. Volpe ve Chen (2002) tarafından, ABD’de yapılan çalışmada yatırımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri ile çevrimiçi yatırımcı özellikleri arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla 530 online yatırımcı ile anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, yatırımcıların finansal okuryazarlık sorularının %50 sini doğru cevapladığı, 50 yaş üstü yatırımcıların genç yatırımcılara göre daha bilgili olduğu ve kadın yatırımcıların erkek yatırımcılara göre daha düşük yatırım bilgisine sahip olduğu 233 Yu-Jen Hsiao, Wei-Che Tsai, “Financial Literacy and Participation in the Derivatives Markets”, Journal of Banking & Finance, C. 88 (2017), ss. 30-35, doi:10.1016/j.jbankfin.2017.11.006. 234 Jing Zou, Xiaojun Deng, “Financial Literacy, Housing Value and Household Financial Market Participation: Evidence from Urban China”, China Economic Review, C. 55 (2019), ss. 62-65, doi:10.1016/j.chieco.2019.03.008. 235 Monika Szafrańska, Andrzej Krasnodębski, Zuzana Kapsdorferová, “Level of Financial Literacy and Food Waste in Polish Households”, AGRIS On-Line Papers in Economics and Informatics, C. 12, S. 1 (2020), ss. 103-7. 73 tespit edilmiştir. Ayrıca yüksek lisans derecesine sahip olan yatırımcıların yatırım 236 konusunda daha bilgili oldukları gözlemlenmiştir. Tamimi ve Kalli (2009) tarafından, Birleşik Arap Emirlikleri’nde yapılan çalışmada finansal piyasalara yatırım yapan bireysel yatırımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri ile yatırım kararlarını etkileyen faktörler arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla 290 yatırımcıya anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, yatırımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin “düşük seviyede” olduğu belirlenmiştir. Finansal okuryazarlık seviyeleri, eğitim, gelir düzeyi ve işyeri faaliyetlerinden etkilenirken, yaş değişkeninden etkilenmemiştir. Ayrıca, cinsiyetlerine göre finansal okuryazarlık seviyelerinde anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Genel olarak, finansal okuryazarlık ile yatırım kararları arasında önemli bir ilişki olduğu tespit 237 edilmiştir. Collins (2012) tarafından, ABD’de yapılan çalışmada yatırımcıların finansal danışman hizmetlerinden yararlanmaları ile finansal okuryazarlık arasındaki ilişkiyi araştırmak amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile 1488 yatırımcıya anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, yatırımcıların finansal danışmanlık hizmeti ile finansal okuryazarlık seviyesi arasında güçlü bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Finansal okuryazarlık seviyesi ve finansal bilgisi düşük olan yatırımcıların finansal danışmanlık hizmetlerinden yararlanmadıklarını yüksek olan yatırımcıların (%56,7) ise finansal 238 danışmalık hizmetlerinden yararlandığı tespit edilmiştir. Kersting vd. (2015) tarafından, ABD’de yapılan çalışmada profesyonel olmayan yatırımcıların finansal okuryazarlıkları ile finansal piyasalara olan güvenleri arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla 88 işletme bölümü öğrencisine anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, profesyonel olmayan yatırımcıların finansal okuryazarlıkları ile finansal piyasalara olan güvenleri arasında negatif bir ilişki tespit 236 Ronald P Volpe, Joseph E Kotel, Haiyang Chen, “A Survey Of Investment Literacy Among Online Investors”, Journal of Financial Counseling and Planning, C. 13, S. 1 (2002), ss. 6-9. 237 Hussein A. Hassan Al‐Tamimi, Al Anood Bin Kalli, “Financial Literacy and Investment Decisions of UAE Investors”, The Journal of Risk Finance, C. 10, S. 5 (2009), ss. 500-506, doi:10.1108/15265940911001402. 238 J. Michael Collins, “Financial Advice: A Substitute for Financial Literacy?”, Financial Services Review, C. 21, S. 4 (2012), ss. 315-19, doi:10.2139/ssrn.2046227. 74 edilmiştir. Yatırımcının finansal okuryazarlık seviyesi ne kadar yüksekse, finansal piyasalara ve finansal piyasaları işletmekten sorumlu olan kişilere olan güveni o kadar 239 düşük olduğu sonuca ulaşılmıştır. Jiang vd. (2019) tarafından, Çin’de yapılan çalışmada perakende yatırımcılarının finansal okuryazarlık seviyeleri ile yatırımların getirisi arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile seçilen 30.051 yatırımcıya anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, yatırımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin “düşük seviyede” olduğu ve bu durumun yatırım performanslarının kötü olacağıyla ilişkilendirilmiştir. Finansal okuryazar olan yatırımcıların ise yatırım ücretlerinin farkında olma ve doğrudan kanallar aracılığıyla yatırım fonları satın alma 240 eğiliminde oldukları tespit edilmiştir. Raut (2020) tarafından, Hindistan’da bireysel yatırımcıların yatırım kararı vermelerinde geçmiş finansal davranışlarının ve finansal okuryazarlığın etkisini araştırmak amacıyla kartopu örnekleme yöntemi ile seçilmiş 448 yatırımcıya anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucunda, yatırımcıların geçmiş finansal davranışları ile finansal okuryazarlık seviyelerinin yatırım kararlarına anlamlı bir etkisinin olduğu 241 belirlenmiştir. Literatürün bu kısmında KOBİ’ler ile ilgili yapılan finansal okuryazarlık çalışmaları bir arada gösterilmeye çalışılmıştır. Brown vd. (2006) tarafından, İngiltere’de faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık algılarının incelenmesi amacıyla 147 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ sahipleri/yöneticileri finansal okuryazar olmadıklarının farkında olmalarına rağmen bir işletmeyi yönetmede finansal okuryazarlığın önemli olduğunu algılamadıkları ortaya 239 Lee M. Kersting, Robert N. Marley, Mark J. Mellon, “The Association Between Financial Literacy and Trust in Financial Markets Among Novice Nonprofessional Investors”, Academy of Accounting and Financial Studies Journal, C. 19, S. 3 (2015), ss. 209-11. 240 Jinglin Jiang vd., “Financial Literacy and Retail Investors’ Financial Welfare: Evidence from Mutual Fund Investment Outcomes in China”, Pacific-Basin Finance Journal, C. 59 (2020), ss. 20-23, doi:10.1016/j.pacfin.2019.101242. 241 Rajdeep Kumar Raut, “Past Behaviour, Financial Literacy and Investment Decision-Making Process of Individual Investors”, International Journal of Emerging Markets, C. 15, S. 6 (2020), ss. 1256-57, doi:10.1108/IJOEM-07-2018-0379. 75 çıkmıştır. Temel mali tabloları okuyup anlama yeteneklerine sahip olmalarına rağmen, bilgiye dayalı yargılarda bulunma ve paranın kullanımı ve yönetimi ile ilgili etkili kararlar alma yeteneklerine sahip olmadıkları ayrıca finansal ihtiyaçlarının ne olduğu 242 konusunda da düşük seviyede anlayışa sahip oldukları belirlenmiştir. Sage (2012) tarafından, Kanada’da faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada, KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazar olma durumlarını ve finansal yönetim ile ilgili bilgilerini belirlemek amacıyla 300 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ sahibi/yöneticilerinin finansal okuryazar olma konusunda kendilerini eksik bulsalar da kavramın ne derece önemli olduğunun farkında olmadıkları, finansal yönetim eğitimini genellikle (%73’ü) kendileri tarafından, (%41’i) muhasebeci veya uzman tarafından, (%29’u) ise sadece kursa giderek öğrendiği tespit edilmiştir. 2008 krizinden bu zamana kadar KOBİ’lerin %46’sının firma 243 performansının sabit kaldığı belirlenmiştir. Njoroge (2013) tarafından, Kenya’da faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyeleri ile firma başarısı arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile 79 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ sahiplerin/yöneticilerin finansal okuryazarlık seviyelerinin “yüksek seviyede” olduğu ve 244 bunun firma başarısını arttırdığı gözlemlenmiştir. Wise (2013) tarafından, Kanada’da faaliyet gösteren küçük işletmeler üzerine yapılan çalışmada finansal okuryazarlık ile kredi geri ödeme ve iflas etme durumu arasındaki ilişkiyi açıklamak amacıyla 509 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finansal okuryazarlık ile kredi geri ödeme ve iflas etme durumu arasında olumlu bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca daha yüksek finansal 242 Reva Berman Brown, Mark N.K. Saunders, Richard Beresford, “You Owe It to Yourself: The Financially Literate Manager”, Accounting Forum, C.30, S.2 (2006), ss.7-13, doi:10.1016/j.accfor.2006.03.001. 243SAGE, Sage Canadian Small Business Financial Literacy Survey,2012, https://www.sage.com/na/~/media/site/sagena/documents/surveys/Sage-Canadian-Small-Business- Financial-Literacy-Survey, ss.6-8, (11.03.2020) . 244 Robert M Njoroge, Relationship Between Financial Literacy and Entrepreneurial Success In Nairobi County, (Yüksek Lisans Tezi), Nairobi: Nairobi University, 2013, ss. 25-27. 76 okuryazarlığa sahip olan işletme sahiplerinin firma performansında ve satışlarında da iyi 245 gelişmeler sergiledikleri bulunmuştur. Samkin vd. (2014) tarafından, Yeni Zelanda’da faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada KOBİ’lerin firma başarısını etkileyen finansal okuryazarlıklarının(becerilerinin) belirlenmesi amacıyla kartopu örnekleme yöntemi ile 17 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ’lerin firma başarısını sağlayabilmelerinde gerekli görülen finansal becerilerin, fiyatlandırma, borç yönetimi, kredili satışların yönetimi, finansal kayıtları tutma ve nakit yönetimi olduğu belirlenmiştir. KOBİ sahipleri, ürün ve hizmetlerin fiyatlandırılmasının, doğru nakit akışı için nakit yönetiminin ve borçların yönetiminin firma başarısı için gerekli olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca KOBİ sahiplerinin mali tabloları ve mali durumlarının 246 ne olduğu konusunda eksik kaldıkları tespit edilmiştir. Dahmen ve Rodriguez (2014) tarafından, Florida’da faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık durumlarını “finansal tabloları inceleme, borçlanma durumu ve firmanın başarısı” üzerinden değerlendirmek amacıyla finansal danışmanlık hizmeti alan 14 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ’lerin yarısından fazlasının finansal tabloları kontrol etme davranışında bulunmadıkları ve bunun sonucunda finansal sıkıntılar yaşadıkları, sıkıntı yaşayan firmaların da yarısından fazlasının aşırı borçlanma eğiliminde oldukları ve işletmelerin finansal okuryazarlık 247 durumları ile firma başarısı arasında bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Guliman (2015) tarafından, Filipinler’de faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık, finansal bilgi ve becerilerini değerlendirmek amacıyla 100 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ sahiplerinin/yöneticilerinin finansal okuryazarlık 245 Sean Wise, “The Impact of Financial Literacy on New Venture Survival”, International Journal of Business and Management, C. 8, S. 23 (2013), ss. 30-36, doi:10.5539/ijbm.v8n23p30. 246 Grant Samkin, Elizabeth Pitu, Mary Low, “Identifying the Financial Literacy Skills Necessary to Run a Small New Zealand Business”, E-Journal of Business Education & Scholarship of Teaching, C. 8, S. 1 (2014), ss. 50-62. 247 Pearl Dahmen, Eileen Rodríguez, “Financial Literacy and the Success of Small Businesses: An Observation from a Small Business Development Center”, Numeracy, C. 7, S. 1 (2014), ss. 1-9, doi:10.5038/1936-4660.7.1.3. 77 seviyeleri “düşük seviyede” olduğu, “vergilendirme, paranın zaman değeri, finansal aracılar ve finansal araçlar” konusundaki bilgi seviyelerinin yeterli olmadığı, tasarruf ve defter tutma becerilerinin geri planda kaldığı, finansal planlama ve bütçeleme 248 becerilerinin iyi düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Patrick (2015) tarafından, Kenya’da faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada finansal okuryazarlık seviyesinin KOBİ'lerin işletme performansı üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla tabakalı örnekleme yöntemi ile 85 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ’lerin yılda üçten fazla daimî çalışan istihdam ettikleri, beş yıldan fazla bir sürede faaliyette bulundukları ve yıllık gelir artışının %10’dan fazla olduğu ve bu KOBİ’lerin finansal okuryazarlıklarının temel seviyede olduğu belirlenmiştir. Finansal okuryazarlık seviyelerinin KOBİ’lerin işletme performansı üzerinde olumlu ve güçlü bir etkisi olduğu ve finansal okuryazar olan KOBİ'lerin, finansal okuryazar olmayanlara göre daha başarılı olma olasılığının 249 yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Fernandes (2015) tarafından, Portekiz’de faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada finansal okuryazarlık seviyeleri ile KOBİ'lerin işletme performansı arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla tabakalı örnekleme yöntemi ile 103 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyelerinin “yüksek seviyede” olduğu ve finansal okuryazarlık seviyeleri ile işletme performansı arasında önemli bir pozitif ilişki olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal konulara karşı doğru tutuma sahip 250 olduklarını, ancak finansal davranışlarının bu eğilimi takip etmedikleri belirlenmiştir. Chepngetich (2016) tarafından, Kenya’da faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada finansal okuryazarlık seviyeleri ile KOBİ'lerin firma performansı arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla küme ve rastgele örnekleme yöntemi ile 290 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, borç yönetimi ve 248 Sheevun Di O Guliman, “An Evaluation of Financial Literacy of Micro and Small Enterprise Owners in Iligan City: Knowledge and Skills”, Journal of Global Business, C. 4, S. 1 (2015), ss. 17-22. 249 Cherugong Patrick, The Effect of Financial Literacy on Performance of Small and Medium Enterprises In Trans Nzoia County, (Yüksek Lisans Tezi), Nairobi: Nairobi University, 2015, ss. 43-44. 250 Fernandes, Financial Literacy Levels of Small Businesses Owners and It Correlation with Firms’ Operating Performance, ss. 20-48. 78 bütçeleme konusunda bilgi sahibi olmanın ve bu bilgileri kullanabilmenin KOBİ’lerin firma performansına olumlu bir katkı sağladığı belirlenmiştir. İşletmelerin genelinin faiz oranının hesaplanması konusunda eğitim aldığı ve bunun sonucunda bir projenin sağlayacağı yararı ve riskleri öngörebilme ve yatırılacak miktarı belirleyebilme yetisi kazandıkları, borçlanma konusunda danışman tavsiyesine başvurduklarını ve uygun borçlanma ile fonlarını verimli bir şekilde kullanarak kar edebileceklerini tespit 251 etmiştir. Eniola ve Entebang (2017) tarafından, Nijerya’da faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık (finansal tutum, finansal davranış ve finansal bilgi) seviyelerinin firma performansı üzerindeki etkisini incelemek amacıyla rastgele örnekleme yöntemi ile 250 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyelerinin firma performansı üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğu, finansal bilgilerinin ve farkındalıklarının firma performansı için bir ön koşul olmadığını, ancak işletmelerin karar verme sürecinde girişimci özelliklerinin ve finansal 252 tutumla ilişkisinin finansal okuryazarlık kadar önemli olduğu tespit edilmiştir. Györi ve Czako (2018) tarafından, Macaristan’da faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada finansal okuryazarlık bileşenlerine dayalı olarak KOBİ’lerin finansal davranışlarını incelemek amacıyla 1000 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, KOBİ’lerin %95’i online bankacılığı kullandığı, son 10 yıldır farklı finansal ürün ve hizmetlerin farkında oldukları, sigorta ürünlerine karşı olumlu bir finansal tutum sergilemelerine rağmen davranışa yansıtmadıkları ve 253 yeniliklere açık olmadıkları tespit edilmiştir. Hussain vd. (2018) tarafından, İngiltere’nin Midlands bölgesinde faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada finansal okuryazarlık, finansmana erişim 251 Prisca Chepngetich, “Effect of Financial Literacy and Performance SMEs. Evidence from Kenya”, American Based Research Journal, C. 5, S. 11 (2016), s. 26. 252 Anthony Abiodun Eniola, Harry Entebang, “SME Managers and Financial Literacy”, Global Business Review, C. 18, S. 3 (2017), ss. 564-72, doi:10.1177/0972150917692063. 253 Ágnes Győri, Ágnes Czakó, “Some Features of Hungarian Financial Literacy in the Light of the Economic Behaviour of Small and Medium-Sized Enterprises”, Public Finance Quarterly, C. 63, S. 2 (2018), ss. 236-51. 79 ve firmanın büyümesi arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla amaçlı örnekleme yöntemi ile en az 5 yıl faaliyette bulunan 37 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finansal okuryazarlık, finansmana erişim ve KOBİ'lerin büyümesi arasında önemli bir ilişki bulunmuştur. Finansal okuryazarlığa sahip olan KOBİ sahipleri/yöneticilerinin, bilgi asimetrisini azalttığı ve KOBİ'lerin dış finansman ararken yaşadıkları teminat boşluğunu giderdiği ve bunun sonucunda firmanın büyümesini 254 sağladığı tespit edilmiştir. Esiebugie vd.( 2018) tarafından, Nijerya’da faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada finansal okuryazarlığın KOBİ performansı üzerindeki etkisini araştırmak amacıyla tabakalı örnekleme yöntemi ile 154 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finansal bilgi, finansal tutum ve finansal davranışın KOBİ performansını etkilediği sonucuna varılmıştır. KOBİ’lerin genelinin finansal bilgi sorularına doğru cevap verdiği, kaynak tahsisinde finansal kuruluşlardan yardım almayıp kendi fonlarını kullandıkları, genelinin ise ticari faaliyetlerinde bütçeleme, işletme ve finansal planlama, borç yönetimi ve defter kaydı yapmadığı tespit 255 edilmiştir. Agyapong ve Attram (2019) tarafından, Gana’da faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada finansal okuryazarlığın KOBİ performansı üzerindeki etkisini araştırmak amacıyla basit rassal örnekleme yöntemi ile 132 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finansal okuryazarlığın KOBİ’lerin firma performansını etkilediği sonucuna varılmıştır. Finansal danışmanlık hizmeti alan KOBİ’lerde, satış ve pazar paylarındaki büyümelerin olduğu ve bunun performansı 256 arttırdığı gözlemlenmiştir. Kulathunga vd. (2020) tarafından Çin’de faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada teknoloji ve finansal okuryazarlığının KOBİ performansı üzerindeki 254 Javed Hussain, Samuel Salia, Amin Karim, “Is Knowledge That Powerful? Financial Literacy and Access to Finance: An Analysis of Enterprises in the Uk”, Journal of Small Business and Enterprise Development, C. 25, S. 3 (2018), ss. 10-20. 255 Esiebugie, Richard, Emmanuel, “Financial Literacy and Performance of Small and Medium Scale Enterprises in Benue State, Nigeria”, s. 65. 256 Daniel Agyapong, Albert Bampo Attram, “Effect of Owner-Manager’s Financial Literacy on the Performance of Smes in the Cape Coast Metropolis in Ghana”, Journal of Global Entrepreneurship Research, C. 9, S. 67 (2019), ss. 5-13, doi:10.1186/s40497-019-0191-1. 80 etkisini incelemek amacıyla kolayda örnekleme yöntemi ile 319 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, hem teknolojik okuryazarlığın hem de finansal okuryazarlığın KOBİ performansı üzerinde doğrudan ve olumlu bir etkiye sahip olduğunu, ERM (kurumsal risk yönetimi) uygulamalarının ise finansal 257 okuryazarlık ve KOBİ performansı arasındaki ilişkiye aracılık ettiği tespit edilmiştir. Sohilauw vd. (2020) tarafından Endonezya’da faaliyet gösteren KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmada finansal okuryazarlığın finansal sermaye ve finansal performans üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla kümeleme ve tabakalı rastgele örnekleme yöntemi ile 279 işletmeye anket çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucuna göre, finansal okuryazarlığın finansal sermaye ve finansal performans üzerinde güçlü bir etkisi olduğu tespit edilmiştir. KOBİ’lerin finansal sermaye desteği ne kadar azsa, finansal okuryazarlık ve finansal performansı arasındaki ilişkinin de o derece az olduğu 258 belirlenmiştir. Yapılan yerli ve yabancı literatür taramasında görüldüğü gibi tüm dünyada üniversite öğrencilerinin ve hanehalklarının genel olarak finansal okuryazarlık seviyelerinin düşük olduğu bulunmuştur. KOBİ’lerin finansal okuryazarlık seviyelerinin ise “düşük ve orta” seviyede olduğu, KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlıkları ile firma performansına yönelik çalışmaların çoğunluğunda aralarında bir ilişkinin/ etkinin olduğu görülmüştür. 2. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ Araştırmanın ana amacı, finansal okuryazarlık ile firma performansı değişkenleri arasında ilişki var olup olmadığını belirlemektir. Araştırmanın alt amaçları, finansal okuryazarlık ve finansal bilgi değişkenlerinin cinsiyete, yaş gruplarına, eğitim durumlarına, sektör gruplarına, firma türlerine, faaliyet süresine, ciro düzeylerine, firma genel performans gruplarına ve firma performans ölçme gruplarına göre farklılık olup olmadığını belirlemektir. 257 K.M.M.C.B. Kulathunga vd., “How Does Technological and Financial Literacy Influence SME Performance: Mediating Role of ERM Practices”, Information, C. 11, S. 6 (2020), ss. 2-16, doi:10.3390/info11060297. 258 Muhammad Irfai Sohilauw, Mursalim Nohong, Andi Sylvana, “The Relationship between Financial Literacy, Rational Financing Decision, and Financial Performance: An Empirical Study of Small and Medium Enterprises in Makassar”, Jurnal Pengurusan, C. 59 (2020), ss. 1-12. 81 Araştırma, finansal okuryazarlık ve firma performansı literatürüne katkı sağlaması bakımından önem taşımaktadır. 3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Araştırma, araştırma yöntemlerinden nicel araştırma yöntemleri kullanılmıştır ve anket aracı üzerinden veriler elde edilmiştir. Elde edilen anket verileri SPSS 23 programında analiz edilmiştir. 4. ARAŞTIRMANIN ANA KÜTLESİ, ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ VE VERİLERİN ELDE EDİLMESİ Bursa KOSGEB il müdürlüğünden alınan bilgiye göre Bursa’da faaliyette bulunan toplamda 61.754 adet KOBİ bulunmaktadır. Bu nedenle araştırmanın ana kütlesini Bursa ilinde faaliyet gösteren 61.754 adet KOBİ oluşturmaktadır. Bu araştırmada %95 güven düzeyinde, % 5 hata payı ile minimum 383 KOBİ 259 sahibi/yöneticisi ile görüşülmesi planlanmıştır. Belirlenen 383 adet KOBİ sahibi/yöneticisine kolayda örnekleme yöntemi kullanılarak ulaşılmaya çalışılmış ancak bunlardan 120 tanesi anket çalışmasına katılmayı kabul ettiği için 120 kişiye anket yapılmıştır. Bu veriler 01.12.2019-13.03.2020 tarihleri arasında internet üzerinden elde edilmiştir. 5. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ Araştırma iki amaç üzerine kurgulanmıştır. Buna ilişkin korelasyon ve farklılık hipotezleri aşağıdaki biçimdedir. Araştırmanın ana amacına ilişkin korelasyon hipotezleri: H1: Katılımcıların finansal davranış ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. H2: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. 259 Yahşi Yazıcıoğlu, Samiye Erdoğan, SPSS ygulamalı Bilimsel Araştırma öntemleri, 4.b, Ankara: Detay Yayıncılık, 2014, s.89. 82 H3: Katılımcıların finansal tutum ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. H4: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. Araştırmanın alt amacına ilişkin farklılık hipotezleri: H5: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H6: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H7: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri eğitim durumlarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H8: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri sektör gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H9: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri firma türlerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H10: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri faaliyet süresi gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H11: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri ciro düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H12: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri firma genel performans gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H13: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri firma performansı ölçme gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H14: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. 83 H15: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H16: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri eğitim durumlarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H17: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri sektör gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H18: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri firma türlerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H19: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri faaliyet süresi gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H20: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri ciro düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H21: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri firma genel performans gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H22: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri firma performansı ölçme gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. 6. VERİLER VE ANALİZ YÖNTEMLERİ Araştırmanın uygulama kısmında nicel araştırma yöntemlerinden anket aracı ile veriler elde edilmiştir. Anket çalışması 4 bölümden oluşmaktadır: Birinci bölüm, katılımcıların demografik özelliklerini ve firma bilgilerini içeren kapalı uçlu sorulardan oluşmaktadır; ikinci bölüm, finansal tutum ve finansal davranış boyutları ele alınarak finansal okuryazarlık seviyesini ölçmeyi amaçlayan, her biri 6’şar ifadeden oluşan, 5’li likert ölçeği kullanılarak hazırlanmış sorulardan oluşmaktadır. Finansal okuryazarlık seviyesini ölçmeye yönelik, para ve bütçe yönetimi, finansal planlama ve finansal kayıtlara ilişkin sorulara yer verilmiştir. Anketin üçüncü bölümünde, finansal bilgi ile ilgili 14 adet soru sorularak katılımcının “basit-bileşik faiz hesaplaması, faiz- enflasyon ilişkisi, risk-getiri ilişkisi, finansal ürün bilgisi ve risk çeşitlendirmesi” konularındaki 84 bilgi seviyesinin öğrenilmesi amaçlanmıştır. Son bölümde ise firma performansını belirlemeye yönelik açık uçlu ve kapalı uçlu sorulara yer verilmiştir. Anketin ikinci bölümünde yer alan finansal okuryazarlık soruları; Moreblessings Mapolisa, “An Investigation of the Impact of Financial Literacy on Small to Medium Enterprises (SMEs) Financial Performance in Zimbabwe: A Case of Gweru “ adlı tez çalışmasından oluşmakla birlikte çalışma 5 maddeden oluşmaktadır. Yapmış olduğum tez çalışmasında bu sorular ulusal-uluslararası literatür incelenerek düzenlenmiş ve eklemeler yapılarak 6 maddeden oluşmaktadır. Anketin üçüncü bölümündeki finansal bilgi sorularını test etmeye yönelik sorulan sorular ise OECD’nin yapmış olduğu, “Measuring Financial Literacy: Questionnaire and Guidance Notes for Conducting an Internationally Comparable Survey of Financial Literacy”, “Supplementary Questions: Optional Survey Questions for the OECD INFE Financial Literacy Core Questionnaire” çalışmaları uyarlayarak ve Mesut Doğan’ın “Davranışsal Finans ve Finansal Okuryazarlık” ile Habil Gökmen’in “Finansal Okuryazarlık” kitablarında yer alan uluslararası literatürden derlenen sorulara yer verilmiştir. Anketin dördüncü bölümünde bulunan firma performansına ilişkin sorular ise ulusal ve uluslararası literatür taranarak oluşturulmuştur. Araştırma kapsamında elde edilen veriler SPSS 23.0 programı ile analiz edilmiştir. Öncelikle araştırmanın amacına uygun şekilde katılımcılara ve firma performansına ilişkin bulguları belirlemek için betimsel istatistiklerden frekans ve yüzde analizlerinden yararlanılmıştır. Araştırmada kullanılan ölçeklerin katılımcılar tarafından düzeylerinin belirlenmesinde ise betimsel istatistiklerden ortalama ve standart sapma analizleri kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan ölçekteki maddelerin birbirleriyle iç tutarlılıklarının belirlenmesi için güvenirlilik analizlerinden Cronbach’s Alpha ve aynı zamanda madde analizi yapılmış olup sonrasında ise madde toplam korelasyon analizine geçilmiştir. Araştırmada kullanılan finansal okuryazarlık ve firma performansı ölçeklerinin yapısını belirlemek için açıklayıcı faktör analizi yapılmıştır. Araştırmada kullanılan ölçeklerin güvenilir olduğu ve yapıları belirlendikten sonra araştırmanın ana amacına ilişkin hipotezleri test etmek amacıyla korelasyon analizi yapılmıştır. 85 Araştırmanın alt amaçlarına ilişkin farklılık hipotezlerini test etmeden önce araştırma kapsamında elde edilen verilerin dağılımlarını belirlemek için normal dağılım analizlerinden Kolmogrov-Smirnov testi yapılmış, verilerin dağılımının normal dağılımdan gelmediği belirlenmiştir. Verilerin dağılımının normal olmaması sebebiyle araştırmanın alt amaçlarına ilişkin hipotezlerin test edilmesinde, ikili gruplar arasındaki farkların belirlenmesinde Mann Whitney U testi, ikiden fazla gruplar arasındaki farkların belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi uygulanmıştır. 7. BETİMSEL İSTATİSTİKLER Araştırmanın bu bölümünde katılımcılara ve firma performansına ilişkin bulguları belirlemek için frekans ve yüzde analizi, araştırmada kullanılan ölçeklerin katılımcılar tarafından düzeylerinin belirlenmesinde ortalama ve standart sapma kullanılmıştır. 7.1. KATILIMCILARA İLİŞKİN BULGULAR Anketin birinci bölümü katılımcıların demografik özelliklerine ve çalıştıkları firmaya ait bilgileri içeren kapalı uçlu sorulardan oluşmaktadır. Katılımcıların demografik özellikleri ve firma bilgilerine ait dağılımları Tablo 5 ve Tablo 6’da verilmiştir. 86 Tablo 5: Katılımcıların Demografik Özelliklerine Göre Dağılımları Cinsiyet Sayı % Kadın 52 43,3 Erkek 68 56,7 Toplam 120 100,0 Yaş Sayı % 18-28 yaş 16 13,3 29-39 yaş 54 45,0 40-50 yaş 39 32,5 51 yaş ve üstü 11 9,2 Toplam 120 100,0 Eğitim Durumu Sayı % Lise 12 10,0 Ön lisans 16 13,3 Lisans 77 64,2 Lisansüstü/Doktora 15 12,5 Toplam 120 100,0 Katılımcıların cinsiyetlerine göre dağılımları incelendiğinde; %43,3’ünün kadın, %56,7’sinin erkek olduğu belirlenmiştir. Yaşlarına göre dağılımları incelendiğinde; %13,3’ünün 18-28 yaş, %45,0’ının 29-39 yaş, %32,5’inin 40-50 yaş, %9,2’sinin 51 yaş ve üstü, eğitim durumuna göre dağılımları incelendiğinde; %10,0’ının lise, %13,3’ünün ön lisans, %64,2’sinin lisans, %12,5’inin lisansüstü/doktora olduğu belirlenmiştir. Tablo 6: Katılımcıların Çalıştığı Firmanın Özelliklerine Göre Dağılımları Sektör Sayı % İmalat 39 32,5 Tekstil 27 22,5 Diğer 54 45,0 Toplam 120 100,0 İşletmenin Türü Sayı % Limitet Şirket 70 58,3 Anonim Şirket 39 32,5 Şahıs Şirketi 11 9,2 Toplam 120 100,0 Faaliyet Süresi Sayı % 1-5 yıl 20 16,7 6-10 yıl 12 10 11-15 yıl 29 24,2 16-20 yıl 20 16,7 20 yıldan fazla 39 32,5 Toplam 120 100,0 Ciro Sayı % 0-3.000.000 TL 16 13,3 3.000.001 -25.000.000 TL 61 50,8 25.000.001-125.000.000 TL 43 35,8 Toplam 120 100,0 87 Katılımcıların çalıştığı firmanın sektörüne göre dağılımları incelendiğinde; %32,5’inin imalat, %22,5’inin tekstil, %45,0’ının diğer, işletme türüne göre dağılımları incelendiğinde; %58,3’ünün limited şirket, %32,5’inin anonim şirket, %9,2’sinin şahıs şirketi olduğu görülmektedir. Faaliyet süresine göre dağılımları incelendiğinde; %16,7’sinin 1-5 yıl, %10,0’ının 6-10 yıl, %24,2’sinin 11-15 yıl, %16,7’sinin 16-20 yıl, %32,5’inin 20 yıldan daha fazla, ciro miktarına göre dağılımları incelendiğinde; %13,3’ünün 0-3.000.000 TL, %50,8’inin 3.000.001-25.000.000 TL, %35,8’inin 25.000.001-125.000.000 TL olduğu belirlenmiştir. Tablo 7: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Durum Tespitine Göre Dağılımları Finansal Okuryazarlık Seviyesi Sayı % Az 11 9,2 Orta 35 29,2 İyi 61 50,8 Çok iyi 13 10,8 Toplam 120 100,0 Ankette yer verilen, “Finansal okuryazarlık seviyenizi ne kadar yeterli görüyorsunuz?” sorusunun sorulmasındaki amaç, finansal okuryazarlık ve finansal bilgi ile ilgili soruları cevaplamadan önce kendi finansal okuryazarlık durumunu tespit etmeleri amacıyla sorulmuştur. Tablo 7’ye göre dağılımlar incelendiğinde; %9,2’sinin az, %29,2’sinin orta, %50,8’inin iyi, %10,8’inin çok iyi olduğu belirlenmiştir. Ayrıca katılımcıların hiçbiri çok az cevabını vermemiştir. Görüldüğü üzere katılımcıların yarısından fazlası finansal okuryazarlık konusunda kendilerini yeterli görmekte ve yarısından azı ise yeterli görmediği sonucuna varılmaktadır. 7.2. FİRMA PERFORMANSINA İLİŞKİN BULGULAR Bu bölümde katılımcıların firma performansıyla ilgili sorulan soruların dağılımlarına ait bilgilere yer verilmektedir. 88 Tablo 8: Katılımcıların Çalıştıkları Firmanın Genel Performansıyla İlgili Görüşlerine Ait Dağılımları Firma Genel Performansı Sayı % İyi 8 6,7 Aynı 29 24,2 Kötü 68 56,7 Çok Kötü 15 12,5 Toplam 120 100,0 Katılımcıların çalıştıkları firmanın genel performansıyla ilgili görüşlerine ait dağılımları incelendiğinde; %6,7’sinin iyi, %24,2’sinin aynı, %56,7’sinin kötü, %12,5’inin çok kötü düşündüğü belirlenmiştir. Tablo 9: Katılımcıların Firma Performansı Ölçme Durumlarına Göre Dağılımları Firma Performansı Ölçme Sayı % Evet 55 45,8 Hayır 65 54,2 Toplam 120 100,0 Katılımcıların firma performansı ölçme durumlarına göre dağılımları incelendiğinde; %45,8’inin ölçtüğü, %54,2’sinin ölçmediği belirlenmiştir. Tablo 10: KOBİ’lerin Son 3 Yıllık Getiri Oranlarına Göre Dağılımları %0’ın %35 ve altında %0-9 %10-19 %20 -29 %30-34 üzeri Son 3 yılda ortalama yıllık f 1 26 42 22 19 10 satış getirisi % 0,8 21,7 35,0 18,3 15,8 8,3 Son 3 yılda ortalama yıllık f 2 35 38 22 16 7 aktif üzerinden getirisi % 1,7 29,2 31,7 18,3 13,3 5,8 Son 3 yılda ortalama yıllık f 5 34 33 23 15 10 özsermaye üzerinden getirisi % 4,2 28,3 27,5 19,2 12,5 8,3 KOBİ’lerin son 3 yıllık getiri oranlarına göre dağılımları incelendiğinde;  Ortalama yıllık satış getirisinin; %0,80’inin %0’ın altında, %21,70’inin %0-9, %35,0’ının %10-19, %18,30’unun %20-29, %15,80’inin %30-34 ve %8,30’unun %35 ve üzeri bandında olduğu belirlenmiştir.  Ortalama yıllık aktif üzerinden getirisinin; %1,70’inin %0’ın altında, %29,20’sinin %0-9, %31,70’inin %10-19, %18,30’unun %20-29, 89 %13,30’inin %30-34 ve %5,80’inin %35 ve üzeri bandında olduğu belirlenmiştir.  Ortalama yıllık öz sermaye üzerinden getirisinin; %4,20’sinin %0’ın altında, %28,30’unun %0-9, %27,50’sinin %10-19, %19,20’sinin %20- 29, %12,50’sinin %30-34 ve %8,30’unun %35 ve üzeri bandında olduğu belirlenmiştir. Tablo 11: KOBİ’lerin Son 3 Yıl İçerisinde Göstermiş Olduğu Performansa Göre Dağılımları ort s.s Arttı Azaldı Değişmedi f 86 12 22 2,62 0,66 Aktiflerin Getirisi % 71,7 10,0 18,3 f 75 12 33 2,53 0,67 Öz Sermaye Getirisi % 62,5 10,0 27,5 f 79 16 25 Net Kar Marjı 2,53 0,72 % 65,8 13,3 20,8 f 57 19 44 Pazar Payındaki Yıllık Büyüme 2,32 0,73 % 47,5 15,8 36,7 f 73 15 32 Satışlardaki Yıllık Büyüme 2,48 0,71 % 60,8 12,5 26,7 KOBİ’lerin son 3 yıl içerisinde göstermiş olduğu performansa göre dağılımları incelendiğinde;  Aktiflerin getirisinin; %71,7’sinin arttığını, %10,0’ının azaldığını, %18,3’ünün değişmediği belirlenmiştir.  Öz sermaye getirisinin; %62,5’inin arttığını, %10,0’ının azaldığını, %27,5’inin değişmediği belirlenmiştir.  Net kar marjının; %65,8’inin arttığını, %13,3’ünün azaldığını, %20,8’inin değişmediği belirlenmiştir.  Pazar payındaki yıllık büyümenin; %47,5’inin arttığını, %15,8’inin azaldığını, %36,7’sinin değişmediği belirlenmiştir.  Satışlardaki yıllık büyümenin; %60,8’inin arttığını, %12,5’inin azaldığını, %26,7’sinin değişmediği belirlenmiştir. 90 8. ÖLÇEKLERİN GÜVENİRLİLİĞİ VE FAKTÖR ANALİZİ BULGULARI 8.1. FİNANSAL OKURYAZARLIK ÖLÇEĞİ Finansal okuryazarlık ölçeğine ilişkin madde analizi sonuçları gösterilmiştir. Ölçekte bir madde çıkarımına gerek olup olmadığı, her bir maddenin diğer maddelerle olan ilişkisine bakılarak anlaşılmaktadır. Madde ölçek ilişkisi 0,30'un altında bir değer 260 alıyorsa maddenin çıkartılması beklenmektedir. Tablo 12: Finansal Okuryazarlık Ölçeğine İlişkin İstatistikler Madde Madde Madde Madde- Silme Silme Silme Madde No Ölçek Ölçek Ölçek Güvenirlik İlişkisi Ortalaması Varyansı Değeri Madde 1 47,220 35,734 0,531 0,836 Madde 2 47,240 35,395 0,513 0,837 Madde 3 47,230 34,937 0,613 0,830 Madde 4 47,230 34,915 0,605 0,830 Madde 5 47,080 35,868 0,567 0,834 Madde 6 47,070 36,449 0,480 0,839 Madde 7 47,630 33,680 0,508 0,839 Madde 8 47,430 33,709 0,525 0,837 Madde 9 47,890 34,366 0,591 0,831 Madde 10 47,560 35,207 0,539 0,835 Madde 11 47,560 35,139 0,490 0,839 Madde 12 47,210 38,166 0,283 0,851 Cronbach’s Alpha = 0,848 Tablo 12 incelendiğinde, madde ölçek ilişkisi sütununda 0,30’un altında bir * değer olmadığından ölçekten madde çıkarımı yapılmamıştır. Ölçekteki maddelerin birbirleriyle iç tutarlılıklarının belirlenmesinde kullanılan Cronbach’s Alpha değeri 0,848 çıkmıştır. Eğer ölçekten madde 1’i çıkartsaydık Cronbach’s Alpha değerimiz 0,836 ya da madde 12’yi çıkartsaydık Cronbach’s Alpha değerimiz 0,851 olacaktır. 260 Şener Büyüköztürk, Sosyal Bilimler i in eri Analizi El Kitabı İstatistik, Araştırma Deseni SPSS ygulamaları ve orum, 27. b., Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2020, s.183. * Madde 12’nin madde ölçek ilişkisi 0,283 çıkmıştır. 0,30’a çok yakın olduğundan ve bu maddeyi kaybetmek istemediğimizden çıkartmamayı tercih ettik. 91 Tablo 13: Finansal Okuryazarlık Ölçeğinin Maddeleri İle Ölçek Toplam Korelasyonu Değerleri Madde No r p değeri Madde 1 0,617 0,000** Madde 2 0,609 0,000** Madde 3 0,688 0,000** Madde 4 0,683 0,000** Madde 5 0,642 0,000** Madde 6 0,568 0,000** Madde 7 0,630 0,000** Madde 8 0,641 0,000** Madde 9 0,678 0,000** Madde 10 0,630 0,000** Madde 11 0,597 0,000** Madde 12 0,391 0,000** **p<0.01 Tablo 13 incelendiğinde, ölçek maddeleri ile ölçeğin toplam puanı arasında bir ilişki olup olmadığının belirlenebilmesi için madde-toplam korelasyon değerine (r) bakılmaktadır. Tabloda r > 0,30’dan büyük olmasından dolayı maddelerin ölçme gücünün yeterli seviyede olduğu ve her bir maddenin toplam puanla anlamlı ilişkisi 261 olduğu belirlenmiştir. (p<0.01) Ayrıca bir önceki tablomuzda madde 12’yi çıkartmayıp tutarak bu tabloda madde korelasyon değerine bakarak (0,391 >0,30) ilişki sağladığı görülmektedir. Faktör analizinin ön şartları olan KMO ve Bartlett Küresellik testleri değişkenler arasındaki ilişkinin varlığına, veri yapısının faktör analizi yapılabilmesinde yeterliliğine 262 karar vermek amacıyla yapılmıştır. 261 Büyüköztürk, Sosyal Bilimler i in eri Analizi El Kitabı İstatistik, Araştırma Deseni SPSS ygulamaları ve orum, s.183. 262 Barbara G. Tabachnick, Linda S. Fidell, Jodie B. Ullman, Using Multivariate Statistics, 6.b.,USA: Pearson Education Limited, 2014, ss.667-668. 92 Tablo 14: Finansal Okuryazarlık Ölçeğine Ait KMO ve Bartlett Küresellik Testi Sonucu KMO Örneklem Yeterliliği 0,828 Ki-kareDeğeri (χ2) 894,336 Bartlett Küresellik Testi SerbestlikDerecesi (df) 55 Anlamlılık Değeri (p) 0,000 Tablo 14’de KMO örneklem yeterliliği değerinin 0,60’tan büyük ve Bartlett küresellik testinin istatistiksel olarak %99 güven düzeyinde anlamlı bulunmuştur (p<0.01). Bu sonuçlar elde edilen veri sayısının faktör analizine uygunluğunun yeterli 263 olduğunu göstermektedir. Tablo 15: Finansal Okuryazarlık Ölçeğinin Öz Değerleri ve Açıkladıkları Varyans Düzeyleri Başlangıç Öz değerleri Yüklerin Kareler Toplamı Toplam Varyans% Kümülatif % Toplam Varyans % Kümülatif % 1 4,799 39,993 39,993 4,585 38,206 38,206 2 3,503 29,188 69,181 3,717 30,975 69,181 3 ,976 8,130 77,311 4 ,635 5,293 82,604 5 ,446 3,717 86,321 6 ,367 3,058 89,378 7 ,319 2,656 92,035 8 ,299 2,486 94,524 9 ,216 1,801 96,325 10 ,164 1,371 97,695 11 ,143 1,192 98,887 12 ,134 1,113 100,000 Tablo 15’e göre, finansal okuryazarlık ölçeği’nin iki faktörlü bir yapıda oluştuğu belirlenmiştir. Birinci faktörün tek başına ölçeğin %38,206’sını açıkladığı, ikinci faktörün ölçeğin tek başına %30,975’ini açıkladığı belirlenirken iki faktörün ise toplam 263 Büyüköztürk, Sosyal Bilimler i in eri Analizi El Kitabı İstatistik, Araştırma Deseni SPSS ygulamaları ve orum, s.136. 93 Bileşenler varyansın %69,181’ini açıkladığı görülmektedir. Açıklanan varyans değerinin %40- 264 %60 arasında olması yeterli olduğunu göstermektedir. Faktör yapısına daha net karar verebilmek nedeniyle çizgi yamaç (Screeplot test grafiği) grafiği incelenmiştir. Şekil 1: Finansal Okuryazarlık Ölçeği Yamaç Grafiği Yukarıdaki grafikte kırılmanın ikinci boyuttan sonra gerçekleştiği, bir boyuttan sonra eğimin diğer faktörler için durağanlaştığı belirlenmiştir. 264 R. F. Scherer vd., “Dimensionality of Coping: Factor Stability Using The Ways of Coping Questionnaire”, Psychological Reports, C. 62, S. 3 (1988), ss. 763-70, doi:10.2466/pr0.1988.62.3.763. 94 Tablo 16: Finansal Okuryazarlık Ölçeğinin Ölçeği Maddeleri Faktör Yük Değerleri Faktörler Maddeler 1 2 Cronbach’s Alpha 1.İşletme başarısı için bütçeleme mutlaka yapılmalıdır. 0,876 2.İşletmeler, bütçe planlarını dönem sonlarında gözden geçirmelidir. 0,839 3.Faaliyet başında iş planının hazırlanması gerekir. 0,882 4.Maliyetleri en aza indirmek ve karı en üst düzeye çıkarmak için 0,936 şirketin karlılığı düzenli olarak analiz edilmelidir. 0,853 5.Finansal kayıtlar düzenli ve sağlıklı bir şekilde tutulmalıdır. 0,925 6.İşletmeler kredi taksitlerini ve/veya borçlarını zamanında ödeme eğilimi taşımalıdır. 0,854 7.Her yıl düzenli olarak bütçeleme yaparız. 0,812 8.İşletmemiz, bütçe planlarını dönem sonlarında gözden geçirir. 0,882 9.Planlanan bütçe ile gerçekleşen bütçe arasında uyum vardır. 0,848 0,872 10.İşletmemiz belirli aralıklarla iş planını gözden geçirir. 0,793 11.İşletmemiz, büyüme hedefleri doğrultusunda planlama yapar. 0,789 12.Borç almadan önce geri ödemesi ile ilgili bir plan yaparız. 0,522 Princial components yöntemleri ve varimax rotasyon ile yapılan faktör analizine ilişkin faktör yükleri tablo 16’da görüldüğü gibidir. Faktör yük değerleri 0,522 -0,925 arasında değiştiği belirlenmiştir. Faktör 1 ve faktör 2 altında toplanan maddeler incelendiğinde faktör 1’e “Finansal Tutum”, faktör 2’ye “Finansal Davranış” adının verilmesinin uygun olacağına karar verilmiştir. Ayrıca Cronbach’s Alpha değeri ise her iki boyuta ilişkin tabloda görüldüğü gibi elde edilmiştir. 8.2. FİRMA PERFORMANSI ÖLÇEĞİ Firma performansı ölçeğine ilişkin madde analizi sonuçları gösterilmiştir. Ölçekte bir madde çıkarımına gerek olup olmadığı, her bir maddenin diğer maddelerle olan ilişkisine bakılarak anlaşılmaktadır. Madde ölçek ilişkisi 0,30'un altında bir değer 265 alıyorsa maddenin çıkartılması beklenmektedir. 265 Büyüköztürk, Sosyal Bilimler i in eri Analizi El Kitabı İstatistik, Araştırma Deseni SPSS ygulamaları ve orum, s.183. 95 Tablo 17: Firma Performansı Ölçeğine İlişkin İstatistikler Madde Madde Madde Madde- Silme Silme Silme Madde No Ölçek Ölçek Ölçek Güvenirlik İlişkisi Ortalaması Varyansı Değeri Madde 1 9,850 5,658 0,709 0,858 Madde 2 9,940 5,618 0,709 0,858 Madde 3 9,940 5,518 0,678 0,866 Madde 4 10,150 5,355 0,720 0,856 Madde 5 9,980 5,311 0,770 0,843 Cronbach’s Alpha = 0,882 Tablo 17 incelendiğinde, madde ölçek ilişkisi sütununda 0,30’un altında bir değer olmadığından ölçekten madde çıkarımı yapılmamıştır. Ölçekteki maddelerin birbirleriyle iç tutarlılıklarının belirlenmesinde kullanılan Cronbach’s Alpha değeri 0,882 çıkmıştır. Eğer ölçekten madde 2’yi çıkartsaydık Cronbach’s Alpha değerimiz 0,858 ya da madde 3’ü çıkartsaydık Cronbach’s Alpha değerimiz 0,866 olacaktır. Tablo 18: Firma Performansı Ölçeğinin Maddeleri İle Ölçek Toplam Korelasyonu Değerleri Madde No r p değeri Madde 1 0,709 0,000** Madde 2 0,790 0,000** Madde 3 0,820 0,000** Madde 4 0,856 0,000** Madde 5 0,884 0,000** **p<0.01 Tablo 18 incelendiğinde, ölçek maddeleri ile ölçeğin toplam puanı arasında bir ilişki olup olmadığının belirlenebilmesi için madde-toplam korelasyon değerine (r) bakılmaktadır. Tabloda r > 0,30’dan büyük olmasından dolayı maddelerin ölçme gücünün yeterli seviyede olduğu ve her bir maddenin toplam puanla anlamlı ilişkisi 266 olduğu belirlenmiştir. (p<0.01) 266 a.g.e., s.183. 96 Faktör analizinin ön şartları olan KMO ve Bartlett Küresellik testleri değişkenler arasındaki ilişkinin varlığına, veri yapısının faktör analizi yapılabilmesinde yeterliliğine 267 karar vermek amacıyla yapılmıştır. Tablo 19: Firma Performansı Ölçeğine Ait KMO ve Bartlett Küresellik Testi Sonucu KMO Örneklem Yeterliliği 0,805 Ki-kareDeğeri (χ2) 336,979 SerbestlikDerecesi (df) Bartlett Küresellik Testi 10 Anlamlılık Değeri (p) 0,000 Tablo 19 KMO örneklem yeterliliği değerinin büyük ve Bartlett küresellik testi istatistiksel olarak %99 güven düzeyinde anlamlı bulunmuştur(p<0.01). Bu sonuçlar elde edilen veri sayısının faktör analizine uygunluğunun yeterli olduğunu 268 göstermektedir. Tablo 20: Firma Performansı Ölçeğinin Öz Değerleri ve Açıkladıkları Varyans Düzeyleri Yüklerin Kareler Toplamı Başlangıç Öz değerleri Toplam Varyans% Kümülatif % Toplam Varyans % Kümülatif % 1 3,401 68,028 68,028 3,401 68,028 68,028 2 ,671 13,428 81,456 3 ,462 9,250 90,205 4 ,271 5,412 96,117 5 ,194 3,883 100,000 Tablo 20’ye göre, firma performansı ölçeğinin tek faktörlü bir yapıda oluştuğu belirlenmiştir. Tek faktörün toplam varyansın %68,028’ini açıkladığı görülmektedir. 267 Tabachnick, Fidell, Ullman, Using Multivariate Statistics, ss.667-668. 268 Büyüköztürk, Sosyal Bilimler i in eri Analizi El Kitabı İstatistik, Araştırma Deseni SPSS ygulamaları ve orum, s.136. 97 Bileşenler Açıklanan varyans değerinin %40-%60 arasında olması yeterli olduğunu 269 göstermektedir. Faktör yapısına daha net karar verebilmek nedeniyle çizgi yamaç (Screeplot test grafiği) grafiği incelenmiştir. Şekil 2: Firma Performansı Ölçeği Yamaç Grafiği Yukarıdaki grafikte kırılmanın ikinci boyuttan sonra gerçekleştiği, bir boyuttan sonra eğimin diğer faktörler için durağanlaştığı belirlenmiştir. Tablo 21: Firma Performansı Ölçeğinin Ölçeği Maddeleri Faktör Yük Değerleri Maddeler Faktör Yükleri Aktiflerin getirisi (net kar/Toplam aktifler) 0,820 Öz sermaye getirisi (net kar/ öz kaynaklar) 0,820 Net Kar Marjı (Net Kar/ satışlar) 0,795 Pazar payındaki yıllık büyüme 0,827 Satışlardaki yıllık büyüme 0,860 269 Scherer vd., Dimensionality of Coping: Factor Stability Using The Ways of Coping Questionnaire, ss. 763-70. 98 Princial components yöntemleri ve varimax rotasyon ile yapılan faktör analizine ilişkin faktör yükleri tablo 21’de görüldüğü gibidir. Faktör yük değerleri 0,795 -0,860 arasında değiştiği belirlenmiştir. Faktör 1 altında toplanan maddeler incelendiğinde faktör 1’e “Firma Performansı” adının verilmesinin uygun olacağına karar verilmiştir. 9. KORELASYON ANALİZİ BULGULARI Araştırmanın ana amacına ilişkin hipotezleri test etmek amacıyla Spearman Korelasyon analizi yapılmıştır. Yapılan Spearman korelasyon analizinin amacı, iki değişken arasında bir ilişkinin var olup olmadığı varsa yönünü, şiddetini belirlemektir. Tablo 22: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyeleri, Finansal Bilgi Seviyeleri ve Firma Performansı Arasındaki İlişki Değişkenler (1) (2) (3) (4) (5) r 1 Finansal Tutum (1) p 0,285 r 0,115 1 Finansal Davranış (2) p 0,211 r 0,728 ** 0,765** 1 Finansal Okuryazarlık (3) p 0,000 0,000 r 0,212 * 0,039 0,164 1 Finansal Bilgi (4) p 0,020 0,671 0,073 r -0,004 0,181 * 0,122 0,232* 1 Firma Performansı (5) p 0,963 0,047 0,183 0,011 p<0,01** p<0,05* Araştırmanın ana amacına ilişkin korelasyon hipotezleri: H1: Katılımcıların finansal davranışı ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. Tablo 22 incelendiğinde; finansal davranış ile firma performansı arasında pozitif zayıf bir ilişki olduğu (p=0,047; r=0,181) belirlendiğinden araştıma hipotezi kabul edilmiştir. H2: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. 99 Tablo 22 incelendiğinde; finansal bilgi seviyeleri ile firma performansı arasında pozitif zayıf bir ilişki olduğu (p=0,011; r=0,232) belirlendiğinden araştıma hipotezi kabul edilmiştir. H3: Katılımcıların finansal tutumu ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. Tablo 22 incelendiğinde; finansal tutum ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olmadığı (p=0,963; r= -0,004) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. H4: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. Tablo 22 incelendiğinde; finansal okuryazarlık seviyeleri ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olmadığı (p=0,183; r=0,122) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. 10. FARKLILIK TESTLERİNE İLİŞKİN BULGULAR Araştırmanın bu bölümünde çalışmanın alt amaçlarına ilişkin farklılık testlerine geçmeden önce normallik analizine sonrasında katılımcıların finansal okuryazarlık ve finansal bilgi seviyelerini belirlemek amacıyla betimsel istatistiklere yer verilmiştir. 10.1. FİNANSAL OKURYAZARLIK TEST SONUÇLARI Verilerin hangi dağılımdan geldiğini belirlemek amacıyla Kolmogorov-Smirnov analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları aşağıda görüldüğü gibidir. Tablo 23: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyeleri Ölçeğine Ait Verilerin Dağılımına Ait Normallik Testi Sonuçları Ölçek Statistic sd p Finansal Tutum 0,232 120 0,000 Finansal Davranış 0,160 120 0,000 Finansal Okuryazarlık 0,124 120 0,000 100 Yapılan normallik analizi sonucuna göre verilerin normal dağılmadığı tespit edilmiştir (p<0.05). Bu nedenle alt amaçlara ilişkin farklılık hipotezlerini test ederken ikili gruplar arasında Mann Whitney U testi, ikiden fazla gruplar arasında ise Kruskal Wallis H testi uygulanmıştır. Tablo 24: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyeleri Ölçeğine Ait Betimsel Bulgular Ölçek s.s Finansal Tutum 26,94 4,17 Finansal Davranış 24,72 4,44 Finansal Okuryazarlık 51,66 6,43 Tablo 24’te finansal okuryazarlık seviyeleri incelendiğinde; finansal okuryazarlık seviyelerinin yüksek seviyede ( =51,66) olduğu, finansal tutum yüksek seviyede ( =26,94) olduğu, finansal davranış yüksek seviyede ( =24,72) olduğu belirlenmiştir. Tablo 25: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Cinsiyete Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Cinsiyet N Sıra s.t U, p Kadın 52 58,16 3024,5 U=1646,5 Finansal Tutum Erkek 68 62,29 4235,5 p=0,511 Kadın 52 63,85 3320,0 U=1594,0 Finansal Davranış p=0,354 Erkek 68 57,94 3940,0 Kadın 52 61,38 3192,0 U=1722,0 Finansal Okuryazarlık Erkek 68 59,82 4068,0 p=0,807 H5: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin cinsiyete göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin cinsiyete göre farklılıklarının belirlenmesinde Mann Whitney U testi kullanılmıştır. Yapılan Mann Whitney U testine göre katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin cinsiyet 101 gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. Tablo 26: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Yaş Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Yaş N Sıra χ², p 18-28 yaş 16 55,97 29-39 yaş 54 61,86 χ²=0,440 Finansal Tutum 40-50 yaş 39 61,15 p=0,932 51 yaş ve üzeri 11 58,09 18-28 yaş 16 65,75 29-39 yaş 54 58,95 χ²=0,962 Finansal Davranış 40-50 yaş 39 58,68 p=0,811 51 yaş ve üzeri 11 66,91 18-28 yaş 16 62,81 29-39 yaş 54 58,31 χ²=0,400 Finansal Okuryazarlık 40-50 yaş 39 61,91 p=0,940 51 yaş ve üzeri 11 62,86 H6: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin yaş gruplarına göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin yaş gruplarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin yaş gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. 102 Tablo 27: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Eğitim Durumlarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Eğitim Durumu N Sıra χ², p Lise 12 58,17 Ön lisans 16 53,81 χ²=1,626 Finansal Tutum Lisans 77 60,58 p=0,653 Lisansüstü/Doktora 15 69,07 Lise 12 60,92 Ön lisans 16 70,44 χ²=1,721 Finansal Davranış Lisans 77 58,09 p=0,632 Lisansüstü/Doktora 15 61,93 Lise 12 62,29 Ön lisans 16 64,59 χ²=1,047 Finansal Okuryazarlık Lisans 77 58,19 p=0,790 Lisansüstü/Doktora 15 66,53 H7: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri eğitim durumlarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin eğitim durumlarına göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin eğitim durumlarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin eğitim durumlarına göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. Tablo 28: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Sektör Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Sektör N Sıra χ², p İmalat 39 59,24 χ²=0,44 Finansal Tutum Tekstil 27 57,89 1 Diğer 54 62,71 p=0,802 İmalat 39 53,67 χ²=2,29 Finansal Davranış Tekstil 27 62,72 2 Diğer 54 64,32 p=0,318 İmalat 39 53,99 χ²=2,58 Finansal Okuryazarlık Tekstil 27 59,57 8 Diğer 54 65,67 p=0,274 103 H8: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri sektör gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin sektör gruplarına göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin sektör gruplarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin sektör gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. Tablo 29: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Firma Türlerine Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Firma Türü N Sıra χ², p Limited Şirket 70 58,91 χ²=2,53 Finansal Tutum Anonim Şirket 39 66,49 1 Şahıs Şirketi 11 49,41 p=0,282 Limited Şirket 70 59,87 χ²=0,55 Finansal Davranış Anonim Şirket 39 63,22 6 Şahıs Şirketi 11 54,86 p=0,757 Limited Şirket 70 59,20 χ²=1,04 Finansal Okuryazarlık Anonim Şirket 39 64,67 6 Şahıs Şirketi 11 54,00 p=0,593 H9: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri firma türlerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin firma türlerine göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin firma türlerine göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin firma türlerine göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. 104 Tablo 30: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Faaliyet Süresi Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Faaliyet Süresi N Sıra χ², p 1-5 yıl 20 59,60 6-10 yıl 12 57,29 χ²=2,11 Finansal Tutum 11-15 yıl 29 56,34 7 16-20 yıl 20 70,00 p=0,714 20 yıldan fazla 39 60,17 1-5 yıl 20 54,23 6-10 yıl 12 59,00 χ²=3,92 Finansal Davranış 11-15 yıl 29 71,29 3 16-20 yıl 20 58,38 p=0,416 20 yıldan fazla 39 57,24 1-5 yıl 20 56,58 6-10 yıl 12 60,42 χ²=0,75 Finansal Okuryazarlık 11-15 yıl 29 63,52 1 16-20 yıl 20 63,68 p=0,945 20 yıldan fazla 39 58,67 H10: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri faaliyet süreleri gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin faaliyet süreleri gruplarına göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin faaliyet süresi gruplarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin faaliyet süresi gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. 105 Tablo 31: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Ciro Düzeylerine Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Ciro N Sıra χ², p 0-3.000.000 TL 16 72,03 3.000.001- χ²=2,69 Finansal Tutum 61 56,61 25.000.000 TL 4 25.000.001- p=0,260 43 61,73 125.000.000 TL 0-3.000.000 TL 16 54,75 3.000.001 - χ²=0,88 Finansal Davranış 61 59,65 25.000.000 TL 2 25.000.001- p=0,643 43 63,85 125.000.000 TL 0-3.000.000 TL 16 61,50 3.000.001 - χ²=0,42 Finansal Okuryazarlık 61 58,51 25.000.000 TL 9 25.000.001- p=0,807 43 62,95 125.000.000 TL H11: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri ciro düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin ciro düzeylerine göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin ciro düzeylerine göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal okuryazarlık düzeylerinin ciro düzeylerine göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. Tablo 32: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Firma Genel Performans Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Firma Genel Performans N Sıra χ², p İyi 8 61,31 Aynı 29 53,62 χ²=2,366 Finansal Tutum Kötü 68 64,38 p=0,500 Çok Kötü 15 55,77 İyi 8 52,38 Aynı 29 51,78 χ²=5,098 Finansal Davranış Kötü 68 61,94 p=0,165 Çok Kötü 15 75,17 İyi 8 49,75 Aynı 29 50,57 χ²=4,544 Finansal Okuryazarlık Kötü 68 64,88 p=0,208 Çok Kötü 15 65,60 106 H12: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri firma genel performans gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin firma genel performans gruplarına göre farklılıklarına belirlenmesinde ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin firma genel performans gruplarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin firma genel performans gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. Tablo 33: Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Seviyelerinin Firma Performansı Ölçme Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Firma Performansı Parametre N Sıra s.t U, p Ölçme Evet 55 64,69 3558,0 U=1557,0 Finansal Tutum Hayır 65 56,95 3702,0 p=0,214 Evet 55 69,65 3830,5 U=1284,5 Finansal Davranış Hayır 65 52,76 3429,5 p=0,008** Evet 55 68,89 3789,0 U=1326,0 Finansal Okuryazarlık Hayır 65 53,40 3471,0 p=0,015* p<0,05* p<0,01** H13: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri firma performansı ölçme gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin firma performansı ölçme gruplarına göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin firma performansı ölçme gruplarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Mann Whitney U testi kullanılmıştır. Yapılan Mann Whitney U testine göre katılımcıların finansal davranış seviyelerinin firma performansı ölçme gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olduğu (U=1284,5; p=0,008<0.01) belirlendiğinden araştırma hipotezi kabul edilmiştir. Firma performansını ölçenlerin ( Sıra = 69,65), ölçmeyenlere ( Sıra = 52,76) göre finansal davranış seviyesi daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Finansal okuryazarlık seviyelerinin firma performansı ölçme gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olduğu (U=1326,0; p=0,015<0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi kabul edilmiştir. Firma performansını ölçenlerin ( Sıra = 68,89), 107 ölçmeyenlere ( Sıra = 53,40) göre finansal okuryazarlık seviyesinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir. 10.2. FİNANSAL BİLGİ TEST SONUÇLARI Verilerin hangi dağılımdan geldiğini belirlemek amacıyla Kolmogorov-Smirnov analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları aşağıda görüldüğü gibidir. Tablo 34: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyesine Ait Verilerin Dağılımına Ait Normallik Testi Sonuçları Ölçek Statistic sd p Finansal Bilgi Seviyesi 0,098 120 0,007 Yapılan normallik analizi sonucuna göre verilerin normal dağılmadığı tespit edilmiştir (p<0.05). Bu nedenle alt amaçlara ilişkin farklılık hipotezlerini test ederken ikili gruplar arasında Mann Whitney U testi, ikiden fazla gruplar arasında ise Kruskal Wallis H testi uygulanmıştır. 108 Tablo 35: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerini Belirlemeye Yönelik Bulgular Finansal Bilgi Yanlış Doğru Bir banka hesabına yıllık %8 faiz oranıyla bir miktar para yatırılırsa ve yıllık f 21 99 enflasyon oranı %10 ise hesaptaki paranın satın alma gücü bir sene öncekine göre nasıl değişmiştir? % 17,5 82,5 Yatırımcı 2000 TL’sini yıllık %20 faiz oranı ile 3 yıllığına bileşik faize f 63 57 yatırmıştır. Yatırımcının vade sonundaki kazancı ne kadardır? % 52,5 47,5 Banka mevduat hesabınızda yıllık % 10 faiz oranıyla 2 sene için 10.000 TL f 49 71 yatırdığınızı varsayalım. Bu hesaptan para çekemezsiniz veya hesaba para % 40,8 59,2 yatırmazsınız 2 yılsonunda hesabınızdaki para nedir ? Diyelim ki 2018 yılında hem geliriniz hem de tüm mal ve hizmetlerin bedeli 2 f 32 88 katına çıkmış olsun 2018 yılında bu gelirle alabileceğiniz ürün ve hizmet % 26,7 73,3 miktarı ne kadardır ? Bir yatırımcının portföyünde çeşitli varlıkların bulunması sonucu bu f 44 76 yatırımcının kaybetme riski % 36,7 63,3 f 6 114 Enflasyonun yüksek olması halinde, satın alma gücümüz düşer. % 5,0 95,0 Enflasyon oranın, piyasalardaki kredi faiz oranından daha yüksek olması f 58 62 durumunda kredi kullanımı avantaj sağlar. % 48,3 51,7 f 55 65 Borsalar sadece pay senedi alım-satımı için kullanılır. % 45,8 54,2 f 30 90 Uzun vadeli kredi kullanmak, kısa vadeli kredi kullanmaktan daha maliyetlidir % 25,0 75,0 f 13 107 Bilanço, belirli bir tarihteki varlıkları, borçları ve öz sermayeyi gösterir % 10,8 89,2 f 27 93 Nakit sıkıntısı çeken bir şirket, kesinlikle zarar etmiştir % 22,5 77,5 Sermaye piyasası araçlarından hisse senedi ve tahvil arasındaki temel f 80 40 farklılıklar bakımından aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? % 66,7 33,3 Bireysel emeklilik yatırım fonlarına ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi f 104 16 yanlıştır? % 86,7 13,3 f 95 25 Kamu menkul kıymetlerine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? % 79,2 20,8 f 64 56 Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? % 53,3 46,7 f 94 26 Türev ürünlere ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? % 78,3 21,7 f 83 37 Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? % 69,2 30,8 Ülkede makroekonomik hareketliliğin ve siyasi belirsizliğin yüksek olduğu f 64 56 dönemlerde, portföy içeriğinizi hangi yatırım araçları ile desteklemeyi tercih % 53,3 46,7 edersiniz? Aşağıda özet bilançoları verilen firmalardan hangisi daha likit bir finansal f 17 103 yapıya sahiptir? % 14,2 85,8 109 Katılımcıların finansal bilgi seviyelerini belirlemeye yönelik cevaplarına göre dağılımları incelendiğinde; temel düzey soruları içeren ilk 11 ifade katılımcılar tarafından genellikle doğru cevaplanmış, geriye kalan finansal ürünlerle ilgili ileri düzey soruları içeren sorulara ise genellikle yanlış cevap verilmiştir. En çok doğru cevap temel düzey sorular içerisinde yer alan %95,0 oranla “Enflasyon, paranın satın alma gücünü azaltır” ifadesine; en çok yanlış cevap ise ileri düzey sorular içerisinde yer alan %86,7 oranla “Bireysel emeklilik yatırım fonlarına ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır” ifadesine verilmiştir. Tablo 36: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Cinsiyete Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Cinsiyet N Sıra s.t U, p Kadın 52 49,48 2573,0 U=1195,0 Finansal Bilgi Erkek 68 68,93 4687,0 p=0,002** p<0,01** H14: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin cinsiyete göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin cinsiyete göre farklılıklarının belirlenmesinde Mann Whitney U testi kullanılmıştır. Yapılan Mann Whitney U testine göre katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin cinsiyete göre farklılıklarının anlamlı olduğu (U=1195,0; p=0,002<0.01) belirlendiğinden araştırma hipotezi kabul edilmiştir. Cinsiyeti erkek olanların ( Sıra = 68,93) finansal bilgi seviyelerinin kadın olanlara ( Sıra = 49,48) göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Tablo 37: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Yaş Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Yaş N Sıra χ², p 18-28 yaş 16 52,72 29-39 yaş 54 53,85 χ²=6,796 Finansal Bilgi 40-50 yaş 39 69,37 p=0,079 51 yaş ve üzeri 11 73,00 110 H15: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin yaş gruplarına göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin yaş gruplarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin yaş gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. Tablo 38: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Eğitim Durumlarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Eğitim Durumu N Sıra χ², p Lise 12 49,00 Ön lisans 16 43,00 χ²=7,747 Finansal Bilgi Lisans 77 65,84 p=0,064 Lisansüstü/Doktora 15 60,97 H16: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri eğitim durumlarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin eğitim durumlarına göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin eğitim durumlarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin eğitim durumlarına göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. Tablo 39: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Sektör Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Sektör N Sıra χ², p İmalat 39 59,92 χ²=0,114 Finansal Bilgi Tekstil 27 59,07 p=0,945 Diğer 54 61,63 111 H17: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri sektör gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin sektör gruplarına göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin sektör gruplarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin sektör gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. Tablo 40: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Firma Türlerine Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Firma Türü N Sıra χ², p Limited Şirket 39 59,29 χ²=3,008 Finansal Bilgi Anonim Şirket 27 66,55 p=0,222 Şahıs Şirketi 54 46,77 H18: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri firma türlerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin firma türlerine göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin firma türlerine göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin firma türlerine göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. Tablo 41: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Faaliyet Süresi Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Faaliyet Süresi N Sıra χ², p Fark 1-5 yıl(1) 20 60,93 6-10 yıl(2) 12 70,50 χ²=12,336 Finansal Bilgi 11-15 yıl(3) 29 42,55 (2-5) p=0,015* 16-20 yıl(4) 20 59,80 20 yıldan fazla(5) 39 70,91 p<0,05* 112 H19: Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin faaliyet süresi gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin faaliyet süresi gruplarına göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin faaliyet süresi gruplarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin faaliyet süresi gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olduğu (χ²=12,336; p=0,015<0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi kabul edilmiştir. Faaliyet süresi 20 yıldan fazla olanların ( Sıra = 70,91) finansal bilgi seviyelerinin 6-10 yıl olanlara ( Sıra = 70,50) göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Farkların belirlenmesi için Mann Whitney U testleri yapılmıştır. Tablo 42: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Ciro Düzeylerine Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Ciro N Sıra χ², p 0-3.000.000 TL 16 56,53 3.000.001 -25.000.000 TL 61 55,34 χ²=4,336 Finansal Bilgi 25.000.001-125.000.000 p=0,114 43 69,29 TL H20: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri ciro düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin ciro düzeylerine göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin ciro düzeylerine göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin ciro düzeylerine göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. 113 Tablo 43: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Firma Genel Performans Gruplarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Parametre Firma Genel Performans N Sıra χ², p İyi 8 44,88 Aynı 29 53,9 χ²=5,245 Finansal Bilgi Kötü 68 66,54 p=0,155 Çok Kötü 15 54,23 H21: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri firma genel performans gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin firma genel performansı gruplarına göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin firma genel performansı gruplarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Yapılan Kruskal Wallis H testine göre katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin firma genel performansı gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olmadığı (p>0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi red edilmiştir. Tablo 44: Katılımcıların Finansal Bilgi Seviyelerinin Firma Performansı Ölçme Durumlarına Göre Farklılıklarına Ait Bulgular Firma Performansı Parametre N Sıra s.t U, p Ölçme Evet 55 69,15 3803,5 U=1311,5 Finansal Bilgi Hayır 65 53,18 3456,5 p=0,012* p<0,05* H22: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri firma performansı ölçme gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin firma performansı ölçme gruplarına göre farklılıklarına ait bulgular incelendiğinde, katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin firma performansı ölçme gruplarına göre farklılıklarının belirlenmesinde Mann Whitney U testi kullanılmıştır. Yapılan Mann Whitney U testine göre katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin firma performansı ölçme gruplarına göre farklılıklarının anlamlı olduğu (U=1311,5; p=0,012<0.05) belirlendiğinden araştırma hipotezi kabul edilmiştir. Firma performansını ölçenlerin ( Sıra = 69,15), ölçmeyenlere ( Sıra = 53,18) göre finansal bilgi seviyesi daha yüksek olduğu belirlenmiştir. 114 Araştırmanın ana ve alt amacına ilişkin hipotezlerini test etmek amacıyla yapılan analizler sonucuna göre, araştırmada kullanılan hipotezlerin red/kabul durumları aşağıda özetlenmiştir. HİPOTEZ RED / KABUL H1: Katılımcıların finansal davranış ile KABUL firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. H2: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri KABUL ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. H3: Katılımcıların finansal tutum ile firma RED performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. H4: Katılımcıların finansal okuryazarlık RED seviyeleri ile firma performansı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. H5: Katılımcıların finansal okuryazarlık RED seviyeleri cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H6: Katılımcıların finansal okuryazarlık RED seviyeleri yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H7: Katılımcıların finansal okuryazarlık RED seviyeleri eğitim durumlarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H8: Katılımcıların finansal okuryazarlık RED seviyeleri sektör gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H9: Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyeleri firma türlerine göre anlamlı bir farklılık RED göstermektedir. H10: Katılımcıların finansal okuryazarlık RED seviyeleri faaliyet süresi gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H11: Katılımcıların finansal okuryazarlık RED seviyeleri ciro düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. 115 H12: Katılımcıların finansal okuryazarlık RED seviyeleri firma genel performans gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H13: Katılımcıların finansal okuryazarlık KABUL seviyeleri firma performansı ölçme gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H14: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri KABUL cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H15: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri RED yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H16: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri RED eğitim durumlarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H17: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri RED sektör gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H18: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri RED firma türlerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H19: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri KABUL faaliyet süresi gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H20: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri RED ciro düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H21: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri RED firma genel performans gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. H22: Katılımcıların finansal bilgi seviyeleri KABUL firma performansı ölçme gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. 116 SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırmanın ana amacı, finansal okuryazarlık ile firma performansı değişkenleri arasında ilişki var olup olmadığını belirlemektir. Araştırmanın alt amaçları ise finansal okuryazarlık ve finansal bilgi değişkenlerinin cinsiyete, yaş gruplarına, eğitim durumlarına, sektör gruplarına, firma türlerine, faaliyet süresine, ciro düzeylerine, firma genel performans gruplarına ve firma performans ölçme gruplarına göre farklılık olup olmadığını belirlemektir. Bu amaçla araştırmanın uygulama kısmında, kolayda örnekleme yöntemi kullanılarak ulaşılan 120 KOBİ sahibi/yöneticisine nicel veri toplama yöntemlerinden anket yöntemi uygulanmıştır. Araştırmada öncelikle, katılımcılara ve firma performansına ilişkin bulguların ve araştırmada kullanılan ölçeklerin katılımcılar tarafından düzeylerinin belirlenebilmesi için betimsel analizlerden yararlanılmıştır. Araştırmada kullanılan ölçekteki maddelerin birbirleriyle iç tutarlılıklarının belirlenmesi için güvenirlilik analizlerinden Cronbach’s Alpha, araştırmada kullanılan ölçeklerin yapısını belirlemek için açıklayıcı faktör analizi yapılmıştır. Ölçeklerin güvenilir oldukları ve ölçek yapıları belirlendikten sonra araştırmanın ana amacına ilişkin hipotezleri test etmek amacıyla korelasyon analizi yapılmıştır. Araştırmanın alt amaçlarına ilişkin farklılık hipotezlerini test etmeden önce araştırma kapsamında elde edilen verilerin dağılımlarını belirlemek için normal dağılım analizlerinden Kolmogrov-Smirnov testi yapılmış, verilerin dağılımının normal dağılımdan gelmediği belirlenmiştir. Verilerin dağılımının normal olmaması sebebiyle araştırmanın alt amaçlarına ilişkin hipotezlerin test edilmesinde, ikili gruplar arasındaki farkların belirlenmesinde Mann Whitney U testi, ikiden fazla gruplar arasındaki farkların belirlenmesinde Kruskal Wallis H testi uygulanmıştır. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerini belirlemek için betimsel analizlerden yararlanılmıştır. Yapılan betimsel analizler sonucuna göre, Bursa örneklemi çerçevesindeki KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyelerinin yüksek düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerini belirlemek için betimsel analizlerden yararlanılmıştır. Yapılan betimsel analizler sonucuna göre, katılımcıların temel düzey 117 finansal bilgi olarak ifade edilen ilk 11 ifadeye verilen doğru cevap yüzdesine göre; KOBİ sahipleri/yöneticileri, enflasyon ve bilanço kavramını bilme, basit faiz hesaplama, kredi maliyeti ve riski çeşitlendirme gibi konular en çok bildikleri konular iken bileşik faiz hesaplama da en az bildikleri konu olmuştur.Katılımcılar ileri düzey soruları içeren; hisse senedi ile tahvil arasındaki farkı bilme, bireysel emeklilik yatırım fonları, türev ürünler, kamu menkul kıymetleri, repo, yatırım fonları ve kira sertifikalarına ilişkin konuları bilmemektedirler. Genel olarak Bursa örneklemi çerçevesinde KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal bilgi seviyeleri verdikleri cevaplara göre temel düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın ana amacına ilişkin korelasyon analizine ait bulgular kapsamında, KOBİ sahibinin/yöneticisinin finansal davranışı ile firma performansı arasındaki ilişki incelenmiştir. Analiz sonucuna göre, Bursa örneklemi çerçevesinde finansal davranış ile firma performansı arasında pozitif zayıf bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuç, KOBİ’lerin bütçe yapmaları, yapılan bütçenin belirli aralıklarla gözden geçirmeleri, işletmenin hedefleri doğrultusunda planlama yapmaları, borçlanma davranışında bulunmadan önce fonların nasıl ödeyeceklerine ilişkin değerlendirmede bulunmaları ve karşılaşılacak riskleri hesaplamaları sonucunda KOBİ’lerin işletme maliyetlerini düşürdüğünü, karlarını arttırdığını, pazar paylarında ve satışlarında büyüme sağladığını ortaya koymaktadır. Yapılan Spearman korelasyon analizinde, KOBİ sahibinin/yöneticisinin finansal bilgi seviyeleri ile firma performansı arasındaki ilişki incelenmiştir. Analiz sonucuna göre, Bursa örneklemi çerçevesinde finansal bilgi seviyeleri ile firma performansı arasında pozitif zayıf bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuç, KOBİ sahiplerinin/yöneticilerinin; enflasyon ve faiz oranlarının etkileri, basit-bileşik faiz hesaplamaları yapmaları, yatırımlarında uğrayabileceği zararları en az düzeye indirmek amacıyla riski çeşitlendirmeleri ve kredi talep etmeden önce riskleri hesaplayabilme konularında temel düzeyde bilgi sahibi olmalarının KOBİ’lerin firma performansını arttırdığını göstermiştir. Yapılan Spearman korelasyon analizinde, KOBİ sahibinin/yöneticisinin finansal tutumu ile firma performansı arasındaki ilişki incelenmiştir. Analiz sonucuna göre, Bursa örneklemi çerçevesinde finansal tutum ile firma performansı arasında bir ilişki 118 olmadığı tespit edilmiştir. Bu sonuç finansal tutum ile KOBİ’lerin firma performansı arasındaki ilişkiyi tam olarak belirleyebilmek adına bu konuda daha fazla araştırma yapılmasına ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Yapılan Spearman korelasyon analizinde, KOBİ sahibinin/yöneticisinin finansal okuryazarlık seviyeleri ile firma performansı arasındaki ilişki incelenmiştir. Analiz sonucuna göre, genel olarak literatürün tersi bir sonuç çıkmış olup, Bursa örneklemi çerçevesinde finansal okuryazarlık seviyeleri ile firma performansı arasında bir ilişki olmadığı tespit edilmiştir. Bunun nedeni olarak firma performansına ilişkin net verilerin şirketlerin bilgi paylaşımlarını gizli tutması sebebiyle elde edilememesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu sonuç finansal okuryazarlık ile KOBİ’lerin firma performansı arasındaki ilişkiyi tam olarak belirleyebilmek adına bu konuda daha fazla araştırma yapılmasına ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Araştırmanın alt amaçlarına ilişkin farklılık testlerine ait bulgular kapsamında, katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin cinsiyete göre farklılığını belirlemeye yönelik yapılan Manny Whitney U testi sonucuna göre anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir. Çünkü kadınların hem finansal eğitim seviyelerinin arttırılması hem de iş hayatında katılımının sağlanması konusunda finansal farkındalık oluşturulması adına birçok kurum kuruluş ve devlet tarafından kadınlar desteklenmektedir. Bu bağlamda kadınların doğru finansal tutuma ve doğru finansal davranışa yönlendirilmesi sonucunda cinsiyetler arasındaki farkın kapanmaya başlandığı çıkarımında bulunabiliriz. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin yaşa göre farklılığını belirlemeye yönelik yapılan Kruskal Wallis H testi sonucuna göre anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir. Çünkü günümüz koşulları gereği her kesimin karşılaştığı bir takım finansal sıkıntılar bulunmaktadır. Karşılaşılan bu finansal problemler her yaştaki bireylerin bütçe yönetimi konusunda tecrübe edinmesini sağlayarak kendi bütçesini yönetebilmeyi öğretmekte ve okuryazarlık seviyesinin yaş gruplarına göre farklılık göstermemesi böyle bir durumda mümkün olabilmektedir. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin eğitime göre farklılığını belirlemeye yönelik yapılan Kruskal Wallis H testi sonucuna göre anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir. KOBİ sahibi/yöneticisinin lise mezunu olması finansal okuryazar 119 olmadığı anlamına gelmeyeceği gibi her lisans, lisansüstü ve doktora mezununun da finansal okuryazar olacağı anlamına gelmemektedir. Çünkü hangi eğitim düzeyinde olunursa olunsun herkes finansla ilgili eğitim almamaktadır. Bu nedenle bireyin yaşayıp görerek tecrübe sonucu farkındalık oluşturarak, finansal okuryazarlık seviyesi ve eğitim seviyesi arasındaki farklılığı ortadan kaldırdığı çıkarımında bulunabiliriz. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin firma türleri, faaliyet gösterdiği sektör, faaliyet süresi ve ciro düzeylerine göre farklılığını belirlemeye yönelik yapılan Kruskal Wallis H testi sonucuna göre anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin firma genel performans değerlendirmesine göre farklılığını belirlemeye yönelik yapılan Kruskal Wallis H testi sonucuna göre anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Burada, firma performansını iyi olarak değerlendirenlerin finansal okuryazarlık seviyesi daha yüksek seviyede olduğu tam tersi durumunda ise çok kötü olarak değerlendirenlerin finansal okuryazarlık seviyesinin daha düşük seviyede olduğu çıkarımını yapamamaktayız. Katılımcıların finansal okuryazarlık seviyelerinin firma performansı ölçme durumlarına göre farklılığını belirlemeye yönelik yapılan Manny Whitney U testi sonucuna göre anlamlı bir farklılık olduğu belirlenmiştir. Firma performansını ölçenlerin, ölçmeyenlere göre finansal okuryazarlık seviyesi daha yüksek olduğu söylenebilir. Arştırmanın diğer alt amaçlarına ilişkin farklılık testlerine ait bulgular kapsamında, katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin cinsiyete göre farklılığını belirlemeye yönelik yapılan Manny Whitney U testi sonucuna göre anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Erkek katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin, kadın katılımcılara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu durum erkeklerin daha erken yaşlarda iş hayatına katılması sonucunda yaşamış oldukları finansal tecrübelerin çokluğuna, kadınların iş hayatına katılımlarının ise daha geç olmasına dayandırılabilir. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin yaşa ve ayrıca eğitime göre farklılığını belirlemeye yönelik yapılan Kruskal Wallis H testi sonucuna göre anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir. Bu durum KOBİ sahipleri/yöneticilerinin yaş grupları fark 120 etmeksizin finansal konulara meraklı olup olmamasıyla alakalı olabilmektedir. Ayrıca finans konularıyla ilgili olan bireyler sürekli olarak finansal kanalları takip edebilir ve finansal konular hakkında okuyarak finansal anlamda bir eğitime de sahip olabilirler. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin faaliyet süresine göre farklılığını belirlemeye yönelik yapılan Kruskal Wallis H testi sonucuna göre anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. KOBİ’lerin faaliyet süreleri arttıkça yaşanılan finansal deneyimlerin artacağı ve işletmelerin yaşadıkları bu deneyimlerden ders çıkartacağı kendi bilgi eksikliklerini kapatacağı böylece finansal bilgilerinin de artacağı sonucunu çıkartabiliriz. Katılımcıların finansal bilgi seviyelerinin firma performansı ölçme durumlarına göre farklılığını belirlemeye yönelik yapılan Manny Whitney U testi sonucuna göre anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Buradan, KOBİ sahibinin/yöneticisinin finansal bilgiye sahip olması durumunda firma performansını ölçtüğü, tersi bir durumda ise finansal bilgi seviyesi düşük olacağından firma performansını da ölçmeyeceği sonucunu çıkarabiliriz. KOBİ’lerin, ülke ekonomilerinin büyümesi ve gelişmesinde büyük bir rolü olduğu kabul edilmektedir. Bu büyük rolün devam ettirilebilmesi ve bu işletmelerin büyümelerinin sağlanabilmesi için KOBİ’lerin firma performanslarının daha iyi düzeye getirilmesi gerekmektedir. Bu ise firma performansının hem finansal bilgi hem de finansal davranış ile arasındaki ilişkinin varlığına odaklanarak düzenlenebilecek eğitim politikaları ile sağlanabilir. Finansal kuruluşlar KOBİ’ler ile düzenli etkileşimler sağlayarak, piyasalara sunmuş olduğu ürünler hakkında bu işletmeleri eğitebilir ve finansal konular hakkında daha ileri düzeyde finansal bilgiye sahip olmalarını sağlayarak firma performanslarının daha iyi düzeyde olması sağlanabilir. Potansiyel girişimcilerin erken yaşta finansal davranışta bulunmaları ve finansal bilgiye sahip olmalarını sağlamak amacıyla daha kapsamlı olacak şekilde finansal eğitimin ders müfredatına dahil etmek için adımlar atılabilir. 121 Son olarak araştırmanın daha geniş bir zaman diliminde ve farklı illerde faaliyet gösteren KOBİ’lerin, firma performansı ile finansal okuryazarlık seviyeleri arasındaki ilişkinin incelenmesi literatüre katkı sağlayacağı düşüncesi ile tavsiye edilebilir. 122 EK 1 FİNANSAL OKURYAZARLIK ve KÜÇÜK ve ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN FİRMA PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİ: BURSA ÜZERİNE ALAN ARAŞTIRMASI Katıldığınız anket çalışması, Bursa ilinde faaliyet gösteren KOBİ sahipleri/yöneticilerinin finansal okuryazarlık seviyeleri ile firma performansı arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmamız bilimsel nitelikte olup, anket sonuçları gizli tutulacaktır. Tez Danışmanı: Prof. Dr. Değer ALPER YL Öğrencisi: Aslıhan ÜNGÖR GENEL BİLGİ 1.Cinsiyetiniz: ( )Kadın ( )Erkek 2.Yaş : ( )18-28 ( )29-39 ( )40-50 ( )51ve üstü 3.Eğitim: ( ) İlkokul ( ) Ortaokul ( ) Lise ( ) Ön lisans ( )Lisans ()Lisansüstü/Doktora FİRMA BİLGİLERİ 4.Faaliyet gösterdiğiniz sektör? ( ) İnşaat ( ) İmalat ( ) Finans ( ) Enerji ( ) Tekstil( ) Toptan-Perakende Satış ( ) Bilgisayar- Yazılım ( ) Diğer 5.İşletmenizin türü nedir? ( ) Anonim Şirket ( ) Limited Şirket ( ) Adi Ortaklık ( ) Şahıs Şirketi Diğer (Belirtiniz)……… 6.İşletmenizin faaliyette bulunduğu süre? ( ) 1-5 yıl ( )6-10 yıl ( )11-15 yıl ( )16-20 yıl ( )20 yıldan fazla 7.Ciro büyüklüğünüz ne kadardır? ( ) 0-3.000.000 TL arasında ( )3.000.001 -25.000.000 TL arasında ( ) 25.000.001-125.000.000 TL arasında ( ) 125.000.001 TL’den fazla FİNANSAL OKURYAZARLIK 8.Finansal okuryazarlık seviyenizi ne kadar yeterli görüyorsunuz? Çok Az Az Orta İyi Çok İyi A.FİNANSAL TUTUM Aşağıda yer alan ifadelerle ilgili görüşlerinizi belirtiniz. 123 (1)Kesinlikle Katılmıyorum (2) Katılmıyorum (3) Kararsızım (4) Katılıyorum (5)Tamamen Katılıyorum Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen katılmıyorum Katılıyorum 9.İşletme başarısı için bütçeleme mutlaka yapılmalıdır. 10.İşletmeler, bütçe planlarını dönem sonlarında gözden geçirmelidir. 11.Faaliyet başında iş planının hazırlanması gerekir. 12.Maliyetleri en aza indirmek ve karı en üst düzeye çıkarmak için şirketin karlılığı düzenli olarak analiz edilmelidir. 13.Finansal kayıtlar düzenli ve sağlıklı bir şekilde tutulmalıdır. 14.İşletmeler kredi taksitlerini ve/veya borçlarını zamanında ödeme eğilimi taşımalıdır. 124 B.FİNANSAL DAVRANIŞ Aşağıda yer alan ifadelerle ilgili görüşlerinizi belirtiniz. Asla Nadiren Bazen Genellikle Her zaman 15.Her yıl düzenli olarak bütçeleme yaparız. 16.İşletmemiz, bütçe planlarını dönem sonlarında gözden geçirir. 17.Planlanan bütçe ile gerçekleşen bütçe arasında uyum vardır. 18.İşletmemiz belirli aralıklarla iş planını gözden geçirir. 19.İşletmemiz, büyüme hedefleri doğrultusunda planlama yapar. 20.Borç almadan önce geri ödemesi ile ilgili bir plan yaparız. C.FİNANSAL BİLGİ 21.Bir banka hesabına yıllık %8 faiz oranıyla bir miktar para yatırılırsa ve yıllık enflasyon oranı %10 ise hesaptaki paranın satın alma gücü bir sene öncekine göre nasıl değişmiştir? a)Artar b)Değişmez c) Azalır d) Fikrim yok 22.Yatırımcı 2000 TL’sini yıllık %20 faiz oranı ile 3 yıllığına bileşik faize yatırmıştır. Yatırımcının vade sonundaki kazancı ne kadardır? a)3.456 TL’den fazla b)3.456 TL c)3.456 TL’den az 125 d)Bilmiyorum 23.Banka mevduat hesabınızda yıllık % 10 faiz oranıyla 2 sene için 10.000 TL yatırdığınızı varsayalım. Bu hesaptan para çekemezsiniz veya hesaba para yatırmazsınız 2 yılsonunda hesabınızdaki para nedir ? a.12000 TL’den fazla b. 12000 TL c. 12000 TL’den az d. Bilmiyorum 24.Diyelim ki 2018 yılında hem geliriniz hem de tüm mal ve hizmetlerin bedeli 2 katına çıkmış olsun 2018 yılında bu gelirle alabileceğiniz ürün ve hizmet miktarı ne kadardır ? a)Bugünden daha fazla b)Aynı c)Bugünden daha az d)Bilmiyorum 25.Bir yatırımcının portföyünde çeşitli varlıkların bulunması sonucu bu yatırımcının kaybetme riski a) Artar b) Azalır c) Aynı kalır d)Bilmiyorum Aşağıdaki ifadeleri cevaplayınız. Doğru Yanlış Fikrim Yok 26.Enflasyonun yüksek olması halinde, satın alma gücümüz düşer. 27.Enflasyon oranın, piyasalardaki kredi faiz oranından daha - yüksek olması durumunda kredi kullanımı avantaj sağlar. 28.Borsalar sadece pay senedi alım-satımı için kullanılır. - 29.Uzun vadeli kredi kullanımı, kısa vadeli kredi kullanımından daha maliyetlidir. 30.Bilanço, belirli bir tarihteki varlıkları, borçları ve öz sermayeyi gösterir. 31.Nakit sıkıntısı çeken bir şirket, kesinlikle zarar etmiştir. 126 32.Sermaye piyasası araçlarından hisse senedi ve tahvil arasındaki temel farklılıklar bakımından aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Tahvil sahibi, tahvili ihraç eden şirketin uzun vadeli bir alacaklısı iken hisse senedi sahibi, hisse senedini ihraç eden şirketin bir ortağıdır. b) Hisse senedi sahibinin şirkete sağladığı sermaye bir yabancı sermaye iken, tahvil sahibinin şirkete kullandırdığı sermaye, özsermaye niteliğindedir. c) Hisse senedinin getirisi, hisse senedinin birim değerinde meydana gelen artış (sermaye kazancı) ve şirketin dağıtacağı kâr payını (temettü) kapsamakta olup belirli (kesin) bir getiri söz konusu değildir. Hâlbuki tahvilin getirisi olarak sabit bir tutar önceden belirlidir. d) Bilmiyorum. 33.Bireysel emeklilik yatırım fonlarına ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Para piyasası fonları, fon portföyünün tamamını vadesine 184 gün kalmış ve likiditesi yüksek varlıklardan oluşturmak amacıyla kurulan fonlardır. b) Fon portföy içeriğinin en az %80’ini altın veya çeşitli kıymetli madenlere dayalı varlıklardan oluşturan fon grubudur. c) Katılım-fon, kamu emeklilik yatırım fonu portföyünün içeriğinde sadece ters repo dâhil devlet iç borçlanma senetleri bulunmaktadır. d) Bilmiyorum. 34.Kamu menkul kıymetlerine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Genelde hazine bonosu nominal değerinin altında satılır ve alıcısına nominal değer ile vade sonu değeri arasındaki fark kadar getiri sağlayan kısa vadeli kamu menkul kıymetleridir. b) Devlet Tahvili; her 3 veya 6 ayda bir faiz ve vade sonunda anapara ödemesi yapılan uzun vadeli kamu menkul kıymetleridir. c) Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından uluslararası piyasalarda yabancı yatırımcılara sunulan ABD doları üzerinden çıkarılan DİBS’ler (Devlet İç Borçlanma Senetleri); hazine garantisi taşıyan uzun vadeli (5-30 yıl) bir borçlanma aracıdır. d) Bilmiyorum. 35.Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) “Repo” işlemi, yatırımcıların portföylerinde bulunan menkul kıymetleri nakit ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla belirli bir fiyat üzerinden belirli bir tarihte geri satın alma vaadi ile satması anlamına gelmektedir. b) “Ters repo” işlemi, yatırımcıların ellerinde bulunan ihtiyaç fazlası fonları değerlendirmek amacıyla belirli bir fiyat üzerinden belirli bir tarihte geri satmak şartıyla menkul kıymet satın almalarıdır. c) “Repo” işlemi genellikle 2 ya da 3 yıllık vadelerde değişen uzun vadeli bir yatırım aracıdır. d) Bilmiyorum. 127 36.Türev ürünlere ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Forward sözleşmeleri; belirlenen bir tarihte ve belirli bir fiyattan satıcının alıcıya bir varlığı satması aynı zamanda alıcının da satıcıya bu varlığın nakit değerini teslim etmesini bugünden öngören standart olmayan anlaşmalardır. b) Future sözleşmeleri; belirli niteliklerde ve miktarda malı/varlığı sözleşme tarihinden sonraki belirli bir tarihte, sözleşmenin yapıldığı tarihte belirlenmiş fiyattan satma veya satın alma hakkı veren ve organize piyasalarda gerçekleştirilen standart anlaşmalardır. c) Forward sözleşmeleri organize piyasalarda gerçekleştirilirken, Future sözleşmeleri organize olmayan piyasalarda gerçekleştirilir. d) Bilmiyorum. 37. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Kira sertifikaları (sukuk), BİST pay piyasasında işlem gören finansal bir varlıktır. b) Yatırım fonlarının likiditesi yüksektir ve alım satımı kolaydır. c) Döviz kuru hesaplamasında, alım ve satımda merkez bankası efektif kuru kullanılır. d) Bilmiyorum 38.Ülkede makroekonomik hareketliliğin ve siyasi belirsizliğin yüksek olduğu dönemlerde, portföy içeriğinizi hangi yatırım araçları ile desteklemeyi tercih edersiniz? a) Hisse senedi ağırlıklı portföyleri tercih ederim. b) Devlet iç borçlanma senetleri veya denizaşırı yatırım araçlarını tercih ederim. c) Nakit veya ulusal para cinsinden yatırım araçlarını tercih ederim. d) Bilmiyorum. 39.Aşağıda özet bilançoları verilen firmalardan hangisi daha likit bir finansal yapıya sahiptir? a) AAA firması b) BBB firması c) Her iki firma da likit bir finansal yapıya sahiptir d) Bilmiyorum 128 AAA firması bilançosu 31.12.2000 (TL) Dönen varlıklar 3400 Kısa vadeli yabancı kaynaklar 1 1400 Kasa 100 Uzun vadeli yabancı kaynaklar 1 1000 Bankalar 100 Menkul kıymetler 100 Ticari alacaklar 100 Alınan çekler 1500 Stoklar 1500 Duran varlıklar 3400 Özsermaye 4 4400 Toplam varlıklar 6800 Toplam borçlar ve özsermaye 6 6800 BBB firması bilançosu 31.12.2000 (TL) Dönen varlıklar 3400 Kısa vadeli yabancı kaynaklar 1 1400 Kasa 100 Uzun vadeli yabancı kaynaklar 1 1000 Bankalar 100 Menkul kıymetler 100 Ticari alacaklar 100 Alınan çekler 1500 Stoklar 1500 Duran varlıklar 3400 Özsermaye 4 4400 Toplam varlıklar 6800 Toplam borçlar ve özsermaye 6 6800 D.FİRMA PERFORMANSI 40.Genel firma performansınızı nasıl değerlendirirsiniz? a) Çok İyi b) İyi c)Aynı d) Kötü e) Çok Kötü 129 41.Firma performansınızı ölçüyor musunuz? ( ) Evet ( ) Hayır 42.Ölçüyorsanız nasıl ölçüyorsunuz ? (Belirtiniz )………………. Aşağıda yer alan ifadeleri işletmenize göre değerlendiriniz. 43.Son 3 yılda ortalama yıllık satış %0‟ın %0-9 %10-19 % 20 -29 %30-34 %35 ve getirisi( faiz vergi öncesi kar/satışlar) altında üzeri 44.Son 3 yılda ortalama yıllık aktif %0‟ın %0-9 %10-19 % 20 -29 %30-34 %35 ve üzerinden getiri( faiz vergi öncesi altında üzeri kar/aktif toplamı) 45.Son 3 yılda ortalama yıllık öz sermaye %0‟ın %0-9 %10-19 % 20 -29 %30-34 %35 ve üzerinden getiri ( faiz vergi öncesi kar/ öz altında üzeri sermaye) İşletmenizin son 3 yıl içerisinde göstermiş olduğu performansa göre aşağıda yer alan ifadeleri değerlendiriniz. ( 1 ) Arttı ( 2 ) Azaldı ( 3 ) Değişmedi Arttı Azaldı Değişmedi 46.Aktiflerin getirisi(net kar/Toplam aktifler) 47.Öz sermaye getirisi (net kar/ öz kaynaklar) 48.Net Kar Marjı (net kar/ satışlar) 49.Pazar payındaki yıllık büyüme 50.Satışlardaki yıllık büyüme 130 KAYNAKLAR AÇAN Handan, (ed.), KOBİ’ler i in Finansal Okuryazarlık, 1. b., İstanbul: Om Yayıncılık, 2017. ADALAR Hayati, Sosyal Bilgiler ğretmen Eğitiminde Finansal Okuryazarlık ve ğretimi: Bir Model nerisi, (Doktora Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2019. AGNEW Steve, Neil HARRİSON, “Financial Literacy and Student Attitudes to Debt: A Cross National Study Examining the Influence of Gender on Personal Finance Concepts”, Journal of Retailing and Consumer Services, C. 25 (2015), ss. 122- 29. AGYAPONG Daniel, Albert Bampo ATTRAM, “Effect of Owner-Manager’s Financial Literacy on the Performance of Smes in the Cape Coast Metropolis in Ghana”, Journal of Global Entrepreneurship Research, C. 9, S. 67 (2019), ss. 1-13, doi:10.1186/s40497-019-0191-1. AKGEMCİ Tahir, KOBİ’lerin Temel Sorunları ve Sağlanan Destekler, Ankara: KOSGEB, 2001. AKSOYLU Semra vd., “A Baseline Investigation of Financial Literacy Levels: The Case of Kayseri Province”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, S. 75 (2017), ss. 229-46. AL HADDAD AL SYED Mosa Saleh, Supply Chain Management: A model For İmplementation for SME’s in Saudi Arabia, (Doktora Tezi), United States: Sheffield Hallam University, 2012. ALKAYA Aylin, İbrahim YAĞLI, “Fı nansal Okuryazarlık - Fı nansal Bı lgı , Davranış Ve Tutum: Nevşehı r Hacı Bektaş Velı Ünı versı tesı İı bf Öğrencı lerı Üzerı ne Bı r Uygulama”, luslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 40 (2015), ss. 585-99. ALLGOOD Sam, William B. WALSTAD, “The Effects of Perceived and Actual Financial Literacy on Financial Behaviors: Perceived and Financial Literacy”, Economic Inquiry, C. 54, S. 1 (2016), ss. 675-97, doi:10.1111/ecin.12255. AL-SHAMI Sayed Samer Ali vd., “Factors That Influence Financial Literacy on Small Medium Enterprises: A Literature Review”, Serbiluz Journal, C. 34, S. 86 (2018), ss. 1540-57. ALTINTAŞ Kadir Murat, Bireysel atırımcılar A ısından Finansal Eğitimin nemi: Toplumda Finansal Okuryazarlık Düzeyinin ükseltilmesi ve Bireylerde Asgari Finans Kültürünün Oluşturulma Süreci, İstanbul: Türk Sigorta Enstitüsü Vakfı, 2008. ———, “The Dynamics of Financial Literacy Within the Framework of Personal Finance: An Analysis Among Turkish University Students”, African Journal of Business Management, C. 5, S. 26 (2011), ss. 10483-91. 131 ARMSTRONG Michael, A Handbook of Management Techniques: A Comprehensive Guide to Achieving Managerial Excellence and Improved Decision Making, 3. b., London: Kogan Page, 2006. ASEC, https://www.choosetosave.org/about/, (28.01.2020). ATEŞ Sinem, Fı nansal Okuryazarlık e Davranışsal nyargılar: Bı reysel Hı sse Senedı atırımcısı Üzerı ne Ampı rı k Bı r alışma, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Galatasaray Ünı versı tesı Sosyal Bı lı mler Enstı tüsü İşletme Anabilim Dalı, 2014. ATKINSON Adele, Flore-Anne MESSY, “Measuring Financial Literacy: Results of the OECD / International Network on Financial Education (INFE) Pilot Study”, OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, 2012, doi:10.1787/5k9csfs90fr4-en. AYDIN Alev Dilek, “Türkiye’de Finans Eğitimi ve Finansal Okuryazarlık Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme”, Ekonomi Maliye İşletme Dergisi, C. 1, S. 1 (2018), ss. 12-20. AYDOĞAN Ezgı , Türkı ye’de Fı nansal Okuryazarlık Oranlarının İncelenmesı ve Fı nansal Okuryazarlığın Büt eleme Davranışı Üzerı ne Etkı lerı : İstanbul İlı ygulaması, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020. AYKAÇ Mustafa, Zeki PARLAK, Süleyman ÖZDEMİR, Küreselleşme sürecinde rekabet gücünün artırılması ve Türkiye’de KOBİ’ler, 2008-24 cilt, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası, 2008. BARMAKİ Nahid, Ünı versı te ğrencı lerı nı n Fı nansal Okuryazarlik Düzeylerı nı Belı rlemeye önelı k Bı r Araştirma: Hacettepe Ünı versı tesı rneğı , (Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015. BARMAKİ Nahid, Arzu ŞENER, “Financial Literacy Levels of University Students”, Journal of Current Researches on Social Sciences, C. 7, S. 3 (2017), ss. 67-88. BAŞÇI Sıdıka, Ayşegül DURUCAN, “A Review of Small and Medium Sized Enterprises (SMEs) in Turkey”, Yildiz Social Science Review, C. 3, S. 1 (2017), ss. 59-79. BAYRAKDAROĞLU Ali, Fırat Botan ŞAN, “Financial Literacy Training as a Strategic Management Tool among Small – Medium Sized Businesses Operating in Turkey”, Procedia - Social and Behavioral Sciences, C. 150 (2014), ss. 148- 55, doi:10.1016/j.sbspro.2014.09.019. BAYRAKTAROĞLU Hakan, Ahmet SARITAŞ, Adnan KALKAN, “KOBİ’lerde Yöneticilerin Muhasebe Bilgi Sistemini Kullanım Düzeylerinin Araştırılması: Burdur İlinde Bir Uygulama”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, C. 52, S. 606 (2015), ss. 9-21. 132 BAYRAM Seliha Seçil, Fı nansal Okuryazarlık ve Para önetı mı Davranışları: Anadolu Ünı versı tesı ğrencı lerı Üzerı ne ygulama, (Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010. ———, “Finansal Okuryazarlık ve Para Yönetimi Davranışları: Anadolu Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Uygulama”, Business & Management Studies: An International Journal, C. 2, S. 2 (2014), ss. 105-35, doi:10.15295/bmij.v2i2.68. BEAL Diana J, Sarath B DELPACHITRA, “Financial Literacy Among Australian University Students”, Economic Papers: A Journal of Applied Economics and Policy, C. 22, S. 1 (2003), ss. 65-78. BECKMANN Elisabeth, “Financial Literacy and Household Savings in Romania”, Numeracy, C. 6, S. 2 (2013), s. article 9, doi:10.5038/1936-4660.6.2.9. BEHRMAN Jere R vd., “How Financial Literacy Affects Household Wealth Accumulation”, American Economic Review, C. 102, S. 3 (2012), ss. 300-304, doi:10.1257/aer.102.3.300. BERISHA Gentrit, Justina Shiroka PULA, “Defining Small and Medium Enterprises: A Critical Review”, Academic Journal of Business, Administration, Law and Social Sciences, C. 1, S. 1 (2015), ss. 17-28. BHUSHAN Puneet, Yajulu MEDURY, “An Empirical Analysis of Inter Linkages Between Financial Attitudes, Financial Behaviour and Financial Knowledge of Salaried Individuals”, Indian Journal of Commerce & Management Studies, C. 5, S. 3 (2014), ss. 58-64. Bİ NTAŞ Gül Çiçek Zengin, Teknolojik Ürün Geliştirme Sürecinde KOBİ’lere Sağlanan Ar-Ge, İnovasyon Finansman Desteklerinin İstihdama Katkısı: Bursa İli Otomotiv Sektöründe Bir Araştırma, (Doktora Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017. BİST, https://www.borsaistanbul.com/duyurular/page/2/, (17.01.2020). BRIDGE Simon, Ken O’NEİLL, Stan CROMİE (AUTH.), Understanding Enterprise, Entrepreneurship and Small Business, 1. b., United Kingdom: Palgrave Macmillan, 1998. BROWN Reva Berman, Mark N.K. SAUNDERS, Richard BERESFORD, “You Owe It to Yourself: The Financially Literate Manager”, Accounting Forum, C. 30, S. 2 (2006), ss. 179-91, doi:10.1016/j.accfor.2006.03.001. BÜYÜKÖZTÜRK Şener, Sosyal Bilimler i in eri Analizi El Kitabı İstatistik, Araştırma Deseni SPSS ygulamaları ve orum, 27. b., Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2020. CACCIOLATTI Luca, Soo Hee LEE, Entrepreneurial Marketing for SMEs, 1. b., London: Palgrave Macmillan UK, 2015. CARTER Sara, Dylan JONES-EVANS, (ed.), Enterprise and Small Business: Principles, Practice and Policy, 2nd ed., England: FT Prentice Hall, 2006. 133 CHEN Haiyang, Ronald P. VOLPE, “An Analysis Of Personal Financial Literacy Among College Student’s”, Financial Services Review, C. 7, S. 2 (1998). CHEPNGETICH Prisca, “Effect of Financial Literacy and Performance SMEs. Evidence from Kenya”, American Based Research Journal, C. 5, S. 11 (2016), ss. 26-35. COLLINS J. Michael, “Financial Advice: A Substitute for Financial Literacy?”, Financial Services Review, C. 21, S. 4 (2012), ss. 307-22, doi:10.2139/ssrn.2046227. CONTUK Filiz Yıldız, “Üniversite Öğrencilerinin Finansal Okuryazarlık Durumunu Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Araştırma: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Örneği”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, S. 77 (2018), ss. 115-36. COX Ruben, Dirk BROUNEN, Peter NEUTEBOOM, “Financial Literacy, Risk Aversion and Choice of Mortgage Type by Households”, The Journal of Real Estate Finance and Economics, C. 50 (2015), ss. 74-112, doi:10.1007/s11146- 013-9453-9. CUDE Brenda J vd., “College Students and Financial Literacy: What They Know and What We Need to Learn”, Eastern Family Economics and Resource Management Association, 2006, 102-9. CULL Michelle, Diana WHITTON, “University Students’ Financial Literacy Levels: Obstacles and Aids”, The Economic and Labour Relations Review, C. 22, S. 1 (2011), ss. 99-114, doi:10.1177/103530461102200106. CURRAN James, Robert BLACKBURN, Researching The Small Enterprise, 1. b., United Kingdom: SAGE Publications, 2001. ÇÖR Ömer, Kobı lerde Fı nansal Okuryazarlık: Fı nansal önetı me Etkı sı , Sorunlar ve nerı ler, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, 2018. DAHMEN Pearl, Eileen RODRÍGUEZ, “Financial Literacy and the Success of Small Businesses: An Observation from a Small Business Development Center”, Numeracy, C. 7, S. 1 (2014), s. article 3, doi:10.5038/1936-4660.7.1.3. DANES Sharon M, Tahira K HİRA, “Money Management Knowledge of College Students”, Journal of Student Financial Aid, C. 17, S. 1 (1987), ss. 4-16. DEMIR Tuğba, Determining Financial Literacy Level of University Students: The Case of ıldız Technical niversity, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019. DEMİ RKAYA Mehmet Alı , Kü ük ve Orta l eklı İşletmelerde KOBİ” Fı nansal Planlama ve Fı nansal Rı sk önetı mı olu İle Sürdürülebı lı rlı ğı n Sağlanmasi ve Bı r ygulama rneğı , (Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014. DOBRE Ovidiu-Iliuta, “Differences of Organizational Culture Between Small and Large Enterprises”, Economic Sciences Series, C. XVI, S. 1 (2016), ss. 296-301. 134 DURMAN Mustafa, Hüseyin ÖNDER, Ekonominin Minik Devi Kobiler ve KOSGEB Teşvikleri, 1. b., Bursa: Alfa Aktüel, 2007. ELECTRONİC CODE OF FEDERAL REGULATİONS, Small Busıness Sıze Regulatıons, C. Title 13 Part 121, 2019, https://www.ecfr.gov/cgi-bin/text- idx?SID=0ff5f0839abff4eec707b4478ed733c6&mc=true&node=pt13.1.121&rg n=div5#se13.1.121_1101, (20.08.2019). EMECEN Erkan, Hüseyin ÇIÇEK, “KOBİ’lerin Yönetim ve Organizasyon Sorunları: Burdur İli İmalat Sektöründeki İşletmeler Üzerinde Bir Araştırma”, luslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 1 (2016), ss. 141-58. ENIOLA Anthony Abiodun, Harry ENTEBANG, “Financial Literacy and SME Firm Performance”, International Journal of Research Studies in Management, C. 5, S. 1 (2016), ss. 31-43, doi:10.5861/ijrsm.2015.1304. ———, “SME Managers and Financial Literacy”, Global Business Review, C. 18, S. 3 (2017), ss. 559-76, doi:10.1177/0972150917692063. ———,, “SME Firms Performance In Nigeria: Competitive Advantage and Its Impact”, International Journal of Research Studies in Management, C. 3, S. 2 (2014), ss. 75-86, doi:10.5861/ijrsm.2014.854. ERBAŞ Cansu Nermin, atırımcı Davranış Bı ı mlerı ve Fı nansal Okuryazarlık İlı şkı sı Üzerı ne Bı r Araştırma: Samsun İlı rneğı , (Yüksek Lisans Tezi), Samsun: 19 Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2020. ERGÜN Kutlu, “Financial Literacy among University Students: A Study in Eight European Countries”, International Journal of Consumer Studies, C. 42, S. 1 (2017), ss. 2-15. ERTAN Figen, Kü ük ve Orta Büyüklüktekı İşletme KOBİ ’lere Sağlanan Kamusal Ar- Ge Teşvı klerı : Kamusal Ar-Ge Teşvı klerı nı n KOBiİ’ler Üzerı ndekı Etkı lerı ne önelı k Bı r Anket alışması, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010. ESİEBUGİE Umogbaimonica, Agwa Tewase RİCHARD, Asenge Lupem EMMANUEL, “Financial Literacy and Performance of Small and Medium Scale Enterprises in Benue State, Nigeria”, International Journal of Economics, Business and Management Research, C. 2, S. 4 (2018), ss. 65-75. EUROPEAN Commission, Annual Report on European SMEs 2018/2019: Research & Development And Innovation by SMEs, 2019, https://data.europa.eu/doi/10.2826/500457, (12.08.2019). ———, Commission Staff Working Document: On the Implementation of Commission Recommendation of 6 May 2003 Concerning the Definition of Micro, Small and Medium-Sized Enterprises, 2009, https://ec.europa.eu/docsroom/documents/10033/attachments/1/translations/en/rendi tions/native, (16.08.2019). 135 ———,Internal Market, Industry, Entrepreneurship and SMEs, https://ec.europa.eu/growth/smes/business-friendly-environment/sme-definition_en, (17.08.2019). EXİMBANK, Bankamız KOBİ Tanımında apılan Değişiklik Hakkında Duyuru, 2018, https://www.eximbank.gov.tr/tr/duyurular/2018-yili-duyurulari/bankamiz-kobi- taniminda-yapilan-degisiklik-hakkinda-duyuru, (27.08.2019). FERNANDES Daniel, John G. LYNCH, Richard G. NETEMEYER, “Financial Literacy, Financial Education and Downstream Financial Behaviors”, Forthcoming in Management Science, 2014, 3-102. FERNANDES Tânia Isabel Mendes, Financial Literacy Levels of Small Businesses Owners and It Correlation with Firms’ Operating Performance, (Yüksek Lisans Tezi), Porto: Faculdade de Economia do Porto, 2015. FIGUEIRA Filipa, “The European Commission and Financial Capability: Simplifying Financial Services”, ECRI Policy Brief, S. 2 (2007), ss. 1-6, doi:10.2139/ssrn.2001370. FLEC,https://home.treasury.gov/policy-issues/consumer-policy/financial-literacy-and- education-commission, (29.01.2020). ———, Promoting Financial Success in the United States: National Strategy for Financial Literacy, 2016, https://www.treasury.gov/resource-center/financial- education/Documents/National%20Strategy%20for%20Financial%20Literacy% 202016%20Update.pdf,(15.02.2020). FODER, https://www.fo-der.org/, (06.10.2019). ———, https://www.fo-der.org/projeler/, (19.01.2020). ———, Finansal Okuryazarlık Zirvesi, https://www.fo-der.org/tag/finansal- okuryazarlik-zirvesi/, (20.01.2020). FOX Jonathan, Suzanne BARTHOLOMAE, Jinkook LEE, “Building the Case for Financial Education”, Journal of Consumer Affairs, C. 39, S. 1 (2005), ss. 195- 214, doi:10.1111/j.1745-6606.2005.00009.x. GATHERGOOD John, Richard F. DISNEY, “Financial Literacy and Indebtedness: New Evidence for U.K. Consumers”, SSRN Electronic Journal, 2011, 1-39, doi:10.2139/ssrn.1851343. GENCAN Mehmet Yaser, Turı zm Sektörü KOBİ’lerı nde Fı nansal Okuryazarlık: Trabzon İlı rneğı , (Yüksek Lisans Tezi), Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018. GENÇ Özlem, Avrupa Bı rlı ğı Üyelı k Sürecı nde Türkı ye’de KOBİ’ler ve Gı rı şı mcı lı k, (Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017. 136 GOSWAMI Mani, Karan DHAWAN, “A Study on Financial Literacy Among College Students in Delhi / Ncr”, India’s Score Card In Global Perspective, India: Delhi School of Professional Studies and Research, 2017, ss. 455-60. GÖKMEN Habil, Finansal Okuryazarlık, 1. b., İstanbul: Hiperlink, 2012. GULIMAN Sheevun Di O, “An Evaluation of Financial Literacy of Micro and Small Enterprise Owners in Iligan City: Knowledge and Skills”, Journal of Global Business, C. 4, S. 1 (2015), ss. 17-23. GÜLER Emine, Hanehalkının Finansal Okuryazarlık Düzeyinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma: Sakarya İli rneği, (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015. GÜNEŞ Firdevs, “Okur-Yazarlık Kavramı ve Düzeylerı ”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 27, S. 2 (2019), ss. 499-507, doi:10.1501/Egifak_0000000368. GYORI Ágnes, Ágnes CZAKÓ, “Some Features of Hungarian Financial Literacy in the Light of the Economic Behaviour of Small and Medium-Sized Enterprises”, Public Finance Quarterly, C. 63, S. 2 (2018), ss. 235-53. HABİTAT DERNEĞİ, https://habitatdernegi.org/, (27.01.2020). HACIEVLİYAGİL Nuri, “KOBİ’lerı n Fı nansman Sorununa Bı r Çözüm Önerı sı : Mı llı Ekonomı Modelı (MEM)”, önetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, C. 14, S. 3 (2016), ss. 32-50. HASANCA Dalya, Türkı ye’de ğrenı m Gören Ünı versı te ğrencı lerı nı n Fı nansal Okuryazarlık Düzeyı nı n l ümüne önelı k Bı r Araştırma, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi Finans Enstitüsü, 2020. HASSAN AL‐TAMIMI Hussein A., Al ANOOD BIN KALLI, “Financial Literacy and Investment Decisions of UAE Investors”, The Journal of Risk Finance, C. 10, S. 5 (2009), ss. 500-516, doi:10.1108/15265940911001402. HENDRIKS Toma P, National Financial Literacy Strategy, New York: Nova Science, 2010. HERNÁNDEZ Jésica Josefina Ramos, Arturo García SANTİLLÁN, Violetta MOLCHANOVA, “Financial Literacy Level on College Students: A Comparative Descriptive Analysis between Mexico and Colombia”, European Journal of Contemporary Education, C. 9, S. 1 (2020), ss. 126-44. HOBOHM Sarwar, “Small and Medium-Sized Enterprises in Economic Development: The UNİDO Experience”, Journal of Economic Cooperation, C. 22, S. 1 (2001), ss. 1-42. HOGARTH Jeanne M, Marianne A HILGERT, “Financial Knowledge, Experience and Learning Preferences: Preliminary Results from a New Survey on Financial Literacy”, Consumer Interest Annual, C. 48 (2002), ss. 1-7. 137 HSIAO Yu-Jen, Wei-Che TSAI, “Financial Literacy and Participation in the Derivatives Markets”, Journal of Banking & Finance, C. 88 (2017), ss. 15-29, doi:10.1016/j.jbankfin.2017.11.006. HUSSAİN Javed, Samuel SALİA, Amin KARİM, “Is Knowledge That Powerful? Financial Literacy and Access to Finance: An Analysis of Enterprises in the Uk”, Journal of Small Business and Enterprise Development, C. 25, S. 3 (2018), ss. 1-28. HUSTON Sandra J., “Measuring Financial Literacy”, Journal of Consumer Affairs, C. 44, S. 2 (2010), ss. 296-316, doi:10.1111/j.1745-6606.2010.01170.x. INGBANK,https://www.ing.com.tr/tr/ing/toplumsal-yatirimlarimiz/finansal- okuryazarlik/turuncu-damla, (26.01.2020). IOSCO, Core Competencıes Framework On Fınancıal Lıteracy For Investors, 2019, https://www.iosco.org/news/pdf/IOSCONEWS546.pdf. (06.10.2019) İŞ BANKASI, KOBİ’ler İ in deme ve Bor önetimi Kılavuzu, 2020, https://www.istekobi.com.tr/egitimler/kobi-ler-icin-odeme-ve-borc-yonetimi- kilavuzu-40, (12.03.2020). ———, https://muze.isbank.com.tr/Sayfalar/finansal-okuryazarlik-egitimi.aspx, (25.01.2020). JIANG Jinglin vd., “Financial Literacy and Retail Investors’ Financial Welfare: Evidence from Mutual Fund Investment Outcomes in China”, Pacific-Basin Finance Journal, C. 59 (2020), ss. 1-25, doi:10.1016/j.pacfin.2019.101242. JORGENSEN Bryce L., Financial Literacy of College Students: Parental and Peer Influences, (Yüksek Lisans Tezi), Virginia: Virginia Polytechnic Institute and State University, 2007. T. C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı,Kadının Gü lenmesi Strateji Belgesi Eylem Planı, http://www.ailevecalisma.gov.tr/ksgm/ulusal-eylem- planlari/kadinin-guclenmesi-strateji-belgesi-ve-eylem-plani-2018-2023/, (15.01.2020). KANMAZ Alper, Bı reysel Hı sse Senedı atırımcılarının Fı nansal Okuryazarlık Düzeyı Üzerı ne Bı r alışma: İzmı r rneğı , (Yüksek Lisans Tezi), İzmir: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Finansal Ekonomi Anabilim Dalı, 2018. KARATAŞ Çiğdem, Fı nansal Okuryazarliğin Gelı ştı rı lmesı nde Merkez Bankalarinin Rolü ve Türkı ye Cumhurı yet Merkez Bankasi i ı n Bı r Değerlendı rme, (Uzmanlık Yeterlik Tezi), Ankara: TCMB, 2017. KAYA Ayşegül, KOBİ öneticilerinin Finansal Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenebilmesine önelik Bir Araştırma:İzmir İli rneği, (Yüksek Lisans Tezi), İzmir: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, 2015. 138 KAYACAN Ela Nur, Hanehalkının Fı nansal Okuryazarlık e Para önetme Becerı sı nı n l ülmesı : Zonguldak İlı rneğı , (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya: Sakarya Üniversitesi işletme Enstitüsü, 2019. KERSTING Lee M., Robert N. MARLEY, Mark J. MELLON, “The Association Between Financial Literacy and Trust in Financial Markets Among Novice Nonprofessional Investors”, Academy of Accounting and Financial Studies Journal, C. 19, S. 3 (2015), ss. 201-16. KESKIN Hidayet, Canan ŞENTÜRK, “The Importance of Small and Medium-Sized Enterprises (SMEs) in Economies: Swot Analyses of the SME Sector in Turkey and Albania”, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, C. 3, S. 1 (2010), ss. 116-32. KILIÇ Yunus, Fı nansal Okuryazarlık ve Fı nansal Refahın Belı rleyı cı lerı : Gazı antep ve evre İllerı İ ı n apısal Eşı tlı k Modelı ygulaması, (Doktora Tezi), Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, 2016. KLAPPER Leora F, Annamaria LUSARDI, Georgios A PANOS, “Financial Literacy and the Financial Crisis”, Natıonal Bureau of Economıc Research, S. 17930 (2012), ss. 2-53. KOSGEB, “KOBİ Stratejı sı ve Eylem Planı (2007-2009)”, KOSGEB, 2007. KULATHUNGA K.M.M.C.B. vd., “How Does Technological and Financial Literacy Influence SME Performance: Mediating Role of ERM Practices”, Information, C. 11, S. 6 (2020), ss. 1-20, doi:10.3390/info11060297. KUTLU Arzu, Finansal Okuryazarlık ile Büt eleme ve Tasarruf Davranışı: Manisa Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü ğrencileri Üzerine Bir Araştırma, (Yüksek Lisans Tezi), Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019. KUYUMCU Oğuz, Fı nansal Okuryazarlığın Makroekonomı k nemı ve Ülkemı zde Fı nansal Okuryazarlık Düzeyı nı n Belı rlenmesı : Bursa İlı ygulaması, (Yüksek Lisans Tezi), Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018. LEWİS Sue, Flore-Anne MESSY, “Financial Education, Savings and Investments: An Overview”, OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, 2012, https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/5k94gxrw760v- en.pdf?expires=1585070287&id=id&accname=guest&checksum=73E6C18E69 E0372CE999868B21250E54. LOGO, KOBİ’ler İ in Büt e önetimini Sağlamanın En Etkili olları,2020, https://blog.logo.com.tr/kobiler-icin-butce-yonetimini-saglamanin-en-etkili- yollari/, (10.03.2020). LUSARDI Annamaria, Olivia S. MITCHELL, “The Economic Importance of Financial Literacy: Theory and Evidence”, Journal of Economic Literature, C. 52, S. 1 (2014), ss. 5-44, doi:10.1257/jel.52.1.5. 139 LUSARDİ Annamaria, Peter TUFANO, “Debt Literacy, Financial Experiences, and Overindebtedness”, Nber Working Paper Series, S. 14808 (2009), ss. 1-44. MANDELL Lewis, “Financial Literacy of High School Students”, Handbook of Consumer Finance Research, New York: Springer, 2008, ss. 163-83. MAPOLISA Moreblessings, An Investigation of the Impact of Financial Literacy on Small to Medium Enterprises (SMEs) Financial Performance in Zimbabwe: A Case of Gweru, (Doktora Tezi), Gweru Zimbabwe: Midlands State University, 2016. MASON C. L, R. M WILSON, Conceptualising Financial Literacy, 7 cilt, United Kingdom: Loughborough University, 2000. MCINTYRE Robert J., The Role of Small and Medium Enterprises in Transition: Growth and Entrepreneurship, 1. b., Helsinki: World Institute for Development Economics Research, 2001. MEB, http://pisa.meb.gov.tr/?page_id=18, (16.02.2020). ———, Büt emi önetebiliyorum Projesi, 2017, http://hbogm.meb.gov.tr/www/butcemi-yonetebiliyorum-projesi- icerikleri/icerik/647, (01.01.2020). ———, http://mtegm.meb.gov.tr/www/finansal-okuryazarlik-formator-ogretmenlerin- egitimi-basladi/icerik/1252, (03.01.2020). MENDES Ana Filipa Costa, Financial Literacy of College Students Study Case: Students of the University of Porto, (Yüksek Lisans Tezi), Porto: University of Porto, 2013. MONTICONE Chiara, “How Much Does Wealth Matter in the Acquisition of Financial Literacy?”, Journal of Consumer Affairs, C. 44, S. 2 (2010), ss. 403-22, doi:10.1111/j.1745-6606.2010.01175.x. MÜDÜRLÜĞÜ Meslekî ve Teknik Eğitim Genel (03.01.2020), http://mtegm.meb.gov.tr/www/finansal-okuryazarlik-formator-ogretmenlerin- egitimi-basladi/icerik/1252. NATOLI Riccardo, “Factors Contributing to Financial Literacy Levels among a Migrant Group: An Analysis of the Vietnamese Cohort”, International Journal of Social Economics, C. 45, S. 5 (2018), ss. 730-45. NGUYEN Thao T., Capital Structure Determinants of Small and Medium Enterprises (SMEs) and Large Sized Enterprises (LSEs): Evidence from U.S. Public Companies, (Yüksek Lisans Tezi), Minnesota: The College of St. Scholastica, 2014. NICOLESCU Ovidiu, “Main Features of SMEs Organisation System”, Eview of International Comparative Management, C. 10, S. 3 (2009), ss. 405-13. 140 NJOROGE Robert M, Relationship Between Financial Literacy and Entrepreneurial Success In Nairobi County, (Yüksek Lisans Tezi), Nairobi: Nairobi University, 2013. OECD, “Enhancing the Contributions of SMEs in a Global and Digitalised Economy”, Meeting of the OECD Council at Ministerial Level, Paris: OECD, 2017, s. 21, https://www.oecd.org/industry/C-MIN-2017-8-EN.pdf. ———, Improving Financial Literacy: Analysis of Issues and Policies, OECD, 2005. ———, https://www.oecd.org/, (25.08.2019). ———, Financial Education for Youth: The Role of Schools, OECD, 2014. OKELLO CANDIYA BONGOMIN George vd., “The Relationship between Access to Finance and Growth of SMEs in Developing Economies: Financial Literacy as a Moderator”, Review of International Business and Strategy, C. 27, S. 4 (2017), ss. 520-38, doi:10.1108/RIBS-04-2017-0037. ORICCHIO Gianluca vd., SME Funding The Role of Shadow Banking and Alternative Funding Options, London: Palgrave Macmillan, 2017. ORTON Larry, “Financial Literacy: Lessons from International Experience”, CPRN Research Report, Ottawa, 2007. OTIENO Erick, Influence of Financial Literacy on Financial Performance of Small and Medium Enterprises in Ruıru Town, (Yüksek Lisans Tezi), Kenya: Egerton University, 2016. ÖZÇAM Mustafa, “Yatirimci Eğı tı mı : Dünya Uygulamalari ve Türkı ye İçı n Önerı ler”, Araştırma Raporu, Sermaye Piyasası Kurulu, 2006, https://www.spk.gov.tr/SiteApps/Yayin/YayinGoster/934. ÖZDEMİR Fevzi Serkan, Finansal Raporlama Sistemlerinin Bilginin İhtiyaca ygunluğu A ısından Değerlendirilmesi: İMKB Şirketlerinde Finansal Başarısızlık Tahminleri önüyle Bir ygulama, (Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011. ÖZDEMİR Süleyman, Halis Yunus ERSÖZ, Halil İbrahim SARIOĞLU, “Küçük Girişimciliğin Artan Önemi ve KOBİ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, S. 53 (2007), ss. 174-229. ÖZGÜLER İsmet, Bireysel Finansal Kaynakların önetiminde Bir Ara Olarak Finansal Eğitimde Dünya ygulamaları ve Türkiye Karşılaştırması, (Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013. PACFC, President’s Advisory Council on Financial Capability, Final Report, 2013, https://www.treasury.gov/resource-center/financial- education/Documents/PACFC%20final%20report%20revised%2022513%20(8) _R.pdf, (29.01.2020). 141 ———,Creating Financially Capable Communities: A Resource Guide, 2012, https://www.treasury.gov/resource-center/financial- education/Documents/Local%20Guide%20- %20Creating%20Financially%20Capable%20Communities.pdf,(29.01.2020). PATRICK Cherugong, The Effect of Financial Literacy on Performance of Small and Medium Enterprises In Trans Nzoia County, (Yüksek Lisans Tezi), Nairobi: Nairobi University, 2015. PAVIC Suzana, The Creation of Competitive Advantage in SMEs Through E-Business, (Doktora Tezi), United Kingdom: University of Sheffield, 2010. PEACH Nathan D, Haowen YUAN, “Assessing the Financial Knowledge, Behaviours, and Attitudes of Undergraduates”, E-Journal Of Business Education & Scholarship of Teaching, C. 11, S. 2 (2017), ss. 27-38. RAUT Rajdeep Kumar, “Past Behaviour, Financial Literacy and Investment Decision- Making Process of Individual Investors”, International Journal of Emerging Markets, C. 15, S. 6 (2020), ss. 1243-63, doi:10.1108/IJOEM-07-2018-0379. REMUND David L., “Financial Literacy Explicated: The Case for a Clearer Definition in an Increasingly Complex Economy”, Journal of Consumer Affairs, C. 44, S. 2 (2010), ss. 276-95, doi:10.1111/j.1745-6606.2010.01169.x. RESMİ GAZETE, “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”, 24.06.2018, Sayı: 30458, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/06/20180624.htm, (28.08.2019). ROBB Cliff A, Patryk BABIARZ, Ann WOODYARD’, “The Demand For Financial Professionals’ Advice: The Role Of Financial Knowledge, Satisfaction, And Confidence”, Financial Services Review, C. 21, S. 4 (2012), ss. 291-305. SBA, United States Small Business Economic Profile, 2019, https://cdn.advocacy.sba.gov/wp-content/uploads/2019/04/23142719/2019- Small-Business-Profiles-US.pdf,(18.08.2019). SBA, Size Standards, 2019, https://www.sba.gov/federal-contracting/contracting- guide/size-standards#section-header-0, (21.08.2019). SABRI Mohamad Fazli, Maurice MACDONALD, “Savings Behavior and Financial Problems among College Students: The Role of Financial Literacy in Malaysia”, Cross-Cultural Commumication, C. 6, S. 3 (2010), ss. 103-10. SAGE, Sage Canadian Small Business Financial Literacy Survey,2012, https://www.sage.com/na/~/media/site/sagena/documents/surveys/Sage- Canadian-Small-Business-Financial-Literacy-Survey, (11.03.2020) . SAMKIN Grant, Elizabeth PITU, Mary LOW, “Identifying the Financial Literacy Skills Necessary to Run a Small New Zealand Business”, E-Journal of Business Education & Scholarship of Teaching, C. 8, S. 1 (2014), ss. 44-66. 142 SARIGÜL Haşmet, “Finansal Okuryazarlık: Üniversite Öğrencilerinin Bilgi,Tutum ve Davranışları Arasındaki İlişki Üzerine Ampirik Bir Çalışma”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, C. 51, S. 593 (2014), ss. 53-76. SATOĞLU Serhad, Bireysel atırımcıları Koruma Aracı Olarak Finansal Okuryazarlık ve Türkiye ygulaması, (Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, 2014. SAVLOVSCHI Ludovica Ioana, Nicoleta Raluca ROBU, “The Role of SMEs in Modern Economy”, Economia Seria Management, C. 14, S. 1 (2011), ss. 277- 81. SCHERER R. F. vd., “Dimensionality of Coping: Factor Stability Using The Ways of Coping Questionnaire”, Psychological Reports, C. 62, S. 3 (1988), ss. 763-70, doi:10.2466/pr0.1988.62.3.763. SEC, Financial Capability in the United States: National Survey, Washington: FINRA Investor Education Foundation, 2009. SPK, Sermaye Piyasasında apısal Dönüşüm ılı Faaliyet Raporu, 2013, s. 102, https://www.spk.gov.tr/Sayfa/Dosya/1085, (16.01.2020). ———, https://www.spk.gov.tr/Duyuru/Goster/20111130/0, (18.01.2020). ———, https://www.spk.gov.tr/Duyuru/Goster/20141202/0, (16.02.2020). ———, Türkiye Finansal eterlilik Araştırması” Sonu Raporu Hazırlandı, 2012, https://www.spk.gov.tr/Duyuru/Dosya/20121116/0, (20.02.2020) . ———, 2015 Yılı İkinci Türkiye Finansal Okuryazarlık Araştırması Tamamlandı, 2015, https://www.spk.gov.tr/Duyuru/Dosya/20151005/0, (20.02.2020). SEZER Durmuş, Sezgin DEMİ R, “Yatırımcıların Finansal Okuryazarlık ve Bilişsel Yetenek Düzeylerinin Psikolojik Yanılsamalar ile İlişkisi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, S. 66 (2015), ss. 69-88. SMALL BUSİNESS DEVELOPMENT CORPORATİON, Business Planning, https://www.smallbusiness.wa.gov.au/business-advice/starting-your- business/business-planning, (20.12.2019). SUCCESS, Business Plan, 2016,https://www.success.tid.gov.hk/english/bus_sta_up_inf_ser/bus_plan/bus_ plan.html, (20.12.2019). SOHILAUW Muhammad Irfai, Mursalim NOHONG, Andi SYLVANA, “The Relationship between Financial Literacy, Rational Financing Decision, and Financial Performance: An Empirical Study of Small and Medium Enterprises in Makassar”, Jurnal Pengurusan, C. 59 (2020), ss. 1-15. 143 SÖNMEZ Harun vd., “Lisans Eğitim Programlarının Finansal Okuryazarlık Düzeyine Etkisinin Araştırılması: Türkiye Örneği”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 14, S. 4 (2014), ss. 113-26, doi:10.18037/ausbd.00957. STEİNHOFF Dan, Small Business Management Fundamentals, 2. b., McGraw-Hill Book Company, 1998. SZAFRAŃSKA Monika, Andrzej KRASNODĘBSKI, Zuzana KAPSDORFEROVÁ, “Level of Financial Literacy and Food Waste in Polish Households”, AGRIS On- Line Papers in Economics and Informatics, C. 12, S. 1 (2020), ss. 99-109. ŞARLAK Zeynep, Finansal Okuryazarlık, 2. b., İstanbul: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, 2012. TABACHNİCK Barbara G., Linda S. FİDELL, Jodie B. ULLMAN, Using Multivariate Statistics, USA: Pearson Education Limited, 2014. TCMB, Dünyada ve Türkiye’de Finansal Hizmetlere Erişim ve Finansal Eğitim, Ankara, 2011. TCMB, Herkes İ in Ekonomi, https://herkesicin.tcmb.gov.tr/, (18.01.2020). TEB, https://www.teb.com.tr/teb-aile-akademisi-is-birlikleri/, (28.12.2019). ———,https://www.teb.com.tr/teb-hakkinda/finansal-okuryazarlik/, (21.01.2020). ———, https://www.teb.com.tr/teb-aile-akademisi-nedir/,(22.01.2020). TEDMEM, Temel Bir aşam Becerisi: Finansal Okuryazarlık, 2016, https://tedmem.org/mem-notlari/degerlendirme/temel-bir-yasam-becerisi- finansal-okuryazarlik, (29.12.2019). TEKSÖZ Dilek, “Basel II’nı n KOBİ’lerı n Fı nansmanına Etkı lerı ”, Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1 (2007), ss. 191-207. TEMİZEL Fatih, Fatih BAYRAM, “Fı nansal Okuryazarlık: Anadolu Ünı versı tesı İktı sadı İdarı Bı lı mler Fakültesı (İİBF) Öğrencı lerı ne Yönelı k Bı r Araştırma”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C. 12, S. 1 (2011), ss. 73-86. TEMİZEL Fatih, İnci Oya ÇOŞKUN, “Finansal Piyasalar ile Etkin Bir İletişim ve Geliştirilmiş Şeffaflık Aracı Olarak Yatırımcı İlişkileri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 12, S. 2 (2010), ss. 81-102. TUNA Gülfen, Mehmet Onur ULU, “Ünı versı te Öğrencı lerı nı n Fı nansal Okuryazarlık Düzeylerı nı Etkı leyen Faktörlerı n Belı rlenmesı : İşletme Bölümü Öğrencı lerı Üzerı ne Bı r Araştırma”, luslararası önetim İktisat ve İşletme Dergisi, S. ICAFR 16 Özel Sayısı (2016), ss. 128-41. TURAN Özer, “Geleceğe Yatırım Seferberliği”, İMKB Dergisi, (2012), ss.1-98. 144 TÜİK, Kü ük ve Orta Büyüklükteki Girişim İstatistikleri, 2020, Sayı:37548, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Kucuk-ve-Orta-Buyuklukteki-Girisim- Istatistikleri-2019-37548, (25.03.2020). UNDP, vd., https://www.paramiyonetebiliyorum.net/, (26.01.2020). UZ Can, “KOBİ Finansmanına Bütüncül Bakış”, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş., 2019. VACCARINO Franco vd., “Daring to Define Literacy In The 21stcentury”, New Literacies: Reconstructing Language and Education, United Kingdom: Cambridge Scholars Publishing, 2013, s. . VARGAS-HERNÁNDEZ José G, Rafael Casas CÁRDENAZ, Ofelia Barrios VARGAS, “The Budget in The Fınancıal Management of The Smes Assısted by The Admınıstratıve Process As A Competitive Tool”, Revista Intercontinental de Gestão Desportiva, C. 8, S. 3 (2019), ss. 15-35. VOLPE Ronald P, Joseph E KOTEL, Haiyang CHEN, “A Survey Of Investment Literacy Among Online Investors”, Journal of Financial Counseling and Planning, C. 13, S. 1 (2002), ss. 1-9. YAZICIOĞLU Yahşi, Samiye ERDOĞAN, SPSS ygulamalı Bilimsel Araştırma öntemleri, 4.b, Ankara: Detay Yayıncılık, 2014. WACH Krzysztof, “Small and Medium-Sized Enterprises in the Modern Economy”, The Challenges of Management in Turbulent Times: Global Issues from Local Perspective, Mexico: Universidad de Occidente, 2015, ss. 77-101. WARWICK Jacquelyn, Phylis MANSFIELD, “Credit Card Consumers: College Students Knowledge and Attitude”, Journal of Consumer Marketıng, C. 17, S. 7 (2000), ss. 617-26. WIDDOWSON Doug, Kim HAILWOOD, “Financial Literacy and Its Role in Promoting a Sound Financial System”, Reserve Bank of New Zealand Bulletin, C. 70, S. 2 (2007), ss. 37-47. WISE Sean, “The Impact of Financial Literacy on New Venture Survival”, International Journal of Business and Management, C. 8, S. 23 (2013), ss. 30- 39, doi:10.5539/ijbm.v8n23p30. XIAO Jing J., (ed.), “Applying Behavior Theories to Financial Behavior”, Handbook of Consumer Finance Research, New York: Springer, 2008, ss. 69-81. XU Junhong, The Effect of And Perceived Financial Literacy on Financial Behaviors of College Students, (Yüksek Lisans Tezi), China:Quanzhou: Presented to Faculty of Graduate School of Cornell University, 2019. Yapı Kredi Bankası, Finansal Planlama, https://www.yapikredi.com.tr/kobi/isletme- rehberi/finansal-planlama, (11.03.2020). 145 YEO Joseph Kai Kow, “Infusing Financial Literacy in Primary Mathematics: A Proposed Framework for Instruction”, International Handbook of Financial Literacy, Singapore: Springer, 2016, ss. 603-20. YILMAZ Durmuş, “Finansal Eğitim ve Finansal Farkındalık: Zorluklar, Fırsatlar ve Stratejiler”, Uluslararası Konferans, İstanbul: TCMB ve SPK, 2011. ZOU Jing, Xiaojun DENG, “Financial Literacy, Housing Value and Household Financial Market Participation: Evidence from Urban China”, China Economic Review, C. 55 (2019), ss. 52-66, doi:10.1016/j.chieco.2019.03.008. 146